________________
શિલ્પી”
સૂત્ર :
દર્શનવિશુધ્ધિ-વિનયસંપન્નતા-શીલવષ્યનતિચારો-ભીર્ણ-જ્ઞાનોપયોગસંવેગૌ-શક્તિ તસ્યાગ તપાસી સંઘ-સાધુ સમાધિ-વૈયાવૃત્યકરણમહેંદાચાર્ય-બહુશ્રુતપ્રવચનભક્તિ-રાવશ્યક પરિહાંસિ-માર્ગ પ્રભાવના પ્રવચન વત્સલત્વમિતિ-તીર્થકત્તસ્ય. - શ્રી તત્ત્વાર્થસૂત્ર ૬/૨૩
અર્થ : દર્શનવિશુદ્ધિ, વિનય, શીલવ્રતમાં અપ્રમાદ, વારંવાર જ્ઞાનોપયોગ અને સંવેગ. યથાશક્તિ ત્યાગ અને તપ, સંઘ અને સાધુઓની સમાધિ તથા વૈયાવચ્ચ, અરિહંત, આચાર્ય, બહુશ્રુત, પ્રવચનની ભક્તિ, આવશ્યક અપરિહાણ, મોક્ષમાર્ગની પ્રભાવના, પ્રવચન વાત્સલ્ય એ તીર્થંકર નામકર્મના આશ્રવો છે.
ઘરની પાસે એક આરસપાસની ખાણ હતી. અનેક વર્ષોથી તેમાંથી કાચા પાષાણ (સચિત) દ્રવ્ય બહાર કાઢવામાં આવતા હતા. તેની ઉપર યોગ્યતા પ્રમાણે કારીગરો પ્રક્રિયા કરતા હતા. પત્થરને ઘડી રૂપ આપવું, મૂર્તિ-મંદિરાદિ બનાવવા એ કારીગરોનું કામ. પત્થરની યોગ્યતા પ્રમાણે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. હવે એ પત્થર નહિં પણ અમૂલ્ય વસ્તુ, પૂજનીય વસ્તુ થઈ ગઈ.
બસ, એજ પ્રમાણે – અનંતકાળથી અવ્યવહાર રાશિમાં પડેલો આત્મા કોઈ એક જીવ (આત્મા) સિદ્ધગતિને પામે ત્યારે તેના ઉપકારના કારણે, નિમિત્તના કારણે વ્યવહાર રાશિમાં આવે. એ પછી એ જીવ સૂક્ષ્મ નિગોદ, બાદરનિગોદ, એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિયાદિ ગતિમાં કર્મ અનુસાર જન્મ-મરણ કરે. કર્મ ભોગવતો જાય ને સગતિ પામતો જાય.
જન્મ-મરણના આ ક્રમને સુધારવા-અટકાવવા માટે (૧) વીતરાગ તીર્થકર પરમાત્માનું શાસન (૨) ભવિપણું (૩) નિર્મળ આરાધક ભાવ (૪) સર્વ વિરતિપણું (દ્રવ્ય-ભાવથી) (૫) સમ્યકત્વ જેવા લક્ષણ જીવનમાં હોવા જોઈએ તો જ મોક્ષાભિલાષી જીવ કર્મનો નવો બંધ અલ્પ કરી જૂના બાંધેલા કર્મનો ક્ષય કરી સંસાર ઘટાડી શકે, મોક્ષગતિ મેળવી શકે.
આ આત્માએ (જીવ) ઘણો કાળ મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં પૂર્ણ કર્યો. પુણ્યના ઉદયે સારા નિમિત્તના કારણે એ માર્ગાનુસારીપણું પામ્યો. ત્યાર બાદ સમ્યક્દર્શન (સમકિત) પામી અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્તનનો કાળ ઘટાડી શક્યો. આ પ્રગતિને જો
૧૧
