Book Title: Margparishuddhi Prakaranam
Author(s): Kulchandrasuri
Publisher: Bhidbhanjan Parshwanath Jain Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004398/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || namAmi nityaM gurupremasUrIndraM / / hAmahopAdhyAya zrImad yazovijayaviracitaM TIkAsamalaGkRtaM mArgaparizuddhiprakaraNam dIkSAvidhi pravrajyAvidhAna sAdhunI manodazA tidinakriyA 2 jJAnadazA AcArasaMhitA vaDI dIkSA anuyogagaNAnujA 3 thi-gacchAdhipati peda vratasthApanA TIkAkRt / AcArya vijaya kulacandrasUriH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrImadAtma-kamala-vIra-dAna-premasUrIzvaragurubhyo namaH / / mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayaviracitaM TIkAsamalakRtaM mArmaparizuddhiprakaraNam Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting ____TIkAkRt AcArya vijaya kulacandrasUriH Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting Ting prakAzaka: zrI bhIDabhaMjana pArzvanAtha jaina saMGghaH, bhivaMDI (mahArASTra) ON. . . O 4 . . . . . . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvRttiH - prathamA saMvata - 2058 nakala - 500 mUlya - zrI zramaNasaGghapaThanapAThanam prAptisthAnam divya darzana kAryAlaya 39, kalikuMDa sosAyaTI, dholakA-387810, ji. ahamadAbAda, phona - (02714) 23738 .. zrI bhIDabhaMjanapArzvanAtha jaina saMgha 309, kanerI, AgrA roDa, kamalA hoTala ke pAsa, bhivaMDI - 421302, ji. thANA. phona-(02522)22025 Wan mudraka vardhamAna prinTarsa 2, ramAzaMkara apArTamenTa, khArakara AlI, thAne (pa.). phona : 5438090,5363417 Polcapacapapaapaparopalpapar ByCccccc mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 2 mAgapirizaddhiprakaraNaMsaTIkama Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtajJatA pradarzana pa.pU.gacchAdhipati A. zrI jayaghoSasUrIzvarajI m.saa.| Apane zaGkAspada sthAna ke nirNaya meM mAtra tatparatA hI nahIM, prayAsa bhI kiyaa| vidvarya AcArya zrI jayasundarasUrijI m.saa.|| jinase dArzanika sthAna kI spaSTatA aura lekhabaddha karane meM ullekhanIya sahayoga prApta huaa| vidvAn AcArya zrI abhayazekharasUrijI m.saa.| jo karmaviSayaka padArthanirNaya aura nirupaNa meM sahAyaka hue| zAsanamaNDana munivara zrI yazovijayajI m.saa.| jinhone prastuta grantha ko sAdhanta paThana karake saMzodhana se suzobhita kiyaa| zAsanaprabhAvaka munivara zrI hitarucivijayajI m.saa.| jinhone mahAmahopAdhyAya mahArAja dvArA svahastalikhita prati kI nakala (jheraoNksa) bhiijvaayii| AjJAMkita munizrI ratnarAjavijayajI m.saa.| jo prupha saMzodhana meM sahAyaka hue| pU. AcArya zrI kailAzasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - kobaa| jahA~ se prastuta viSaya kI mudrita pustikA milii| -A.vi.kulacandrasUri mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM mAgapirizaddhiprakaraNaMsaTIkama Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / namAmi nityaM gurupremasUrIndraM / / Amukha 1444 grantha ratnoM ke racayitA puNyanAmadheya AcArya zrI haribhadrasUri racita paJcavastuka nAmaka mahAn grantha jaina vAGmaya meM atIva prasiddha hai| ukta grantha rUpa sAgara ko gAgara meM samAveza karane rUpa prastuta mArgaparizuddhi prakaraNa racanA kA mahAn kArya Asanna upakArI nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrImad vijaya yazovijayajI ma. ne baDI khUbI se kiyA hai| prastuta grantha kI pIThikA rUpa 16 gAthAoM meM advitIya vidvattA kA paricaya diyA hai| grantha kA nAma sArthaka hai| pUre mokSa mArga kA nirUpaNa baDI kuzalatA se kiyA hai| bIca bIca meM vAda sthAnoM ko ati saMkSipta rUpa se, phira bhI sacoTa zailI meM grathita kara diye haiN| ___ grantha kA mukhya viSaya paJcavastu ke anusAra (1) pravrajyA vidhi, (2) pravrajita kI nitya kriyA (3) mahAvratoM kA AropaNa, (4) AcAryapada evaM gaNa kI anujJA vidhi tathA (5) paJcavastugata pAMcave saMlekhanA dvAra ke sthAna para kalikAla kI viSamatA, buddhi bala aura sattva kI hAni dekhakara saMlekhanA yogya pariNati hetu suMdara mArgadarzana rUpa upadeza diyA hai| upasaMhAra meM AtmajJAna ke abhyAsa para vizeSa bhAra dekara Agama grantha jo mokSa ke pantha haiM unakA anusaraNa gurukRpA se karane kI amUlya salAha dekara paramAnanda kI prApti ke AzIrvAda se grantha pUrA kiyA hai| avAntara viSaya bharacaka haiN| unakA vivaraNa viSayAnukrama se jJAta kreN| prastuta mUla grantha mokSamArga kA saMpUrNa pradarzaka hai| ata: nAma "mArgaparizuddhi" sArthaka hai| sAdhakoM ke lie nitya svAdhyAya napa yaha grantha atIva upayogI hai| tIsa sAla e yaha mUla grantha hAtha meM AyA, taba hI isa para subodha vivecana likhane kA prAraMbha kiyA thaa| usa bIca jJAta huA ki vidvadvarya pU. muni zrI yaza:kIrtivijayajI (vartamAna meM AcArya) ma. isa grantha kI TIkA likha rahe haiN| bar3A AnaMda huA aura maiMne lekha sthagita kara diyaa| eka hI viSaya para eka sAtha do TIkAoM kI kyA AvazyakatA? laMbA samaya bIta gyaa| kucha samaya pUrva inhIM pUjyoM se sAkSAtkAra huA aura jAnane ko milA ki vyAkhyAna Adi aneka pravRttiyoM meM vyasta hone ke kAraNa vaha bhI yaha kArya nahIM kara paaye| suSupta icchA phira jagI aura isa kArya kA zubha AraMbha naye sire se gata cAturmAsa vi.saM. 2056 navasArI meM kiyA aura isa cAturmAsa vi.saM. 2057 bhivaMDI meM pUrNatA ko paayaa| isa kArya meM aneka sahAyaka hue haiN| una sabhI kA nAmollekha kara AbhAra mAnA kahA~ mahAmahopAdhyAya mahArAja kI tArkika buddhi aura kahA~ merA svalpa bodha! phira bhI mukhyatayA paJcavastuka grantha kI TIkA kA evaM anya granthoM kA AlaMbana lekara jaise zizu pitA kA anukaraNa karatA hai vaise hI isa TIkA kA saMkalana kiyA hai| saMkSepa meM kahA jAya to padArtha sabhI pUrva ke mahApuruSoM ke haiN| maiM to sirpha lekhaka rhaa| tathApi mUlakAra ke Azaya virUddha evaM zrI jinAjJA ke viruddha kucha likhA ho to micchAmi dukkddm|| bhivaMDI - A. vi. kulacandrasUri kArtika sudi 15, 2058 mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 4 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkama Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kva kiM paThanIyam? viSaya gAthA | pRSTha pIThikA trijagadguruzAsananamaskArAtmakaM maGgalam jinavacanAmRtamAhAtmyam syAdvAdapaTunaiva dezanA deyA somilaprazne bhagavato dezanA nizcayavyavahAraviSayakam 6-13 gurukulavAsamAhAtmyam 14-17 pravrajyAvidhAnam pravrAjakaguNAH 18-21 dIkSAyogyaH 22-26 pravajyAhetuvayoviSayakam / pravrajyAvayoviSayakamatAntaraM saparihAram 28-36 gRhAzramapradhAnAnAM smArtAnAM mataM saparihAram 37-38 svajanavirahitasya dIkSAyogyateti matAntaraM saparihAram 39-41 sukhinAM pravrajyA phalavatIti matAntaraM saparihAram 42-44 saMjJAbhedAt tyaktagrahaNaM dhvanibhede'pi sapApam 45-46 ni:svasyApyapagatavivekasya dIkSA ubhayatyAgI tu dhanyataraH dIkSAyogyA'yogyakSetrakAlAdikam 49-52 pravrajyAhatvaparIkSA 53 pravrajyAyA duSkaratvakathanam parIkSAyAH kAlamaryAdA pravrajyAvidhiH 56-58 rajoharaNArpaNavidhiH 59 rajoharaNasya sArthikA saMjJA 60 digambaramatopadarzanapUrvakaM parihAraH 61-62 muNDanavidhiH 63-64 dIkSAgatazeSavidhiH 65-73 dIkSAnantaradezanA 74 25 vidhiviSayakA''kSepaparihArau 75-78 27 gRhavAsatyAgaH pApAditi matAntarapradarzanapurassaraM parihAraH 79-87 mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 5 mA parizuddhiprakaraNaMsaTIkam 47 48 K K 28 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya gAthA | pRSTha pratidinakriyA pratidinaM sUtroktA kriyAM kurvan vratasthApanA'rhatvam 31 91-92 93 vratasthApanA vratasthApanArhasya yogyatA mahAvatAropakaviSayam upasthApanAyA: kAlaparyAyaH rAgadveSAbhyAM ya upasthApayati na copasthApayati tasyA''jJAbhaGgAdayo doSAH putrAdezca vilambaviSayakam kAyavratakathanavidhiH mahAvratAticArAH zaikSaparIkSAvidhiH upasthApanAvidhiH gacchahAnivRddhinimittaM digviSayaM ca AcAmlAditapaH tatsaptakaM ca maNDalyA: vratapAlanopAyaviSayakam 94-96 97-101 / 36 102-105 37 38 107-109 110 111 39 112-129 xo anuyogagaNAnujJAvidhi: anuyogA'nujJAyogyatAvicAra anuyogAnujJAvidhiH anuyogazravaNayogyAH anuyogazravaNavidhiH anuyogaviSayo grantho yatra dharmavizeSa: kathitaH dharmaparIkSA kaSachedatApaiH zuddhadharmasya phalam zrutAt samyaktvam atrAkSepaparihArau ca dravyAkhyaM samyaktvaM bhUtArthabodhazaktyA bhAvasamyaktvena pariNamate tanmAhAtmyaM ca sodAharaNaM kaSAdizuddhA'zuddhaviSayakam stavo dvidhA dravyabhAvatastatsvarUpaM ca dravyastavaca zrIjinAnujJAta: arhan ca mokSaviguNaM nAnujAnIte jinabhavananirmApaNAdi na vAritaM bharatAdInAm dravyastavasiddhyarthaM yuktyantaraM sUtrasAkSyaM ca paravAdinA dravyastavasya vedavihitahiMsAtulyatA''pAdanaM tatparihArazca 130-134|| 135-148 149 150 | 151 152-154 155 156-171 172-174 175-188 189-193 194-196 197-198 199-201 202-205|| 66 mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 6 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya gAthA | pRSTha vedaprAmANyaviSayakam 206-210 68 pRthvyAdisattvAnAM pIDayApi jinabhavanakAraNAderupakAra: 211-215 dravyastavaviSayakaM rahasyodghATanaM vedavihitahiMsAyAzcAnyathAtvam 216-226 yatanAmAhAtmyam 227 jinendrasya zilpAdividhAnamapi nirdoSam 228-231 dravyastavagatA nivRttisArA hiMsA 232 vedavacanasya na nirdoSatvaM paramasamaJjasatvaM ca 235-244| bhAvadravyastavau parasparaM samanuviddhau tatra yuktizca 245-246 dAnAdInAM kramasiddhiH 247-249 dAnaM dravyastavaH zeSAstu bhAvastavAH . 250 AcAryasya vAcanAviSayaH 251 gaNAnujJAyogyatvam 252-254 pravartinIpadayogyatvam 255 gaNadharapadasya mAhAtmyam apAtre jAnanapi sthApako'nanupAlakazca mahApApa: 256-259 ayogyebhyaH padadAne mhaanrthprdrshnm| tasmAt pAtre daanm| 260-261 svalabdhi yogyatvam , samAptA'samAptajAtA'jAtakalpa payakam 263-266 sAdhvImAzritya svalabdhiviSayakam 267-269 gaNAnujJAvidhiH . 270-278 gaNadharAnuzAstiH 279-280 gacchAnuzAstiH 281-282 vratinImAzrityAnuzAstiH 283 abhinavagaNadharaM prati svalabdhiviSayikAnuzAsti: 284-285 nItyA ziSyANAM niSpAdanaM pAlanaM tatphalaM ca 286-287 granthakArasya dezakAlamAzrityopadezaH bharate bhRte'tizithilaiH stheyaM guNArthamaguNe'pyagrahilagrahilanRpanItyA 288 dravyavandanAdibhyo'pi guNavRddhisambhAvanA 289-290 karmavazAt svazaithilye'pi zuddhaM mArga prarupayatu 291 darzanazAstrAbhyAsAddhIno'pi prathaprabhAvanodyuktaH prazasyaH 292 kriyAbhimAninazcaraNakaraNasAraM na jAnanti 293-294 ratnatrayasya nizcayazuddhasvarUpam 295 93 mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM mApirizaddhiprakaraNaMsaTIkama 262 92 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya gAthA | pRSTha 94 ratnatrayatAM prApte samabhAvAt sAmAyikapadapravRttiH vikalpataH parapariNAmAH kartRtvAdyabhimAnAt saMsRtiH rAgadveSA'stamateH karmaskandhaiH zleSa: udAsInaH pazyan bhavanATakamAtmA svabhAvAnna calati antardRgmAhAtmyam kartRtvAdyabhimAnino dadhate parAGmukhatvaM svabhAvalAbhaprathAbhUmeH svabhAvabhUmiH mananasvarUpo hitopadezaH mananasya phalam parabhedajJAnapariNata: syAt paramAtmA'bhinna: mAhAtmyaM parameSThibhAvalagnamate: samyaktvamaunayoH samavyAptiH uktani:sar3adazAyAM saMyamasthAnavirahe'pi phalaviSaye na vyabhicAra: 296 297 94 298 299 94 300 301-302 95 303 304 305 306 / 96 307 . 96 308-312 313 314 . slh llh llh llh llh llh upasaMhAraH 315 316 317. . AtmajJAne satataM kAryo'bhyAsaH AtmajJAnavirahitA bhrAmyanti kevalamAkArabhedena ye mokSanagarasya panthAste AtmajJAnagranthA guruprasAdato'nusartavyAH AzIrvacanam granthakAraprazastiH TIkAkAraprazastiH 318 100 | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 8 mA parizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / mArgaparizuddhiprakaraNam / / praNamya zrI jinezAMzca, vIraM gurUn zrutezvarIm / TIkA vidhIyate mArga - parizuddheH sphuTaM zrutAt / / 1 / / caturdazazatAdhikagranthapraNetRzrIharibhadrasUrisandRbdhasvopajJaTIkAsamalaGkataH zrIpaJcavastukagranthaH suprasiddha ev| granthagatapaJcavastUpadarzikA gAthA ceyam pavajjAe vihANaM, paidiNakiriyA vaesu ThavaNA ya / aNuoga-gaNANuNNA, saMlehaNa mo ii paMca / / 1 / / (paJca.va.gA.2) uktagAthA'kSaragamanikA paJcavastUpanyAsakramazca hetupurassaraM svopajJaTIkAMzata: pradarzyate, tathAdi- pravrajyAvidhAne sati sAmAyikasaMyato bhavati, saMyatasya pratidinakriyA, kriyAvatazca vrateSu sthApanA, vratasthasya cAnuyogagaNAnujJe sambhavatazcaramakAle ca sNlekhnaa| iti gaathaarthH| evambhUtArthasArthakasyaiva zrIpaJcavastukagranthasya ni:syandabhUto mokSamArgA'nanyatvAt sArthako nAmnA mArgaparizuddhimrantho'yaM gabhIrArtho nyAyAcAryazrImadyazovijaya vAcakapUjyaiH sndRbdhH| zrIzramaNasaGghasya nityasvAdhyAyarUpeNa sopyogitvaat| zreyobhUtasya prastutagranthasya granthakAro nirvighnaparisamAptyarthaM ziSTAcArapAlanArtha cAdau maGgalamAha aindrazreNinatAya, prathamAnanayapramANarUpAya / bhUtArthabhAsanAya, trijagadguruzAsanAya namaH / / 1 / / TIkA - aindra zreNinatAya indrANAmiyam aindrI, sA cAsau zreNiH saMhatiH aindrazreNistayA nataM mnovaakkaaysngkoclkssnnnmskaarvissyiikRtm| kim? trijagadguruzAsanaM vakSyamANasvarUpaM tasmai nama itynvyH| etenAstAM zAsanapraNetRNAmarhatAM pUjAdyatizayacatuSkaM prAyeNa janyasya janakAnurUpatvAt tacchAzanasyApIti khyApitaM bhvti|aprnyc eNkAro granthakArasya siddhasArasvatamantrabIjamiti taM smRtipathaM nItvA granthArambho nyaayyH| prakRtapadena pUjAtizayo jnyaapitH| atha punaH kIdRzAya tacchAzanAya? prathamAnanayapramANarUpAya prathamAnaM pratIyamAnaM nayapramANarUpaM nayAzcanayAntarasApekSA: pramANaghaTakIbhUtA naigamAdaya: saprabhedA: sunayA:pramANaM ca prameyasvarUpanizcAyakaM samyagjJAnaM teSAM rUpamasAdhAraNaM svarUpaM yatra tasmai, etenA'pAyA'pagamA'tizaya Avedito bhavati nayapramANaiH paricchinne mokSAdyarthe pravartamAnasya phalA'visaMvAdena vnycnaalkssnnaa'paayaabhaavaat| puna: kathambhUtAya? bhUtArthabhAsanAya bhUtA: sadbhUtAH, na tu kapolakalpitA:, yathA zabdo nitya AkAzaguNatvAt tathA gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhvissyti| pAlayanti narAH zUrAH, klIbA:pASaNDamAzritAH / / 1 / / ityAdirUpAH, arthA jIvAjIvAdayasteSAM bhAsanaM prakAzanaM yasmin tsmai| anena pravacanasyA'pi jJAnAtizaya ukta: kevalAlokenA ptpurussprnniittvaat| evambhUtAyApi kasmai ? trijagadguruzAsanAya trayANAm UrdhvA'dhastirazcAM jagatAM lokAnAM samAhArastrijagattanivAsinAM devamanujAdInAMjIvAjIvAditattvaM gRNAtyupadizatIti trijagadguruH sa cAsannopakAritvAtzrImanmahAvIrazcaramatIrthapatistasya zAsanamAjJA pravacanarUpA tadAjIvanenA'bhedopacArAdvA mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 1 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zramaNasaGghastasmai nama: mnovaakkaaysngkoclkssnnmbhivaadnm| etena vacanAtizaya: prAduSkRto bhavati svAmina ekarUpasyA'pi vacanasya pratyekaM devamanujAdInAM svsvbhaassyaa'vbodhkaaritvaat| evamatizayacatuSTayapravedanena trijadguruzAsanasyA'pratighatvena paramamaGgalarUpAttannamaskArasyA'pi vinyruuptvenaa'bhyntrtporuuptvaadbhaavmngglm| nanviSTadevatAnamaskArasya maGgalarUpatvAt kathaM tacchAsananamaskArasya maGgalatvamiti cet, satyam, zAsananamaskAravyAjena tacchAziturapi namaskAro vihita eveti na kazciddoSaH / / 1 / / atha zAsanA''dhArabhUtaM zrIjinavacanaM stauti, yadi vopAddhAtaM vitanoti jayati satAM kimapi mukhe, jinavacanAmRtaniSekamAdhuryam / ujjIvati guNagarimA, kalau yataH khalagirA pihitaH / / 2 / / TIkA-jayati vijayate kuvAdikhalamukhamudrApradAnAt, kimapi svalpameva na tu jinakAla ivA'nalpaMkSIrazravAdilabdhInAmabhAvAt, kutra? satAM mAdhyasthyAdiguNagaNabhAjAM sAdhUnAM mukhe vadanAravinde, kim? jinavacanAmRtaniSekamAdhuryaM jinavacanaM zrItIrthakaravANI tadeva kalikAlaviSamaviSadharaviSavikArA'pAkAritvAdamRtamivA'mRtaM sudhA tasya niSeka: prakSepastena mAdhuryaM madhurimA sajjanacetaAhlAdakatvAt, yata uktasvarUpajinavacanAmRtaniSekamAdhuryeNa ujjIvatidhvaMsamAno'pi puna:paunyenA''tmasattAM bibharti, kaH? guNagarimA guNA jJAnadhyAnatyAgavairAgyasaMyamasaddezanAdiguNAsteSAM garimA gauravam, kIdRzo guNagarimA? kalihetutvAt kalistasmin kalau vartamAnahuNDAvasarpiNIpaJcamA'rakalakSaNe khalagirA khalA: svabhAvata eva parapratAraNaparatvAd durjanA: svazaithilyAdidoSAcchAdanaparA: zrIjinavacananirapekSasvAbhimatamatamatAntarasthApakAzca kumatikauzikAsteSAM gI: asatpralAparUpA, tathAhi - niAvAsavihAraM, ceiyabhattiM ca ajjiyaalaabhN| . . vigaIsu apaDibaMdhaM, NiddosaM coiA binti / / 1 / / tathA - "caityapadArtho jJAnaM na prabhupratimA'' ityAdirUpA tayA pihita: tirohito guNagarimA jinavacanAmRtaniSekamAdhuryeNojjIvatItyarthaH / / 2 / / atha zrIjinavacanAmRtAsvAdaparANAmeva ruciM vizadayati syAdvAdAsvAdaparAH pratiyanti hi paramatAni virsaani|' nahi mAkandamukulabhuga, nandati picumandataruSu pikaH / / 3 / / syAdvAdAsvAdaparAH syAdvAda: syAtpadalAJchitavacanapaddhatimadudAttajainadarzanam, taduktaM syAdvAdamaJcaryAM-syAditi anekAntadyotakamavyayam tata: syAdvAdaH, nityAnityAdyanekadharmazabalaikavastvabhyupagama iti yaavt|nyaayaavtaarvRttaavpyuktN - nirdizyamAnadharmavyatiriktAzeSadharmAntarasaMsUcakena syAtA yuktovAda: abhipretadharmavacanaM syAdvAdaH, tasyA''svAdo rasAnubhavastatparA jJAtasyAdvAdAsvAdA: pratiyanti jAnantyeva hizabdo'vadhAraNe paramatAni pareSAmekAntanityA'nityAdivAdisAGkhyabauddhAdInAM matAni darzanAni kadAgrahagrastatvenA'rucikaratvAd virasAni niirsaani|abaarthe dRSTAntamAha - nahi naiva mAkandamukulabhuk sahakArakalikAbhojI pika: kokila: nandati modate picumandataruSu- nimbdrumessu||3|| samprati syAdvAdameva puraskRtya dezanAvidhAnamAha - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM mAgapirizaddhiprakaraNaMsaTIkama Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastunizcayapaTunA syAdvAdenaiva dezanA deyaa| ityutsargasthitiriyamaparA tvapavAdamaryAdA / / 4 / / - TIkA - vastunizcayapaTunA - vasanti guNA asminniti vastu jIvAdi dravyam, uktaM ca - guNaparyAyavad dravyam (tattvArthasUtram - a.5 sU. 38), tasya nizcayo nayapramANairnirNayastatra paTuH kuzalo viSayavibhAgavedItyarthaH, tena vastunizcayapaTunA dezakena syAdvAdenaiva syAdvAda uktalakSaNastasyA'zeSadoSAtItatvAttenaiva dezanA dharmopadezalakSaNA deyA daatvyaa| iti evambhUtA syAdvAdenaiva dezanAvitatiH, kimityAha - utsargasthiti: dezanAdAne sAmAnya maryAdA, iyam syAdvAdenaiva deshnaadaanmutsrgsthitiH| aparA mugdhamatizrotRsavyapekSaM kuvAdinikAraNArthaM vAsyAdvAdaM vihAyA'nyataraikanayena dezanAdAnaM tuzabdo vizeSArthaH, kimityAha - apavAdamaryAdA dezanAdAne viziSTA sthitiriti / / 4 / / ata eva dideza tathA, kathAsu dhIro yathArthakathanapaTuH / ekadvitvAdividhau bhagavAnapi somilaprazne / / 5 / / TIkA - yata: syAdvAdenaiva dezanA deyetyutsargasthiti: ata eva asmAdeva kAraNAd dideza vyAjahAra mithyAtvatimirApahAreNa yathA samyag bodho jAyate tathA syAdvAdapaddhatyA kathAsu praznottaralakSaNAsu vArtAsu, kevalAlokalakSaNayA dhiyA rAjate iti, dhIra: zrIvIraprabhuH, yathArthakathanapaMTu H yathA yena prakAreNa kevalAlokena jJAtA arthA jIvAdayastathA kathane nirUpaNe paTurnipuNaH, ekadvitvAdividhau kiM bhavAneko dvau vA'kSayo vetyAdilakSaNaparyanuyoge sati syAdvAdenaiva taduttaravidhAne, AstAM bhagavacchAsanAnugatA gItArthAH sAkSAdbhagavAnapi tIrthakaraprabhurapi vardhamAnasvAmI somilaprazne somilanAmno dvijasya prazne pRcchAyAM nirUpitavAnityarthaH / etadvyatikaro yathA bhagavatyAM tathopanyasyate'tra ege bhavaM duve bhavaM akkhae bhavaM avvae bhavaM avaTThie bhavaM aNegabhUyabhAvabhavie bhavaM?, somilA! egevi ahaM jAva aNegabhUyabhAvabhavievi ahaM, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAva bhavievi ahaM?, somilA! davvaTThayAe ege ahaM nANadaMsaNaTThayAe duvihe ahaM paesaTThayAe akkhaevi ahaM avvaevi ahaM avaTThievi ahaM uvayogaTThayAe aNegabhUyabhAvabhavievi ahaM, se teNaTeNaM jAva bhavievi ahaM, ettha NaM se somile mAhaNe saMbuddhe ||suutrN 647 / / 18-10 ||atttthaarsmN sayaM samattaM / / 10 / / etavRttiH - _ 'ege bhava' mityAdi, eko bhavAnityekatvAbhyupagame bhagavatA''tmanaH kRte zrotrAdivijJAnAnAmavayavAnAM cAtmano'nekatopalabdhita ekatvaM dUSayipyAmIti buddhyA paryanuyoga: somilabhaTTena kRtaH, dvau bhavAniti ca dvitvAbhyupagame'hamityekatvaviziSTasyArthasya dvitvavirodhena dvitvaM dUSayiSyAmiti buddhyA paryanuyogo vihitaH, 'akkhae bhava' mityAdinA ca padatrayeNa nityAtmapakSa: paryanuyuktaH, 'aNegabhUyabhAvabhavie bhavaMti aneke bhUtA-atItA: bhAvA:-sattApariNAmA bhavyAzca bhAvino yasya sa tathA, anena cAtItabhaviSyatsattApraznenAnityatApakSa: paryunuyuktaH, ekataraparigrahe tasyaiva dUSaNAyeti, tatra ca bhagavatA syAdvAdasya nikhiladoSagocarAtikrAntatvAttamavalambyottaramadAyi - 'egevi aha' mityAdi, kathamityetat?, ityata Aha - 'davvaTThayAe ego'haM'ci jIvadravyasyaikatvenaiko'haM na tu pradezArthatayA, tathA hi anekatvAnmametyavayavAdInAmanekatvopalambho na bAdhakaH, tathA kaJcitsvabhAvamAzrityaikatvasaGkhyAviziSTasyApi padArthasya svabhAvAntaradvayApekSayA dvitvamapi na viruddhamityata uktaM - 'nANadaMsaNaThyAe duvevi ahaM ti, na | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 3 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caikasya