________________
પાપ બાંધે છે. જ્યારે કર્મના મર્મને સમજનાર ધર્મ-શુકલ ધ્યાન કરી વિચારો સ્થિર કરે છે. પાપનો ક્ષય કરવા માટે ધ્યાન *અગ્નિ જેવું કામ કરે છે. ધારેલું કાર્ય પાર પાડવા માટે ધ્યાન ઘણું ઉપયોગી છે.
ઘણાં ક્રિયાને જડ કહે છે. પણ હકીકતમાં એ ક્રિયામાં જ્ઞાનનો-ભાવનો અભાવ છે. કરવા ખાતર વેઠકરૂપે જે કોઈ ક્રિયા થતી હોય તેનું પરિણામ શૂન્ય છે. ઉપદેશમાળામાં કહ્યું છે કે, અલ્પજ્ઞાની ઉગ્ર વિહાર કરે, સતત પ્રવૃત્તિમાં રહે છતાં તેની કિયા ફળવંતી નથી. અજ્ઞાની યા નવો નિશાળીયો સર્વ પ્રથમ દ્રવ્ય ક્રિયા કરે પછી તેમાં સોનામાં સુગંધની જેમ ભાવક્રિયાના પ્રાણ પૂરે જતે દિવસે એ ક્રિયા ફળવંતી અવશ્ય બને. (વિદ્યા બાલન પચ્ચતે.)
મૃત્યુ-મરણને પણ સફળ કરવું હોય તો તે માટે પણ જ્ઞાન ઘણું ઉપકારક છે. પત્ની મદનરેખાએ પતિ યુગબાહુને અંત સમયે વૈરાગ્યની વાતો સંભળાવી, સાંત્વન આપી (સમાધિમરણ) અપાવ્યું. જ્યારે શ્રેણિક રાજા અંત સમયે આર્તધ્યાન કરી અશુભ લેશ્યાના કારણે નરકે ગયા. તેજ રીતે મમ્મણ શેઠ બે બળદોમાં આસક્ત થઈ નરકગતિને પામ્યા. કપિલાદાસી દાન આપવા છતાં પુણ્ય બાંધી ન શકી.
જ્ઞાન અખૂટ ખજાનો છે. માત્ર “નમો અરિહંતાણં' એક પદના પંન્યાસ હર્ષકુલ ગણિએ કર્તા-કર્મ-ક્રિયાપદના આધારે ૧૧૦ અર્થ કર્યા છે. જો એક પદના આટલા અર્થ થઈ શકતા હોય તો એ પદ ૫૦ સાગરોપમના પાપનો નાશ કરે તેમાં નવાઈ નથી. જ્ઞાનથી ભણ્ય-અભક્ષ્યનો વિવેક જાગે છે. આ છે જ્ઞાનની બલિહારી.
કોઈ પણ આત્મા સંયમના માર્ગે જવા તૈયાર થાય ત્યારે મુખ્ય વૈરાગ્યમય દેશના (જ્ઞાન) કામ કરે છે. દેશના દુઃખગર્ભિત, મોહગર્ભિત અને જ્ઞાનગર્ભિત સાંભળવા મળે છે. બીજી રીતે સંવેદિની, આક્ષેપિણી, વિક્ષેપણી અને નિર્વેદીની દેશના જ્ઞાનીઓ આપે છે. શ્રવણકર્તા પોતાના કર્મ અનુસાર એ દેશનામૃતનું પાન કરી જીવન સુધારે માટે જ જ્ઞાનગર્ભિત દેશના સાંભળવા હંમેશાં પ્રયત્નશીલ રહેવું જરૂરી છે. પૂજા અને દેશનામાં તેથી જ દેશનાને પ્રધાનતા અપાઈ છે.
પાંચ જ્ઞાનમાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા પછી તીર્થકર ભ. શાસનની સ્થાપના કરે. જ્યારે દીક્ષા લીધા પછી તેઓને મન:પર્યવજ્ઞાન થાય એનો અર્થ એ કે, કેવળજ્ઞાન એ શાસનની સ્થાપના કરાવે જ્યારે મન:પર્યવ સંસાર ત્યાગનું ફળ આપે. શાસનની સ્થાપના પછી જે કલ્યાણકારી ઉપદેશ પ્રભુએ આપ્યો એ ઉપદેશને શ્રુતજ્ઞાન કહીશું તો આજ સુધી એ (શ્રુતજ્ઞાને) પ્રભુના ઉપદેશામૃતને આગમ ગ્રંથો દ્વારા જાળવ્યું
* સવપાવપ્પણાસણો. • ચાર ધ્યાનના ૪-૪ કુલ પ્રકાર ૧૬ છે.
૬૭
