________________
થાય છે. જો કે વિનયના ૫/૧૦/૧૩/૧૬ ભેદો પણ થાય છે. અપ્રગટ રીતે વિનય કોણે કોનો કરવો તેનું માર્ગદર્શન ખમાસમણના મંત્રમાંથી જાણવા મળે છે. મુખ્યત્વે શ્રદ્ધા અને તત્ત્વરમણતા વિનયની પાછળ છૂપાયેલી ભૂમિકા છે.
કોઈપણ આવશ્યક ક્રિયા વિનય-વિવેકથી કરવી જોઈએ. તેથી સર્વકાળે સર્વ સ્થળે વિનયનું પ્રાધાન્ય જોવા મળે. જેના જીવનમાં વિનય નથી ત્યાં વિવેક પણ નથી અને જ્યાં વિવેક નથી ત્યાં દેવ-ગુરુની ભક્તિ પણ ફળ દાઈ નથી. ભક્તિમાં જે શક્તિ છે તે બીજે ક્યાંય જોવા નહિ મળે. આરાધક દેવ કે દેવી વિગેરેને પ્રસન્ન કરવા માટે તપ-જપની સાથે વિનય હોવો જોઈએ, સમર્પણ ભાવ હોવો જોઈએ.
વિનય એક જમાનામાં બહેનો જે વડીલવર્ગની લાજ કાઢતા હતા તેની પાછળ મર્યાદા-પૂજ્યભાવ-આમન્યા-સ્થિરતા-આશિષ-સન્માન-કૃપા જેવી અનેક વાતો છૂપાઈ હતી. જે વ્યક્તિ વીતરાગનો-શાસ્ત્રનો વિનય કરે તે કર્મ ખપાવે. ગુરુ જણનો વિવેક કરે તે ધર્મબુદ્ધિ મેળવે. જેમ ધનપતિ ને ધન જોઈએ તેમ જ્ઞાનથી બધું જ મળે છે. જેને જ્ઞાનની ભૂખ હોય તે સર્વ કાંઈ મેળવવા ભાગ્યશાળી થાય.
યુગલિક કાળના યુગલિયાઓ પહેલા, બીજા અને ત્રીજા આરામાં ૧૦ જાતિના કલ્પવૃક્ષ પાસે પ્રથમ જરૂરીઆત પ્રમાણે જ યાચના કરતાં અને તે બધું માનપૂર્વક તેઓને મળતું હતું. પણ જેમ જેમ કાળ બદલાતો ગયો તેમ તેમ માંગવાની પદ્ધતિ પણ બદલાતી ગઈ. પરિણામે વિનય-વિવેકના અભાવે કલ્પવૃક્ષે બધું આપવાનું બંધ કર્યું. અંતે યુગલિયાઓને પોતાના જીવન નિર્વાહ માટે પદ્ધતિ શોધવી પડી.
- વિનય - વિ = વિશેષપૂર્વક, નય = લઈ જાય. એટલે જેનો તમે વિનય કરો તે તમને આપે છે. માત્ર વિનયને કરતાં ને લઈ જતાં આવડવું જોઈએ. વિનયી સમજદાર પુણ્યવાન ગુણવાન હોય છે. જેના જીવનમાં અવગુણ છે તે વિનય કરવા, નમ્ર બનવા, ઝુકી જવા તૈયાર ન થાય. જ્યાં હોય ત્યાંથી પાછા ફરે.
પાદલિપ્તસૂરિ ૧૦૮ ઔષધીઓનો પગમાં લેપ કરી આકાશગામીની વિદ્યાથી પાંચ તીર્થની યાત્રા કરવા રોજ જતા હતા. સિદ્ધપુરુષ નાગાર્જુને આ વાત જાણ્યા પછી એ લેપમાં વપરાતી ઔષધી શોધવા પ્રયત્ન કર્યો. પ્રયત્નથી પરમેશ્વર મળે તેમ ૧૦૭ ઓષધીઓ તેને જડી ગઈ. તેથી એ પણ ઉડવા તો લાગ્યો પણ પડી જતો. અંતે એક દિવસ નાગાર્જુને પૂ. પાદલિપ્તસૂરિ મ.નો વિનય કરી ૧૦૮મી ઔષધી જાણી લીધી. આ છે વિનયનો પ્રભાવ.
શાસ્ત્રમાં એક દ્રષ્ટાંત આવે છે. બે ભાઈ છે. એક દ્રવ્યથી રાજ્ય ભોગવે છે, બીજો સંયમ પાળે છે. કોઈ અવસરે બન્નેના ભાવ પલટાઈ ગયા. જે રાજ્યનો ભોગી અને નિત્ય આહારી છે તે ઉપવાસી અને સંયમનો અભિલાષી બન્યો. બીજો ભાઈ જે સંયમનો રાગી હતો તે રાજ્યનો લોભી થયો સાથે ઉપવાસી અને તપસ્વી હતો તે ८४