svabhAvabhedo na dRzyate, eko hi devadattAdiH puruSa ekadaiva tattadapekSayA pitRtvaputratvabhrAtRtvabhrAtRvyatvAdInanekAn svabhAvAllabhata iti, tata: pradezArthatayA'saGkhyeyapradezatAmAzrityAkSato'pyahaM sarvathA pradezAnAM kSayAbhAvAt, tathA'vyayo'pyahaM katipayAnAmapi ca vyayAbhAvAt, kimuktaM bhavati? - avasthito'pyahaM-nityo'pyaham, asaGkhyayapradezitA hi na kadAcanApi vyapaiti ato nityatA'bhyupagame'pi na doSaH, tathA 'uvaogaTThayAe'tti vividhaviSayAnupayogAnAzrityAnekabhUtabhAvabhaviko'pyaham, atItAnAgatayorhi kAlayoranekaviSayabodhAnAmAtmanazra kathaJcidabhinnAnAM bhUtatvAd bhAvitvAccetyanityapakSo'pi na dossaayeti||5|| etasyaivA'bhyuccayamAha utsargAnizcayato vAcAmAcAracAturIti matam / ___ tadanekanayamayatve yuktamitarathA tu na kathaJcit / / 6 / / TIkA - utsargAd anantaroktanItyA syAdvAdenaiva dezanAdAnaM praznottarapradAnaM ca nizcayataH paramArthavRttyA kuvAdichalajAtyAdidoSanirAkaraNakSamatvAdanekadharmAtmakavastunirUpaNadvArA vastuviSayakazrotrajJAnatimirAjpanayanAcca vAcA. girAm AcAracAturI Acaryate - Asevyata ityAcArastasya cAturI kauzalam iti evambhUtaM vacanavyApAra-naipuNyaM matam abhyupagataM tIrthakaragaNadharaiH / tat tasmAd dezanAdAnAdi anekayamayatve anekaireva na tu vivakSitaikenaiva nayena, atha kiMsvarUpo naya iti cet, ucyate nayatyanekAMzAtmakaM vastvekAMzA'valambanena pratItipathamAropayatIti nyH| evambhUtairanekairnayairdravyaparyAyanizcayavyavahArajJAnakriyAdyarthikalakSaNairniSpannaM dezanAdidAnamanekanayamayam anekanayA'tmakam, tasya bhAvaHsvarUpamanekanayamayatvam, tathA sati dezanAdidAnaM yuktaM yuktyoppnnm| itarathA anekanayamayatvaM vihAyaikameva kaJcinnayavizeSaM puraskRtya dezanAdidAnaM tuzabdo'vadhAraNe na naiva kathaJcit kenApi prakAreNa yuktam, evambhUtasya dezanAdidAnasyaikAntavAdA'nta:pAtitvena mithyAtvAditi / / 6 / / nanu sarvathotsargAt syAdvAdenaiva dezanAdidAnaM yuktamutA'pavAdata ekenaiva kenacinnayenA'pi yuktamityAzaGkyAha - tattvAGgavyavahArAdayamapi yena pramANatAM bhajate / / aMzadhiyA tu nayatvavyapadezastatra tantravidAm / / 7 / / TIkA - tattvAGgavyavahArAt tattvAni jIvAjIvAdayasteSAmaGgAni pratIkA: karacaraNAdIni bAhyAni, jJAnAdIni tvAbhyantarANi teSAM vyavahArAtsaMdehaharaNAt, uktaM cA'bhidhAnacintAmaNisvopajJavRttau - vi nAnArthe'va saMdehe haraNaM hAra ucyte|| nAnAsaMdehaharaNAtvyavahAra:prakIrtitaH / / 1 / / zloka 262 vRttau|| AstAM sarvanayamaya: syAdvAda: ayamapi saGgrahAdyanyataranayo'pi yena pramANaghaTakIbhUtatvena hetunA pramANatAM kathaJcit sadasannityAnityaikA'nekAdirUpatayA prameyanizcAyakatvAt prAmANyaM yadvA prAmANyaparikararUpatAM bhajate Azrayate tenaiva kAraNena aMzadhiyA vastvaMzabuddhyA tuzabdo vizeSadyotane tatra anyataranaye nayatvavyapadezaH pramANapratipannavastvaMzapratipAdakatvaM tantravidAMsiddhAntarahasyavedinAM sammata iti zeSaH / ayaMbhAvaH - anyatarasyA'pi nayasya pramANaghaTakIbhUtatvena mahAmahopAdhyAya zrI yazoviSaya viracitaM 4 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaMTIkam Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaJcit prAmANyAdnayavizeSe'pi vastvaMzadezakatvaM siddhAntopaniSadvicAracaturANAM sammatamiti tathAbhUtadezakAle'nyataranayenA'pi dezanAdAnaM nyAyyamiti / / 7 / / tataH kimityAha - kumatatamopahatadRzo jagato bhUtArthabodhavimukhasya / Adau darzayati gurunizcayamatidIpikAmathavA / / 8 / / TIkA : kumatatamo'pahatadRzaH kutsitAni matAni darzanAni zAkyAdyekAntavAdinAM tAnyevadhyAndhyakAritvAttama iva tama:andhakArastenA'pahataM mandIbhUtaM dRg vivekacakSuryasya tajjagattAtsthyAttadvyapadeza iti mohA'jJAnA''vRto jIvastasya jagata: apahatavivekacakSurjIvasya punaH kIdRzaH? bhUtArthabodhavimukhasya bhUtArtha: sadbhUtajIvAdipadArthastasya bodho'vagamastasmAd vimukhaM parAGmukhaM tasya Adau prathamatayA darzayati buddhiviSayI karoti guruH tattvopadezaka: anuyogakRdAcArya ityarthaH, nizcayamatidIpiMkAM nizcinoti tattvamiti nizcayastasya mati: manyate'nayeti nizcayamati: nizcayanayamatamityarthaH, saiva tattvArthagrahiketi zrotrajJAnAndhakArA'pahAreNa tattvaprakAziketi dIpikeva dIpikA tAM kumatatamopahatajagato darzayatItyarthaH / athavA vikalpe,anantaragAthAyAmapyanyataranayena dezanAdidAnasyaucityamAha - nizcayato nizcayabhAgmatta iva bhinatti yazcaraNamudrAm / tasya pade vyavahAro vajramayI zrRGkhalA kSepyA / / 1 / / TIkA - nizcayataH paramArthavRttyA, yadi vA vyavahAranirapekSanizcayata: zuSkajJAnata ityarthaH, nizcayabhAg ekAntanizcayanayamatAnusArI jJAnalavena garvita: kriyAparAGmukho matta iva madonmattamAtaGga iva bhinatti bhanakti yaH anirdiSTanAmA kriyA'palApena caraNamudrAm caraNamAcAra: prathamo dharmastasya mudrAM maryAdAM tasya nizcayabhAja: pade buddhilakSaNe caraNe, vyavahriyata iti vyavahArobhAvanirdezA vyavahArarUpA sadAcaraNalakSaNA cAparihAryatvena vajramayI lohanirmiteva nibiDA zrRGkhalA svacchandamanonigrahakArikA guruNA kSepyA upadeSTavyeti ||1||vyvhaarmaahtmymaah avyavahAriNi jIve nizcayanayaviSayasAdhanaM nAsti / . . uparadeze kathamapi na bhavati khalu zasyaniSpattiH / / 10 / / TIkA - avyavahAriNi zrIjinopadiSTakriyA''caraNalakSaNavyavahAravirahite jIve kRSNapAkSikalakSaNe nizcayanayaviSayasAdhanaM nizcinoti tattvamiti nizcayaH sa cA'sau nayo nizcayanayastasya viSayaH zuddhAtmatattvaM tasya sAdhanaM sAdhakatamahetuH samyagdarzanajJAnacAritrA'dhyavasAyaniSpattisthitivRddhilakSaNaM yogasAmarthya nAsti naivAtmasattAM bibhartItyarthaH / atrA'rthe supratItaM dRSTAntamAha - uparadeze uSara: kSAramRttadvati bhUmau kathamapi kenApi prakAreNa na naiva bhavati jAyate khaluzabdo'vadhAraNe zasyaniSpattiH zAligodhUmAdidhAnyotpattiriti / / 10 / / atha vyavahArapratibhAsasya tadviparyayasya ca phalamupavarNayannAha - vyavahArapratibhAso durnayakRdvAlizasya bhavabIjam / vyavahArA''caraNaM punaranabhiniviSTasya zivabIjam / / 11 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 5 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - vyavahArapratibhAso vyavahAra uktalakSaNastasya pratibhAso bhrAnti:, jJAnazUnyakriyA'bhinivezAt, kasya? durnayakRdvAlizasya tattvajJAnapariNatizUnya: kriyAmeva mokSahetutvena manyamAno jJAnA'palApitvAd dunaryakRccAsau bAlizo "jJAnakriyAbhyAM mokSa' ityasyAnabhijJatvAdazastasya bhavabIjaM saMsArabhramaNahetuH sadgurUpadezavirahitatvena jJAnazaktizUnyatvAt kriyaa'bhiniveshaacc| etadviparyayamAha - vyavahArAcaraNaM kriyAhArdAvagamapurassaraM gItArthagurupAratantryapUrva vA zrIjinopadiSTakriyA''sevanaM puna:zabda: pakSAntare anabhiniviSTasya syAdvAdabhAvitA'nta:karaNatvAd gurupAratantryAdvA kadAgraharahitasya zivabIjaM mokSakAraNamiti / / 11 / / etadevA'bhyuccayati - guruparatantrasyA'to mASatuSAdeH pumarthasaMsiddhiH / sphaTika iva puSparUpaM tatra pratiphalati gurubodhaH / / 12 / / TIkA - guruparatantrasya gurvAyattasya ato gurukulavAsAdivyavahArAcaraNAd mASatuSAdeH AdipadAd varadattaguNamaJjaryAdiparigrahaH pUrvajanmani virAdhitajJAnasya nibiDajJAnAvaraNIyodaye satyapi pumarthasaMsiddhiH kaivlyaadismpraaptiH| katham? sphaTike jAtyaratnavizeSe iva yathA puSparUpaM japAkusumAdigataraktimAdi tatra gurvAyatte jIvasphaTike mohanIyalAghavakRtajJAnAvaraNIyakSayopazamAt pratiphalati pratibimbati gurubodha: gurugatajJAnamiti / / 12 / / dRSTAntAntareNA'pyetadeva pratipAdayannAha - vyavahAravatastanurapi bodhaH sitapakSacandra iva vRddhim / itarasya yAti hAni pRthurapi zitipakSacandra iva / / 13 / / TIkA - vyavahAravataH anantaroktalakSaNavyavahAriNa: tanurapi svalpo'pi bodha: avagama: sitapakSacandra iva zuklapakSarajanIkara iva vRddhi sphAtiM yAti, itarasya avyavahAriNa: vyavahArapratibhAsavatazca yAti prApnoti hAnimapacayaM pRthurapi vizAlo'pi bodha: zitipakSacandra iva kRSNapakSanizAkara iveti / / 13 / / ata eva - avagatasamayopaniSadgurukulavAsaH satAM sadA sevyaH / AcArAdau nigaditamAdyaM vyavahArabIjamidam / / 14 / / TIkA-avagatasamayopaniSadgurukulavAsaH avagatA samyagjJAtA samayopaniSad samayA: svaparazAstrANi teSAmupaniSad hArda yaiste, ke ? guravaH, teSAM kule guNaratnaratnAkarasthAnIye antevAsitvena vAso nivasanaM satAM sAdhUnAM sadA yAvajjIvaM sevya AzrayaNIyaH, taduktaM ca - nANassa hoi bhAgI thirayarato daMsaNe caritte y| dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti / / tathA - AcArAdau zrImadAcArAGgAdizAstreSu AdipadAduttarAdhyayanadazavaikAlikAdisaMgraho draSTavyaH, tatra tatra nigaditaM nirdiSTam tathA cAgama: - "suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyamityAdi (AcArAGga sU. 1) etadakSaragamanikA - zrutaM mayA''yuSman! tena bhagavataivamAkhyAtam iha - saMsAre ekeSAM no saMjJA - jJAnaM bhvti| 'AmusaMteNa' 'AvasaMteNaM' mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 6 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceti pAThAntaramAzritya-AmRzatA sevamAnena spRzatA bhagavatpAdAravindam, AvasatA ca tadantika ityarthaH / anena gurukulavAsa: prathamAcAra upadiSTa iti| kimityAha - gurukulavAsA''sevanamA dyaM prathamaM vyavahArabIjaM vyavahAro hitAhitapravRttinivRttilakSaNastasya bIjaM hetuH, idamanantaroktalakSaNaM gurukulavAsA sevnmiti||14|| gurukulavAsasyaiva phalavizeSamAha - asmAdeva hi caraNaM sidhyati mArgAnusAribhAvena / gurukulavAsatyAge neyaM bhaNitA'kRtajJasya / / 15 / / TIkA - asmAdeva gurukulA''sevanAdeva hi yasmAt caraNaM samitiguptilakSaNaM sidhyati pUrNatAmeti mArgAnusAribhAvena mokSamArgAnusAritayA cetso'vkrgmnaat| tasmAt gurukulavAsatyAge uktalakSaNasya gurukulavAsasya tyAge parihAre na naiva iyaM caraNasiddhiH bhaNitA tIrthakaragaNadharaiH akRtajJasya kRtajJatAguNarahitasyeti / / 15 / / anantaroktameva vizadayati - sAmAnyadharmataH khalu, kRtajJabhAvAdviziSyate caraNam / sAmAnyavirahiNi punarna vizeSasya sthitirdRSTA / / 16 / / TIkA- yata: sAmAnyadharmataH sAdhAraNadharmAdeva khaluzabdo'vadhAraNe kRtajJabhAvAd kRtamupakAramavismaraNatayA jAnAtIti kRtajJastasya bhAvaH kRtajJatA tato viziSyate prakarSa prApyate caraNam uktlkssnnm| etadeva viparyayeNa siddhAntata:prasthApayati - sAmAnyavirahiNi vyApakadharmakRtajJatAdivirahite jIve punarvizeSe na naiva vizeSasya vyApyadharmacAritrAde: sthitiH sattA yathA mRdabhAve ghaTAde: sthitinaiva dRSTA vilokiteti / / 16 / / upadezadAnenopasaMharan guruguNAn nirdeSTumAha tasmAd gurukulavAsaH shrynniiyshcrnndhnvivRddhikRte| gururapi guNavAneva zlAghyatvamupaiti vimaladhiyAm / / 17 / / TIkA - tasmAt kAraNAd gurukulavAsa uktalakSaNaH zrayaNIya AsevanIyaH caraNadhanavivRddhikRte caraNaM cAritraM tadeva dhanaM sarvasvaM yatInAM tasya vivRddhikRte sphaatyrthm| atha pravrAjakaguruviSayamAha - gururapi AcAryo'pi guNavAneva askhalitazIlazamadamajJAnAdiguNasampanna eva zlAghyatvaM prazaMsanIyatAm upaiti prApnoti, keSAm? vimaladhiyAM ziSTAnAmiti ||17||aacaarygunnaanaah - pravrajyArhaguNavidhipravajito gurukulAzrito nityam / akSatazIla: zAnta: tattvajJo'vagatasUtrArthaH / / 18 / / pravacanavAtsalyayutaH sattvahitarato'nuvartako dhIraH / gurvanumatapadaniSTho dharmakathAkRjjanAdeyaH / / 19 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 7 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aviSAdI paraloke sthirahastopakaraNopazamalabdhiH / kalidoSAnmUlaguNairekAdiguNojjhito'pi guruH / / 20 / / TIkA- pravrajyAhaguNavidhipravrajita: dIkSAyogyavakSyAmANA''ryadezotpannatvAdiguNaiH saMpanna: san vidhipravrajito vidhinA vakSyamANalakSaNena pravrajito dIkSitaH, tathA gurukulAzrito samupAsitagurukula ityarthaH, nityaM sadaiva pravrajyApratipatterArabhya, akSatazIla: akhaNDitazIlaH,zAntaH kaSAyopazamAt, tattvajJo vastusvarUpavedI, yata: avagatasUtrArtha: adhItasUtrArthazca / / 18 / / tathA - pravacanavAtsalyayutaH pravacanaM saGghaH sUtraM vA tadvatsalaH, sattvahitarataH sadupadezadAnAdinA jIvahite saktaH, anuvartakaH bhAvAnukUlyena samyak pAlakaH, dhIro vipulacittatvena dhairyavattvAd gambhIraH, gurvanumatapadaniSThaH svaguruNA digAcAryAdinA vA datte pade niSThA sthairya yasya saH padanirvAhaka ityarthaMH, tathA dharmakathAkRt dharmopadezakaH, janAdeyo grAhyavAkyazca / / 19 / / tathA - aviSAdI paraloke na pariSahAdyabhidrutaH kAyasaMrakSaNAdau dainyamupayAti, sthirahastopakaraNopazamalabdhiH sthirhstlbdhyupkrnnlbdhyupshmlbdhiyuktshc| kalidoSAt kalikAladoSAdAstAM mUlaguNaiH anantaroktairyukto guruH, ekAdiguNojjhito'pianyataraguNarahito'pi akhaNDitazIlAdibahuguNayukto guruH dIkSAdAteti / / 20 / / evambhUtasya pravrAjakasya kartavyamAha - pravrAjya yo vineyAn zikSA grAhayati smygnuvRtteH| sa gururguNamaNijaladhiH paraH pratIpa: pravacanasya / / 21 / / TIkA - pravAjya dIkSitvA yo'nirdiSTanAmA vineyAn ziSyAn tadanugrahasvanirjarArthaM zikSA dvidhAM grahaNA''sevanabhedAd grAhayati zikSayati samyag yathAvidhi anuvRtte: bhAvAnukUlyAt sa ziSyaniSpAdako guruH kRtakRtyatvAd yathArthanAmA bhAvAcAryAdi: guNamaNijaladhiH gunnrtnrtnaakrH| IdRze guNasampanne gurau bhavatyeva ziSyANAM bhaktibahumAnabhAvaH, tata eva cAritre zraddhA sthiratA ca jAyate, naanythaa| para: uktaviparIta: ananuvartaka: pratIpaH zatruH pravacanasya zrIjinazAsanasya, tathAhi - ananuvartanenA 'vijJApitasamayasadbhAvAdiha parabhave ca viruddhasevanAd yamana) ziSyA: prApnuvanti sa tathA tAn viruddhasevamAnAn dRSTvA candrojjvalajinazAsanasya yo'varNavAdo jAyate so'pi sarva: annuvrtkgurunimittmiti||21|| ukta: prvraajkH| atha dIkSAyogyamAha utpannamAryadeze jAtikulavizuddhamalpakarmANam / kRSatarakaSAyahAsaM kRtajJamaviruddhakAryakaram / / 22 / / maraNanimittaM janma zrIzcapalA durlabhaM ca manujatvam / na paranimittaM nijasukhamiticintotpannavairAgyam / / 23 / / kAlaparihANidoSAnirdiSTekAdiguNavihInamapi / bahuguNayutamAcAryA dIkSAyogyaM janaM buvate / / 24 / / TIkA - utpannaM jAtamAryadeze sArdhapaJcaviMzatimagadhAdidharmakSetrAntargatAnyatamadeze, jAtikulavizuddhaM jAtirmAtRsatkA kulaM pitRsambandhi tAbhyAM vizuddham, alpakarmANaM laghukarmiNam, ata eva alpatarakaSAyahAsaM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 8 mApirizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratanukaSAMyahAsyAdikam kRtajJaM kRtopakArajJAtRkam, aviruddhakAryakaram anindyakulalokAcArasevakaM / / 22 / / tathotpannavairAgyaM yatazcintayati, tathAhi - maraNanimittaM mRtyukAraNaM janma jAtiH, yato jAtaM hi kAla: kavalayati, zrIzcapalA svabhAvata eva sampadazcalAstaDillatAnibhAH, durlabhaM duSprApaM manujatvaM mAnuSyaM, na naiva paranimittam AtmavyatiriktarAjyAdinimittaM nijasukhaM nirupAdhikazuddhAtmAnubhavajanyaM sahajasaukhyam iti cintotpannavairAgyaM anantaroktalakSaNayA cintayA'nuprekSayA jAtabhavavirAgam / / 23 / / uktaMca-Aryadezotpanna:1, viziSTajAtikulAnvitaH 2, kSINaprAyakarmamala:3, tata eva vimalabuddhiH 4, durlabhaM mAnuSyaM, janma maraNanimittaM, sampadazcapalAH, viSayA du:khahetavaH, saMyoge viyogaH, pratikSaNaM maraNaM, dAruNo vipAka ityavagatasaMsAranairguNya: 5, tata eva tadvirakta: 6, pratanukaSAya: 7, alpahAsyAdiH 8, kRtajJo 9, vinIta: 10, prAgapi rAjA'mAtyapaurajanabahamata: 11.adrohakArI 12, kalyANAGgaH 13, zrAddhaH 14, sthira: 15, samupasampannazceti 16 / / (paJcavastukagAthA 10 vRttau) nanu kimityetAvAn guNasamUho nirUpyata iti ced, ucyate - mohasya durantatvAt pravrajyAyAzcAtyantaduSkaratvAt bhavaviraktacittA evAnantaroktaguNasampannA yAvajjIvaM pAlayituM samarthA bhavantIti / / 23 / / athA''cAryaH suhRd bhUtvA''ha - kAlaparihANidoSAdavasarpiNIkAladoSAt parihIyamANasaMhanana dhRtibuddhibalAdikAraNA nirdiSTekAdiguNavihInamapi AstAmanantaroktaguNasamudayasametam ekadvyAdiguNavihInamapi bahuguNayutaM bahuguNasampannamAcAryA : abhiyuktA:, dIkSAyogyaM pravrajyAha~ janaM mumukSu buvate AhuH / / 24 / / etadeva vyatirekeNAha - * nAnIdRzasya hRdaye ramate jinagIrbhavAbhinanditayA / kuGkumarAgo vAsasi maline na kadApi pariNamate / / 25 / / TIkA - na naiva anIdRzasya pravrajyAguNAnahasya hRdaye mAnase ramate ruciviSayaM yAti jinagI: ajarAmaratvakAraNatvena vItarAgavANI bhavAbhinanditayA saMsArAbhinandazIlatayA, taduktaM ca - asAro'pyeSa saMsAraH, sAravAniva lkssyte| dadhidugdhAmbutAmbula - puNyapaNyAGganAdibhiH / / 1 / / - ityAdi vacanaiH saMsArAbhinanditA lkssyte| etadarthakaM supratItaM dRSTAntamAha - kuGkamarAga: kusumbhavarNo vAsasi vastre maline kazmale na naiva kadApi jAtucit pariNamate pariNAmamApAdayatIti / / 25 / / atha phaladvAreNa guNavacchiSyaM tadviparitaM cAha - guNavAneva hi ziSyo lokadvayahitakaro gurorbhavati / itarastvArtadhyAnaM zraddhAbhAvAt pravardhayati / / 26 / / TIkA - guNavAneva anantaroktA''ryadezotpannatvAdiguNasampanna eva hi yasmAt ziSyo vineyaH zailakaziSyapanthakadRSTAntena lokadvayahitakara: pratilekhanAdikaraNena samAdhijanakatvAt zikSA''dAnena ca nirjarAkAritvAd guroH svagurudigAcAryAdeH bhavati jaayte| itarastu pravrajyAhaguNavihInastu ArtadhyAnaM zikSAdvayA'grahaNAt pratiSiddhasevanAccA'zubhadhyAnaM pravardhayatItyanena yogaH, kasmAt? zraddhAbhAvAt jinavacanagocararucyAdilakSaNazraddhAvirahAt; mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 9 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAddhasya hi tathApravartamAnasya sukhaM netarasyeti pravardhayati ArtadhyAnaM vRddhiM nayati gurorapi yathA'sAdhyavyAdhivyAdhitazcikitsApravRttasya vaidyasyeveti / / 26 / / atha pravrajyAhavayoviSayamAha - vayasA'STAdikavarSo'navakalpazcArhati vratAdAnam / saMstArakamunibhAve bhajanA tvavakalpaviSaye syAt / / 27 / / TIkA - vayasA vayo bAlayuvAdidazA tena aSTAdikavarSa : aSTa varSANi jaghanyato vaya:pramANaM yataH aSTabhyo varSebhya ArAdasya bAlatvena paribhavabhAjanatvAtprAyazazcAritrapariNAmA'bhAvAcca niSiddhA dIkSA tIrthakaragaNadharaiH .. na ca vajrasvAmyAdInAmalpavayaskAnAmapi dIkSA zrUyate, tatkathamatra pratiSidhyata iti vAcyaM kaadaacitkbhaavaattessaam| AdipadAd navadaza yAvadutkRSTaM pramANaM saptativarSANi / anavakalpazca anativRddhazca, paJcavastukamUlagAthAyAM prayuktazabda: "aNavagallo' anavaglAnArthako glAnirahita: suzakta ityarthaH, evambhUto'pi arhati saMghaTate vratAdAnaM diikssaaprtipttim| atrA'pavAdamAha - saMstArakamunibhAve saMstArakapravrajyAyAM tuzabdo vizeSadyotane bhajanA vikalpa: avakalpaviSaye vRddhaglAnAdiviSaye syAd bhaved, yataH kasyacittathAbhUtasyA''rAdhakabhAvasampannasyA''yu:zeSe'pi vRddhaglAnAdeH saMstArakadIkSA'smadgurupAdAnAM janakabhagavAnadAsadRSTAntena dIyata eveti / / 27 / / atra viSaye kecana traivedyavRddhAdayo bhaNanti bAlA na vratayogyA bAlyAt sambhAvanIyadoSAcca / yogyAstu bhuktabhogA etat traividyavRddhamatam / / 28 / / TIkA - bAlA: aSTavarSAdivayaso na naiva vratayogyA: cAritrocitA: bAlyAd bAlabhAvAt sambhAvanIyadoSAt sambhAvyamAnaviSayasevanA'parAdhAt caH smuccye|at eva yogyAstu pravrajyArhAstu bhuktabhogA: anubhUtaviSayasukhA abhyupgtnirvhnnaadshngkniiytvaacc| kiJca - dharmArthakAmamokSapuruSArthAnAM svasvakAle'nAsevanAt tannibandhanakarmaNo'kSINabhAvena dossopptteH| tathA kautukakAmA''vezaprArthanAdayo ye'bhuktabhogadoSAste'tikrAntayauvanAnAM parityaktA bhvnti| tasmAdatikrAntavayasAmeva yogytvenaa'dhikaaritvaaddiiksseti| taduktaM paJcavastuke - viNNAyaviSayasaMgA, suhaM ca kila te tao'NupAlaMti / kouaniattabhAvA, pavvajjamasaMkaNijjA ya / / 54 / / dhammatthakAmamokkhA, purisatthA jaM cattAri logaMmi / ee aseviavvA, nianiakAlammi savve vi / / 55 / / tahAbhuttabhogadosA, kougkaamghptthnnaaiiaa| eevi hoMti vijaDhA, joggAhiyANa to dikkhA / / 56 / / etad anantaroktaM traividyavRddhamataM traivedyavRddhAdInAmabhiprAya iti / / 28 / / atra granthakAra Aha - tadapezalaM yataH khalu bAlyaM no caraNabhAvaparipanthi / karmakSayopazamajaH sa hi na svadazAntarAdhInaH / / 29 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 10 gArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - tat traividyavRddhamatam apezalaM tucchaM yata: yasmAt khaluzabdo'vadhAraNe bhinnakramazca bAlyaM bAlabhAva eva no naiva caraNabhAvaparipanthi caaritrvirodhi| yasmAt caraNabhAvaH karmakSayopazamaja: caaritrmohniiykrmkssyopshmaajjaayte| sa karmakSayopazamo hirhetau yasmAt na naiva svadazAntarAdhIna: svasya cAritrasya dazA vayovizeSarUpA'nantaroktA aSTabhyo varSebhya Arabhya yAvat saptativarSANi tadantarA tanmadhye yA'vasthA tadadhInastasmAd bAlyaM na caaritrvirodhi| etaduktaM bhavati - cAritraM hi cAritramohanIyakSayopazamajaM, cAritramohanIyakSayopamazca vividhakAraNasApekSa:, na tu vayonibandhana ev| tsmaadvyshcrnnprinnaamyorvirodhH|kssyopshmshc pUrvajanmA'bhyastajJAnadhyAnatyAgavairAgyasaMyamayogastajjanitazca ni:spRhabhAvasaMskArastadadhIna iti| zeSaM tu puurvvt| taduktaM - takkammakhaovasamo cittanibaMdhaNasamubbhavo bhnnio| na u vayanibaMdhaNocciya, tamhA eANamaviroho / / 58 / / (paJcavastuka:) etvRttiH - tatkarmakSayopazama: cAritramohanIyakarmakSayopazama: 'citranibandhanasamudbhavo nAnAprakArakAraNAdutpAdo yasya sa tathAdilo bhaNita: tu vayonibandhana eva ukto'rhadAdibhi: na viziSTazarIrAvasthAkAraNa eSa, yasmAdevaM tasmAdetayo: vayazcaraNapariNAmayo: avirodha: abaadhaa| iti gaathaarthH||29 / / nanvevaM tarhi kimarthaM vayasi niyamo nirdiSTaH? ucyate - niyamastvatibAlAnAM paribhavanIyatvabhAvamAndyAbhyAma / bAlA iva ceSTante kecana gatayauvanA api tu / / 30 / / TIkA - niyamo vayoviSayaka: tuzabdo vizeSadyotane atibAlAnAM aSTabhyo varSebhya ArAt zizUnAM paribhavanIyatvabhAvamAndyAbhyAM paribhavanIyatvaM bAlasulabhatiraskaraNIyatvaM ca bhAvamAndyaM ca bAlabhAvAdeva cAritrapariNAmA'dADhyaM paribhavanIyatvabhAvamAndye taabhyaam| etaduktaM bhavati - yata: aSTabhyo varSebhya: prAg bAlatvenA'tibAla: paribhavabhAjanaM mandacAritrapariNAmazca bhvti| tata: aSTa varSANi jaghanyato vayasi niyamo vihitstiirthkrgnndhraiH| yadyevaM tarhi bhavatu pravrajyA pravayasAmeveti cenna, yato bAlA iva kumArA iva ceSTante pravartante'satkarmasu vivekAbhAvAt kecana na sarve gatayauvanA api atikrAntayauvanA api| tu zabdo vizeSadyotane, tathAhi - yauvanavanto'pi kecinna sevante'zubhakarmANi viveksdbhaavaat| uktaM ca - aNAimantA ime jIvA, na ettha paramatthao koI jovvaNattho na vA vuDDao tti| dIsanti avivegasAmatthao vuDDA vi ettha jamme aNiyaTTavisayavisAhilAsA agaNeUNa loyavayaNijjaM aviyAriUNa paramatthaM appANayaM viDaMbemANa tti; hiyayAhiyamaleNa viya davvantarajoeNa kAlapariNAmasukkile vi karenti kAlae kese, aGgakaDhiNayAca sevanti pArayamaddaNaM, vuDDabhAvadosabhIrU sAhenti itaraM jammakAlaM, viyArasIlayAe parisakkenti viyaDayAI, payaTTanti apayaTTiyavve, na pecchanti jhINamAuM, na cintenti jammantaraM ti|avre puNa suyabbhatthaparalogamaggA taruNayA vi ettha jamme viveyasAmattheNa nAUNa vijjuyADovacaJcalaM jIyaM, asArayaM visayasuhANaM, vivAyadAruNaM ca pamAyaceTThiyassa; maccubhayabhIyA viya hariNayA uttatthA pAvaheUNaM, sevanti paraloyabandhavaM caraNadhammaM ti| tA akAraNaM ettha jovvaNaM ti| (samarAicca kahA prathamo bhAgaH pR. 351-52) / / 30 / / evaM sati yatsiddhaM tadAha - |mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 11 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avivekadvArA khalu yauvanamapakAri tattvatastat sa / tadabhAvastadvigamaH sa tu na jinairvAritaH kvApi / / 31 / / TIkA - avivekadvArA heyopAdeyajJAnA'bhAvenaiva khaluzabdo'vadhAraNe yauvanaM tAruNyam apakAri svaparadrohakArIti tattvata: paramArthata: tat yauvanaM sa: aviveka ev| tadabhAva: avivekAbhAvazca tadvigama: yauvnvigmH| sa tu avivekAbhAvastu na naiva jinai: vItarAgaiH vAritaH pratiSiddhaH kvApi kadAcit, sadaiva tasyA'vivekA'bhAvasya bAlayuvAdyavasthAsu smbhvaaditi||31 / / atha pUrvapakSodbhAvitasambhAvanIyadoSatvamAzrityAha - tulyaM ca bhuktabhogeSvapi bhuvi sambhAvanIyadoSatvam / pratyuta teSvadhikabala: kAmAnAM tadbhavAbhyAsa: / / 32 / / TIkA - bAlAdyapekSayA tulyaM ca samaM ca bhuktabhogeSvapi anubhUtaviSayasukheSvapi RSizRGgapitRvaDAmbhakaprabhRtiSu bhuvi jagati sambhAvanIyadoSatvaM sambhAvyamAnaviSayasevanA'parAdhatvam, pratyuta api tu teSu bhuktabhogeSu adhikabala: atiriktazaktika: sambhAvanIyadoSahetuH kAmAnAm icchAmadanarUpANAM tadbhavAbhyAsa: pravrajyAgrahaNAt prAg gRhiparyAye pauna:punyenA''sevanalakSaNa: / ata eva bAlA: sundaratarA ajJAtaviSayasaGgAH, anyabhavAbhyAsasya tu manAg viprakRSTatvAditi / / 32 / / kiJca - prAptA'NimAdisaMjJA puMsAmanivRttibAdarAdArAt / vedAntamavidyAkhyaM karma doSo nA'sambhAvyaH / / 33 / / TIkA - tantrAntaraparibhASayA prAptANimAdisaMjJAd ArAt puMsAM pumarthapUrakatvAt puruSAsteSAm, taduktaM ca - laghimA vazitezitvaM prAkAmyaM mahimA'NimA / yatrAkAmAvasAyitvaM prAptiraizvaryamaSTadhA / / 1 / / svaprakriyayA tu kSapakazreNiprakrame anivRttibAdarAd navamaguNasthAnakaSaSThabhAgAd ArAd arvAg vedAntaM puMvedAdikSayaparyantaM yAvat tantrAntaramAzritya avidyAkhyaM tattvaM svaparibhASayA tu karma mohanIyAkhyamAtmani svasattAM bibharti tAvadoSo karmajanyA'parAdho nA'sambhAvyaH nA'sambhavI, kintu sambhavatyeveti / / 33 / / tataH kimityAha naitatprAptiH prAyo dIkSAvikaleti mandadoSeSu / anyonyAzrayasaMkaTamuktaM niyama vinA na gatam / / 34 / / TIkA - na naiva etatprAptiH eSa AnandazaktyanubodhenA'NimAdibhAva: anivRttibAdaraguNasthAnakabhAvo vA tasya prAptiAbhaH prAyo bAhulyena dIkSAvikalA pravrajyAzUnyA iha janmani pUrvabhave vA dIkSAM vinetyarthaH / marudevIkalpAzcaryabhAvavyavacchedArthaM prAyograhaNam, tatazca tantrAntare'pi svaparibhASayA gIyata eva 'atyantamanavAptakalyANo'pi mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 12 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyANaM prApta' iti vcnaat| iti anantaroktanItyA anonyAzrayasaMkaTaM, tathAhi - dIkSAvyatirekeNa nA'NimAdiprApti:, na cA'NimAdilAbhaM vinA dIkSetItaretarAzrayadoSa: prakaTa ev| evaM sthite mandadoSeSu bAlAdiSu uktaM saptaviMzatigAthoktaM 'vayasA'STAdivarSe' tyAdilakSaNaM niyamaM yantraNAM vinA Rtena naiva gataM gati: zaraNamityarthaH / yadi vA'nyonyAzrayasaMkaTamuktaM niyama vinA na gatamityapyanvayo'duSTa eva / / 34 / / anyacca - api cAntarAlavighnA''zaGkI prAgeva tannivRttyartham / / zrutamabhyasyannadhikaM kRtakRtyo bhavati bAlayatiH / / 35 / / TIkA - api ca abhyuccaye, dIkSAdinAdArabhya yAvajjIvaM yo dIkSAparyAyakAlastasyA'ntarAle vicAle ye kecana saMbhAvyamAnA vighnA antarAyAstAnA''zaGkata iti antarAlavighnA''zaGkI bAlayati: prAgeva vighnavrAtA''pAtAt pUrvameva tannivRttyarthaM teSAM vighnAnAM nivAraNArthaM zrutaM dvAdazAGgyAdilakSaNam abhyasyan puna:paunyenA'dhyayanAdhyApanaparizIlanatayA''tmasAtkurvan adhikaM vizeSarUpatayA'bhyupagatadIkSAyA niraticArapAlanAt kRtakRtya : kRtArtho bhavati sampadyate bAlayati: kumArazramaNaH / zrutAbhyAsasya cA'bhyantarataporUpatvAt, taduktaM - sajjhAo samo Natthi tvo| tapasazca bhAvamaGgalarUpatvenA'zeSavighnavAtavidAkaratvAditi / / 35 / / atha pUmarthakramA'nAsevanAd doSopapattiH pareNodbhAvitA tAM nirAcikIrSurAha - - na pumarthakramasevA tvetadviSayavyatikramanimittam / yaddharma eva sukhadaH pratipakSAvarthakAmau tu / / 6 / / TIkA - na naiva pumarthakramasevAdharmArthakAmamokSANAM paripATyA''sevanaM tuzabdo'vadhAraNe etadviSayavyatikramanimittaM mokSasAdhakacAritragrahaNaviSayA yA bAlayuvAdyavasthA tasyA vyatikramanimittaM vyatyayahetuH yad yasmAd dharma eva zrutacAritralakSaNa eva sukhadaH svargApavargazarmavizrANakaH, pratipakSau duHkhapradau puna: arthakAmau prakRtyaiva saMsArakAraNatvAd nAmamAtrapumartho tuzabdo punarartho bhinnakramazca sa yojita ev|ayNbhaav: - pumarthakramasevA na dIkSAviSayaka-bAlAdyavasthAniSedhikA yasmAddharma eva sukhada: arthakAmau tu nAmnaiva puruSArthoM paramArthatastu taavnrtho| taduktaM - pumA iha catvAraH, madhyamau nAmadheyAdartho tattvato'nau~ / arthastu mokSa evaiko, dharmastasya kAraNam / / (tri.za.pu.10 parva) ata eva mRtyordRSTAntena dIkSAgrahaNe kadAcidapi bAlAdyavasthAyAmakAlo nAstIti sviikrtvym| kiJca - ye'bhuktabhogadoSA: kautukAdayaH pareNodbhAvitAste'pi bAlyaprabhRti jinavacanabhAvitA'tmanAM vairAgyasambhavAdajJAtaviSayasukhatvAcca prAyo na bhavanti, pratyuta bhuktabhogAnAM duSTatarA: smRtyAdayo doSA sambhavantIti ytkinycidett| tasmAt siddhametad yaduta jaghanyato'STavarSA yuktA: pravrajyAyA iti / / 36 / / athA'nyamatamAha - buvate'nye prAdhAnyaM mandaprajJA gRhAzramasyaiva / upajIvanti yadenaM sarve'pyannAdinA''zramiNaH / / 37 / / | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 13 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - bruvate pratipAdayanti anye smArtAH prAdhAnyaM jyeSThatvaM mandaprajJA: atIkSNabuddhayo yataste na jAnanti yadArambhaMvinA na gArhasthyamArambhazca durgatiheturiti, ata eva prAdhAnyaM khyApayanti gRhAzramasyaiva gRhasthAzramasyaiva, avadhAraNAt snnyaasaadyaashrmpraadhaanyvyvcchedo'vseyH| atra hetumAhuH - upajIvanti Azrayante yad yasmAd enaM gRhAzramaM sarve'pi nikhilA api annAdinA azanapAnAdinA AzramiNa : snnyaasaadyaashrmvaasinH| taduktaM ca - gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / taM pAlayanti ye dhIrAH, klIbA: pASaNDamAzritAH / / 1 / / (manusmRtau) / / 37 / / atra pratividhAnamAha tadasadupajIvanAta: prAdhAnyaM yena lAGgalAde:syAt / jJAnAdikRtaM tvetad vratini dRDhaM no gRhAzramiNi / / 38 / / TIkA - pareNa yad gRhAzramasya prAdhAnyamuktaM tadasad tanmithyA, tathAhi- upajIvanAta: upajIvanAkRtaM prAdhAnyaM pravaratvaM yena hetunA pareNA''zrIyate tenaiva hetunA gRhAzramAt sakAzAd lAGgalAdeH halakarSakapRthivyAdeviziSTaprAdhAnyaM syAdbhaved, yato gRhasthA api lAGgalAdeH sakAzAddhAnyalAbhena laangglaadiinupjiivnti| athaivaM manyase yaduta halAdayo na jAnanti yathA vayamupakAraM kurmo dhAnyapradAnenaiteSAM dharmaniratAnAM gRhasthAnAmiti kathaM teSAM halAdInAM prAdhAnyamiti cet, ucyate - te halAdaya: kriyayA pradhAnA yatastebhyo dhAnyAdilAbhaste upajIvyante gRhasthaiH, ato jJAnena kim? kriyAyA eva prAdhAnye sti| atha jJAnAdikRtaM jJAnasaMyamAdinimittaM tuzabdo vizeSadyotane etat prAdhAnyam, na tu kriyAnimittamiti manyase tarhi jJAnAdikRtaM tu prAdhAnyaM vratini cAritriNi jJAnAdInAM vizuddhatvAt pApanibandhanA''rambhanivRttezca dRDhaM bADham, no naiva gRhAzramiNi gRhastha ityaGgIkartavyamiti / / 38 / / atha ye svajanarahitasya sato yogyatAM ghoSayanti teSAM matamupanyasyati anye tvatra janasya svajanavirahitasya yogyatAM bruvate / tadvilapanAdi pApaM tyAge khalu pAlanIyasya / / 39 / / / TIkA - anye vAdina: tuzabda:punararthe atra pravrajyAyAM janasya sataH svajanavirahitasya bhrAtrAdibandhuvarjitasya yogyatAm aucityaM bruvate nirUpayanti yata: tadvilapanAdi svajanavilapanatADanAdi pApaM doSa: tyAge hAne sati khaluzabdo vAkyAlaGkAre pAlanIyasya bhartavyasya svajanAdeH / ayaM bhAva: - yaH svajanaM vihAya parivrajati tasyA'sau svajanavilapanAdi doSo bhvti| ata: svajanavirahita eva pravrajyAyA yogya iti / / 39 / / asya parihAramAha - tadasadihApi hi pApaM prANavadhAd yat sa pAlane'bhyadhikaH / Arambhata: svatattve svaparavibhAgazca nAvagate / / 40 / / TIkA - yadanantaroktaM paravAdibhi: tadasat tanmithyA, hetumAha - AstAM svajanatyAge tadvilapanatA'nAdi pApaM ihApi gArhasthye'pi hi hetau pApaM doSa: prANavadhAd ekendriyaadisttvopmrdaat| etadevAha - yad yasmAt sa doSa: mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 14 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlane svajanAdibharaNe abhyadhika: vizeSatara: Arambhata: asdnusstthaanaat| kiJca - svatattve svatattvaM svasvarUpam, tathAhi- .. sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kshcit| na taM pazyAmi yasyAhaM, nA'sau bhAvIti yo mama / / 1 / / tathA eka: prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika eko yAti bhavAntaram / / ego me sAsao appA nANadaMsaNa sNjuo| sesA me bAhirA bhAvA savve saMjogalakkhaNA / / saMjogamUlA jIveNa pattA dukkhaparaMparA / tamhA saMjosaMbaMdhaM savvaM tiviheNa vosiriaM / / ityAdi svatattvaM tasmin avagate jJAte sati svaparavibhAgazca ayaM nijo paro vetyAdilakSaNaM pArthakyaM na naiva vidyata iti zeSaH / taduktaM ca - saMsAra evAyamanarthasAra:, ka: kasya ko'tra svajana: paro vaa| sarve bhramanta svajanA: pare ca, bhavanti bhUtvA na bhavanti bhUyaH / / 1 / / tathA ayaM nija: paro veti gaNanA lghucetsaam| udAracaritAnAM tu vasudhaivakuTumbakam / / 1 / / - itthaM saMyogasyA'nityatvAt sarve'pyekendriyAdayaH svajanA eva, yadi vA svajanAapi parAdireveti / / 40 / / syAdetad-ime gRhasthAzramagatArambhaviSayA ekendriyAdisattvAstu sraSTrA rambhArthameva sRSTA iti na kazciddoSa ityAzaGkyAha sattvaughapravrajatorArambhatyAgasRSTatAtaulyam / abhyapupagamavAdo'yaM, na vidhityAge'lpadoSo'pi / / 41 / / __nanu pravrajannapi svajanatyAgArthaM sRSTaH svajanazca tathAvidha eva sRSTo yena tyajyata iti na kazciddoSa ityapi parAbhyupagatasRSTivAdamabhyupagamya vaktuM shkyte| etadevAha - sattvaughapravrajatoH sattvaughazca ArambhaviSaya ekendriyAdiprANigaNa: pravrajaJca svajanatyaktA sattvaughapravrajantau tayoH ArambhatyAgasRSTatAtaulyam ArambhArthaM sattvaughasya sRSTatA tyAgArthaM ca svajanasya sRSTateti ArambhatyAgasRSTate tayostaulyaM samAnatA, na kshcidvishessH| abhyupagamavAdaH paravAdibalanirIkSaNArthamaniSTamapi sRSTivAdaM sviikrnnm|aym uktasvarUpa: abhyupagamavAdaH / anyathA na ko'pi mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 15 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagata: srssttaa| sarve jIvA: svasvakarmavazagAzcaturgatike saMsAre bmbhrmnti| sRSTivAdanirAkaraNaM tu vistarato'nyatra lokAnAditvaviMzikAdau prapaJcitamityalaM vistrenn| evaM sati kiM tathyamityAha - na naivavidhityAge - paJcasUtrAdizAstropadarzitena vidhAnena svajanatyAgeAstAM mahAdoSa: alpadoSo'pi svalpamapi pApaM nAstItyarthaH, jinopadiSTavidhipravRttatvAditi / / 41 / / athA'nyanmatamAha anye tvAhuH sukhinAM pravrajyA phalavatI na cAnyeSAm / nA'tyaktabhogavibhavA: pAtraM gambhIrabhAvasya / / 42 / / TIkA - anye uktavyatiriktA: paravAdina: tuzabdo vizeSadyotanArtha: AhuH pratipAdayanti, tathAhi - sukhinAM sukhayatIti sukhaM tadvatAM puNyazAlinAmityarthaH pravrajyA dIkSA phalavatI saphalA viSayAdyautsukyanivRtteH / na naiva ca puna: anyeSAM sukhivyatiriktAnAM duHkhinaamityrthH| atra hetumAhuH - na naiva atyaktabhogavibhavAH anutsRSTasamupalabdhaviSayasukhasampadaH pAtraM yogyA gambhIrabhAvasya prvrjyaalksssyodaarbhaavsy|anudaarcittaashcaa'yogyaa iti gAthArthaH / / 42 / / kiJca - adhikataraM pravrajyAparyAyaM prApya te hi mAdyanti / kSudrapravrajyAto loke dharmopaghAto'pi / / 43 / / TIkA - adhikataraM pUrvAvasthA'pekSayA zobhanataraM pravrajyAparyAyaM dIkSA'vasthAM prApya AsAdya te hi tucchabhAvA eva prAyo mAdyanti maanmudvhnti| tathA kSudrapravrajyAto daridradIkSAdAnena loke prAkRtaloke dharmopaghAto'pi pravacanapIDA "prAya: sarve'pIdRzA eve''ti lokprvaadaat| api ca - bhogAbhAvAnna te daridrAstyAgina: "sAhINe cayaI bhoe, se hu cAi tti vuccaI' tyAdidazavaikAlikavacanAditi / / 43 / / atra pratividhAnamAha etadapi mugdhavismayakaraM na yuktikSamaM tu mtmuccaiH|| avivekaparityAgAt tyAgI yanizcayanayasya / / 44 / / TIkA - AstAM pUrvoktAni matAni etadapi anantaroktamapi mataM mugdhavismayakaram anAlocitatattvAnAM cittacamatkArakAri yato na naiva tuzabdo vizeSadyotanArtha: yuktikSama pUrvAparavicArasahammatam abhiprAya: uccaiH prblm| idamuktaM bhavati - sukhinAM pravrajyA phalavatIti matamApAtaramaNIyameva mUDhAnAm, na tu tAttvikAnAM yuktyaa'nuppnntvaat| yuktimevAha - na tu kevalaM viSayasukhatyAgAt tyAgI bhavati, apitu avivekaparityAgAd ajJAnaparihArAd yad yasmAt tyAgI pravrajito nizcayanayasyA'bhipreta iti zeSaH / / 44 / / avivekatyAgA'tyAgayo: phalamAha - avivekaparityAgAt pAlayati munikriyAM sa bhAvena / saMjJAbhedAt tyaktagrahaNaM hyavivekazaktikRtam / / 45 / / TIkA - avivekaparityAgAt ajJAnaparityAgAt pAlayati samAcaraNena saMrakSati munikriyAM sAdhusamAcArI sa pravrajito bhAvena ythaavidhi| avivekasattAyAM tu svajanadhanAdibAhyatyAgavatAmapi saMjJAbhedAddhvanibhedAt tyaktagrahaNaM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 16 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyaktasyApi gRhavAsagatA''rambhaparigrahasya devAdyarthaM zabdabhedena tathAvidhA''rambhAdiSu puna: pravRttatvAd grahaNaM svIkaraNamevA''padyate, hishbdo'vdhaarnne| kutazcaitattyaktagrahaNamityAha - avivekazaktikRtamajJAnasAmarthyavihitametaditi / / 45 / / etadeva spaSTayati - dhvanibhede'pi sapApaM prakRterna hitaM hi madhurakAdIva / ___ sApekSasya yatanayA tadanumatirnaiva vihitArthe / / 46 / / TIkA - dhvanibhede'pi zabdabhede'pi devAdyuddezena kriyamANamArambhaparigrahAdi sapApaM sadoSaM pratijJAlopAddurgatidAyakatvAcca prakRte: svAbhAvyAdevA''rambhaparigrahAdina naiva hitaM svopakArakaM hizabdo'vadhAraNe bhinnakramazca madhurakAdIva vissshiitlkaadivtpraannaa'phaarpiiddaakaaritvaat| athA''rambhAdi na hitAya tarhi kimiti yatInAmapi zrAvakAnuddizyopadeze pravRttito'numati: kvacicca sAkSAjjinAyatane lutAdyapanayanalakSaNA''rambhapravRttiriti ced; ucyate- sApekSasya gacchavAsina: kUpodAharaNena zrAvakayogyazAstrArthopadeze tathA zrAvakAdyabhAve tIrthanAzo mA bhUditi kAraNena yatanayA AgamoktavidhinA parArthaM vihitArthe vihitAnuSThAne nirIhatvena pravRttatvAd naiva nAstyeva tadanumati : ArambhAdyanumatiriti / / 46 / / atha prastutamAha - guNadharmAnupaghAtau ni:svasyApyapagatA'vivekasya / sUtrantu vyavahArAd yukto hustatra vApyarthaH / / 47 / / TIkA- guNadharmAnupaghAtau guNazca z2agajjIvA'bhayapradAnatIrthA'vyucchittiprabhRtilakSaNodharmAnupaghAtazca pravacanA'pIDA ca sampratijIvadramakadRSTAntena AstAM tyaktabhogavibhavAnAM ni:svasyApi durgatasyA'pi apagatA'vivekasya apetA'jJAnasya tucchtvmdaadidossaabhaavaat| tarhi 'se hu cAittI' tyAdisUtrasya kA gatiriti ced, ucyate - sUtram uktalakSaNaM tuzabdo vizeSadyotanArtha:, vyavahArAtvyavahAranayA'bhiprAyAt pravartate vA vikalpe huH huzabdazca tatra sUtre apyarthaH uktavyatirikta samuccayArthe vartata ityarthaH / tathA ca sUtroktatyaktabhogavibhavavyatiriktani:svAnAmapi pravrajyA'viruddhA nirnidAnatapo'nuSThAnAd hananapacanakrayaNakRtakAritA'numatibhedena koTinavodyamaparityAgAcceti / / 47 / / athobhayayuktAnAM tu guNamAha - pratibandhatyAgaparo bAhyatyAgo'pi tena yuktamadaH / jinadharmonnatikAraNamubhayatyAgI tu dhanyataraH / / 48 / / TIkA - yena hetunA pratibandhatyAgapara:avivekaparihArayuktaH,AstAM kaSAyAdyAbhyantaratyAgo bAhyatyAgo'pi samupalabdheotkaTIvaSayasukhapsamyAgopijimadharmenasikAraNa apeSAmapippalai prakalpAparInpratyapachi heturiti ubhayatyAgI kanakAdidravyA'vivekAdibhAvaparityAgavAn tuzabdo vizeSadyotanA avivekatyAgini:svA'pekSayA dhanyatara: dharmadhanasyA'dhiko yogya:, tenaiva hetunA 'sukhinAM pravrajyA phalavatI'ti yaduktam ada: tad yuktaMnyAyopetamiti / / 48 / / atha kasmin kSetrAdau pravrajyA deyetyAha - ikSuvane jinabhavane, samavasRtau kSIravRkSavanakhaNDe / gambhIrasAnunAde, dIkSA deyA zubhe kSetre / / 49 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 17 gArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - ikSuvane pratIte, jinabhavane arhadAyatane samavasRtau bhagavadadhyAsite kSetre vRtte kSIravRkSavanakhaNDe azvatthAdivRkSasamUhe gambhIrasAnunAde mahAbhogapratizabdavati upalakSaNAt pradakSiNAvartajalasAnnidhye zubhe prazaste kSetre sthAne dIkSA pravrajyA deyA vitaraNIyeti / / 49 / / atha niSedhamukhenA'prazastakSetramAha - zUnye gRhe'manojJe, na tu bhagne dhyAmite zmazAne vA / kSArAGgArA'vakarA'medhyAdidravyaduSTe vA / / 50 / / TIkA - na naiva tuzabdo niSedhalakSaNavizeSadyotanArtha: zUnye nirjane gRhe vezmani amanojJe arucye bhagne dhvaste dhyAmite dagdhe zmazAne zavasthAne kSArAgArA'vakarA'medhyAdidravyaduSTe kSAro bhasma aGgAra: pratIta: avakara: kacavara: amedhyaM apavitraM dravyam Adizabdo'medhyasvabhedamalamUtramAMsazoNitAdijJApakaH / evambhUtairdravyairduSTe doSavati kSetre dIkSA na deyeti zeSaH / vAzabdau samuccayArthAviti / / 5 0 / / atha varNyakAlaviSayamAha - . SaSThyAM ca caturdazyAM dvAdazyAmaSTamInavamyozca / bheSu caturthyAM sandhyAgatAdiSu paJcadazyAM ca / / 51 / / / TIkA - SaSThyAmityAdi caturthyAM SaSThyAmaSTamyAM navamyAM dvAdazamyAM caturdazyAM paJcadazyAM ca tithau ziSyaniSkramaNaM na kuryAditi zeSaH / uktazeSAsu nirdoSAsu pratipadvitIyAtRtIyApaJcamIsaptamIdazamyekAdazItrayodazISu ddyaadityrthH| atha vaya'nakSatrANyadhikRtyAha - bheSu nakSatreSu sandhyAgatAdiSu sandhyAgateSu AdipadAd ravigataviDverasagrahavilaMbirAhugatagrahabhineSu ca vaya'nakSatreSu dIkSA na dAtavyetyarthaH / uktaM ca atthamaNe saMjhAgaya ravigaya jahiyaM Thio u aaicco|| viDDaramavaddAriya saggaha kUraggahahayaM tu / / 1 / / AiccapiTuo jaM vilaMbi rAhUyaM tu jahiM gahaNaM / majjheNaM jassa gaho gacchai taM hoi gahabhinnaM / / 2 / / saMjhAgayammi kalaho Aiccagate ya hoi'nivvANi / viDDere paravijao sagahammi ya viggaho hoI / / 3 / / doso abhaMgayattaM hoi kubhattaM vilaMbinakkhatte / rAhuhayammi ya maraNaM gahabhinne soNiuggAlo / / 4 / / / / 51 / / sAmprataM nakSatrANyevAdhikRtya vidhimukhenAha - tisRSUttarAsu kuryAd rohiNyAmapi ca ziSyaniSkramaNam / AropaNaM vratAnAM gaNivAcakayoranujJAM ca / / 52 / / TIkA - tisRSu vakSyamANAsu uttarAsu uttarASADhottarAphAlguNyuttarAbhAdrapadalakSaNAsu, AstAmanantaroktAsu mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 18 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rohiNyAmapi pratItAyAmapi cazabdAnmRgazIrSAdiSvapi nirdoSeSu nakSatreSu kuryAda vidadhyAtziSyaniSkramaNaM shaikssprvrjyaam| anantaroktottarASADhAdiSu nakSatreSu na kevalaM ziSyaniSkramaNaM kuryAd apitu AropaNaM nyAsaM vratAnAM prANAtipAtAdiviramaNalakSaNamahAvratAnAM gaNivAcakayo: AcAryopAdhyAyayo: anujJAM ca tRtIyacaturthapadAropaNaM ca kuryaat| atha kimarthaM kSetrAdayo vilokyanta iti ced, ucyate eSA jinAnAmAjJA yadutoktalakSaNeSveva kSetrAdiSu dIkSA dAtavyeti yata: kSetrAdayazca karmaNa udayAdikAraNaM bhvnti| uktaM ca - udayakkhayakkhaovasamovasamA jaMca kammuNo bhaNiyA / davvaM khittaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa / / 1 / / / / 52 / / nanu pravrajyArhaH kathaM jJAyatetyA''zaGkAyAmAha - ___dharmakathA''kSiptaM khalu pRcchet kaH kutra