________________
કરતાં જાય તેમ તેમ આ અતિશયો તેઓના મહિમા-પ્રભાવને પૂર્ણતાનો અનુભવ કરાવે. જ્ઞાનની બાબતમાં પણ એ આત્મા પૂર્વ જન્મથી મતિ-શ્રુત-અવધિ એ ત્રણજ્ઞાન લઈ આવે. દીક્ષા-સંયમ લે ત્યારે ચોથું મન: પર્યવજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે અને ઘાતી કર્મનો ક્ષય થતાં પાંચમાં પૂર્ણ એવા કેવળજ્ઞાનના સ્વામી બને. આ જ્ઞાનના કારણે તેઓને ત્રણે કાળનું ચરાચર પદાર્થોનું અંજલિવત્ જ્ઞાન હોય. સંસારમાં હવે કોઈ પણ વિષય તેઓથી અજ્ઞાત નથી. માત્ર ઉપદેશધારા-પ્રરૂપણામાં આત્મ કલ્યાણનો જ માર્ગ દર્શાવે. જે જ્ઞાન આપવાથી પાપનો બંધ ઓછો થાય એજ મુખ્ય લક્ષ હોય. ટૂકમાં આરંભ સમારંભ તે પાપનું અનુમોદન કરનાર જ્ઞાન ન બતાડે.
અરિહંત પરમાત્મા જ્યારે પૂર્વનું દેવગતિનું આયુષ્ય ભોગવી-પૂર્ણ કરી માતાની પવિત્ર કુક્ષીએ પધારે તે અવસરે અવતરનાર આત્મા પુણ્યવાન, ભાગ્યવાન છે તેની અનુભૂતિ રૂપે માતા ગંભીર અર્થ સૂચક ૧૪ સ્વપ્ન રાત્રીના ત્રીજા પ્રહરે સ્પષ્ટ રીતે જૂએ અને તેનો સ્વપ્ન પાઠક દ્વારા ફળાદેશ જાણી રાજા-પ્રજા આનંદનો અનુભવ કરે. નારકીના જીવો પણ અલ્પ સમય માટે સુખનો અનુભવ કરે.
સર્વ સામાન્ય રીતે સંસારી આત્મા પુત્રના જન્મને “જન્મ' કહે છે. જ્યારે આ તીર્થંકરનો આત્મા હોવાથી તેને “જન્મ કલ્યાણક' કહેવાય છે. આવા કલ્યાણકારી પ્રસંગો તીર્થકરના આત્માના “પાંચ હોય છે. ચાર પ્રસંગો ઉપર પૃથ્વી પરના જ નહિં પણ દેવગતિના દેવો પણ વિપુલ સંખ્યામાં ભાગ લઈ પ્રભુની ભક્તિ કરી ધન્ય બને.
તીર્થંકર પરમાત્માની મહાગોપ-મહામાહા-મહાનિયમિક અને મહાસાર્થવાહ એ ચાર વિશેષણોથી સ્તુતિ કરાય છે. અરિહંતના જે ૧૨ ગુણ શાસ્ત્રોમાં દર્શાવ્યા છે. તેમાં અષ્ટ પ્રાતિહાર્ય અને જ્ઞાનાતિશય, વચનાતિશય, પૂજાતિશય તથા અપાયા પગમાતિશય પણ તેઓના મહિમાને વધારનારા છે. ઈન્દ્ર મહારાજા તો ચ્યવન કલ્યાણકના અવસરે ઈન્દ્ર સભામાં જ શકસ્તવ (નમુત્થણ) શાશ્વત સૂત્ર દ્વારા ૩૬ બોલ (વિશેષણો)થી પ્રભુના આગમનને વધાવી સ્તવના કરતા હોય છે. આ ૩૬ બોલ તીર્થકરના આત્માનો વિશિષ્ટ પ્રકારનો પરિચય કરાવે છે. જેના મનન-ચિંતનનિદિધ્યાસનથી હળુકર્મી આત્મા તીર્થંકરના અનુરાગી થાય છે. આ રીતે ગુણનું કિર્તન-સ્તવન કરી ભવી આત્મા ભવ્યત્વપણાને પામે છે.* ભક્તિ યોગ દ્વારા દર્શન શુદ્ધિ કરે છે.
• ચાર અતિશય મૂળથી, ઓગણીશ દેવનાકીધ,
કર્મ ખપ્પાથી અગ્યાર, ચોત્રીશ એમ અતિશયા સમવાયાંગે પ્રસિદ્ધ જ અવન, જન્મ, દીક્ષા, કેવળજ્ઞાન, મોક્ષ (નિર્વાણ) * પૂ. હરિભદ્રસૂરિ મ. લલિતવિસ્તરા ગ્રંથના સહારે નમુત્થણના સૂક્ષ્માર્થ જાણી સંયમી બન્યા.
