________________
હંસ જેમ દૂધ અને પાણીને જુદા પાડે છે તેમ ભક્ષ્ય અભક્ષ્ય વગેરેનો વિવેક જ્ઞાનથી જ પ્રગટ થાય છે. આ જીવના સંપૂર્ણ જ્ઞાનનો અનંતમો બાગ અપ્રતિપાતી કહ્યો છે. અર્થાત્ તે કદી અવરાતો જ નથી, સદેવ ઉઘાડો જ રહે છે. ૨
જે માણસ મનથી ઘડો બનાવવાની વિધિ ન જાણતો હોય તે ઘડો કેવી રીતે બનાવી શકે ? દયાથી પણ પહેલા જ્ઞાનની જરૂર છે. સત્ અસત્ ભાવોનો પ્રકાશ જ્ઞાનવડે જ થાય છે. ૩
નેત્રવાળો મનુષ્ય સોનાનું નાણું મેળવી શકે છે. અંધ માણસ તો એક અંધની પાછળ બીજો, બીજાની પાછળ ત્રીજો એમ ચાલ્યો જાય છે. તેવી રીતે એકાંતવાદી મનુષ્ય તત્ત્વ પામી શકતો નથી, સ્યાદ્વાદી-અનેકાંતવાદી જ જ્ઞાનના રસ સંબધી સમુદાયને મેળવી શકે છે. ૪
જ્ઞાનથી ભરેલા ભરત ચક્રવર્તી વગેરે સંસારને તરી ગયા છે. જ્ઞાન એ સર્વગુણોનું મૂળ છે જ્ઞાની આત્મા જ્ઞાનના પરિણામથી સંસારસમુદ્રના કિનારે પહોચી શકે છે. ૫
અલ્પજ્ઞાની મુનિ ઉગ્ર વિહાર કરે, પ્રવૃત્તિમાં સતત ઉદ્યમવંત રહે તો પણ ઉપદેશમાળામાં તેવા અલ્પજ્ઞાનીની ક્રિયાને ફક્ત કાયફલેશ રૂપ કહી છે. ૬
જયંતરાજા જ્ઞાનપદનું આરાધન કરવાથી તીર્થંકરપદને પામ્યા છે. સૂર્ય, ચંદ્ર ને મેઘની જેમ જ્ઞાન અનંત ગુણવાળું છે. અને સૌભાગ્યલક્ષ્મીને પ્રાપ્ત કરાવનાર તેમજ હિતકારી છે. ૭
૯ જ્ઞાનસ્ય ફલ વિરતિ, ૯ પઢમં જ્ઞાન તેઓ દયા છે જ્ઞાન વિના પશુ સારીખા, જ્ઞાન દિયાભ્યાં મોક્ષ
૯ શાયતે ઈતિ જ્ઞાનમ્ | ૯ જ્ઞાનાંજન શલાકયા. (વિવરણ :
સંસારને સમજવા માટે, જીવના સ્વરૂપને જાણવા માટે, જન્મમરણ ઘટાડવા માટે, જો કોઈ સાધન હોય તો તે જ્ઞાન છે. જ્ઞાન દીપક સમાન છે. ત્રીજું નેત્ર છે. ચોરી ન શકાય તેવું ધન છે. બીજો સૂર્ય છે. આંધળાની લાકડી છે. સમુદ્ર વિનાનું અમૃત, ઔષધિ વિનાનું રસાયન અને ગરજ વિનાનું ઐશ્વર્ય છે.
જ્ઞાનના મુખ્યત્વે મતિ-શ્રુત-અવધિ-મન:પર્યવ અને કેવળજ્ઞાન એવા પાંચ પ્રકાર છે. તેમાં પ્રથમ બે પરોક્ષ છે. બાકીના ૩ પ્રત્યક્ષ છે. .
