________________ 14 મહારાજાનું એક પદ સ્મૃતિપથમાં ઉપસ્થિત થાય છે કે - જેહનો પક્ષ લઈ બોલું, તે મનમાં સુખ આણે, જેહનો પક્ષ મૂકીને બોલું, જન્મ લગે ચિત્ત તાણે..” પક્ષો સામે જ છે. શાસ્ત્રવચનો પણ સામે જ છે. શાસ્ત્રવચનો જે પક્ષનું સમર્થન કરતા હોય તે પક્ષ સાચો અને જે પક્ષનું સમર્થન ન કરતા હોય તે પક્ષ ખોટો - આ શાસ્ત્રીય ન્યાય સામે શાસ્ત્રપ્રેમીસત્યપ્રેમી એવા કોઈને પણ આનાકાની હોઈ જ ન શકે. બે પક્ષ કોર્ટમાં જાય છે, ત્યારે ન્યાયાધીશ બંનેને મધ્યસ્થભાવે સાંભળે છે. બંને પક્ષની તમામ દલીલો ઉપર ઊંડી વિચારણા કરે છે અને કાયદાશાસ્ત્રની કલમો સાથે સરખાવે છે. તેમાંથી જે પક્ષની દલીલોમાં વજૂદ દેખાય તેને સાચો કહે છે અને નબળી કે ખોટી દલીલોવાળા પક્ષને ખોટો કહે છે. ન્યાયાધીશ બંને પક્ષને સાંભળતાં મધ્યસ્થ રહે છે. પરંતુ ચૂકાદો આપતી વખતે એકની તરફેણમાં આપે છે. પરંતુ ગોળગોળ વાતો કરતો નથી. ત્યારે મધ્યસ્થ બનીને બેસી રહેતો નથી. એ જ રીતે અનેક પક્ષોને શાસ્ત્રીય રીતે ચકાસીને જે પક્ષ સાચો લાગે તેને સત્યરૂપે અને જે પક્ષ ખોટો લાગે તેને અસત્યરૂપે ઘોષિત કરવો એ જ તપાગચ્છની નીતિ છે. તપાગચ્છની નીતિ, ક્ષીરનીરની જેમ સત્ય-અસત્ય અલગ થઈ ગયા પછી પણ ગોળગોળ વાતો કરવાનું કે મધ્યસ્થ બની રહેવાનું કહેતી જ નથી. સંબોધ પ્રકરણમાં તો ત્યાં સુધી કહ્યું છે કે - આજ્ઞાનો લોપ થતો જોઈને (અર્થાત્ વિધિના બદલે અવિધિનું સ્થાપન-પ્રવર્તન-પ્રસારણ થતું જોઈને) પણ જે મધ્યસ્થ બની રહે છે તથા “આ વિધિ છે અને આ અવિધિ છે.” આવું જણાવતો નથી અને મૌન બનીને બેસી રહે છે. તેવા પ્રતિકૂળ (દોષરૂ૫) મધ્યસ્થભાવવાળા જીવો અવિધિનું અનુમોદન કરે છે અને પોતાના વ્રતોનો લોપ કરે છે.” અવિધિ ખૂબ ભયંકર દોષ છે. અધ્યાત્મ કલ્પદ્રુમ ગ્રંથમાં વર્ણવેલા “ધર્મને મલિન કરનારા 13 દોષોમાં તે ત્રીજા નંબરનો દોષ છે. દોષને