kiMnimittamiti / . kulaputrAdirgrAhyo bhajanA zeSeSu sUtravidheH / / 53 / / ___TIkA - dharmakathA''kSiptaM dharmakathAM sarvajJopadezalakSaNA, tathAhi - bho bho devANuppiyA, aNAima esa jIvo kaJcaNovalo vva saMgao kammamaleNa, taddosao pAvei cittaviyAre, uppajjai bahujoNIsu, kayatthijjai jarAmaraNehiM, veei asuhavedaNaM, dUmijjai saMjoyavioehiM, bAhijjae moheNa, sannivAio viya na jANai hiyAhiyaM, bahumannae apacchaM, pariharai hiyAI, pAvai mhaavyaao| tA evaM vavatthie pariccayaha mUDhayaM, nirUveha tattaM, pUeha gurudevae, deha vihidANaM, ujjheha kicchAiM, aGgIkareha mettiM, pavajjaha sIlaM, abbhasaha tavajoe, bhAveha bhAvaNAo, chaDDaha aggahaM, jhAeha suhajjhANAI, avaNeha kammamalaM ti| evaM bho devANuppiyA avaNIe kammamalaMmi kallANIhUe jIve visuddhe eganteNa na honti kei dukkayajaNiyA viyArA, hoI acaMtiyaM paramasokkhaM ti| tA jahAsattIe kareha ujjamaM uvitttthgunnesu| (samarAicca kahA navame bhave jJAnotpattyanantaraM pR. 963-64) evaMbhUtayA dharmakathayA AkSiptam AkRSTameva pravrajyAbhimukhaM khaluzabdo'vadhAraNe pRcchet parIkSAviSayaM kuryaat| kathamityAha - kaH? kastvaM sundara? kutra? kuto vA''yuSman nivasasi? gRhatyAgaM kuruSe vA vikalpe kiMnimittaM kasmAd hetoH? iti evaM prazne sati sa kathayet-kulaputro'haM rAjagRhyAM vasAmItyetad brAhmaNapATaliputramathurAdyupalakSaNaM jnyeym| bhavakSayanimittaM pravrajyAmyahaM bhadanta! iti bruvan kulaputrAdi: uccakulodbhUtakSatriyabrAhmaNAdiH grAhyaH svIkartavyaH prvraajnaarthm| zeSeSu akulaputrA'nyanimittAdiSu bhajanA grahaNA'grahaNaviSayA sUtravidheH nizIthasUtrAdyanusArA drssttvyaa| uktaM ca - je jahiM duguMchiyA khalu pvvaavnnvshibhttpaannesu| jiNavayaNe paDikuTThA vajjeyavvA payatteNaM / / 1 / / 53 / / pRcchAnantaraM pravrajyAyA duSkaratAM tadArAdhanavirAdhanayozca mahArthAnarthalakSaNaM ca phalaM kathanAyAha - kathayediha dIkSAyAstaM prati kApuruSaduranucaratAM c| ___ ArambhanivRttAnAM lokadvayasukhasamRddhi ca / / 54 / / TIkA - kathayet pratipAdayet taM prati zaikSaM prati iha maunIndrapravacane dIkSAyAH sarvatyAgalakSaNAyA: kApuruSaduranucaratAM kSudrasattvaduSpAlanatAmArambhanivRttAnAM hiMsAdiviratimatAM lokadvayasukhasamRddhim ihaparabhava mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 19 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devamanujasukhasampattiM cazabdAd acireNA'pavargAvAptiM c| uktaM ca - dine dine bhikkhaM hiMDiyavvaM / jatthaM jaM labbhai taM acittaM ghettavvaM, taM pi esaNAdisuddhaM, ANIyaM pi bAlavuDDasehAdiehiM saha saMvibhAgeNa bhottvvN| niccaM sajjhAyajhANapareNa hoyvvN| sadA aNhANagaM, udubaddhe sayA bhUmisayaNaM, vAsAsu phalagAdiesu soyavvaM / aTTharasasIlaMgasahassA dhareyavvA, loyAdiyA ya kilesA anege kaayvvaa| (nizItha bhA.gA. 3749 cUrNigatA dIkSAyAH kApuruSaduranucaratA) tathAArambhanivRttAnAM lokadvayasukhasamRddhiH, tathAhi - savvarayaNAmahaehiM vibhUsiaMjiNaharehiM mahivalayaM / jo kArijja samaggaM, tao vi caraNaM mahiDDIaM / / 1 / / no duSkarmaprayAso na kuyuvatisutasvAmidurvAkyaduHkhaM, rAjAdau na praNAmo'zanavasanadhanasthAnacintA ca naiva / jJAnAptirlokapUjA prazamasukharati: pretya mokSAdyavAptiH; zrAmaNye'mI guNA: syustadiha sumatayastatra yatnaM kurudhvam / / 1 / / (zrAddhavidhiprakaraNaM SaSThaH prakAza: dvAraM 14) pravrajyAphalam - sa evamabhisiddhe paramabaMbhe maMgalAlae jammajarAmaraNarahie pahINAsuhe aNubaMdhasattivajjie saMpattaniasarUve akirie sahAvasaMThie aNaMtanANe aNaMtadaMsaNe (paMcasUtram - pavajjAphalasuttaM) / / 54 / / nanu kiyantaM kAlaM parIkSetetyAzaGkAyAmAha - ASaNmAsImuccairabhyupagatamapi punaHparIkSeta / . . pariNAmakamacirAdapi dadyAdAlApakaM sudine / / 55 / / TIkA - ASaNmAsI SaNmAsAn yAvad uccaiH atyantam AstAM vimarzaviSayam abhyupagatamapi pravrajyA) svIkRtamapi punaH muhuH parIkSeta tolayet yadutA'yaM sarvaviratipariNAmavAn na vA? atra viSaye'pavAdamAha - pariNAmakaM pravrajyApariNatimantaM pAtraM jJAtvA acirAdapi avilambenA'pi dadyAt prayacched AlApakaM sAmAyikAdisUtralakSaNaM yadyogyaM tat sudine viziSTanakSatrAdiyukte zobhanavAsare caityvndnnmskaarpaatthpurssrm| mandapariNAmake tu SaNmAsAt parato'pi dadyAdAlApakamityarthaH / / 55 / / uktaM parIkSApurassaraM sUtradAnaM, zeSavidhimAha - pUjAM tata: sa kuryAt devagurUNAM vidheryathAvibhavam / caityAni vAmapArzvasthitaziSyo vandate ca guruH / / 56 / / TIkA - tata: sAmAyikAdisUtrA'dhyayanAnantaraM pUjAM saparyAM sa mumukSuH kuryAt vidadhIta devagurUNAM devAnAM vItarAgAnAM mAlyAdinA gurUNAM sAdhUnAM ca vastrAdinA yaduktaM paJcavastuvRttau (paMca.va.gA.-124) - 'jinAnAM mAlyAdinA sAdhUnAM vastrAdinA' / vidheH sUtroktavidhAnAd yathAvibhavaM vibhvaanuruupm| atha caityavandanavidhimAha - caityAni arhabimbAni vandate pravardhamAnastutibhiH vAmapArzvasthitaziSyaH savyabhAge sthita: ziSyo mumukSuryasya sa guruH mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM mApirizadiprakaraNaMsaTIkama Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravrAjaka AcArya AtmanaivA'nyasAdhubhi: zaikSakena ca saha caityAni vandata ityarthaH / / 56 / / atha caityavandanavidhivizeSamAha - askhalitAdiguNayutai: sUtraiH stutibhizca vardhamAnAbhiH / no cedasamAcArI sUtrAjJAyA vyatikramataH / / 57 / / TIkA - devAdipurata: sthito gurustadvAmapArzve ca ziSyaH zeSAzca sAdhavo yathAkramaM sthitA: askhalitAdiguNayutaiH naskhalitaMna militamityAdivakSyamANaguNayutaiH sUtraiH zakrastavAdilakSaNaiH stutibhizcaarhadAdisatkAbhizca, kIdRzAbhi:? vardhamAnAbhi: chandapAThAbhyAM pravRddhAbhirvandanta iti zeSaH / evamaskhalitAdiguNayutaiH sUtrairvardhamAnAbhizca stutibhi: no ced yadi na vandante tarhi asamAcArI asthitijnyeyaa| kasmAt? sUtrAjJAyA: sUtrAjJA AgamArthastu - askhalitAdiguNayutaiH sUtrairvandanA dAtavyeti, tasyA vyatikramata: sthAnamuccAraNaM vA prati vidhiviparyayAditi / / 57 / / atha rajoharaNArpaNavidhimAha - vanditvA punarutthitagurubhya iha vandanaM samaM dattvA / mAmicchAkAreNa pravAjayateti bhaNati zizuH / / 58 / / icchAmIti bhaNitvA'bhyutthAyA''kRSya paJcamaGgalakam / * arpayati rajoharaNaM bhagavatkathitaM gururliGgam / / 59 / / TIkA - vanditvA gurubhi: sArdha devAdIn dvitIyapraNipAtadaNDakAvasAnavandanena madhyamadevavandanenetyarthaH, ziSya: puna:zabdo vizeSadyotane utthitagurubhyaH praNipAtAnniSaNNotthitebhya AcAryebhyaH iha dIkSAvidhau vandanaM dvAdazAvartalakSaNaM samaM devAdyabhimukhameva dattvA kRtvA bhaNati prArthayati zizuH ziSyaH - mAm upalakSaNAdasmAn icchAkAreNa chandasA pravAjayata abhiniSkrAmayateti / / 58 / / __ icchAmi abhilaSAmi iti evaM bhaNitvA uktvA abhyutthAya UrdhvaM sthitvA AkRSya paThitvA paJcamaGgalakaM parameSThinamaskAramahAmantraM 'suggahIyaM kareha' iti bhaNan guru : AcArya: arpayati ziSyazca 'icchAmiti bhaNitvA pratIcchati bhagavatkathitaM jinaprajJaptaM liGgaM yaticihna samukhavastrikayA rajoharaNaM vkssymaannsvruupNdhrmdhvjmityrthH| ayaM vizeSa: - rajoharaNamarpayan gurU rajoharaNadazA: pUrvottarAnyatamadizAbhimukhasthitaziSyasya dakSiNapArzvato yathA bhavanti tthaa'rpytiiti| tata: ziSyo'pi rajoharaNaM zirasi samAropya nRtyan samavasaraNaM tri: pradakSiNIkarotIti / / 59 / / nanu yatiliGgasya rajoharaNamiti saMjJA kimarthamityAzaGkAyAmAha - anvarthA saMjJeyaM kAraNakAryopacArato bhaNitA / saMyamayogA yasmAdiha sarve'pyetadAyattAH / / 60 / / TIkA - anvarthA anugatA'rthaM sArthiketyarthaH saMjJA abhidhAnam iyaM rajoharaNalakSaNA kAraNakAryopacArataH kAraNe kAryasyopacArAt, tathAhi - harati jIvAnAM raja: abhyantaraM badhyamAnakarmalakSaNaM bAhyaM ca pRthvIraja:prabhRti tena mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 21 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajoharaNamiti saMjJA bhaNitA vihitA tIrthakaragaNadharaiH / yasmAd hetoH iha maunIndrapravacane sarve'pi nikhilA api saMyamayogA: pratyupekSitapramRSTabhUbhAgasthAnAdivyApArA badhyamAnakarmaharAsteSAM kAraNaM rajoharaNamiti kAraNe kaaryopcaarH| itthaM suSThUktam etadAyattA: rajoharaNAdhInA: sarve'pi saMyamavyApArAstasmAt kAraNAd joharaNamityanvarthA saMjJeyamiti / / 60 / / nanu pramArjane sati pipIlikAmatkoTAdInAM vinAzAt prabandhagamanavyAghAtAbhogyasikthAdivirahAdra jasA daristhaganena tatsaMghaTTanAdezcopaghAto bhavatIti rajoharaNaM saMyamayogAnAM na kAraNamiti digambaramatamAzaGkya tannirAsAyAha idamitthameva dRSTvA pramArjane prANinAmanupaghAtAt / AgADhavyutsargaprabhRtau punaranyathA doSaH / / 61 / / TIkA - idaM bAhyapRthivaraja:prabhRtyabhyantarabadhyamAnakarmalakSaNarajoharaNaM niruktaM ca itthameva pUrvoktarItyA saMyamayogAnAM rajoharaNAbhidhAnopakaraNAdhInatvapradarzanena snggcchte| kasmAt ? dRSTvA pratyupekSya pramArjane sati prANinAM pipIlikAdInAm anupaghAtAt upahananam upaghAta:, na tthaa'nupghaatstsmaat|aagaaddhvyutsrgprbhRtau AgADha: anivAryo vyutsargo varcaAdeH AdizabdAd rAtrau laghuzaGkAdiparigrahastasmin puna:zabdo vizeSadyotane anyathA apramArjane doSa : prANyupaghAtalakSaNaH, yo hi kathaJcitpurISotsargamAzrityAsahiSNu: saMsaktaM ca sthaNDilaM tena dayAlunA sa tatra na kArya: kAryo veti dvayI gati:, kiJcA'ta:? ubhayathA'pi AtmaparaparityAgalakSaNo doSaH, tathAhi - akaraNeAtmaparityAgaH, karaNe paraparityAga iti, evaM dvidhA'pi tiirthngkrsyaa'kaushlmaapdyte| tacca kuzalasyA''pAdane aashaatneti| nanu pratyupekSya cakSuSA pipIlikAdyanupalabdhau satyAM pramArjane mA bhUttadupaghAtadoSaH, tadupalabdhau tUpaghAtadoSo bhavatyeveti cet| na, tadupalabdhAvapi prayojanavizeSe yatanayA pramArjanaM sUtra uktamiti naivopaghAtadoSo bhvti| syAdetat - sattvAnupalabdhau kimarthaM pramArjanamiti cet| ucyate - sUtroktatathAvidhasattvasaMrakSaNArthamiti / / 61 / / doSAntaraparijihIrSayAha - saMsarjanAdidoSA vidhiparibhoge na santi deha iv| . itthamapIhA'nAsthA dikpaTanaTanATakaM viSamam / / 62 / / . TIkA- saMsarjanAdidoSA: pUrvapakSavAdyabhihitA rajodarIsthaganatatsaMghaTTanAdisattvopaghAtalakSaNAH, vidhiparibhoge sUtroktavidhinA dhAraNe vyApAraNe ca na naiva santi jAyante deha iva zarIra iva, avidhinA tvasamaJjasAhArasya dehe'pi bhvntyev| nanu dehastu saMyamopakArIti dhAraNIyo vyApAraNIyazcaiveti cet| ucyate-tulyametadra joharaNaviSaye'pi, tasyA'pi saMyamopakAritvAddhAraNIyatvaM vyApAraNIyatvaM caa'viruddhmeveti| upasaMharannAha - itthamapi dehasyeva rajoharaNasyApi saMyamopakAritvAd dhAraNIyatve paribhogyatve ca siddhe satyapi yadi vA svalpA bhavanto'pi saMsarjanAdidoSA dehA''hArAditulyatvAd bahuguNA eva tathApi iha rajoharaNadhAraNaparibhogaviSaye digambarasya anAsthA anAzvAsa: asti tannunaM dikpaTanaTanATakaM dikpaTasya digambarasya zUkarasthAnIyasyaiva naTasya zailUSasya airAvaNasthAnIyAhadAdimahApuruSaceSTitamithyAbhinayakAritvAd nATakaM tANDavaM viSamaM zrIjinAjJAvajJayA'samaJjasatayA ca vipaakdaarunntvaat| tathA tyaktArambhaparigrahANAM mahAtmanAM svadehe'pi mamatvAbhAvAd rajoharaNAdezca tucchatvAnnA'pi parigrahadoSa ityalaM praasaanggiken| vizeSArthinA tu granthakAravihitA zAstravArtAsamuccayasya syAdvAdakalpalatAkhyA TIkA'valokanIyeti / / 62 / / atha muNDanavidhimAhamahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 22 mArgaparizuddhiprakaraNaM saTIkam Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAkAreNA'smAn muNDayatetyatha sabhaNati vanditvA / 'icchAma' iti bhaNitvA triprapaThan paJcamaGgalakam / / 63 / / aSTAstisro'cchinnA gRhNAti gurustataH sa bhaNatIdam / mama sAmAyikamicchAkAreNAropayata yUyam / / 64 / / TIkA- atha rajoharaNArpaNAnantaraM sa ziSyo samavasaraNaM tri:pradakSiNIkRtya pUrvottarasyAM dizi gatvA''bharaNAdi tyaktvA, tata: zikhAsthAnIyAn stokAn vihAya zeSAn zirojAn nApitapArzve krtyti| tata: zItodakena snAtaM taM ziSyaM sAdhava: pUrvottaradigabhimukhaM sthApya yativezaM pridhaapyti| tadanantaraM gurusamIpamAgatya 'matthaeNa vaMdAmI'ti bhaNitveryApathikAMpratikramya bhaNati puna: prArthayati gurUMvanditvA bahabhaktisaMyuktaH praNamya kimityAha- icchAkAreNa pUrvavat asmAn bhavadupasampannAn muNDayata dIkSArthaM kezAnluJcayata iti evaM bhnntiiti| gururapi icchAma abhilaSAma iti evaM bhaNitvA uktvA triprapaThan tri: trInvArAn prapaThan uccArayan paJcamaGgalakaM parameSThinamaskAramahAmantraM aSTAH aGgaSThapradezinIsaMdaMzakagrAhyakezalakSaNA: tisraH trisaMkhyA: acchinnA: askhalitA: guruH sthirahasto gRhNAti lunycyti| atrAha - paThyate ca dhAtupAThe 'dIkSA mauMDya' iti, tadiha kiM dravyamuNDanamapi dIkSA? satyaM, dravyamuNDanamapi mithyAtvakrodhAdiyuktacittarUpabhAvamuNDanasya kAraNatvena pratIkatvena cA'bhyupagatatvAt, na hi aprazAntacitto dharmAdhikArI bhavatIti) yattu haThayogaprakriyAnusAriNaH zikhAsthAnIyakezaluJcanaM brahmarandhroddhATArthaM vadanti tadapi samAdheyam, yata: anantaroktakezaluJcanasya kAyaklezarUpabAhyatapastvena kliSTakarmanirjarAphalatvAt pratyakcaitanyasaJcAropapatteH ityalaM prAsaGgikena, prakRtaM prstumH| ___ tataH tadanantaraM sa ziSyo bhaNati puna:prArthayati idaM vakSyamANam icchAkAreNa chandasA mama mayItyarthaH sAmAyikaM sarvasAvadyaviratirUpamA ropayata nivezayata yUyaM bhavanta iti / / 64 / / tata: - icchAma iti bhaNitvA sArdhaM ziSyeNa sUtramAkRSya / kurute kAyotsarga gurustadAropaNanimittam / / 65 / / TIkA - icchAma: pUrvavat iti evaM bhaNitvA uktvA sArdhaM saha ziSyeNa mumukSuNA guruH AcArya: sUtram annattha usasieNamityAdi AkRSya paThitvA kurute anutiSThati kAyotsarga pratItaM tatra sthitazca 'logassaujjoagare yAvat sAgaravaragaMbhIrA' cintayet, tadAropaNanimittaM sAmAyikAropaNArthamiti / / 65 / / tadanantaram - utsArya namaskAroccAreNaitena saha guruH sUtram / paThati triratha ziSyo'pyanupaThati vizuddhapariNAmaH / / 66 / / TIkA - kAyotsarge lokasyodyotakaraM cintayitvA namaskAroccAreNa 'namo arihaMtANaM' iti pAThena utsArya pArayitvA kAyotsargam etena parameSThinamaskAreNa saha sArdhaM paJcaparameSThinamaskArapUrvamityarthaH guruAcArya: sUtraM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 23 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAmAyikasUtraM 'karemi bhaMte sAmAyikami'tyAdirUpaM paThati karSati tri: trIn vArAn atha guruNA sArdhaM ziSyo'pi mumukSurapi anupaThati anukarSati namaskArapUrvakaM sAmAyikasUtram, kiM viziSTaH san? ityAha - vizuddhapariNAma: durlabhatamasaMyamajIvitalAbhena AtmAnaM kRtakRtyaM manyamAna iti / / 66 / / tata: vAsAnabhimantrya gurustatazca jinasAdhupAdayordatte / dApayati tata: ziSyaM vandanakaM bhaNati vanditvA / / 67 / / TIkA - sAmAyikoccAraNAnantaraM vAsAn pratItAn gRhItvA abhimantrya ca sUrimantreNa guru : AcArya:, anAcAryastu vardhamAnavidyayA paJcanamaskAramantreNa vA'bhimantrya jinasAdhupAdayoH arhatpAdayoH datte dadAti paJcanamaskAramantrapUrvakameva, tadanantaraM sarvebhya: sAdhvAdibhyaH, atra pAdazabda AdarakhyApanArtha: AdizabdAtAryAjanazrAvakAdiparigrahaH / tataH pazcAt vAsapradAnottarakAlaM dApayati kArayati ziSyaM zaikSaM vandanakaM dvaadshaavrtlkssnnm| ziSyazca vanditvA UrdhvasthAnena sthitaH san bhaNati vakSyamANaM iti / / 61 / / vanditvA yadbhaNati tadAha - saMdizata kiM bhaNAmItyevaM pravedaya guruzca vanditvA / iti bhaNati tato'rdhA''natatanuH sa bhaNatIdamupayuktaH / / 68 / / TIkA - saMdizata AjJApayata yUyaM yaduta kiM bhaNAmi kiM pravedayAmi iti| guruzca AcAryazca bhaNati kathayati vanditvA pravedaya praNamya kathaya evaM vkssymaannlkssnnm| tata: guruvAkyAnantaraM kSamAzramaNapUrvakaM vanditvA UrdhvasthAnena ardhA''natatanuH ardhAvanatazarIra: san sa zaikSaka: bhaNati pravedayati idaM vakSyamANalakSaNameva upayukta: supraNihita: sanniti / / 68 / / yadraNati tadAha - yuSmAbhiH saamaayikmaaropitkmnushaastimicchaamH| , zIrSe ziSyasyaivaM gururAha dadattato vAsAn / / 69 / / TIkA - yuSmAbhiH bhavadbhiH sAmAyikaM puurvoktlkssnnmaaropitNnystm| sAmpratam anuzAsti hitazikSAm icchAma pUrvavad iti ziSyo bhnnti| tata: tadanantaraM guru: AcArya: ziSyasya zaikSakasya zIrSe mastake vAsAn pratItAn dadat yacchan evaM vakSyamANam Aha bravItIti / / 69 / / AcAryo yadbhaNati tadAha - vardhasva guruguNaistvaM nistArakapAragaH praveditaM kim / tubhyaM pravedayAmi sa bhaNati ca sandizata sAdhUnAm / / 70 / / TIkA - vardhasva vRddhi gacchata guruguNaiH prakRSTairjJAnAdibhiH tvaM ziSyaH nistArakapAragaH pratijJAyA nistAraka: pAragazca sAdhuguNAnAM bhveti| tata: puna: kSamAzramaNadAnapUrvakaM vanditvA sa ziSyo bhaNati paThati - tubhyaM yuSmAkaM praveditaM jnyaapitm| sAmprataM sandizata AjJApayata yUyaM kiM prazne sAdhUnAM yatibhyazca pravedayAmi jJApayAmIdaM sAmAyikAropaNamiti / / 70 / / anyasAmAcArIdarzanapurassaraM guruvacanamAha - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 24 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anye tu jinAdInAM vAsAn dadatIha bhaNati vanditvA / sUri: pravedayeti pradakSiNAM ziSyakaH kurute / / 71 / / sa namaskAroccAraM vAsAnatha sUrisAdhavo dadati / kArya: trivAramevaM punarapyutsargameke tu / / 72 / / TIkA - anye svavyatiriktA AcAryA: tu zabdo vizeSadyotanArtha: iha sAmAyikAropaNAnantaraM saptaSaSThIgAthoditaprakAreNa vAsAn pratItAn dadati yacchanti jinAdInAM, na caivamapi kazciddoSaH, kintu guNa eva yato gururapi jinAdibhyo dravyavitaraNapUrvakaM nistArakAdi AzIrvAdarUpaM nirvacanavAkyaM tatra bhnntiiti| atha ziSyeNAnantarodite ukte sati sUri: guru: bhaNati nirvakti - vanditvA praNamya pravedaya jJApaya iti| tadanantaraM namaskAroccAraM namaskAramaskhalitaM paThan pradakSiNAM jinAdInAM kurute vidadhAti sa ziSya kaH upayuktaH snniti| atha atrAntare vAsAn pratItAn sUrisAdhava: AcArya: zeSasAdhavazca ziSyasya zirasi dadati prayacchanti, upalakSaNAdAryAjanaHzrAvakazrAvikAjano'pi tanmastake'bhimantritavAsamizritAnakSatAn ddaati| kArya: vidhAtavya: trivAraM tisro vArA evaM pradakSiNAdiH, yadi vA vanditvAdita Arabhya icchAkAreNa sAmAyikaM me Aropayata ityAdiH / punarapi muhurapi utsarga kAyotsarga kArayanti eke tu AcAryA AcaraNayA, tatrA'pyadoSa eveti / / 71-72 / / atha pravedane tapoviSayakamAha - , AcAmle niyamaM vadanti kila saMzritA nijAvalikAm / nipatati ziSya : padayostatazca jinasAdhusUrINAm / / 73 / / TIkA - AcAmle pratIte niyamaM kartavyatayA vadanti kecanAcAryAH kila yataste saMzritA: lagnA: nijAvalikA svkiiyprmpraam| zeSANAmapi ye na kArayanti teSAM nAstyeva doSaH / tatazca pravedanAnantaraM punaH nipatati praNamati ziSya : zaikSakaH padayo: caraNayo: jinasAdhusUrINAM - arhadAcAryayo: zeSasAdhUnAmapi bhAvasAramiti / / 73 / / tataH vandante ca tamanye gururapyupadizati dharmasarvasvam / zIle mokSanidAne prApte kAryaH pramAdo no / / 74 / / TIkA - vandante ca vidhinA taM pravrajitam anye AryAjanaH 'puruSottamo dharma' iti kRtvA shraavkshraavikaashc| tata: ziSya: asambhrAnta: san AcAryasamIpe copvishti| gururapiAcAryo'pi dharmasarvasvaM vakSyamANalakSaNaM upadizati kathayati yathA'nyo'pi saMvegAtizayAt saMsAraviraktaH san pravrajyAM prpdyte| kathaM kathayatItyatrAha - zIle sarvasAvadyaviratilakSaNe mokSanidAne paramapadakAraNe prApte labdhe sati pramAdo viSayakaSAyAdilakSaNo no naiva kAryo vidhAtavyaH / vistaratastu yathA - - bhUtesu jaMgamattaM, tesu'vi pNciNdiattmukkosN| tesuvi amANusattaM, mANusse Ario deso / / 1 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 25 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dese kulaM pahANaM, kule pahANe ajaaimukkosaa| tIe'viruvasamiddhI, rUve abalaM pahANayaraM / / 2 / / hoi bale'vi ajIaM, jIe'vi pahANayaM tu viNNANaM / viNNANe sammattaM, sammatte sIlasaMpattI / / 3 / / sIle khAiabhAvo, khAiabhAve'vi kevalaM nANaM / kevalle paDipune, patte paramakkharo mokkho / / 4 / / paNNarasaMgo eso, samAsao mokkhsaahnnovaao| ettha bahuM pattaM te,thevaM saMpAviyavvaMti / / 5 / / tA taha kAyavvaM te, jahataM pAvesithevakAleNaM / sIlassa natthAsajhaM, jayaMmi taM pAviaMtumae / / 6 / / lakSUNa sIlameaM, ciMtAmaNikappapAyava'nmahi / iha paraloe atahA, suhAvahaM paramamuNicariaM / / 7 / / eaMmi appamAo, kAyavvo sai jiNiMdapannatte / bhAveavvaM ca tahA, virasaM saMsAraNeguNNaM / / 8 / / bhUteSu - prANiSu 'jaGgamatvaM' dvIndriyAditvaM, teSvapi-jaGgameSu paJcendriyatvamutkRSTaM - pradhAnaM, teSvapi-paJcendriyeSu :mAnuSatvamutkRSTamiti vartate, manujatve Aryo deza utkRSTa iti gAthArthaH / / 1 / / deze Arye kulaM pradhAnamugrAdi, kule pradhAne ca jAtirutkRSTA mAtRsamutthA, tasyAmapi jAtau rUpasamRddhirutkRSTA, sakalAGganiSpattirityarthaH, rUpe ca sati balaM pradhAnataraM, sAmarthyamiti gAthArthaH / / 2 / / bhavati bale'pi ca jIvitaM, pradhAnamiti yogaH, jIvite'pi pradhAnataraM vijJAnaM, vijJAne samyaktvaM, kriyA pUrvavat, samyaktvezIlasamprApti: pradhAnatareti gAthArthaH ||3||shiile kSAyikabhAvaH pradhAnaH, kSAyikabhAve ca kevalaM jJAnaM, pratipakSayojanA sarvatra kAryeti, kaivalye pratipUrNe prApte paramAkSaro mokSa iti gAthArthaH / / 4 / / paJcadazAGgaH-paJcadazabhedaH eSaH - anantarodita: samAsata:-saGkSapeNa mokSasAdhanopAya:-siddhisAdhanamArgaH, atra-mokSasAdhanopAye bahu prAptaM tvayA, zIlaM yAvadityarthaH, stokaM samprAptavyaM, kSAyikabhAvakevalajJAnadvayamiti gAthArtha: / / 5 / / tattathA