________________
તરવા માટે ધર્મમાતા. દેશવિરતિ-સર્વવિરતિ જીવન શાસ્ત્રોક્ત રીતે જીવવા માટે અષ્ટ પ્રવચન માતા તેમ અયોગ્ય શિષ્યને યોગ્ય બનાવનાર ઉપાધ્યાય છે.
ગુરુ ક્યારે પ્રસન્ન થાય ? શિષ્ય વિનય-વિવેક સાચવે. જીવન સમર્પણ કરે એવા ગુરુને સમર્પિત થએલા મહેન્દ્રપાલનું થોડું ચરિત્ર જોઈએ.
સોપારકપટ્ટણ નામના નગરમાં મહેન્દ્રપાલ રાજા રાજ્ય કરતો હતો. રાજાને એક કલ્યાણમિત્ર જેવો શ્રતશીલ નામે બુદ્ધિમાન પ્રધાન મિત્ર હતો. રાજાને મિત્ર ઘણો પ્રિય હોવાથી અવાર નવાર તેની સાથે એ ધર્મચર્ચા કરે. પણ પોતાની મિથ્યા માન્યતા ત્યજે નહિં. ન છૂટકે શબ્દથી સ્વીકારે પણ આચરણમાં મૂકે નહિ. મિત્ર આશાવાદી હતો. એક દિવસ જરૂર અસર થશે તેમ એ માનતો હતો.
એક દિવસ નગરી બહાર બગીચામાં માતંગની સ્ત્રી પંચમ નાદયુક્ત મધુર ગાન કરતી ઝાડની નીચે બેઠી હતી. તેના મધુર અવાજના કારણે રાજા તેના ઉપર મોહિત થયો. મિત્ર શ્રુતશીલને આ બનાવની ખબર પડતાં તેણે રાજાને સમજાવ્યો કે, પર-સ્ત્રી માતા સમાન કહેવાય. તેની ઉપર કુદ્રષ્ટિથી જોવું, મનમાં વિચારવું એ પાપ છે. એથી અપકીર્તિ થાય છે. તેમનું બહુમાન કરીએ તો કલાની કદર થઈ ગણાશે પણ રાજા ન સમજ્યો.
કલ્યાણમિત્રે ઉપકારની ભાવનાથી રાજાનું ભલું થાય તે માટે રાજ્યની અધિષ્ઠાયિકા દેવીનું આરાધન સ્મરણ કર્યું. દેવીએ પ્રસન્ન થઈ જ્યારે પૂછ્યું, ત્યારે શ્રુતશીલ મિત્રે રાજાની બુદ્ધિ નિર્મળ કરવા સમ્યગુજ્ઞાન આપવા વિનંતી કરી. દેવીએ કહ્યું, જ્યારે રાજા ઘણો પશ્ચાતાપ કરે ત્યારે મને યાદ કરજે એમ કહી દેવી અદશ્ય થઈ. જતાં જતાં રાજાના શરીરમાં વ્યાધિનો પ્રવેશ કરાવતી ગઈ.
ચાર દિવસથી રાજા વ્યાધિથી દુઃખી થયો હતો. વ્યાધિને દૂર કરવાના ઉપાયો અનેકને પૂછડ્યા, બાહ્ય ઉપાયો સાંભળ્યા પણ મનનું સમાધાન ન થયું. તે દરમ્યાન નગરીમાં ગુણના નિધિ શ્રીષેણમુનિ પધાર્યા. ગુરુને વંદન કરવા રાજા-મંત્રી-કલ્યાણમિત્ર સાથે ગયા. અવસર જોઈ રાજાએ મુનિને મનથી કરેલા-થએલા પાપની શુદ્ધિ કેવી રીતે થાય ? તે વિવેકપૂર્વક પૂછ્યું.
ઉપકારી ગુરુએ કહ્યું, શુદ્ધિ બે પ્રકારે થાય છે. બાહ્ય-અત્યંતર. શરીર મલીન થયું હોય તો જલાદિકથી અથવા ઔષધીથી શુદ્ધ થાય. તે બાહ્યશુદ્ધિ અને જ્ઞાનધ્યાન-તપરૂપ પ્રાયશ્મિરાદિથી અંતરની અત્યંતર શુદ્ધિ થાય." મનથી કરેલા પાપની શુદ્ધિ અત્યંતર રીતે થાય. કામરાગ-સ્નેહરાગ-દ્રષ્ટિરાગથી જેનું મન અપવિત્ર
• સામુદાયિક પાપ પણ જ્યારે થાય ત્યારે તેનું પણ પ્રાયચ્છિત લેવું હિતાવહ છે.
૫૦
