________________
બ્રહ્મચારી કહેવાય છે. સંસારની યાત્રા જન્મ-મરણ વધારનારી છે. જ્યારે તીર્થભૂમિની સ્પર્શના કરવા માટે નિકળેલો યાત્રાસંઘ જન્મ-મરણ ઘટાડનાર, પાપનો ક્ષય કરનાર છે. ધર્મના વિરતિમય અનુષ્ઠાનમાં પણ તેથી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવાનું કહ્યું છે.
કલ્પસૂત્રમાં કુમારનંદી-નાગિલ શ્રાવકનો એક પ્રસંગ આવે છે. કુમારનંદી ૫૦૦ કન્યા (પત્ની)નો સ્વામી છે. મૃત્યુ પછી તેનો જન્મ હાસા-મહાસા નિમ્નશ્રેણીની દેવીના પતિ તરીકે થવાનો છે. છતાં દેવીઓ તેને જલ્દી બળી મરવા, હાસાપ્રહાસાનો સ્વામી થવાનું નિયાણું કરવા પ્રેરે છે. કુમારનંદીને કલ્યાણમિત્ર-નાગિલ શ્રાવક ઘણું સમજાવે છે. ૫૦૦ કન્યાનું જીવન ન બગાડવા પ્રેરે છે પણ બધું પત્થર ઉપર પાણી ! બળીને-નિયાણું કરી મરે છે. તેની પાછળ માત્ર સ્ત્રીલંપટપણુંઅબ્રહ્મપણું જ કારણ છે. તેથી જ મહાપુરુષોએ ગાયું છે, “શિયળ સમો વતકો નહિં.”
હસ્ય સારું વ્રત ધારણં ચ દેહ-શરીર મળ્યું છે તો તેની ખરી સાર્થકતા વ્રતસ્વીકારવામાં છે. એકથી ચાર ઈન્દ્રિયવાળા તીર્યચ, નરક અને દેવગતિના ૭૦ લાખ યોનિમાં જન્મેલા જીવોને દેહ મળ્યો છે. પણ દેહ દ્વારા સુકૃત્ય કરી સફળ કરવાની દ્રષ્ટિ-ભાવના-અનુકૂળતા તેઓને મળી નથી. મનુષ્ય દેહ દ્વારા તપ-જપ-આરાધના કરી શકે છે. ઉપસર્ગ આવે તો પ્રસન્ન ભાવે સહન કરી શકે છે. તેથી બ્રહ્મચર્યનું આ દેહ દ્વારા પાલન કરી લેવું એજ કલ્યાણનો માર્ગ છે.
યોગશાસ્ત્રમાં સાધુની શુદ્ધવત પાલન માટેની પ-ભાવના કહી છે. ૧ શુદ્ધનિર્દોષ વસ્તીની જયણા. ૨. રાગમય કથાનો ત્યાગ. ૩. પૂર્વાનુભૂત સ્મરણ ત્યાગ. ૪ સ્ત્રીના અંગોપાંગ જોવા-વિભૂષાનો ત્યાગ અને ૫. પૌષ્ટીક વિગઈ યુક્ત આહારનો ત્યાગ. આ ભાવનાઓ મહાવ્રતધારીને જાગૃત રાખે છે. જીવનમાં મહાભાગ્યે જે વ્રત લેવા ભગિરથ પુરુષાર્થ કર્યો તેનું સુવિશુદ્ધ પાલન કરવા આ ભાવનાઓ અતિ આવશ્યક છે.
વૈરાગ્યને વધારવા, વ્રતને સ્વીકાર કરવા, અનિત્યાદિ બાર ભાવનાઓ જો નજર સામે રાખવામાં આવે તો સંસારમાં જીવવાની અને નાની નાની વાતો દ્વારા કષાયોને વશ થવાની ટેવ સુધરી જાય. મનુષ્યગતિમાં કે દેવગતિમાં મળેલું સુખ દુઃખમાં પરિવર્તીત ન થાય તે માટે આ ભાવનાઓ બચાવે છે. શરીર થોડાં વર્ષો માટે ભાડે લીધું છે. જો આ વાત સમજમાં આવી જાય તો નિશ્ચિત સાધવાનું સાધી લેવાય. ટૂંકમાં સાદો વેશ, સાદી વાણી અને સારા વિચારો જીવનમાં ઘણાં જરૂરી છે.
ધર્મરત્ન પ્રકરણ ગ્રંથમાં સંસારનો પરિચય કરાવતા રચયિતા મહાપુરુષે કહ્યું છે કે, સંસાર ૧. દુઃખરૂપ છે, ૨. દુઃખદાઈ ફળ આપનાર છે, ૩. દુઃખનો અનુબંધક છે, ૪. વિંટબણા-આપત્તિરૂપ છે, ૫. સાર વગરનો અસાર છે. આ વાત જાણ્યા
૧૦૩