karttavyaM tvayA yathA tat - zeSaM prApnoSi stokakAlena, kimityata Aha - zIlasya nAstyasAdhyaM jagati, tatprAptaM tvayA, pravrajyA pratipanneti gAthArthaH / / 6 / / labdhvA zIlametat, kiMviziSTamityAha - cintAmaNikalpapAdapAbhyadhikaM, nirvANahetutvena, etadevAha-ihalokeparaloke ca tathA sukhAvahaM paramamunibhizcaritam Asevitamiti gAthArthaH / / 7 / / etasmin-zIle apramAdo-yatnAtizaya: kartavya: sadA-sarvakAlaM 'jinendraprajJapte' tIrthakarapraNIte, apramAdopAyamevAha - bhAvayitavyaM ca tathA - zubhAnta:karaNena virasaM saMsAranairguNyaM vairAgyasAdhanamiti gAthArthaH / / 8 / / (saTIkapaJcavastu.gA.156-163) | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 26 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaMTIkam Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatrA'pyuktam- dhanyastvaM yena sakalakalyANavallarIkandakalpA bhAgavatI dIkSA'vAptA, tadavAptau cA'vAptAni sakalakalyANAni ||1||api ca dhaNNANa nivesijjatidhaNNA gacchaMti paarmeyss| gaMtuM imassa pAraM, pAraM dukkhassa vaccaMti / / 2 / / / / 74 / / atra caityavandanAdikriyAkalApalakSaNe pravrajyAvidhau para Aha - vyabhicArAt kimanena kriyAkalApena paramapadasiddhau / viratau satyAM viphalastadasattve'yaM mRSA bhUmiH / / 75 / / TIkA - pravrajyAvidhiviraheNA'pi viratipariNAmo bharatAdInAM shruuyte| sampAdite'pi kriyAkalApalakSaNe vidhau viratipariNAmo na jAyate aGgAramardakAdInAmiti kriyAkalApalakSaNaheto: vyabhicArAt sAdhyAbhAvavadvRttitvAt kimanena vicAryamANena kriyAkalApena vidhilakSaNena paramapadasiddhau mokSaprAptI, na kiJciditi bhAvaH, pariNAmazUnyAyA: kriyAyA akinycitkrtvaat| atha viratau viratipariNAme satyAM sattve kriyAkalApo viphala: niSprayojana:, tatpariNAmasyaiva paramapadaprAptiprati avndhykaarnntvaat| tadasattve viratipariNAmA'bhAve ayaM kriyAkalApo pRSA mithyA bhUmi: prapaJcalakSaNeti ||75||atraacaary: pratividhatte - naivaM viratyupAya: prAyo yadayaM jinoktaliGgavidhiH / itthaM kriyApariNatA: paryAyaM pAlayanti budhAH / / 76 / / TIkA - na naiva evaM yathoktaM pareNa, yad yasmAd jinoktaliGgavidhi: jinoktaM bhagavatpraNItaM liGgaM yaticihna rajoharaNam asya ca grahaNe vidhi: ayaM caityavandanAdilakSaNaH prApto mayA'tyantadurApa ityevaM cintayato mArgAnusArisata: zubhabhAvAt prAyo bAhulyenAsau viratyupAyo viratipariNAmajanako bhvti| kathaM gamyata iti cet, ucyate - itthaM anantaroktavidhinA kriyApariNatA: caityavandanAdikriyAbhAvitA: pravrajitA vayamiti satpuruSA: prAya: paralokaviruddhaparihAreNa paryAyaM pravrajyAlakSaNaM pAlayanti saMrakSanti yAvajjIvaM budhAH sudhiyaH, ato virtiprinnaamsaamrthymetditi| yaccoktaM pravrajyAvidhiviraheNApi viratipariNAmo bharatAdInAM zrUyate tatkAdAcitkabhAvakathanaM na ca prAyo yujyate'tra vicAre yata: sUtre vyavahAranizcayanayau dvAvapi samau pratipAditau bhgvdbhiH| tathA coktam - jai jiNamayaM pavajjaha, tA mA vavahAraNicchae muaha / vavahAraNaucchee, titthuccheo jao'vassaM / / 1 / / vavahArapavattIivi suhapariNAmo taoakammassa / niyameNamuvasamAI nicchayaNayasammayaM tatto / / 2 / / (paMcavastu gA. 172-73) idamapyatra dhyeyam - yo'pi bharatAdInAM pravrajyAvidhiviraheNa viratipariNAma: zrUyate so'pi janmAntarA'bhyastapravrajyAvidhAnapUrvaka iti jinA bruvata iti / / 76 / / yaccoktaM viratau satyAM viphala ityAdi tanirAkaraNAyAha - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 27 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virate: sattve'pyetana vRthaa''jnyaasnggtkriyaantrvt| vidhikArayituH zuddhAbhAvAdaguNo na tadabhAve / / 77 / / TIkA - virate: viratipariNAmasya sattve'pi bhAve'pi etat caityavandanAdi na naiva vRthA viphalaM, kintu saphalamevA''jJArAdhanAd AjJAsaGgatakriyAntaravat jinoktaanyopdhiprtyupekssnnaadikriyaavt| yaccoktaM tadasattve'yaM mRSA bhUmi: tannirAkaraNArthamAha - tadabhAve viratipariNAmA'bhAve'pi vidhikArayitu :AzaMsAdivipramuktasyA''cAryAdeH zuddhAt sUtrAjJAsampAdanalakSaNA dbhAvAt pariNAmAdna naiva aguNa : nirjarAlakSaNaguNA'bhAva:, api tu sUtrAjJAsampAdanAd nirjarAlakSaNo guNa eva / / 77 / / etadevAha - viSaye'yukte'pi gurovidhinA pravAjane guNo bhAvAt / tadabhAve parabhAvAjJAnAdiha tIrthavicchittiH / / 78 / / TIkA-viSaye ziSyalakSaNe AstAM yukte, parabhAvA'jJAnAt parasya vinayaratnasthAnIyasya gUDhAbhisandhe: kasyacid bhAvAjJAnAt ayukte'pi ayogye'pi guro: AcAryAdeH vidhinA jinoktena pravAjane dIkSAdAne guNa: nirjarAlakSaNo bhAvAt sAMsArikaduHkhebhyo doSebhyazca mucytaamymitydhyvsaayaat| atha chadmasthasattva: pariNAmaM na jAnAti tarhi na dadyAdasau dIkSAM, dAsyati cAtizayIti cet| atrAha - iha bharatAdiSu sAmpratamatizayajJAnAbhAvena parabhAvAjJAnAt tadabhAve dIkSAdAnAbhAve tIrthavicchitti: tIrthocchedaH sattveSu na cAnukampeti nyAyya eSo'nantaroktaH pravrajyAvidhiriti / / 78 / / atrA'nyavAdimatanirAsAyAha - na ca gRhavAsatyAgaH pApAt saGklezaliGgakaM yattat / sa ca tatra hanta vipulastadabhAvenA'pyasaGgasya / / 79 / / TIkA - na ca naiva gRhavAsatyAga: puNyopAttasya gRhavAsasya gRhasthabhAvasya tyAgo hAnaM pravrajyetyartha: pApAt zItodakavikRtyAdiparibhogAntarAyalakSaNAd pUrvajanmani adattadAnAccaitadupalakSaNamiti vAcyaM yad yasmAt tat pApaM saGklezaliGgakaM saGkleza: arthopArjanarakSaNanAzAdiSuArtadhyAnalakSaNo liGgaM cihnaM yasya tattathA, saca saGkleza: tatra gRhavAse hantazabda: khede vipula: puSkala: / sa ca saGkleza: tadabhAve'pi gRhavAsA'bhAve'pi na naiva apizabdo bhinnakrama: asaGgasya prvrjitsy| yadi vA para Aha - tadabhAvena gRhavAsA'bhAvena apizabdo'trApi bhinnakramaH asaGgasya tyaktagRhavAsasyApi AzrayA'nnAdyabhAvena kSutpipAsAdiparibhavAt saGklezo'styevetyarthaH / / 79 / / atrA''cArya Aha gehAdau satyeSa prasarati pApAnubandhinaH puNyAt / tat pApameva puNyAnubandhi tattyAginAM yoge / / 8 / / TIkA - gehAdau gRhadhanadhAnyasvajanaparijanAdau sati eSa saGkleza: prasarati visarpati pApanubandhinaH puNyAt, tasmAt tat pApanubandhipuNyaM pApameva sngkleshkaaritvaat| tathAhi - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 28 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaiyA sijjhai duggaM, ko vAmo majjha vaTTae kaha vA / jAyaM imaMti ciMtA, pAvA pAvassa ya nidANaM / / 1 / / ia ciMtAvisadhArIadeho visae vi sevai na jIvo / ciTThau atAva dhammo'saMtesu vi bhAvaNA evaM / / 2 / / dINojaNaparibhUo, asamattho uarbhrnnmitte'vi| citteNa pAvakArI, tahavi hu pAvapphalaM eaM / / 3 / / (pa.va.gA.190-191-192) __ cittena pApakArI asadabhiSvaGgAt raajgRhdrmkvt| pApaphalameta bhAvinazca kaarnnmiti| puNyAnubandhi ca tat paroktaM kSutpipAsAdiparibhavalakSaNaM puNyameva tyAginAM pravrajitAnAM yoge tapastyAgajJAnadhyAnAdilakSaNe yatibhAve satsvapi bhogeSu nirabhiSvaGgasya saGklezAbhAvAd janmAntare'pi dAnadhyAnAdinA kuzalakAraNatvAcceti / / 80 / / kathaM kuzalakAraNatvamityAha - dharmadhyAnanimittaM parizuddhaM tat viraktasukhahetuH / puNyA zubhapariNAmA'napAyinI vedanA'pyatra / / 81 / / TIkA - dharmadhyAnanimittaM zubhadhyAnahetuH parizuddhaM sarvopAdhizUnyaM tat puNyAnubandhipuNyaM viraktasukhahetuH bhavaviTapinibandhanaviSayebhyo viraktasyodvignasya yatprazamasukhaM tnnibndhnmiti|aastaaN prazamasukhaM vedanA'pi tapojanyA kSutpipAsAdilakSaNA'pi puNyA janmAntaropacitA'zubhakarmakSayakAritvAt tathA cAgamaH - dehadukkhaM mahAphalaM, tathAzubhapariNAmA'napAyinI nirjarArthamabhyupagatatvAt siddhisAdhakatvAcca kuzalAzayA'vighAtakAriNI atra pravrajyAyAmiti / / 81 / / etadeva spaSTayati - yena kSudAdayaH khalu karmakSayakAraNAni bhAvayateH / jvariNAmiha bAdhante kaTukauSadhapAnamiva na manaH / / 82 / / TIkA - yena hetunA kSudAdayaH kSutpipAsAdayaH khaluzabdo'vadhAraNe karmakSayakAraNAni kliSTakarmavyAdhikSayanibandhanAnyeva tena bhAvayate: sajjJAnadhyAnayuktasya sAdho: mana: anta:karaNaM na naiva bAdhante pIDayanti paraM gurvAjJAsampAdanAt caraNAtizayaM darzayanto dhRtiM kurvnti| atrArthe dRSTAntamAha - iha saMsAre kaTukauSadhapAnaM kvathitakaTukAdi pAnam iva yathA jvariNAM jvaragrastAnAm upalakSaNAtkuSThAdivyAdhitAnAmISadArogyaM darzayanmano na bAdhate paraM dhRti karoti nirAmayakAritvAditi / / 82 / / atha pareNa yaduktam asaGgasyApyAzrayAnAdyabhAvena kSutpipAsAdiparibhavanAt saGklezo'styeveti tannirAkaraNAyAha - naikAnto'pyatra taponiyamavidhervasatirapi ca zAntAnAm / AtmaivAnnAdividhau na ca lobha itIha ko doSaH / / 83 / / TIkA - yadyapi dharmaprabhAvAdeva prAya: kSudAdayo'pi na bhavanti tathApi mohopazamAdivyatirekeNa na naiva ekAnto'pi mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 29 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avazyaMkartavyatayA atra pravrajyAyAma, kasya? taponiyamavidhe: upavAsasvAdhyAyajapAdividhAnasya, apizabda: saMbhAvanAyAM dravyAdyApatsu dvitIyapadasya vidhaanaat| yaduktaM - so hu tavo kAyavvo, jeNa maNo maMgulaM na ciMtei / jeNa na iMdiahANI, jeNa ya jogA Na hAyati / / 1 / / (paM.va.214) kiJca - paramArthatastapo na duHkhaM yato duHkhabhAve'pi tad nirvRtisAdhakatvAt sukhheturev| tathA - vasati: yA vA sA devakulAdivAsalakSaNA apizabda: samuccayezAntAnAM prazamitakaSAyakaluSANAM paramArthata Atmaiva AtmArAmatvAt, devakulAdiH svakAritastu mamAyamiti jIvasvAbhAvyAd duHkhopaadaanm| annAdividhau ajJAtoJchalakSaNabhikSAvidhau na naivalobho dehe'pi tasya rAgAdirahitatvAd iti heto: ko doSaH pApaviSaya:? naiva kazcid doSo bhagavadbhirnirdiSTatvAditi / / 83 / / sAmprataM pareNa yo'pi pUrvajanmani adattadAnAcca zItodakAdyaparibhoga uktastatpratividhAnamAha - zItodakAdyabhogo'pyatra na daanaantraaykaarnnkH| kintu vipAkakaTukatAM mattvA tadvarjanaM yuktam / / 84 / / TIkA-zItodakAdyabhogo'pi zItodakavikRtyAdyaparibhogo'pi na naiva dAnAntarAyakAraNaka: dAnaM bhogaphalamiti tasyAntarAyo vighnaH pUrvajanmani kRto bhavati tannibandhanam, kintu paraM zItodakAdiparibhogasyA'nekasattvopaghAtakatvAt parabhave vipAkakaTutAM phalavirasatAM matvA jJAtvA tadvarjanaM zItodakAdipariharaNaM yuktaM yuktyupapannaM puNyAnubandhipuNyAd vissaannsyev| tathA cAgama: sallaMkAmA visaM kAmA kAmA AsivisovamA . kAme patthamANA akAmA jaMti duggaI / / 1 / / khiNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA aNikAmasukkhA / ' saMsAramukkhassa vipakkhabhUyA; khANI aNatthANa ya kAmabhogA / / 2 / / / / 84 / / evaM bhAvayate: sUtroktA ceSTA sukhadaiva, tadanyasya tu du:khadeti siddhasAdhyatA, tathA cAha - cAritravihInAnAnAmajJAnavatAM tu yedRzI ceSTA / abhiSaGkaparANAM sA pratiSiddhA jinavarendraiH / / 85 / / TIkA - cAritravihInAnAM cAritraM vyavahArato niravadyetarapravRttinivRttirUpaM nizcayato nijaguNasthiratAlakSaNaM tadvihInAnAM tacchUnyAnAM dravyapravrajitAnAm ajJAnavatAM heyopAdeyavivekavirahitAnAM mUrkhANAm, abhiSaGkaparANAm aihikAdiprayojanaikapratibaddhacittAnAM tuzabdo vizeSadyotane yedRzI bhogopabhogaparihAralakSaNA bhikSATanAdikA caceSTA bAhyakriyA sA pApAd duHkharUpeti pratiSiddhA nivAritA jinavarendraiH jagajjIvahitaistIrthakRddhiH / uktaM ca - vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo sayaNANi y| acchaMdA je na bhuMjaMti na se cAitti vuccai / / 1 / / (da.vai.a.2 gA.2) mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM __30 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA- . nANaM carittahINaM, liMgaggahaNaM ca daMsaNavihUNaM / saMjamahINaM ca tavaM, jo carai NiratthayaM tassa / / 1 / / / / 85 / / tathA ca - pareNa yaduktaM gRhavAsatyAga: pApAt tadanantaroktacAritravihInAnAmajJAnavatAmabhiSvaGgaikaparANAM pakSe nyAyyamiti darzayannAha - ___avidhiparipAlanAderyairmuSitaM prANinAM tu dharmadhanam / pApAnubandhipApAdbhAle teSAmasadbhikSA / / 86 / / TIkA - yata: avidhiparipAlanAde:ajJAnAdiparibhUtatvena svakIyopabhogatayA hiMsAdibhiH sukhaprasAdhanAya svacchandaparipAlanotsUtraprarUpaNAdito yai: mohamUDhaiH muSitaM luNTitaM prANinAM RjUnAM tuzabdo vizeSadyotane dharmadhanaM puNyA'vAptatvAd yadi vA samyagdarzanAdilakSaNadharma eva dhanaM svargA'pavargadAyakatvAt, tata: teSAM gRhavAsatyAga: pApanubandhipApAd vipAkadAruNatvena bhaavidurgtihetutvaat|api ca - bhAle lalATe teSAM yativeSaviDambakAnAm udarabharaNArthaM bhikSA'pi asadbhikSA aarmbhsnggttvenaa'shuddhprinnaamaat| na tu suyatInAM bhikSA tathA, tasyA daatRgrhiitrorpvrgphltvaaditi| tathA ca gRhavAsaM tyaktvA tasya phalabhUtAM pravrajyAmapi viruddhA''sevanAt tyaktvA, mohaparatantrAste na gRhiNo na ca pravrajitA vihitAnuSThAnA'karaNAt, kintu saMsAravardhakA eveti / / 86 / / upasaMharannAha sadhyAnAdeviraheM gRhavAsastattvato'nyathA dIkSA / . . pravrAjakasya na tata: sadvaidyasyeva doSo'pi / / 87 / / TIkA - anantaroktena gRhavAsatyAga: pApAditi yatpareNoktaM tadAkSiptaM vijJeyaM yata: saddhyAnAdeH dharmadhyAnAde: virahe abhAve sati gRhavAsa: agAravAsa iti, na hi gRhavAse 'kadA sidhyati durgami'tyAdinA saddhyAnasambhavaH / na ca gRhavAsa ArambhamRta iti sa pApAnubandhipuNyAt tattvata: paramArthataH / anyathA uktaviparyayAdIkSA pravrajyA ArambhanivRtte: saddhyAnAdisadbhAvAt prazamasukhAnubhUtezca bhavapAzavinAzinI siddhidAtrI c| tataH tasmAt pravrAjakasya dIkSAdAtuH na naiva AstAM guNAbhAvo doSo'pi pravrajyApradAnatapa:kAraNaprabhRtiko'pi svakIyabhAvazuddhaH parabhAvA'jJAnAcca, kintu guNa eva jinAjJApAlanAt parahitapravRttatvAt tIrthA'vyucchittikAritvAcca kasyeva? sadvaidyasyeva AyurvedaniSNAtasyeva zalyoddharaNAdau duHkhadA'pi vedanA sukhahetutvAd yadi vA cikitsAkAle vyAdhitasyA'pathyasevanAvyAdhiprakope'pina doSaH, apitu guNa evA''yurvedopadezena ArogyakaraNe pravRttatvAditi / / 87 ||athopsthaapnaavidhimaah - itthaM pravrajita: san sUtroktAM pratidinaM kriyAM kurvan / cAritrabharasamartho munivratasthApanArha : syAt / / 88 / / - TIkA - itthaM jinoktavidhinA pravrajita: dIkSita: san pratidinam aharaha: sUtroktAM bhagavadupadiSTAM kriyAM pratyupekSaNapramArjanapratikramaNAdicakravAlasAmAcArIlakSaNAM kurvan apramAdena vidadhat cAritrabharasamartha : aSTAdaza | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 31 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahasrazIlAGgarathavahanazakto munivratasthApanArha : dezakAlA'navacchinnamerUpamamahAvratAropaNayogyaH syAd bhavediti / / 88 / / yogyatAmevAha - adhigatazastraparijJAsUtrArtho'nuktavarjako yogyaH / SaTkaM sa trivizuddhaM navabhirbhedaiH pariharecca / / 89 / / TIkA - adhigatazastraparijJAsUtrArthaH paThitA''cArAGgasUtraprathamA'dhyayana: sAmpratamadhItadazavaikAlikasUtraSajjIvanikAyA'dhyayana: sUtrArthatadubhayataH, ata eva anuktavarjakaH anuktasya pratiSiddhasya varjakaH parihartA yogyaH kalpyo bhvti| tathA SaTkaM pRthivyAdiSaTkaM trivizuddhaM mana:prabhRtibhirvizuddhaM rAgadveSamohavarjitaM vA navabhi: manovAkkAyakaraNakAraNAnumatilakSaNaiH kRtakAritAnumatibhedabhinnahananapacanakrayaNarUpairvA bhedaiH prakAraiH yaH pariharet varjayet sa mahAvratAropaNayogyo bhvti| cazabdAt priyadharmatvA'vadyabhIrutvasamanvita iti bhAvaH / / 89 / / atha mahAvratA''ropakA''cAryAdiviSayamAha - aprApte'rthamakathayannanabhigatArthe'parIkSite yastu / sthApayati vratabhAraM prApnotyAjJAvirodhamasau / / 10 / / . ___TIkA - yo guru: tuzabdo vizeSadyotane aprApte kAlaparyAyeNa sUtrArthaM kathayati, paryAyeNa prApte'pi yaH artha sUtrArthaM SajjIvanikAyalakSaNam akathayan anavabodhayan, kathayitvA'pi anabhigatArthe samyaganavadhAritArthe, samyagavadhAritArthe'pi aparIkSite ca sUtravidhinA zaikSe ya: sthApayati nivezayati vratabhAraM munivratAnAM duruhyatvena gurutvAd merUpamaM bhAraM tadA asau AcAryAdiH prApnoti Apadyate AjJAvirodhaM jinAjJollaGghanalakSaNaM doSam upalakSaNAt mithyaatvaanvsthaadidossaan| tasmAt paryAyeNa prApte, kathitArthe, abhigatArthe parIkSite ca zaikSe mahAvratAni nivezayediti / / 90 ||athopsthaapnaayaa: kAlaparyAyamAha - zaikSasya bhuvastisraH saptAhorAtrakA jaghanyA'tra / SaNmAsikyutkRSTA madhyamikA syAccaturmAsA / / 91 / / TIkA - zaikSasya grahaNA''sevanazikSArhasya ziSyasya bhuva: kAlAvadhaya upasthApanAyA: tisraH saMkhyayA atra maunIndrapravacane, tadyathA - jaghanyA nikRSTA, utkRSTA jyeSThA, madhyamikA cAjaghanyotkRSTA kramazaH syAd bhavet saptAhorAtrakA rAtrindinasaptakapramANA, SaNmAsikI mAsaSaTkamAnA caturmAsI mAsacatuSTayAvadhiketi / / 91 / / kA kasyetyetadAha - karaNajayAya purANe prathamA durmedhasaM pratItyAnyA / anadhigamAdivizeSe ziSTAbhijJe purANe'pi / / 12 / / TIkA - karaNajayAya indriyanoindriyaparijayArthaM purANe pazcAtkRtazramaNabhAve puna: kSetrAntarapravrajite prathamA saptAhorAtrikA, durmedhasaM pratItya tathAvidhakSayopazamena sUtragrahaNAbhAvAd anyA utkRSTA bhUmiH / anadhigamAdivizeSe mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 32 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhigamAd avabodhAbhAvAdevAzraddadhAne, AdizabdAd adhigate'pi azraddadhAne, zraddhAsaMpanne'pi pramAdAdavarjake, purANe'pi kiMviziSTe? ziSTAbhijJe ziSTe kathiteca abhijJe jJAtaryapyazraddadhAne avajake cAstAmabhinavapravrajite purANe'pi uktalakSaNe'pi utkRSTA SaNmAsikI bhUmikA jnyeyaa| evameva madhyamA anadhigate azraddadhAne ca praaktnaadvishisstttre| bhAvitamedhAvino'pyapurANasya karaNajayArthaM madhyamaiva navaraM laghutareti ||92||anntroktaaN bhuvamavAptamanavAptaMca yo rAgadveSAbhyAmupasthApayati na copasthApayati tasya doSamAha - enAM bhuvamaprAptaM ya upasthApayati tathA''ptamapi / rAgAdvA dveSAdvA nopasthApayati sa virodhI / / 93 / / TIkA- enAm anantaroktAM bhuvaM bhUmikAmaprAptaM yogodvahanA'dhyayanAdinA'navAptaM zaikSaM yo guru: upasthApayati mahAvrateSu sthApayati rAgAdvA abhiSvaGgalakSaNAtpramAdAdvA tathA samuccaye zikSakAntare rAgAt Aptamapi prAptamapi bhuvaM dveSAdvA aprItilakSaNAd na naiva upasthApayati Aropayati sa guruH virodhI zrIjinAjJAvirodhabhAg bhavati, AjJAnavasthAmithyAtvAdikaM prApnotItyarthaH / / 93 / / atrAdhikAre pitRputrAdInAM prAptA'prAptAnAM ya: kramaH pUrvAcAryebhaNitastamAha putrAdezca vilambaH pitrAdibhyaH smRtastripaJcAhaH / * aprajJApyatayA no parato'pISTo bahudveSe / / 94 / / TIkA- pitrAdyapekSayA putrAdeca AdipadAdAjAdyapekSayA'mAtyAderupasthApanAyAM vilamba: kAlakSepa: pitrAdibhyaH pitRrAjAdInAM kRte smRto vihitastIrthakaragaNadharaiH, kiyanmAnaH? tripaJcAhaH dinAnAM paJcakatrayaM paJcadazadinamAna ityarthaH / tadyathA - dvau pitAputrau pravrajitau, yadi dvAvapi yugapat prAptau tadA yugpdupsthaapyte| atha putre sUtrAdinA'prApte pitari tu prApte piturupsthaapnaa| putra prApte pitari cA'prApte tadA yAvat zuddha upasthApanAdivasa eti tAvat pitA prayatnena zikSApyate, yadi pitA'pi prApta: syAttadA yugpdpsthaapyete| atha tathApi na prApta: pitA tadA'yaM vidhi:daNDikAdidRSTAntena AdipadAdamAtyAdidRSTAntena pitA prajJApyate, yathA kazcid rAjA rAjyaparibhraSTaH saputraH anyaM kaJcid rAjAnaM sevituM lagnaH / sa rAjA putre tuSTaH / taM tasya rAjye sthaapyitumicchti| kiM sa pitA nAnujAnAti? anujAnAtyevetyarthaH / evaM prajJapto'pi yadi necchati tadA pratIkSyate paJcAhaM yaavt| punarapi prajJApyate'nicchati punarapi pratIkSyate paJcAhaM yaavt| punarapi prajJapto yadi necchati tadA punarapi pratIkSyate paJcAhaM yaavt| etAvatA kAlena yadi prAptastadA yugpdupsthaapnaa| ata: param anicchatyapi pitari putra upsthaapyte| athavA mAnI yathAhaM putrasakAzAd avamatara: kriye iti uniSkrAmet gurau putre vA pradveSaM gacchettadA paJcadazadinebhya: parato'pi pratIkSyate yAvat prApta iti| etadevAha - tri: prajJapto'pi yadi necchati tadA aprajJApyatayA anavabodhyatayA no naiva parato'pi paJcadazadinebhyo'pyadhiko vilamba iSTa : abhimt:| bahudveSe tu pitari vilamba: parato'pISTo yAvatprApta iti bhAvaH / / 94 / / nanvevaM yaH sAdhuvacanamapi na bahumanyate tasmin sAmAyikacAritralakSaNa: samabhAvaH kathaM bhaved? naiva bhavediti tasya tyAga evocita iti parAbhiprAyamAzaGkaya samAdhAnamAha - | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 33 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IdRzyapi samabhAvo vyavahArAt karmabhedato'zuddhaH / aticArAt sajvalanairAkarSAdvA'nyathocchedaH / / 15 / / TIkA - satyamidaM nishcynyaabhipraayaat| vyavahArA vyavahAranayAbhiprAyAttu IdRzyapi aprajJApanIye'pi samabhAvaH sAmAyikacAritralakSaNa: sambhavatyeva yata: karmabhedata:azubhakarmavipAkAt sAmAyikavato'pi azuddhaH malina: samabhAva: aprajJApanIyatvahetuko jaayte| etadeva samarthayati - sAmAyikacAritre satyapi saJcalanaiH kaSAyaiH aticArAtcAritramAlinyA''pAdakAt sAmAyikacAritrINo manAgmalina: samabhAvo jAyate, na tu sarvathA caaritraabhaavH| upapattyantaramAha - AkarSAdvA grahaNamokSalakSaNAdvA sarvaviratisAmAyikasya pratipAtitvamapi siddhameva, ekabhave'pi srvvirtisaamaayikaa-krssaannaaNshtpRthktvshrvnnaat| tathA cAgamaH - tiNha sahassapahuttaM, sayapahuttaM ca hoi viraie / egabhave AgarisA, evaiA hoti nAyavvA / / 629 / / pN.v.