________________
સાધુને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે સાધના કરવી પડે છે. આગમોનું જ્ઞાન નીચે મુજબની તપસ્યા-આરાધના કરે તે પછી જ મેળવી શકે છે. એવી જ્ઞાનીઓએ શાસ્ત્રોમાં આમન્યા (આજ્ઞા) બતાવી છે.
નવદીક્ષીતને – આવશ્યક ૬+ર, દશવૈકાલિક ૧૫+૪, માંડલી ૭+૧ જોગ કુલ ૩૫ દિવસના કર્યા પછી જ વડીદીક્ષા આપવામાં આવે છે. ત્યાર પછી ઉત્તરાધ્યયન૨૮, આચારાંગ-૨૪+૨૬, કલ્પસૂત્ર-૩૦, નંદી-૮, મહાનિશીથ-૫૨, ભગવતિ૧૮૦, એમ ગણિ પદ પૂર્વે ૩૪૮ દિવસના આગમ સંબંધી યોગાવહન વડીલોની નિશ્રામાં આચાર્ય (ઉત્તરસાધકોના સહયોગથી કરવાના હોય છે. (જો કે હજી બીજા પણ આગમ સૂત્ર સાથે સંકળાયેલા જોગ મુનિ કરે.)
સાધુ ગોચરી જાય ત્યારે પણ ખાસ ગ્રહસ્થ સંબંધી-૧૬, સાધુ સંબંધિ ઉત્પાદનના-૧૬, સાધુ+ગ્રહસ્થ સંયુક્ત એષણા સંબંધી-૧૦, કુલ-૪૨ દોષરહિત આહાર-પાણી પ્રાપ્ત કરે. ગાય ચરે તેમ સાધુ ૨-૫ ઘરેથી ગોચરી લે. બીજા શબ્દમાં ભ્રમર ફૂલને કલામણા ન થાય તેમ રસ ચૂસે, તેમ સાધુ અંતપંત ભીક્ષા ગોચરી લે. તેજ રીતે ગુરુવંદન સંબંધિ-૩૨ દોષથી મુક્ત રહે. ગુરુની ૩૩ આશાતના ન થાય તેની કાળજી રાખે. આ એક સાધુ જીવનની પ્રગતિની રૂપરેખા છે.
સંયમી જીવનમાં ૧૭ પ્રકારે સંયમ પાળવાનું હોય છે. તે ઉપરાંત કરણસિત્તરી (ક્રિયાના) ૭૦ અને ચરણસિત્તરી (ચારિત્રના) ૭૦ પ્રકારો પાળવા માટેનો આગ્રહ રાખવાનો હોય છે. સાધુનું જીવન એક આદર્શ જીવન કહેવાય માટે તેની ભાષા (વાણી) ઘણી જ ઉપયોગવાળી હિતકારી મધુર સત્ય હોય છે. સાધુથી દિવસભરમાં સામુદાયિક રીતે જે કાંઈ પાપ-દોષ લાગે તે માટે પ્રતિક્રમણમાં ૪ લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગ (વર્ષ ભરમાં કુલ ૧૮૧૨ લોગસ્સ) અને વર્ષભરમાં છૂટા છૂટા ૩૦ ઉપવાસનું જ્ઞાની ભગવંતે પ્રાયશ્મિત્ત દર્શાવ્યું છે. આ ઉપરાંત સ્વતંત્ર જીવનમાં જ્ઞાનદર્શન-ચારિત્ર અને તપની વિરાધના કરી હોય તે મુજબનું *પ્રાયચ્છિત ગુરુ પાસે વિશેષ રીતે સ્વીકારવાનું હોય છે. આ પ્રાયચ્છિત જલ્દી પૂર્ણ કરવું પડે. તપઆરાધના માટે અને કર્મક્ષય પાપાય માટે કરવાનું હોય છે.
સાધુ આત્મનિરીક્ષણ કરનારા હોય છે. તેથી બીજાની ભૂલ હોય તો પણ જતું કરવા-ભૂલી જવા પ્રયત્ન કરે. ક્ષમાના મુખ્ય પાંચ વિભાગ નીચે મુજબ થાય.
દિવસ સંબંધી – ૪x ૩૬૫ = ૧૪૬૦, પાક્ષિક સંબંધી – ૨૧ x ૧૨ = ૨૫૨, ચઉમાસિક સંબંધી – ૩ ૪ ૨૦ = ૬૦ અને સંવત્સરીના ૪૦ લો. કુલ = ૧૮૧૨.
પમ્બિના ૨૧ ઉપવાસ, ચોમાસીના ૬ ઉપવાસ અને સંવત્સરીના ૩ ઉપવાસ = ૩૦ ઉપવાસ. * પ્રાયચ્છિત્તના આલોચના, પ્રતિક્રમણ, મિશ્ર, વિવેક, કાર્યોત્સર્ગ, તપ, છેદ, મૂલ અને
અનવસ્થાપ્ય નામના ૧૦ પ્રકાર પણ છે. ૫૪
