________________
ઈન્દ્ર, સૂર્ય, ચંદ્ર, ભંડારી, જંબુવૃક્ષ, સીતાનદી, મેરુપર્વત, સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર, રત્ન, ભૂપ વિગેરે ૧૬ ઉપમા આપી છે. બીજી રીતે યુવરાજ તરીકે પણ વર્ણવ્યા છે. આધુનિક વિચારમાં આચાર્યએ જૈન શાસનના વ્યવસ્થાપક છે. જ્યારે ઉપાધ્યાય શિક્ષણદાતા અને સાધુ એ મદદકર્તા અનુમોદક છે.
વિતરાગ પરમાત્મા જ્યારે અર્થથી દેશના આપે એ દેશનાને એકાગ્રતાથી શ્રવણ કરી ગણધરો સૂત્રમાં આરુઢ કરે. એ સૂત્રમાં કંડારાયેલી દેશનાનું રક્ષણ વાચના દ્વારા ઉપાધ્યાયજીઓ કરે. જ્ઞાન પિપાસુ આત્માને એ દેશનાનું રસાસ્વાદન કરાવે. આમ ૨૫૦૦/૨૬૦૦ વર્ષથી એ દેશના દીર્ઘજીવી રહી અને હજી ૧૮૦૦૦ વર્ષ સુધી પરંપરામાં શિષ્યને આપવા દ્વારા સુરક્ષિત રહેશે. ઉપાધ્યાયજી પ્રભુની દ્વાદશાંગી જે અર્થથી શાશ્વતી છે તેને શબ્દથી શિષ્ય-પ્રશિષ્યને આપવા દ્વારા અખંડીત રાખવા પ્રયત્ન કરે.
ઉપાધ્યાયજી મ. સાહિત્યના સર્જનહાર પણ કહેવાય. આજથી ૨૦૦ ૨૫૦ વર્ષ પહેલાં એક કાળ હતો જ્યાં નજર નાખો ત્યાં ઉપાધ્યાયજી મ. કલમને તાડપત્રના પાનાં ઉપર કાંઈક ને કાંઈક આધ્યાત્મિક-ન્યાયતકદિ વિષયો પર લખતા જ હોય. જે આજે અનેક ગ્રંથોમાં અનેક નામોથી સુપ્રસિદ્ધ છે.
ઉપાધ્યાય મ. તો સમ્યગુજ્ઞાનના દાનેશ્વરી કહેવાય છે. વ્યવહારિક જ્ઞાન તો ૧૫ દિવસ-મહિનો કે વર્ષ સુધી ટકે જ્યારે આ આત્મલક્ષી જ્ઞાન તો, જન્મોજન્મ સુધી દીર્ઘકાલીન ટકનારું છે. એના અધિકારી તરીકે પોતે યથા શક્તિ ગ્રહણ કરે ને બીજાને જ્ઞાન ગ્રહણ કરવા પ્રોત્સાહિત કરે. પરંપરા વધારનારું કામ આ જ્ઞાન દ્વારા થાય છે. ગારુડી મંત્રણ જેવું સંસારના રાગાંધ, ક્રોધાંદ, માનાંદ દશાને દૂર કરનારું આ જ્ઞાન ભવિ જીવોને પરમોપકારી છે.
પંચ પરમેષ્ઠીના ચોથા પદે બિરાજમાન લીલો (નીલો) રંગ અધિષ્ઠાતા ઘણાં આત્માઓને ધર્મના લીલાછમ બગિચાથી પ્રસન્ન કરી દે છે. રોડ ઉપર લીલા કલરનું સિગ્નલ જેમ પ્રવાસીને જવાની રજા આપે છે. તેમ આ લીલા (નીલા) વર્ણવાળા ઉપાધ્યાયજી મ. ધર્મીને ધર્મ મંદિરમાં પ્રવેશવા, શુભ આરાધના કરવા અમૂલ્ય તક આપે છે. નમો ઉવક્ઝાયાણં પદનું આરાધન કરવાથી ગુણીયલ પુરુષોના ગુણોનું આપણા જીવનમાં વિનીયોગ થાય. આ વિનીયોગ એટલે ઉપાધ્યાય જે જ્ઞાનના ભંડાર છે, તે જ્ઞાન આપણામાં વિનયના શુભ માધ્યમથી પ્રવેશે. વાચનાના બે પ્રકાર કરવા હોય તો એક તત્ત્વ ગર્ભિત વાચના બીજી ધર્મકથાગર્ભિત વાચના. આમ કહેવાની પાછળ ઉપાધ્યાયજી શિષ્યને શાસ્ત્રનું ને વ્યવહારનું જ્ઞાન આપે એમ સમજવું. ૪૬