|| etaTTIkA - trayANAM samyakzrutadezaviratisAmAyikAnAM sahasrapRthaktvaM, pRthaktvamiti dviprbhRtiraanvbhyH| zatapRthaktvaM ca bhavati virate: sarvavirati sAmAyikasya ekena jnmnaitd| ata evAha - ekabhave AkarSA grahaNamokSalakSaNA etAvanto bhavanti jJAtavyAH, paratastvapratipAto'lAbho veti gAthArthaH / / 629 / / anyathA sajvalanAnAM kaSAyANAmudayata AkarSAdvA'nyataraprakArAd ucchedaH prajJApanIyatvA'bhAva: sampadyata iti kRtvA nAstyeva doss| ata eva niratizayaguruNA sAmAyikazUnyasyA'pi tasya tyAgo na kartavyaH, sAmAyikasya puna: sambhavAt saamaayikgtraagbhaavaacc|atraarthe pUrvAcAryabhaNito yo kramaH sa paJcavastugranthAnusAreNA'tra pradarzyate - pitiputta khuDDa there, khuDDaga there apAvamANammi / sikkhAvaNa paNNavaNA, diTuMto daMDiAI hiM / / 622 / / / atra vRddha vyAkhyA - do pitaputtA pavvaiyA, jai te do'vi jugavaM pattA to jugavaM uvaTThAvijjaMti, aha 'khuDDe' tti khuDDe suttAdIhiM apatte 'there' tti there suttAIhiM patte therassa uvaTThAvaNA, 'khuDDaga' tti jai puNa suttAdIhiM patto there puNa apAvamANami to jAva sujhaMto uvaTThAvaNAdiNo eti tAvathero payatteNa sikkhAvijjai, jadi patto jugavamuvaTThAvijjaMti, aha tahAvi Na patto thero tAhe imA vihI / / 622 / / thereNa aNuNNAe, uvaThANicche va ThaMti paMcAhaM / tipaNamaNicchiAvuvariM, vatthusahAveNa jAhIaM / / 6 23 / / aNuNNAe khuDDu uvaTThAveMti, aha necchai thero tAhe paNNavijjai daMDiyadir3hateNa, AdisaddAo amaccAI, jahA ego rAyA rajjaparibhaTTho saputto aNNarAyANamolaggiumADhatto, so rAyA puttassa tuTTho, taM se puttaM rajje ThAvitumicchai, kiM so piyA NANujANai?, evaM tava jai putto mahavvayarajjaM pAvai kiMNa maNNasi?, evaMpi paNNavio jai nicchai tAhe Thavati paMcAhaM, puNo'vi paNNavijjai, aNicche puNo'vi paMcAhaM, puNovi paNNavijjai, aNicche paMcAhaM ThaMti, mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 34 mArgapirizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evatieNa kAleNa jai patto jugavamuvaTThAvaNA, ao paraM there aNicchevi khuDDo uvaTThAvijjai, ahavA 'vatthusahAveNa jAdhItaMti vatthussa sahAvo vatthusahAvo-mANI, ahaM puttassa omayaro kajjAmitti uNNikkhimijjA, gurussa khuDDassa vA paosaM gacchijjA, tAhe tiNha vi paMcAhANaM parao'visaMcikkhAvijjai jAva ahIyaMti gAthArthaH / / 623 / / ata: paraM vRddhasampradAya: - 'aha do'vi piyAputtajugalagANi to imo vihI - do thera khuDDa there, khuDDaga voccattha maggaNA hoi / ranno amaccamAI, saMjaimajjhe mahAdevI / / 633 / / do therA saputtA samayaM pavvAviyA, evaM 'do thera'tti do'vi therA pattA Na tAva khuDDagA, therA uvaTThAveyavvA, 'khuDDaga'tti do khuDDA pattA Na therA, etthavi paNNavaNuvehA taheva, 'there khuDDaga'tti do therA khuDDago ya ego ettha uvaTThAvaNA, ahavA do khuDDagAthero ya ego patto, ege there apAvamANammi ettha imaM gAhAsuttaM / / 633 / / - do puttapiA puttA, egassa putto patta na u thero| gAhiu sayaM va viarai, rAyaNio hou esaviA / / 634 / / puvvaddhaM kaNThyaM, AyarieNa vasabhehiM vA paNNavaNaM gAhio viarai sayaMvA viyarai tAhe khuDDago uvaTThAvijjau, aNicche rAyaLiMtapaNNavaNA taheva, imo viseso - so ya apattathero bhaNNai - esa te putto paramamedhAvI putto uvaTThAvijjai, tumaMNa visajjesi to ee do'vi piyAputtA rAiNiyA bhavissaMti, taM evaM visajjehi, esavitA hou eesiM rAtiNiutti, ao paramaNicche taheva vibhAsA, iyANi pacchaddhaM - 'raNNo amaccAi'tti rAyA amacco yasamagaM pavvAviyA, jahA piyAputtA tahA asesaMbhANiyavvaM,AdiggahaNeNaM siTisatthavAhANaM raNNA saha bhANiyavvaM, saMjaimajjhavi doNhaM mAyAdhitINaM doNha ya mAyAdhitIjuvalayANaM mahAdevIamaccINa ya evaM ceva savvaM bhANiyavvaM / / 634 / / rAyA rAyANo vA, doNNivi sama patta dosu paasesu| IsarasiTThiamacce, niama ghaDA kulA duve khuDDe / / 635 / / _ 'rAyA rAyANo'tti ego rAyA bitio rAyarAyA samaM pavvaiyA, etthavi jahA piyAputtANaM tahA daTThavvaM, eesiM jo ahigayarorAyAdi iaraMmi amaccAie ome patte uvaTThAvijjamANe apattiyaM karijja paDibhajjejja vA dAruNasahAvo vA udurusijjA tAhe so apatto'vi iyarehi samamuvaTThAvijjai, ahavA 'rAya'tti jattha egorAyA jo amaccAiyANa savvesiM rAyaNio kajjai. 'rAyANo'tti jattha paNa duppabhitirAyANo samaM pavvaiyA samaM ca pattA uvAvijjaMtA samarAiNiyA kAyavvatti dosu pAsesu ThavijjaMti, esevattho bhaNNai / / 635 / / samayaM tu aNegesuM, pttesuNannbhiogmaavliyaa| egaduhao'vi ThiA, samarAiNiAjahAsannaM / / 636 / / dAraM / / - puvvaM piyAputtAdisaMbaMdheNa asaMbaddhesu bahusu samagamuvaTThAvijjamANesu guruNA aNNeNa vAabhiogo Na kAyavvo io ThAhatti, evamegao duhao vA ThAviesu jo jahA gurussa AsaNNo so tahA jeTTho, ubhayapAsaTThiyA samA mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 35 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarAyaNiyA, evaM do IsarA do siTThi do amaccA, 'niyama'tti do vaNiyA ghaDa'tti goTThI do goTThIo, do goTThIyA pavvaiyA, do mahAkulehito pavvaiyA, savve samA samappattA samarAiNiyA kAyavvA, eesiM ceva puvvapatto puvvaM ceva uvaTThAveyavvo'ti vRddhavyAkhyA / / 636 / / 95 / / atha samabhAvavirahepi ziSyA'tyAge aucitImAha - . tadvirahe'pi ca mahatAM prkRtytikleshvrjnaucitym| lokavirodhatyAgAcchAsanamAnazca vipulaphalaH / / 16 / / TIkA - tadvirahe'pi sAmAyikacAritralakSaNasamabhAvA'bhAve'pi ziSyasyA'tyAga ucita eva cazabdo hetau yato mahatAM zrIjinazAsanapratipannAnAM mahAnubhAvAnAM prakRtyatiklezavarjanaucityaM prakRtyA svAbhAvyAdeva atikleza: svaparagata- tIvradveSAdihetukakrodhAdistadvarjanaM tasya parihAra evaucitym| api ca kAlasya kliSTatvAd eSa eva kalpo vartata iti ziSyA'tyAgena pitRrAjAdInAM kramaviparyayA'karaNAcca yadbhavati tadAha - lokavirodhatyAgAt lokavirodha: rAjabhRtyAdeH kramaviparyayakaraNalakSaNaH aniSTaphala iti tasya tyAgAd varjanAd vipulaphala: svaparabodhilAbhAdipAramparyeNa muktiphala: zAsanamAnazca pravacanabahumAnazca eSaiva jinAjJeti / / 96 / / sAmprataM kathanavidhimAha kAyavratakathanavidhau hetumupadarzayed yathA pRthivI / mAMsAGkurasamarUpAGkuropalambhena jIvamayI / / 97 / / bhUkhAtasvAbhAvikajanuSo durdurakavajjalaM ca tathA / vyomodbhavasya pAtAt svabhAvato matsyavadvApi / / 18 / / AhArAdanalo'pi ca vRddhivikAropalambhato vyaktaH / aparapreritatiryaggate: sacittazca vAyurapi / / 99 / / jnmjraamRtijiivnaarohnnrugdauhdaistthaahaaraat| rogacikitsAdibhyo nArya iva sacetanAstaravaH / / 100 / / trasajIvatvaM vyaktaM tatpAlanato vratAni mUlaguNAH / / prANAtipAtaviramaNamukhyAH SaTcaraNatarubhUmau / / 101 / / TIkA- kAyavratakathanavidhau kAyA: pRthivyAdiSajjIvanikAyA: vratAni prANAtipAtaviramaNAdIni SaDteSAM kathanavidhau nirUpaNavidhau hetuM yuktim upalakSaNAd dRSTAntam upadarzayed nirdishet| evaM kathite'pi anadhigatatadartham, adhigate'pi aparIkSya vrateSu nopasthApayedityarthaH, nirUpaNapaddhatimAha - yathA upadarzane pRthivI svAzrayasthA vidrumalavaNopalAdirUpA jIvamayI sacetanA mAMsAGkurasamarUpAGkuropalambhena mAMsAGkuraH arthovikArAGkuravat samarUpAGkuropalambhena samAnajAtIyAGkurotpattimattvena darzanAt / / 97 / / tathA - bhUkhAtasvAbhAvikajanuSaH mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 36 gArgaparizuddhiprakaraNaM saTIkam Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikhAtasvAbhAvAvikasambhavAd durdurakavad varSAbhUriva jalam Apa: caH samuccaye tathA scittm| vA vikalpe vyomodbhavasya antarikSajAtasya jalasya sacetanatvaM svabhAvataH svAbhAvikAt pAtAt patanAmatsyavad mInavat / / 98 / / analo'pi agnirapi vyaktaH spaSTaH sacetana AhArAd indhanalakSaNAd vRddhivikAropalambhataH sphAtipariNAmadarzanAt purussvt| vAyurapi pavano'pi sacitto jIvamaya: aparapreritatiryaggate: aparapreritatiryaganiyamitagatimattvAd gavAdivat / / 99 / / taravo vanaspatayaH sacetanAH sacittA janmajarAmRtijIvanArohaNarugdauhadaiH hetubhi: tathA hetvantarasamuccaye AhArAd mRttikAjalAdirUpAdrogacikitsAdibhyaH AdizabdAt chinnaprarohAdibhyazca nArya iva striya iva / / 10 / / nanvekendriyANAM rasanAdyabhAve kathaM jIvatvamiti cet, ucyate - zrotrAdInAM vigame'pi badhirAdInAmiva teSAM jIvatvaM tthaakrmvipaakaadjnyeym| tathA ca - yadi nAma badhirasya jantoH zrotramAvRtaM, zrotrAbhAvAt zeSendriyabhAve sati kimasau badhira: ajIva:? jIva ev| tathA - badhirasya cAndhasya copahataghrANarasasya ca yathA badhirasya satyekasminnapi sparzane jIvatvaM kimayuktam? naivaayuktmiti| nanu badhirAdInAM nirvRttyupakaraNalakSaNaM dravyendriyaM dRzyate, naivameteSAM pRthivyAdInAmiti cet, ucyate- tadravyendriyaM na teSAmekendriyANAM tathAkarmapariNate:, yathA caturindriyANAM zrotraM, tathApi teSAM jIvatvaM srvsmmtm| syAdetat, vanaspate: sacetanatvasAdhane pratyekamete janmamattvAdayo hetava upAttAste'naikAntikAH, tadyathA - janmavattvAditi kevalo'naikAntika: pakSadharmaH, acetaneSvapi dRSTatvAt, jAtaM dadhItivyavahAravat, tathA jarAvattvamapi jIrNaM vAsa:, jIrNA suretivyavahAravat, tathA jIvanaheturapyanaikAntikaH, saJjIvitaM viSam, tathA mRtaM hemetivyavahArAt, tathA sIdhorguDAhAravArabhyavaharaNam vinaSTAnAM ca madyAnAmupakramaiH prakRtyApAdanaM cikitsetyucyate, satyam, pratyekamete'naikAntikA: sarve tu samuditAna kvacidapyacetane dRSTAH, cetaneSveva vanitAprabhRtiSu dADimabIjapUrikAkuSpANDivallyAdiSu ca dRSTA ityanaikAntikavyAvRttiriti kRtaM prasaGgena, prakRtaM prstumH| .. trasajIvatvaM trasyantIti trasA dvIndriyAdayasteSAM jIvatvaM sacetanatvaM vyaktaM spaSTaM viprtipttybhaavaat| tatpAlanato teSAM pRthivyAdipaJcendriyaparyantAnAM saGghaTTanaparitApAdito rakSaNato vratAni munivratAni prANAtipAtaviramaNamukhyA: prANavyaparopaNaviramaNAdIni nizibhojanaviramaNA'vasAnAni mUlaguNA: yatidharmakalpavRkSasya mUlasthAnIyA: SaTsaGkhyayA, yadivA SaTcaraNatarubhUmau SaT caraNA: pAdA AdhAratvena mUlAnItyarthaH yasya sa SaTcaraNastaru: athavA caraNaM cAritrameva taru: mokSaphalatvAt caraNatarustasya bhUmau bhuvi vistArAyetyarthaH / / 101 / / atha mahAvratAnAM sUkSmabAdarabhedataH aticArAnAha ekendriyAditApanasaGkaTTanapIDanAdinA prathame / pracalAkrodhAdibhyaH sUkSmo'nyazca dvitIye syAt / / 102 / / krodhAnAbhogAde: sadharmakAdyapradattagrahaNe ca / asteye brahmaNyapi karakarmaNi guptyarakSAyAm / / 103 / / | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 37 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aticAraH paJcamake sUkSmaH kAkAdirakSaNAjjJeyaH / kalpASTake mamatve dravyAdigrahaNatazcAnyaH / / 104 / / jJAnAdyanupakRtikRto dharaNe vA vastuno'tiriktasya / SaSThe ca caturbhaGgI divAgRhItAdiniSpannA / / 105 / / TIkA- ekendriyAditApanasaGkhaTTanapIDanAdinA ekendriyavikalendriyapaJcendriyajIvAnAM saGghaTTanaparitApanopadrApaNAdinA'ticAra: upadrApaNaM mahatpIDAkaraNaM prathame zeSAdhAratvAtsUtrakramaprAmANyAcca praannaatipaatvirmnnmhaavrte| pracalAkrodhAdibhyaH pracalAdibhirbhavati sUkSmaH, pracalAyase kiM diA? na payalAmI'tyAdi, krodhAdinA'bhibhASaNam anyazca bAdarazca dvitIye mRSAvAdaviramaNamahAvrate syAd bhavet / / 102 / / krodhAnAbhogAdeH krodhAdibhiH sadharmakAdyapradattagrahaNe sadharmakANAM sAdhusAdhvInAmAdipadAdanyasadharmANAM carakAdInAM gRhiNAM cA'pradattaM sacittAsacittAdi tasya grahaNe bAdara:, anAbhogAdinA'vidattaM tRNaDagalacchAramallakAdigrahaNe ca sUkSma: aticAra: asteye adattA dAnaviramaNamahAvrate bhvti| brahmaNyapi maithunaviramaNamahAvrate'pi pariNAmavaicitryAt karakarmaNi hastadoSAbhidhAnakukarmaNi tathA guptyarakSAyAM navabrahmacaryaguptInAM samyagapAlane cA'ticAro bhavati / / 103 / / paJcamake parigrahaviramaNamahAvrate prasAritatilAdeH kAkAdirakSaNAt kAkAdizvagobhyo rakSaNAt kalpASTake bAle ca manAg mamatve sati sUkSmaH aticaarojnyeyH| atha bAdaramAha-lobhA dravyAdigrahaNatazca / / 104 / / tathAvidhapariNAmAdeva jJAnAdyanupakRtikRtaH atiriktasya vastuna upadhyAdilakSaNasya grahaNe dharaNe vA anyo bAdara: aticAro jJeyaH / SaSThe rAtribhojanaviramaNavrate ca caturbhaGgI divAgRhItAdiniSpannA divAgRhItaM divAbhuktaM sannidhe: paribhogena evamAdizcaturbhaGgaH tathAvidhapariNAmayogAdaticAra: prajJapta: anantajJAnibhiriti / / 105 / / atha parIkSAvidhimAha - udakArdAdiparIkSAM kuryAt kathanottaraM ca giitaarthH| . pariharati nodake vA yogyatvamanIdRze bhajanA / / 106 / / . TIkA-anantaroktakrameNa kAyavratAni kathayitvA, kathanottaraMca gItArthaH sAdhuH teSu kAyavrateSu abhigateSveva nAnabhigateSu gocaragate ziSye udakArdAdiparIkSAM udakArdAdidAtRhastabhAjanAdinA dIyamAnabhikSAgrahaNaviSaye parIkSA kuryAt, AdizabdAt tatparIkSArthaM gItArtha uccArAdi asthaNDile vyutsRjati, zuddhapRthivyAM kAyotsargAdi karoti, nadyAdAvudakasamIpe uccArAdyeva vyutsRjati, tathA sAgnau nikSiptatejasi sthaNDilAdau uccArAdyeva karoti, vyajanAbhidhAraNaM vAte karoti, harite yathA pRthivyAm uccArAyeva vyutsRjati, vaseSu ca yathA pRthivyAmiti, evameva gocaryA kAyaiH raja:saMspRSTagrahaNAdinA ca parIkSAM kuryaat| na caivaM guroH SaTkAyavirAdhane svasaMyamabAdhena 'gRhaM prajvAlya lokAnAM tIrthayAtrA-kArApaNamiti nyAyApAta iti zaGkanIyam, sUtroktayatanayA guroH pravartanAt, kathaJcijjIvavirAdhanAyAM satyAmapi varjanAbhiprAyasadbhAvAd, jinAjJApAlanapariNAmasadbhAvAcceti bhAvanIyam / abhinavapravrajita: parIkSAyAM yadi svata: pariharati prerayati vA dvitIyam ayuktametadityevaM, tadA tasmin pariharati varjake nodake prerake vA upasthApanAyA yogyatvaM klRptatvaM bhvti| anIdRze ayogye bhajanA vikalpaneti / / 106 ||athopsthaapnaavidhimaah - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 38 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyotsarga yogyopasthApanacaityavandanAdividhau / kRtvA guravo vAme pArzve saMsthApya taM dadate / / 107 / / * TIkA - kAyotsarga ceSTAnirodhalakSaNaM kRtvA vratAni dadata iti sambandhaH / kutaH? ityAha yogyopasthApanacaityavandanAdividhau yogyasyopasthApanAyAM caityavandanAdividhau kAyotsarga kRtvA guravo nijasya vAme pArzve taM zaikSakaM saMsthApya sthApayitvA munivratAni dadate prayacchanti / / 107 / / yathA dadati tathAha - ekaikaM trIna vArAn vratamatra sthAnaviSayamimamAhuH / paTTamukhavastrakUrparavAmakarAnAmikAgrahaNam / / 108 / / api hastirAjadantonnatahastAbhyAM rajoharaNadharaNam prAdakSiNyaM cAziSi guroriyaM syAt parIkSApi / / 109 / / TIkA - ekaikaM vrataM pratyekaM munivrataM parameSThinamaskArapUrvakaM trIn vArAn guravo ddti| atra vratadAne sthAnaviSayaM mudrAgocaram imaM vakSyamANam AhuH bruvanti, tathAhi - paTTamukhavastrakUparavAmakarAnAmikAgrahaNaM paTTa: colapaTTakastasya grahaNaM kUrparAbhyAM, mukhavastrasya grahaNaM vAmakarA'nAmikayA / / 108 / / tathA - hastirAjadantonnatahastAbhyAM gajasyAgradantAbhyAmivonnatAbhyAM karAbhyAM rjohrnndhrnnm| itthambhUtasthAnasthitamupasthApayedityarthaH / punazca vandanapUrvakaM kAyotsargAnantaraM yadbhavedityetadyathA sAmAyike tathA draSTavyaM, kiJcitpunarAha-prAdakSiNyaM ca namaskAreNa nivedanaM kurvanti ziSyA yathAvasaraM tato 'vardhasva guruguNairiti gurozca AziSi hitAzaMsAyAm iyaM vakSyamANA parIkSA'pi nimittahetukA syAdbhavediti / / 109 / / parIkSAmAha - ISadavanatabhramatAmabhisaraNe vRddhirapasRtau hAniH / sAdhUnAM dvividhA dik sAdhvInAM tisra etAH syuH / / 110 / / TIkA- ISadavanatabhramatAm ISadavanatA: santo viratipariNAmena bhramanti teSAM svata eva abhisaraNe jinaM prati gamane vRddhiH jJAnAdibhistasya gacchasya ca, apasaraNe pRSThata: sa vAnyo vA jJAnAdibhiH kssiiyte| atha digbandhanamAha - sAdhUnAM digdvividhA AcAryA upAdhyAyAzca, sAdhvInAM puna: etAstisraH syuH pravartanI tRtIyA vijJeyeti / / 110 / / atha tapa Aha - AcAmlAdi tapaH zaktyA tatsaptakaM tu maNDalyAH / upavezayet pariNataM no ced guptevirAdhakatA / / 111 / / TIkA - pravedane AcAmlAdiAcAmlanirvikRtikAdilakSaNaM tapaH kArya zaktyA ythaashkti| tata: tatsaptakam AcAmlasaptakaM tuzabdo vizeSadyotane niyamenaiva maNDalyA: maNDalIpraveze kaaryte| maNDalIsaptakaM tvevaM - sutte atthe bhoaNa, kAle Avassae sajjhAya / saMdhArae vi atahA, sattesA maMDalI huMti / / 1 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 39 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tata: zaikSasya bhAvaMjJAtvA pravacanavidhinA prjnyaapyte| tatazca pariNataM jJAtvA maNDalyAm upavezayed, apariNatapraveze cAjJAdayo doSAH / etadevAha- no ced yadi na bhavati gupteH pravacanamaryAdAyA virAdhakatA yata: anupasthApitena, upasthApite'pi akRtA''cAmlAdividhAnena saha paribhoge tatkSaNameva guptivirAdhanA'handriNiteti / / 111 / / sAmprataM vratapAlanopAyAnAMdvAragAthAmAha gurugacchavasatisaGgAhAropakaraNatapovicAreSu / bhAvanavihAramunivarakathAsu yatate ca pariNAmI / / 112 / / TIkA - (1) guru: AcAryAdiH, (2) gaccha: guruparivAra: (3) vasatiH pratizrayaH (4) saGgaH saMsargaH (5) AhAraH azanAdi (6) upakaraNaM vastrapAtrAdi (7) tapaH anazanAdi (8) vicAra : arthapadacintanam eteSAM dvandvaH gurugacchavasatisaGgAhAropakaraNatapovicArAsteSu zobhaneSu tathA (9) bhAvanaM bhAvanA (10) vihAro mAsakalpAdiH (11) munivarakathA susAdhukathA eteSAmapi dvandvaH bhAvanavihAramunivarakathAstAsu sundarAsu yatate yasyati ca puna: pariNAmI pariNata: zaikSa eSA jinAjJeti / / 112 / / asyA eva gAthAyA aidamparyamAha - ibhyo nRpamiva ziSyaH seveta guruM tato vinyvRddhyaa| saddarzanAnurAgAdapi zuddhiautamasyeva / / 113 / / TIkA - ibhyo dhanI prAptaizvaryavRddhyarthaM nRpamiva susvAminaM yathA sevate tathA tata: maNDalIpravezAnantaraM ziSyaH sAdhu: ubhayalokasukhAvahacAritradhanavRddhyarthaM seveta upAsIta guruMguruguNayuktaM pratidinaM vinayavRddhyA vandanAdibhAvavRddhyA, AstAM cAritradhanavRddhyarthaM saddarzanAnurAgAdapi gurusevA bhgvdaajnyeti| uktaM ca - gurubhaktiprabhAvena tIrthakRddarzanaM matam (yo.dR.sa.zlo.64) ata eva zuddhiH jJAnAdizuddhiH gautamasyeva bhagavajjyeSThaziSyasyeveti / / 113 / / api ca guru sevAbhyAsavatAM zubhAnubandho bhave paratrApi / ___ tatparivAro gacchastadvAse nirjarA vipulA / / 114 / / TIkA - gurusevAbhyAsavatAM suziSyANAM zubhAnubandhaH abhyAsAdeva bhave iha janmani prtraapianysminnpi| nanvetAvanmahattvaM kuta iti ced, ucyate - gurudarzanaM prazastaM, tasya puNyasambhArabhAvAt, vinayazca tathA mahAnubhAvasya vandanAdikaraNena, anyeSAM mArgadarzanaM, gurukulavAsasya mArgatvAt, nivedanApAlanaM ca, pravrajyAkAle AtmA tasmai nivedita iti, vaiyAvRttyaM paramaM tatsannidhAnAt tadgAmi, bahumAnazca gautamAdiSu gurukulanivAsiSu, tIrthakarAjJAkaraNaM tenAsyopadiSTatvAt, zuddho jJAnAdilAbhazca vidhisevanena, aGgIkRtasAphalyaM dIkSAyA jJAnAdisAdhanatvAt, jJAnAdezca para: paropakAro'pi, zuddhasya bhavatyevaM zubhaziSyasantAnaH / evaM niSkalaGkamArgAnusevanaM bhavati janmAntare'pi zuddhamArgasya kAraNam abhyAsata eva, atazca mArgAniyamena mokSa: prmpryeti| tasmAdenaM gurukulavAsaM samAcarettyaktvA nijaM kulaM dIkSAGgIkaraNena kulprsuutH| anyathA gRhipravrajyAkuladvayatyAga: anarthaphalaH / uktaM ca - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 40 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurupAratantryameva ca tdbhumaanaatsdaashyaanugtm| paramaguruprApteriha bIjaM tasmAcca mokSa iti / / (2-11 SoDazakaprakaraNam) tathA gurudaMsaNaM pasatthaM, viNao atahAmahANubhAvassa / annesi maggadasaNa, niveaNA pAlaNaM ceva / / 1 / / vaiyAvaccaM paramaM, bahumANo taha ya goamAIsu / titthayarANAkaraNaM suddho nANAilaMbho a / / 2 / / aMgIkayasAphallaM, tatto aparo parovagAro'vi / suddhassa havai evaM, pAyaM suhasIsasaMtANo / / 3 / / ianikkalaMkamaggANusevaNaM hoi suddhamaggassa / jammatare'vi kAraNamao aniameNa mokkhotti / / 4 / / evaM gurukulavAso, paramapayanibaMdhaNaM jao teNaM / * tabbhavasiddhiehivi, goamapamuhehiM Ayario / / 5 / / tA eyamayArijjA, caiUNa niaMkulaM kulpsuuo| iharA ubhaya o, so uNa niyamA aNatthaphalo / / 6 / / (paM.va.gA.690-695) atha gacchadvAramAha - tatparivAro guruparivAro gaccha: gurudu taM tadvAse gurukulavAse nirjarA karmakSayalakSaNA vipulA puSkalA vinayAditi / / 114 / / tazA - - smAraNavAraNanodanavinayakaraNakAraNAdinA tyAjyaH / ... vidhinA tasya tu virahe chAtramaThacchAtratulyagaNaH / / 115 / / _TIkA - smAraNetyAdi nazyatkuzalayogaviSayaM smAraNam, ahitapravRtte: vAraNam, adhikatare kRtye guNasthAnake ca nodanaM preraNaM, sucaritAnAm abhyutthAnAdilakSaNo vinayastasya karaNaM svataH, shaiksskaannaaNckaarnnmaadipdaadupbRNhnnaadigrhnnm|aitai: karaNabhUtairdoSapratipattirna bhvti| evaM vinayAdiSu pravartamAno niyamena mokSapadasAdhako bhvti| atraivApavAdamAha - tasya tu smAraNavAraNanodanavinayakaraNakAraNAdereva virahe abhAve parasparopakArAbhAvAd vidhinA sUtravidhinA tyAjya ujjhitavyo gacchaH, yata: chAtramaThacchAtratulyagaNa: chAtrAdinAM nilayo maThastadvAsina: chAtrA: gurupAratantryeNa parasparopakAriNastattulyo gaNa: gaccha:, acchAtratulyastusvAtantryapradhAno na gaccha:, ttphlaabhaavaat| paJcavastugranthasyAnuvAdakartRbhiH zrImadvijayarAjazekharasUribhistu sAraNavAraNAdiviSayikA saTIkagAthA yathA kakSIkRtA tathopanyasyate'tra mottUNa mihuvayAraM, aNNo'NNaguNAibhAvasaMbaddhaM / chattamaDhachattatulo, vAso u Na gacchavAsotti / / 104 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 41 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etaTTIvA - muktvA mitha upakAraM, parasparopakAramityarthaH, anyo'nyaguNAdibhAvasaMbaddhaM' pradhAnopasarjanabhAvasaMyuktaM, chatramaThacchatratulyo vAsa:, achatratulyastu svAtantryapradhAno na gacchavAsa tatphalAbhAvAditi gAthArthaH / / 104 / / / / 115 / / kimityAha ziSya: pratIcchako vA'pyekagaNo vA na sadgatiM datte / / ye tatra bodhadarzanacaraNaguNAste tu sugatiphalAH / / 116 / / TIkA - ziSyo vineyaH, pratIcchako jJAnAdyarthamupasampanno vA zabdau vikalpe ekagaNopi gaNastho'pi na naiva sadgatiM svargApavargalakSaNAM datte yacchati, kintu ye tatra gacche bodhadarzanacaraNaguNA: jJAnAdiguNAste eva tuzabdo'vadhAraNe sugatiphalA: svargApavargapradAyakA iti / / 116 / / para Aha - nanu gurukulavAsavatAM gaNavAsadhrauvyamasti cet satyam / nItyA tadekalabdhyA taducitayA vasati taddhetuH / / 117 / / TIkA - nanu prazne gurukulavAsavatAM guroH antevAsinAM gaNavAsadhrauvyaM gacchavAsanaiyatyam asti vartate, yasmAd guruparivAro gaccha ityetannidarzitaM pUrvaM bhavateti cet, satyamidaM yadabhyadhAyi bhavatA, kintu gacchamadhye tadekalabyA gacchaikalabdhyA hetubhUtayA taducitayA gacchocitakrameNa nItyA sUtranItyA vasati yAvajjIvaM nivasati taddhetu : tasya gacchavAsasya hetuH prayojanaM sAraNAvAraNAdinA jJAnAdiguNavRddhilakSaNaM tadvAn san vasati gacchamadhye, nAnyatheti khyApanArthamidaM gcchgrhnnm|anythaa sAraNavAraNanodanavinayakaraNakAraNAdivirahe'yamagacchavAsa eveti / gacchAcAraprakIrNakAdau prasiddham / / 117 / / atha vasatidvAramAha - . seveta zuddhavasatiM saGgamavijJaiH samaM kuzIlaizca / . . parivarjayedvizuddhaM gRhNAtyAhAramupakaraNam / / 118 / / TIkA - seveta Azrayet zuddhavasatiM mUlaguNottaraguNaparizuddhAM tathA brahmacaryarakSArthaM striipshupnnddkvrjitaam| evamoghazuddhatve'pi sadA sthaviradattasaMstArakAdibhogena sAphalyaM jJeyam, na tu ythaakthnyciditi| atha saGgadvAramAha - saGgamavijJaiH saGgama: saMsarga: kalyANamitrasatka: pApamitrasatkazca taM vizeSeNA''sevanaparihAradvAreNa jAnantIti saGgamavijJA: saMvignagItArthAstai: samaM sArdhaM zuddhavasati seveta pAtakaghAtakatvena doSahAnerguNapratipattezca / etadeva pratiSedhamukhenAha - kuzIlai : pArzvasthAdibhiH parigRhItAM zuddhavasatimapi parivarjayet parityajet taiH saha saMvAsaparihAreNa, jIvadravyasya bhAvukatvAt saMsargajA guNadoSA iti doSapratipatteH tatsaMsargamAtranimittatvAttatpApAnumateH, tathAjJAdayazca doSA iti| tathA cAgama: - khuDDehiM saha saMsaggiM, hAsaM kIDaM ca vajjae (uttarAdhyayana a.1 sU 9) / athA''hAropakaraNadvAradvayaM yugapadAha - vizuddham udgamotpAdanAdidvicatvAriMzaddoSaparizuddhaM gRhNAti Adatte AhAram azanAdi, taduktaM ca - gurvI piNDavizuddhiH saMyamAdhAra iti| tathA - upakaraNaM ca vastrapAtrAdi, upalakSaNAt saMyojanAdidoSaparizuddhametadvayamapi bhuJjIta, tathA dhArayed vastrapAtrAdi yathA rAgotpatti: loke ca parivAdo na syaat| vizeSArthinA shriimdaacaaraanggdvitiiyshrutskndhgtshyyaa''haarvstrpaatraadhyynto'vseym| idaM tudhyeyam - etAni zayyA''hAropakaraNAni mUcchariMhitAnAM | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 42 gArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathoktapramANabhogayatanayA''tmasaMyamarakSAhetutvAt cAritrasya sAdhakAni bhavanti, itarathA''jJAdayo doSA jJAtavyA iti / / 118 / / atha tapovidhAnadvAramAha - sadyogavRddhijanakaM saddhyAnasamanvitaM tvanazanAdi / kuryAttapo'pi yasmAdapaiti citamAMsazoNitA / / 119 / / TIkA - sadyogavRddhijanakaM zubhAnubandhitvAt, saddhyAnasamanvitam AzaMsArahitatvAt tuzabdo'vadhAraNe kuryAd vidadhItaiva yathAzakti AstAM saMyama: tapo'pi anazanAdikamapi yasmAt kAraNAt apaiti dUrIbhavati dehAt citamAMsaMzoNitA dhAtUdreka: / citamAMsazoNitA hi janayati mohonmAdaM tasmAt saMyamarakSArthamanazanAdi kartavyamiti / / 119 / / upacayArthamAha - tIrthakarajJAtena kSAyopazamikamidaM ca paribhAvya / dhyAnojjvalaM vidadhatAM na manAk pIDA'pi vighnAya / / 120 / / - TIkA - tIrthakarajJAtena tIrthakaro bhuvanaguruH caturjJAnI tenaiva bhavena siddhavye dhruve tathApi anigUhitabalavIryaH san tapaupadhAne udyacchate tasya jJAtena dRSTAntenA'smAdRzairapi nirjarArthaM tapovidhAne udyantavyameva sapratyapAye maanussye| taduktaM paJcavastugranthe titthayaro caunANI, suramahio sijjhiavva ydhuvmmi| aNigUhiabalavirio, tavovahANammi ujjamai / / 841 / / kiM puNa avasesehiM, dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / / hoi na ujjamiavvaM, sapaccavAyammi mANusse? / / 842 / / nanvanazanAdi du:khamitikRtvA na mokSakAraNaM karmavipAkatvAt karmavaditi cet, naivaM, kSAyopazamikamidaMca anazanAdikSAyopazamikabhAve jIvasvarUpe jinAgamaNitatvena zubhabhAvahetutvAd yatidharmAntargatatvAcca mokSakAraNameveti paribhAvya vicintya dhyAnojjvalaM yathA dharmadhyAnamujjvalaM vardhamAnaM syAttathA svAsthyenA'nazanAdi vidadhatAM kurvatAM mahAnubhAvAnAM manAga ISat pIDA'pi zArIrikaduHkhamapi na naiva vighnAya avarodhAya mokssaa'vaapterbhvti| taduktaM - kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vaa| mahatiphalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayati / / 1 / / tathA''game'pi - iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM, jarehi appANaM, - jahA junAI kaTThAI havvavAho pmtthi| evaM attasamAhie aNihe, vigiMca kohaM avikaMpamANe (AcArAGga 1-4-3-sU.135) yogabinduvRttAvapi - kaSAyanirodhabrahmacaryadevapUjAdirUpAdvidhAnAt tapa: kaarym| (zlo. 134) anyatrApyuktaM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 43 . mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saha kalevaraduHkhamacintayan svavazatA hi punastava durlbhaa| bahutaraM ca sahiSyati jIva! re, paravazo na ca tatra guNo'sti / / 1 / / api ca - sarvo'pi karmavipAko na mokSakAraNamiti na, yata: zubhAnubandhikarmavipAka iSyata eva, tIrthakarAdayo hi kuzalAnubandhiniranubandhikarmodayAt cAritradharmArAdhanasamarthA Agame nirdiSTAH / pApakarmodayotpannAzca dramakaprAyA na kadAcidapi cAritradharme dRDhaM prvrtnte| ato vratarakSAM guNavRddhi karmakSayaM cecchatA'nazanAditapa: kartavyamiti / / 120 / / sAmprataM vicAradvAramAha bhAvyaM punararthapadaM yathA'ticAre tu hanta! sUkSme'pi / strItvAdiguruphalaM cet, kathamadhunA bakuzacAritram / / 121 / / TIkA - bhAvyaM vicAraNIyaM samyagbhAvanApradhAnena tasyA eveha pradhAnatvAt, kim? arthapadaM artha: prakaraNapratipAdyo jJAnaviSayo vA tatpradhAnaM padaM shaabdprtiitijnkm| katham? yathA nidarzane, aticAre cAritrAparAdhe hantazabda AmantraNe tuzabdo vizeSadyotane sUkSme'pi svalpe'pi gurAvISadaprItyAdilakSaNe brAhmIsundarIpUrvabhavajIvapIThamahApIThatapanAdInAM. strItvAdiguruphalaM strItvakilbiSikatvAdidAruNavipAkaM ced yadi, tarhi kathaM kena prakAreNa adhunA sAmprataM bakuzacAritram aticArabahulaM mokSasya hetuH syAd? naiva syaadityrthH| Agame ca zrUyate yathA'dyatanAnAM yatInAM bakuzacAritrameva mokSahetuH syAt / / 121 / / evaM cittaviplave sati mArgAnusAriNaM vikalpamAha - itthaM ca yujyate'do rogacikitsA'ticAravadihApi / raudravipAke'pi gatiH pratisvaviparItabhAvatatiH / / 122 / / TIkA - ittham evaM ca yujyate ghaTate adaH etadanantaroditaM rogacikitsAticAravat kuSThAdivyAdhicikitsA prapadya tasya sUkSmamapi aticAramapathyasevanalakSaNaM yo karoti tasya so'ticAro vipAke'tiraudro bhavati tadvadihApi bhavarogacikitsAlakSaNe cAritre'pi raudravipAke'pi pariNAmadAruNe'pi aticAre tatkSapaNahetutvena gatiH zaraNaM pratisvaviparItabhAvatati: pratisvaM svaM svamaticAraM prati pratyaticAramityarthaH, viparItabhAvatatiH viparIta: pratipakSo bhAva: adhyavasAya: tasya tati: prmpraa| idamuktaM bhavati - prapadyApi cAritraM jIvo'nAdibhavavAsanAta: seveta yadyaticAraM tarhi tatkSapaNahetuH pratipakSabhAvanA, kintu nAlocanAdimAtram / / 122 / / etadevAha - nAlocanAdimAtraM brAhmayAderapi hi yena tadbhAvaH / sapratikAraviSopamamasukhAya na sAticAramadaH / / 123 / / TIkA - na naiva pratipakSabhAvanAzUnyamAlocanAdimAtraM sAmAnyata AlocanAprAyazcittAdimAtramaticArakSapaNahetuH, hizabdaH pUraNe, yena kAraNena brAhmayAderapi brAhmIsundarItapanAdInAmapi tadbhAvaH sAmAnyata AlocanAdimAtrasadbhAva aasiidev| niSkarSamAha - sapratikAraviSopamaM yathA kRtapratikAraM viSaM bahvapi bhakSitaM sanna mArayati, akRtapratikAraM tu stokamapi mArayati tadvat sAticAramadaH sAticAramapyetadvakuzacAritraM kRtapratipakSabhAvanAlakSaNapratikAraM na naiva asukhAya duHkhAya bhavati, apitu mokSahetureva bhvti| etadviparIstu stoko'pi aticAra AlocanAdinA'kRtapratikAro mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 44 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaMTIkam Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkadAruNo bhvti|at eva ye'ticAreSvakRtapratikArA: pramAdinasteSAM punastaddharmacaraNaM cintAsamanvitaM na bhavati durgRhItazarodahAraNena, tadyathA-zaro yathA durgRhIto hastamevAvakRntati tathA zrAmaNyamapi duSparAmRSTaM nrkaanupkrssti| tasmAdaniSTaphalaM dravyarUpaMdharmacaraNaM teSAM bhaNitaM manISibhiH, tathAhi - kSudrAticArANAM manuSyatiryagyoniSu strItvadAridryAdi azubhaphalam, mahAticArANAM punarnarakAdiSu gurukaM tadazubhaphalamiti / / 123 / / upasaMharanAha - itthaM vicArata: syAt saMvegAtizayatazcaraNavRddhiH / duSTAnyathA pravRttiH sammUrchanajapravRttyAbhA / / 124 / / TIkA - ittham anantaroktanItyA vicArata: arthapadacintAta: syAd bhavet saMvegAtizayata: tattvanizcayena nizcalatallipsAprakarSAt caraNavRddhiH cAritrasphAti:, anyathA vicArazUnyA pravRttiH dravyarUpeNa dharmacaraNalakSaNA duSTA aniSTaphalatvAt sammUrchanajapravRttyAbhA sammUrchimaprANipravRttitulyA jaDatayA bhvti| nanu tyaktagRhavAsAnAM pravrajyAyAmapi kiM vicArazUnyApravRttirbhavati? bhvtyev| taduktaM - annesi tattaciMtA desANAbhogao ya annesi / dIsaMti ya jaiNo vittha kei saMmucchimappAyA / / 15 / / (viMzativiMzikAprakaraNe tRtIyA viMzikA) / / 124 / / atha bhAvanAdvAramAha - itthaM yatamAno'pi strIrAgeNA'bhibAdhyate sa yadA / bhAvayati tadA samyag viSayastrIsaGgavaiSamyam / / 125 / / TIkA- ittham uktaprakAreNa gurugcchvaasvstyaadissu| yatamAno'pi udyacchannapi karmadoSeNa yadA yasmin kAle strIrAgeNa strIviSayakeNA'bhiSvaGgena, prekSAvatAmapi pradhAnamidameva bandhakAraNamiti strIgrahaNam abhibAdhyate abhibhUyate sa muni: tadA tasmin kAle, yadi vA vihitAnuSThAnamiti bhAvayati puna:paunyena parizIlayati viSayaviSAgadabhUtA loke sarvatrA''sthAMvighAtinI: prazamarasajananI: anityAdibhAvanAH / yadA tu strIrAgeNA'bhibAdhyate tadA vizeSeNa samyag avitathaM viSayastrIsaGgavaiSamyaM viSayAca zabdAdayastadAdhArabhUtAzca striyo viSayastriyastAsu saGgaH abhiSvaGgastasya vaiSamyaM vipAkadAruNatvaM muhurmuhushcintyti| tathAhi - sallaMkAmA visaM kAmA, kAmA AsivisovamA / kAme patthamANA akAmA jaMti duggaI / / 1 / / khiNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA annikaamsukkhaa| saMsAramukkhassa vipakkhabhUyA, khANIaNatthANa ya kAmabhogA / / 2 / / tathA jahA kukuDapoyassa, niccaM kulalao bhayaM, evaM khu baMbhayArissa, itthIviggahao bhayaM / / 54 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayaviracitaM 45 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhUsA itthIsaMsaggI, paNiyaM rasabhoyaNaM; narassattagavesissa, visaM tAlauDaM jahA / / 57 / / aMgaM paccaMga saMThANaM, cArulaviya pehiyaM; itthINaM taM na nijjhAe, kAmarAgavivaDDaNaM / / 58 / / visaesu maNunnesu, pemaM naabhinivese| aNiccaM tesiM vinAya, pariNAmaM puggalANa ya / / 59 / / puggalANaM pariNAmaMtesiM naccA jahA tahA / viNIyataNho vihare, sIibhUeNa appaNo / / 60 / / jAe saddhAe nikkhaMto, pariyAyaTThANamuttamaM / tameva aNupAlejjA, guNa Ayarie sammae / / 61 / / (daza.vai.a.8) adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM c| itthIjaNassa''riyajhANajuggaM hiyaM sayA baMbhacerarayANaM / / (uttarAdhyayana a. 32 gA.15) jai taM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi naario| vAyAviddho vva haDo, aTThiappA bhavissasi / / 45 / / govAlo bhaMDavAlo vA, jahA tddvvss'nnissro| evaM aNissaro taM pi, sAmaNassa bhavissasi / / 46 / / (uttarAdhyaya.a.22gA.45-46) niggaMthassa khalu saddarUvarasagaMdhaphAsANuvAdiyassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA viigicchA vA samupajjijjA, bhedaM vA labhejjA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyakaM havejjA, kevalipannattAo vA dhammAo bhaMsejjA / / . (uttarAdhyayana - a.16 sU-10) no rakkhasIsu gijjhejjA, gaMDavacchAsu'NegacittAsu / jAo purisaM palobhittA khellaMti jahA va dAsehiM / / 18 / / (uttarAdhyayana - a. 8 gA.18) nArIsu novagijjhejjA, itthI vippajahe aNagAre / dhammaM ca pesalaM naccA, tattha Thavijja bhikkhU appANaM / / 19 / / (uttarAdhyayana-a.8 gA.18) saMgo esa maNUsANaM, jAo logammi ithio / jassa eyA pariNNAyA, sukaDaM tassa sAmaNNaM / / 16 / / (uttarAdhyayana a. 2 gA. 18) | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 46 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkama Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ evamAdAya mehAvI, paMkabhUyAu ithio| * no tAhi viNihannejjA, carejja'ttagavesae / / 17 / / (uttarAdhyayana a. 2 gA. 18) - api ca - thevahiyao, avivegabhAyaNaM, avimissayArI, caJcalasahAvo, pabhavantamaccharI, asaggAhanirao, pacchANuyAvI mahilAyaNo hoi / / (samarAicca kahA pR.225) tathA - ahavA aviveyabahule itthiyAjaNe, itthiA hi nAma nivAso dosANaM, nimittaM sAhasANaM, uppattI kavaDANaM, khettaM musAvAyassa, duvAraM aseyamaggassa, AyayaNamAvayANaM, sovANaM narayANaM, aggalA kusalapurapavesassa / pR.253 / / tathA - aho mahiliyA nAma abhUmI visalayA, aNaggI cuDulI, abhoyaNA visUiyA, aNAmiyA vAhI, aveyaNA mucchA, aNuvasaggA mArI, aNiyalA gottI, arajjuo pAso, aheDaomaccu tti| pR.294 / ahavA duduguMTho viya ummaggapatthiyA, kiMpAgaphalabhogoviya maGgulAvasANA, dussAhiyakicca vva dosuppAyaNI, kAlarattI viya tamolittA, IisA ceva mahiliyA hoi / avi ya - jalaNo vigheppai suhaM pavaNo bhuyago ya keNai naeNa / * mahilAmaNo na gheppai bahuehi vinayasahassehiM / / 1 / / ahavA mairA viya mayarAyavaDDaNI ceva itthiyA havai tti / (sa.ka.pR.553-54) api ca - strIjanasyA'zucitvaM, anuttamatvAnIcagAmitvaM, sandhyAbhratulyanisargAsthirarAgatAM, atinikRtipradhAnatvaM bhAvayan tatazca viraktasya prazamAdiguNalAbhaH, paraloke ca tadvirAgabIjAt zArIrikamAnasAnekaduHkhamokSaM sdaasaukhym| . evaM bhAvayata: kSIyate kliSTakarma tatazca niymaaccrnnvishuddhiH| ___ bhAvanAviSaya evAyaM vyApakavidhiH, tathAhi - yo yena doSeNa bAdhyate tadvipakSaM bhAvayet, yathA dhanAdiSu rAgabhAve tadupArjanarakSaNanAzaduHkhaM tadabhAvazca dharmahetuH, dveSe maitrI, mohe vastusvabhAvaM, krodhe kSamA, mAne mArdavaM, mAyAyAmArjavaM, lobhe'lobhmityaadi| taduktaM - kaSAyAdidoSajayopAyAstattaddoSapratipakSasevAdinA syaat| tatra krodha: kSamayA, mAno mArdavena, mAyA Arjavena, lobha: santoSeNa, rAgo vairAgyeNa, dveSo maitryA, moho vivekena, kAma: strIzarIrAzaucabhAvanayA, matsara: parasampadutkarSe'pi cittA'bAdhayA, viSayA: saMyamena, azubhamanovAkkAyayogA guptitrayeNa, pramAdo'pramAdena, aviratirviratyA ca sukhena jiiyte| zrAddhavidhi prakAza 2 pR8 / / 125 / / atha vihAradvAramAha - mAsAdivihAreNa ca viharedAdistu vakti kAryeNa / nyUnatvAdi vihAradhrauvyaM tviha mohazAntyartham / / 126 / / atra prastAve para Aha - guruvihArAt siddha eva sAdhUnAM vihArastarhi kimiti pRthagupAdanamasya ? atrocyate - Adita evArabhya zikSakANAM svakSetrAdau pratibandhavarjanArthaM vidhigrAhaNArthaM tathAvidhAnAM cA'pariNAmakAdInAM viharaNazIlAnAM vA sAdhUnAM kRte'sya pRthag vidhaanm| atha prastutamAha - cetanA'cetanasarvabhAveSu sadA'pratibaddhaH san gurUpadezena mAsAdivihAreNa yathocitaM viharet vicret| Adi: Adizabda: tuzabdo vizeSadyotane vakti kathayati yaduta kAryeNa tathAvidhajJAnAdiprayojanata: nyUnatvAdi nyuunaa'dhikbhaavmpi| yadyevaM tarhi kimarthaM vihAradhrauvyam? ucyate - vihAradhrauvyaM vihArasya naiyatyaM tuzabdo vizeSadyotane iha pravrajyApAlanopAyaprakrame maunIndrapravacane vA mohazAntyarthaM | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 47 gArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritravighnavijayArthaM bhaNitamiti / / 126 / / atraivA'pavAdamAha - nityavasatirapi pariNatagurvAdInAM tu kAraNena syAt / / dravyata eva na bhAvAdAgamayatanA vizuddhadhiyAm / / 127 / / TIkA - AstAM navakalpavihAra: cAritravighnajayArthaM nityavasatirapi ekatra bahukAlalakSaNo nityavAso'pi pariNatagurvAdInAM vaya:paryAyajJAnAdinA pariNatAnAmAcAryopAdhyAyasthavirAdInAM tuzabdo vizeSadyotane kAraNena kSINajaMghAbalatvAdilakSaNena puSTAlambanena syAd bhavedravyata eva aparamArthA'vasthAnarUpeNa na tubhAvAt paramArthato yatastasmin nityavAse'pi teSAM gurvAdInAM vizuddhadhiyAM saMvignagItArthAnAM jinAjJApAratantryeNa rAgarahitatvAdeva AgamayatanA yathAsambhavaM saMstArakAdiparAvartanalakSaNA Rtubaddhe mAse varSASu ca caturSu mAseSu jJeyeti / / 127 / / atha kathAdvAramAha - svAdhyAyAdizrAntaH kuryAcca kathAM dshaarnnbhdraadeH| vizrotasikArahitaH svaparasthiratAkarI nityam / / 128 / / TIkA - svAdhyAyAdizrAntaH svAdhyAyavaiyAvRttyAdikhinnaH kuryAcca vidadhIta puna:, upalakSaNAt zrRNuyAcca kathAM vArtA nityaM niyamAd dazArNabhadrAde: AdarzabhUtamahAtmanaH, AdipadAt sudarzanasthUlabhadravajrasvAmyAdigrahaNaM svaparasthiratAkarI kathanazravaNadvArA niraticArAcArAnumodanAd ahamapi tatkulavartIti nirdhAraNAcca janmAntare'pi vizrotasikArahita: vikathAparihArAt saMyamAnusAricetovighAtavarjita: syaat| evaM gurvAsevanAdinA durlabhaM labdhaM cAritrapariNAmaM rakSeda alabdhaM vA gopendravAcakAdiriva prApnuyAditi / / 128 / / etadevAha - nopasthApanayaiva, hi caraNaM yad dravyatopyabhavye sA / prAyastayA'nubhAvAd etadvidhinA idamiti tattvam / / 129 / / TIkA - na hi naiva upasthApanayaiva munivratAropaNamAtreNa caraNaM yad yasmAdravyata: bhAvazUnyakriyAmAtrataH . aparamArtharUpeNa abhavye'pi aGgAramardakAdAvapi sA upsthaapnaa| nanvevaM sthite kimanenopasthApanAvidhinetyAzaGkayAha - prAyo bAhulyena etadvidhinA upasthApanAgatena tayA upasthApanayA kAraNalakSaNayA anubhAvAt kAryalakSaNAt phalata ityarthaH, idamiti chedopasthApyaM cAritramiti yadi vA tayA upasthApanApUrvakam etadvidhinA gurvAsevanAdilakSaNena cAritramiti tattvaM rhsym| idamuktaM bhavati - upasthApanAgatavidhinA prAyo jAyate chedopasthApyaM cAritramiti vyavahAranayArpaNayA dazavaikAlikAdyadhyayanAdyanantaramupasthApanAyA niyama: kRta: sUtre, anyathA sAmAyikamAtrato'pi siddhiM gatA anantA ityupsthaapnaaniymvaiyrthyaaptteH| vastutastu sAmAyikacAritravatopasthApanAvidhinA chedopasthApyaM cAritramaGgIkartavyaM tadaGgIkRtya ca gurugacchavAsAsevanAdividhinA prAptaM pradhAnamokSasAdhanaM cAritraMrakSaNIyamaprAptaM vA yathAkhyAtAdiprakAraM cAritraM prAptavyamiti / / 129 / / sAmpratamanuyogA'nujJAvidhimAha - vratasampannAzcaivaM kAlena gRhItasakalasUtrArthAH / anuyogAnujJAyA yogyA bhaNitA jinavarendraiH / / 130 / / | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 48 mArgaparizuddhiprakaraMNaMsaTIkam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - upasthApanAvidhinA vratasampannAzca munimahAvratasampannAH puna: evaM gurvAsevanAdinA kAlena 'tivarisapariAgassa uAyArapakappaNAmajjhayayaNamityAdikAlakrameNa grahaNazikSAto gRhItasakalasUtrArthA: kAlocitA'dhItasamastasUtrArthA: tadAtvAnuyogavanta ityarthaH, evambhUtA mahAnubhAvA anuyogAnujJAyA anuyogo jinAgamavyAkhyAnaM tasyAnujJA yaduta bhavatA kartavyaM vyAkhyAnaM sadA'pramattena sarvatra samavasaraNAdau vidhinA, na yathAkathaJcit, tasyA AcAryapadasthApanArUpAyA ityarthaH yogyAH samarthA bhaNitA: nirUpitA jinavarendraiH arhadbhiriti / / 130 / / kasmAdityAha - bhASA mRSA'nyathA tu pravacananindA ca ziSyaguNahAniH / tIrthocchedazceti svalpAdhyayane na yogyatvam / / 131 / / TIkA- anyathA kAlocitasakalasUtrArthA'bhAve tuzabdo vizeSadyotane etadanujJAvacanalakSaNA bhASA guroranujAnato vasantanRpe nRpavacanamiva nirviSayatvAd mRssaaastyaa''pdyte| na ca yAvattAvadadhItamityetadAlambanIyam, svalpasUtrArthasya shraavkaadibhirpydhiittvenaa'tiprsnggaat| tathA - pravacananindA, tathAhi - anuyogI lokAnAM saMzayanAzako bhavatIti taM tedhrmprijnyaayopyaanti|scaa'lpshrut ekAntenA'nabhijJaH sanbandhamokSAdisUkSmatattvaM naiva smygniruupyti| yatkiJcidbhASaka taM dRSTvA viduSAM jAyate'vajJA pravacane, pravacanadharo'yamiti kRtvaa|aho! asArametad yadayamabhijJaH sannevamAheti prvcnkhisaa| ca samuccaye, ziSyaguNahAniH sannAyakAbhAvena tucchatvAnna svato mithyAbhimAnAnna parato'pi jJAnAdiguNasamprAptiriti zirastuNDamuNDanAdikaM sarvamanarthakaM bhvtiiti| tIrthocchedazca bhAvena tata: samyagjJAnAdyapravRttyA mokSalakSaNatIrthaphalAbhAvAd iti hetostasmAt svalpAdhyayane alpazrute na naiva yogyatvam arhateti / / 131 / / yata evaM tasmAt suvinizcitasUtrArthasya yukto'yamityAha - kAlocitasUtrArthe tasmAt suvinizcitasya yukto'ym| zravaNAdeva na yadiyaM sammatyAM siddhasenoktiH / / 132 / / TIkA - yasmAt svalpazrute'nuyogAnujJAyAM tIrthocchedAdikA mahAdoSA: tasmAt kAraNAt kAlocitasUtrArthe tattatkAlInasvaparasamaye suvinizcitasya jJAtatattvasya yuktaH ucita: ayam anuyogaH, na naiva zravaNAdeva zravaNamAtreNaiva yadyasmAd iyaM vakSyamANA sammatyAM sammatitarkaprakaraNe siddhasenoktiH siddhasenA''cAryavacanamiti / / 132 / / taduktimeva darzayati - jaha jaha bahussuo sammao a sIsagaNasaMparivuDo a / aviNicchio a samae, taha taha siddhaMtapaDiNIo / / 133 / / TIkA - paJcasUtragataivAtra likhyate - yathA yathA bahuzrutaH zravaNamAtreNa sammatazca tathAvidhalokasya ziSyagaNasamparivRtazca kimityAha - bahumUDhaparivArazca, amUDhAnAM tathAvidhAparigrahaNAd, avinizcitazca ajJAtatattvazca samaye siddhAnte tathA tathA'sau vastusthityA siddhAntapratyanIka: siddhAntavinAzaka: tallAghavApAdanAditi / / 133 / / etadeva bhAvayati avinizcito hi na bhavedapavAdotsargaviSayavit samyak / aviSayadezanayA ca svaparavinAzI sa niyamena / / 134 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 49 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - hi haito yasmAd avinizcita: ajJAtatattvo na naiva bhaved jAyeta apavAdo vizeSasthitizca utsargazca sAmAnyamaryAdA apavAdotsa! tayoH pRthak pRthak viSayastaM vettIti apvaadotsrgvissyvid|at eva aviSayadezanayA ca parasthAnadezanayA ca vizvavizvahitakaragabhIrajinavacanasya lAghavApAdanAt svaparavinAzI kUTavaidyavat sa: avinizcito niyamena avazyaMtayA bhvti| tasmAttasyaiva hitArthaM tathA tadbhAviziSyANAmanumodakAnAM ca tathAvidhAjJaprANinAM tathA''tmanazca hitArthaM dhIro gururyogyavineyAyA'nujAnAti vakSyamANena vidhinA'nuyogamiti / / 134 / / vidhimevAha - anuyogavidhizcAyaM sutithau gururupavizenniSadyAyAm / racitAyAM kathitAyAM purataH ziSyo yathAjAtaH / / 135 / / TIkA - anuyogavidhizca anuyogAnujJAvidhizca ayaM vakSyamANaH - sutithau sampUrNazobhanatithau upalakSaNAt zobhananakSatrAdau gRhIte kAle vidhinA nivedite caiva guroniSadyAracanamucitabhUmau tato manAguccairakSANAM niSadyAracanaM tatra cAkSanikSepaH, tadanantaraM niSadyAracakena sAdhunA kathitAyAM praveditAyAM racitAyAM niSadyAyAM guru: AcArya upavized nissiidet| puratazca tiSThati ziSyaH asambhrAnta: prakrAnta: yathAjAta: rajoharaNamukhavastrikAdidharaH / / 135 / / tata: upakaraNata upayuktastato guruH pratyupekSate vidhinA / mukhavastrikA saziSyaH sazira : kAyaM tayA cApi / / 136 / / TIkA - tata upakaraNata: indriyA'nindriyaiH upayuktaH sampraNihitaH svastha ityarthaH guru: AcArya: saziSya : anuyogAnujJArthaprastutena ziSyeNa saha vidhinA sUtravidhinA pratyupekSate pratilikhati mukhavastrikA, tayA ca mukhavastrikayaiva sazira : mastakena saha kAyamapi zarIramapi pratyupekSata iti / / 136 / / tata: - AvartIdazabhirvandanadAnena bhaNati ziSyo'tha / sandizata svAdhyAyaM svasthA: prasthApayAma iti / / 137 / / TIkA - aavtedishbhirvndndaanen dvAdazAvartavandanena vanditvA guruM bhaNati prArthayati ziSyo vineyaH athazabda Anantarye, kiM bhaNati? sandizata svAdhyAyaM svasthAH supraNihitA: prasthApayAmaH prakarSeNa vartayAma iti / / 137 / / tata: prasthApayetyanumate prasthApayato hyubhau tatazca guruH| tiSThennivedite'smin prasthApayato'nuyogaM dvau / / 138 / / TIkA - prasthApaya iti guruNA anumate anujJAte sati ubhau hi guruziSyau dvAvapi svAdhyAyaM prsthaapytH| tatazca svAdhyAye ca prasthApite sati guru: AcArya: tiSThed niSIdet svaniSadyAyAM, tata: ziSyo nivedayati svAdhyAyaM, nivedite'smin svAdhyAye sati upayuktau santau prasthApayato vidhinA anuyogaM jinavacanavyAkhyAnaM dvAvapi guruziSyau / / 138 / / tatazca - |mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 50 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogaM guruNA'tho ziSyo'nujJApayecca vanditvA / abhimantryA'kSAn devAn vandeta gurustato vidhinA / / 139 / / sanamaskAranandImAkarSayati sthito'tha paripUrNAm / ziSyaH zRNoti bhAvAnnandImAkRSya bhaNati guruH / / 140 / / TIkA - atho mAGgalye ziSyo vineyo guruM vanditvA guruNA AcAryeNa anujJApayecca anuyogm| tato guruH sUrimantreNa akSAn candanakAn abhimantrya vandeta devAn caityaani|ath guruH AcArya: sthita evordhvasthAnena vidhinA sUtroktavidhinA sanamaskAranandI namaskAramahAmantrapUrva nandIsUtram AkarSayati paThati paripUrNAM sampUrNA granthapaddhati ziSyazcordhvasthAnena sthita: san vidhigRhItamukhavastrikAsthagitavadanakamalaH zRNoti nizAmyati bhAvAt zuddhAzayAdupayuktaH sn| tato nandImAkRSya nandI paThitvA bhaNati guruH vakSyamANam / / 139-140 / / guruvacanamAha anuyogamasya sAdhoH kSamAzramaNahastato'hamanujAne / paryAyadravyaguNai: so'nujJAto'tha vanditvA / / 141 / / sandizata kiM bhaNAmItyAdi prAgvadvadediha vizeSaH / adhikAzIranyeSAM dhAraya samyak pravedaya ca / / 142 / / TIkA - kSamAzramaNahastata: prAktanaRSINAM hastena, na svamanISikayA aham asya upasthitasya sAdho: anuyogaM jinAgamavyAkhyAnaM paryAyadravyaguNaiH chAndasatvAd dravyaguNaparyAyairvyAkhyAGgarUpaiH anujAne anuyogasyAnujJAM vitraamiityrthH| atha Anantarye so'nujJAta: anuyogA'nujJAprApto vanditvA bhaNati - sandizata yUyaM kiM bhaNAmi? ityAdivacanajAtaM prAgvat sAmAyikacAritrapratipattivad drssttvym| vizeSastu kAzate zobhata iti kAzI: abhinavAcAryeNAdhika: kAzI: adhikAzI: vadediha gururbhaNati, tadyathA - samyagAcArAsevanena dhAraya anyeSAM ca samyageva pravedayA'nuyogamiti / / 141-142 / / tataH - ..... gururUpavizati kRtatripradakSiNe ziSyake tnuutsrge| vihite cAnujJArthe saniSadyaguruM pradakSiNayet / / 143 / / TIkA - kRtatripradakSiNe tripradakSiNIkRte ziSyake vinaye sati tato gururupavizati AcAryo niSadyAyAM niSIdati, atrAntare vihite kRte cAnujJArthe tanUtsarge kAyotsarge guruNA, ziSyaH saniSadyaguruM niSadyAyAmupaviSTaM guruM tri: pradakSiNayet tripradakSiNaM vandeteti / / 143 / / tata upaviSTasya gurustrIn vArAn svAntike suziSyasya / kathayati mantrapadAni svaparamparayA''gatAni / / 144 / / TIkA - tataH svAntike gurudakSiNapAdhai upaviSTasya taniSadyAyAmeva niSaNNasya suziSyasya anuyogAnujJArhasya guru: AcAryaH kathayati karNamUle zrAvayati trIn vArAn svaparamparayA''gatAni AcAryapAramparyeNA''yAtAnyeva mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 51 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mantrapadAni vidhinA sarvArthasAdhakAnIti / / 144 / / tathA - datte sugandhamuSTIMstrInakSANAM pravardhamAnAMzca / tadgrAhiNaM ca ziSyaM svaniSadyAyAM nivezayati / / 145 / / TIkA - guruH datte prayacchati trIn prati muSTiM pravardhamAnAn sugandhamuSTIn surabhigandhasahitAnAm akSANAM candanakAnAM, ziSyazcopayuktaH san vidhinA gRhnnaati| evaM vyAkhyAnAGgarUpAnakSAn dattvA niSadyAyA: uttiSThati AcArya:, tadgrAhiNam akSamuSTigrAhiNaM ca ziSyam abhinavAcArya svaniSadyAyAM guruniSadyAyAM nivezayati upavezayatIti / / 145 / / tataH - taM vandate'tha samunirguruH svazaktyA sa dezanAM datte / tulyaguNadIpanArtha naitad duSTaM dvayorapi hi / / 146 / / TIkA - atha AnantaryetaM guruniSadyAyAmupaviSTamabhinavAcArya vandate praNamati samuniH sannihitA'zeSasAdhubhiH sahita: guru: AcAryaH / vanditvA taM bhaNati ca guruH kuru vyaakhyaanmiti| tata: so'bhinavAcAryo guruniSadyAyAM sthita eva svazaktyA yathAzakti dezanAM nandyAdiviSayAM parSadaM vA jJAtvA'nyaviSayAmapi datte prycchti| na naiva etad guruniSadyAyAmupavezanaM ca ziSyasya guruNA ca vandanaM duSTaM doSAvahaM dvayorapi guruziSyayorapi hi hetau yasmAt tulyaguNadIpanArthaM lokAnAM ziSyagatasvatulyaguNakhyApanArthaM jItametaditi / / 146 / / praNamanti tato munayo gurustataH svaasnsthitstsy| kurute guNaprazaMsAmanye tu prathamamevAhuH / / 147. / / TIkA - tato vyAkhyAnasamanantaraM praNamanti vandante munayaH saadhvH| uttiSThati ca tata: punarniSadyAyAH abhinvaacaaryH| tata: guruH maulAcArya: svAsanasthitaH svaniSadyAyAM niSaNNa: san tasya abhinavAcAryasya kurute vidadhAti guNaprazaMsAM gunnaanaamupbRNhnnm| anye AcAryA: tuzabdo vizeSadyotane prathamameva vyAkhyAnAdau guNaprazaMsAm AhuH kathayantIti / / 147 / / guNaprazaMsAmAha - ayamanuyogI prAjJaH pravacanakAryeSu nityamudyuktaH / yogyebhyo vyAkhyAnaM dadyAt siddhAntavidhinaiva / / 148 / / TIkA - ayam abhinavAcArya: anuyogI jinavacanavyAkhyAtA prAjJaH paNDitaH pravacanakAryeSu jinazAsanaprayojaneSu nityaM sadA udyukta: udyato yogyebhya: vakSyamANamAdhyasthyAdiguNagaNopetebhya: vyAkhyAnaM vaktRtvaM dadyAt prayacchet siddhAntavidhinA vakSyamANena, na puna: svamanISikayeti / / 148 / / zravaNayogyAnAha - madhyasthA buddhiyutAH prAptA dharmArthinazca yogyAH syuH / iha mArjanAdipUrvaM viSayaprajJApanA ca vidhiH / / 149 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 52 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA- madhyasthAH sarvatrA'raktadviSTatvenA'sadgrahamuktAata eva zuddhAzayA: prAya AsannabhavyAH, buddhiyutA vastugataguNadoSAn gambhIratayA prapadyante, prAptAH punarAvazyakAdisUtrasya yAvat sUtrakRtAGgaM yairadhItamityarthaH, dharmArthinazca priyadharmA avadyabhIravazca cazabdAt pariNAmakAdiparigrahaH, yogyAH pravacanArthazravaNasya syuH| ata eva teSu vyAkhyAtRparizramaH saphalo bhvti| evambhUtA utsargApavAdayorviSayavibhAgaM samyak prinnmynti| atipariNAmakA'pariNAmakAnAM tu karmadoSAdahitameva vijJeyaM doSodaye auSadhatulyaM viparyayakArIti tebhyasteSAM hitArthameva vyAkhyAnaM na kuryAditi zrIpUjyA AhuH - Ame ghaDe nihattaM, jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iasiddhaMtarahassaM, appAhAraM viNAsei / / 982 ||pNc-vstuke| ato yogyebhyo vineyebhya upasampannebhyazca yathAvidhi vyAkhyAnaM kuryaaditi| atha vidhimAha - iha vyAkhyAnaprakrame maunIndrapravacane vA mArjanAdipUrvaMmArjanaM vyAkhyAnasthAnasya AdipadAniSadyA gurvAdaH, akSA upanIyante, kRtikarmA''cAryAya, kAyotsargo'nuyogArthaM vandanaM jyeSThaviSayam, iha bhASamANo bhavati jyeSThaH, na tu paryAyeNa, tato vandeta tmev| taduktaM ca majjaNa nisijja akkhA, kiikammassagga vaMdaNaM jitu / . bhAsaMto hoi jiTTho, na u pajjAeNa to vaMde / / 1001 / / (paJcavastuke) tato viSayaprajJApanA ca vyAkhyAnaviSayakathanaM ca vidhiriti / / 149 / / atha vyAkhyAtAramAzrityAha - vyAcakSIta samabhAvaM zrotuH paribhAvya yogyatAbhedam / api dRSTivAdabhedaM nirmUDhaM vA tata: sUtram / / 150 / / TIkA - vyAcakSIta vyAkhyeyaM samabhAvaM maitrI jagajjIveSu mokSamUlam upalakSaNAt tatkAryamahiMsAdikaM yadi vA kriyAvizeSaNametat, tathA ca - yathA ziSyANAM tathaivopasampannAnAmapi vyaackssiiteti| tathA - zrotRRNAM yathA'vagamo 'jAyate Agamikavastu Agamena yathA svarge'psarasa: uttarA: kurava ityAdi, yuktigamyaM punaryuktyaiva yathA dehamAtrapariNAmyAtmetyAdi, yaduktaM ca - jo heuvAyapakkhammi heuo Agame aaagmio| so sasamayapaNNavao, siddhaMtavirAhao anno / / 993 / / pnycvstuke| __ zrotuH zravaNAyopasthitasya yogyatAbhedaM tIvramandAdikSayopazamavizeSaM paribhAvya vicintya vyAkhyAnaM kuryaat| yogyatarAn vA ziSyAn jJAtvA dRSTivAdabhedamapi vyAkhyAnayitavyaM, tato vA dRSTivAdAdvA niyUMDham samuddhRtaM nandIstavaparijJAdi sUtram alpAkSaratve sati bahvarthasUcakamiti / / 150 / / niyUMDhalakSaNamAha - samyagdharmavizeSo yatra kaSacchedatApaparizuddhaH / kathitastanniyUDhaM varazrutaM stavaparijJAdi / / 151 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 53 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - yatra granthavizeSe samyagdharmavizeSa: pAramArthikaH kaSacchedatApaparizuddhaH vidhipratiSedhau kaSaH, tatsambhavapAlanA ceSTokticchedaH, ubhayanibandhanabhAvavAdazca tApaH, etattribhi: parIkSAlakSaNaiH parizuddha: trikoTidoSavarjita ityarthaH, kathito varNita: tat sUtraM niyUM samuddhRtaM dRSTivAdAdeH, nAmagrAhamAha - varazrutam uttamazrutaM stavaparijJAdi AdipadAd nandyAdigrahaNamiti / / 151 / / atha kaSAdisvarUpamAha prANavadhaprabhRtInAM pratiSedhaH pApakAraNAnAM ya / dhyAnAdhyayanAdInAM yazca vidhiH sa khalu dharmakaSaH / / 152 / / bAhyAnuSThAnena dvayaM na bAdhyeta yatra niyamena / sambhavati ca parizuddhaM sa punardharme smRtacchedaH / / 153 / / jIvAdibhAvavAdo bandhAdisAdhakazca tApo'tra / etaiH khalu parizuddho dharmo dharmatvamupayAti / / 154 / / TIkA - prANavadhaprabhRtInAM hiMsAmRSAvAdAdInAM pApakAraNAnAM pApasthAnakAnAM sakalalokasammatAnAM yaH pratiSedhaH parihAratayA niSedha: zAstre, dhyAnAdhyayanAdInAM dhyAnaM dharmyam adhyayanaM cAgamAdInAmAdau yeSAmanazanAdInAM te tathA teSAM yazca vidhiH kartavyatArUpeNa tatraiva zAstre sa eva khaluzabdo'vadhAraNe dharmakaSa: dharmasuvarNaparIkSAyAM kaSo bhavati / / 152 / / bAhyAnuSThAnena samitiguptyAdItikartavyatArUpeNa dvayaM vidhipratiSedhalakSaNaM na naiva bAdhyeta asaGgatimApadyeta yatra upadeze'rthe vA, tathA - niyamena avazyaMtayA sambhavati ca zakyAnuSThAnatayA parizuddhaM niraticAraM pAlanaM vidhipratiSedhayoH sa puna: dharme dharmasuvarNaparIkSAyAM smRta: kathito'rhadbhiH chedaH / / 153 / / yazca jIvAdibhAvavAdaH pariNAmyAtmakarmaprabhRtipadArthavAda: bandhAdisAdhakazca bandhamokSAdisAdhakazca zAstre sa tApaH smRtaH atra dhrmsuvrnnpriikssaayaam| etaiH kaSacchedatApaiH parIkSAlakSaNaiH khalu zabdo'vadhAraNe parizuddha eva dharmaH zrutacAritralakSaNo dharmatvamupayAti samyagbhavatIti / / 154 / / kaSAdiparizuddhadharme phalA'visaMvAdena vaJcanA'bhAvAjjIvo muktisukhAnubandhIni sarvANi kalyANAni prApnotItyAha - kalyANAnyatra syuH puMsaH samprAptamokSabIjasya / suramanujezasukhAni pratipUrNasukhAnubandhIni / / 155 / / TIkA - kalyANAni zreyAMsi ca atra parizuddhadharme syuH jAyeran puMsaH sattvasya samprAptamokSabIjasya aAptasamyaktvasya nirAzaMsabhAvAt suramanujezasukhAni devendranarendrazarmANi pratipUrNasukhAnubandhIni zivazarmAnubandhInIti / / 155 / / mokSabIjamAha - bhUtArthazraddhAnaM samyaktvaM mokSabIjamAtrAhuH / bhUtArthavAcakAttacchutAttadAptasya vacanaM tu / / 156 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 54 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - bhUtArthazraddhAnaM sadbhUtapadArthA''sthA samyaktvaM samyagdarzanaM mokSabIjam AdyamokSakAraNam atra maunIndrapravacane zuddhadharmavicAre vA taduktaM - tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM (tattvArtha sUtra a.1-2)| tat samyaktvaM ca jIvAnAM prAdurbhavati bhUtArthavAcakAt sadbhUtapadArthavAcakAt zrutAd jinAgamAt skaashaat| tat zrutaM ca Aptasya kSINarAgAdidoSasya vacanaM bhASitameva tuzabdo'vadhAraNena punarapauruSeyaM vacanaM puruSavyApArAbhAve'nupalabdheriti / / 156 / / para Aha - nanu tadapi tato na syAt, vyabhicArasyopalambhato vyaktam / yadanantazaH zrutAptiH zrute zrutA dravyaliGgavatAm / / 157 / / TIkA - nanu AkSepe tat samyaktvam api zabdaH sambhAvanAyAM bhinnakramazca tataH zrutAd na nApi syAd jAyeta, vyabhicArasya tadbhAvabhAvitvAbhAvalakSaNasya upalambhata : anubhvaat| vyabhicAraM pradarzayati paraH - yad anantaza: anantakRtvaH zrutAptiH zrutasAmAyikasya prApti: dravyaliGgavatAM dravyato rajoharaNAdiliGgadhArakANAM yata: sAMvyavahArikarAzipatitAnAM sarvajIvAnAM graiveyakeSUpapAta: anantazo bhaNita: sa ca na vinA jinaliGgaM, tatra ca sUtrapauruSyAdernityakartavyatayA jinaprajJaptatvAt, zrute Agame zrutA zravaNagocaramAgatA, tathApi teSAM samyaktvaM na jAtamiti / / 157 / / atra granthakAra: pratividhatte - ... satyaM tatprAptAvapi vIryaM nollasitameva jIvasya / hetuzca tadullAse prAyaH zrutameva ko doSaH? / / 158 / / TIkA - satyam ardhasvIkAre, tatprAptAvapizrutaprAptAvapi vIryameva sAmarthyameva karmavijayAya tathAsvabhAvatvAd nollasitaM nAvirbhUtaM jIvasya dravyaliGginaH, tathApi hetuzca kAraNaM puna: tadullAse vIryollAse prAyo nisargatastadullAsavyavacchedena bAhulyAt zrutameva jinavacanameveti ko doSaH? nAsti kopi doSa iti / / 158 / / kathametadevamityAha - asakRdapi kSArAdyaiH prAptairaprAptavedhapariNAmaH / vedhaM zuddhiM ca yathA jAtyamaNiryAti taireva / / 159 / / TIkA - asakRdapi anekazo'pi kSArAdyaiH kSAramRtpAkAdibhi: tathAsvabhAvatayA prAptairapi avAptairapi aprAptavedhapariNAma : anAsAditazuddhipUrvarUpa: yathA yena prakAreNa jAtyamaNi: padmarAgAdi: taireva kSArAdyaiH vedhaM zuddhipUrvarUpaM zuddhiM ca nairmalyaM ca yAti prApnoti, dRSTAnte jAtyamaNigrahaNAd dArTAntike'bhavyAnAM tadvyavacchedo jJeyaH, tathA bhavyo vIryollAsaM zuddhiM ca zrutAdeva prApnotIti / / 159 / / etadevAha akalitavIryollAsastathA zrutAdanantaza: prAptAt / labhate vIryollAsaM bhavya : zuddhiM ca tata eva / / 160 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 55 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA- tathA tena prakAreNa akalitavIryollAsa: anAsAditavIryollAsa: anantazaH anantavAraM prAptAd labdhAt zrutAt zrutadharmAd labhate prApnoti vIryollAsaM niruktalakSaNaM zuddhiM samyaktvAdikrameNa muktiparyavasAnAM nirmalatAM labhate prApnoti tata eva zrutAdeveti na ko'pi doSa iti / / 160 / / evamapi kuta:? ityAha - asyaiva hi svabhAvo yadatIteSu zrutAdiyogeSu / labhate vIryollAsaM bhavyaH zuddhiM ca buddhiM ca / / 161 / / TIkA - hi haitau yasmAd asyaiva bhavyasattvasyaiva, na punarabhavyasattvasya, svabhAvaH svarUpaM yad yathA tasya yAvantaste zrutAdiyogAstAvatsuatIteSu vyapagateSu zrutAdiyogeSu dravyazrutasambandhiSu tataH svabhAvAd labhate AsAdayati vIryollAsaM niruktalakSaNaM bhavyaH AsannasiddhikaH, tena vIryollAsena granthiM bhittvA zuddhiM samyaktvAdilakSaNAM buddhi ca matizrutAdikevalajJAnAvasAnAM ca, tata: siddhyatIti / / 161 / / nanvevaM bhaNatA bhavatA svabhAvavAdAbhyupagamena parityakta: karmavAda ityAzaGkayAha - naivaM svabhAvavAdaH syAdvAde'ntarabhavaMzca doSAya / sahakArivazAccitraM bhavyatvaM ca svabhAvo'tra / / 162 / / TIkA - na naiva evaM svabhAvAdisamudAyarUpeNa hetuvAde svabhAvavAdaH uktalakSaNa: syAdvAde anyo'nyApekSAlakSaNe antarbhavan samAvizan doSAya bAdhAyai yata: sahakArivazAt karmapuruSakArAdisahakArikAraNavazAt citraM tIrthakRtvAdiphalabhedaprabhRtinA tathApAkAdiyogyatvAdvaividhyavadbhavyatvam anAdipAriNAmikabhAvalakSaNam eva cazabdo nirdhAraNe svabhAvaH upakramaNAdirUpa: AtmabhUtaH svo bhAvaH atra kAryakAraNabhAvavicAra iti / / 162 / / nanu bhavyatvameva citramiti kathamabhyupeyamityAzaGkyAha - tadacitratve siddheH kAlAdibhidA kadApi na ghaTeta / karmAdibhirapi tadupakrame ca taccitratA bIjam / / 163 / / TIkA - tadacitratve tasya bhavyatvasyA'citratve tulyatve RSabhavardhamAnagautamAdInAM siddheH siddhigamanasya kAlAdibhidA kAlakSetrAdibheda: kadApi kasminnapi kAle na naiva ghaTeta yuktiyukta: syaat| atha karmAdibhistadupakrame kAlAdibhedo ghaTeteti ceda, ucyate - karmAdibhirapi karmapuruSakArAdibhirapi tadupakrame bhavyatvaparipAke ca taccitratA bhavyatvagatacitratvameva bIjaM hetuH, yasmAttaccitratvameva karmAdIni tathA''kSipatIti / / 163 / / anyathA - no cedabhavyajIvasvabhAvamapi tAni kiM na vijayeran / tadvyApArAbhAve'pyasminnanviSyatAM bIjam / / 164 / / TIkA - no ced anyathA abhavyajIvasvabhAvamapi tAni karmAdIni kiM na vijayeran ? vijyernev|n ca vijayante tasmAt kAlAdibhedena siddhigamanasya bIjaM citraM bhvytvmevaa'bhyupgntvym| nanu karmAdInAM tadvijaye vyApArAbhAva iti na doSa iti ced, ucyate - AstAM bhavyasya siddhigamane karmAdInAM vyApAre tadvyApArAbhAve'pyasmin mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 56 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhavyasvabhAve karmAdInAmabhavyasvabhAvaM jetuM vyApArAbhAve'pi bIjaM nidAnam anviSyatAM maargytaam| idamuktaM bhavatiatra bIjaM tu tathAcitrasvabhAvamRte'paraM kiJcid brahmaNA'pi na vaktuM pAryata iti / / 164 / / etadeva bhAvayati - tatraiva tAni kiJcit phalamatha janayanti nAparatreti / nanu teSviva svabhAvo bhidAM vrajedAzraye'pyevam / / 165 / / TIkA - atha vikalpe tatraiva bhavya eva tAni karmAdIni kAraNabhAvena kiJcit samyaktvAdilakSaNaM phalaM kAryaM janayanti niSpAdayanti, na naiva aparatra abhavye, iti hetoH, nanu AmantraNe, evaM teSviva karmAdiSviva Azraye'pi karmAdInAmAdhArabhUte bhavyA'bhavyalakSaNe jIve'pi svabhAvo bhavyatvA'bhavyatvarUpo bhidAM bhedaM vrajet prApnuyAditi / / 165 / / nanvevaM vinigamakAbhAva ityAzaGkyAha - vinigamakAbhAvAdapi hetUnAmiti phale mitho'pekSA / . itthamabhipretyaitat sammatyAM nijagade sudhiyA / / 166 / / TIkA- iti anantaroktanityA yathopAdanakAraNaM svakAryasiddhau sahakArikAraNAni apekSate tathA sahakArikAraNAni api phalajanane upAdAnaM parasparaM caapekssnte| evaM vinigamakAbhAvAd ekatarapakSapAtiyuktivirahAd apizabda: samuccaye hetUnAM kAlAdikAraNAnAM phale kAryajanane mitha: parasparam apekSA AvazyakatA'nivAryA / ittham evam abhipretya abhisandhAya etadvakSyamANalakSaNaM sammatyAM sammatitarkaprakaraNagranthe nijagade samagIryata sudhiyA zrIsiddhasenadivAkareNeti / / 166 / / yannigaditaM tadAha - kAlo sahAva NiyaI puvvakayaM purisakAraNegaMtA / micchattaM te ceva u samAsao hoMti sammattaM / / 167 / / TIkA - kAla evaika: sarvasyA'sya jagata: kAraNaM tathA svabhAva eva niyatireva pUrvakRtameva puruSakAra eva kAraNamekAntAd aparanirapekSatayA kAlAdInAM kAraNatvenA'bhyupagamA mithyAtvaM mithyaavaadH| ta eva kAlAdaya eva tuzabdo vizeSadyotane samAsata: parasparAjahadvRttaya: kAraNatayA'bhyupagamyamAnA bhavanti samyaktvaM pratipadyante smyktvruuptaam|ayN bhAva :- kAlAdipratyekaikAntakAraNarUpo mithyAvAdastathA parasparasavyapekSakAlAdikAraNalakSaNa: samyagvAdaH / atra bahuvaktavyaM tattu sammatyAdigranthato'vaseyamiti / / 167 / / atra bauddha Aha - tadapi na citratvaM cedanekajananaikasvabhAvatvAt / kSaNikasamarthAt svaphalopanaterapi ca prativyakti / / 168 / / TIkA - AstAM sahakArivazAccitratvAbhAva:, tadapi tasmAt samudayavAdAdapi svabhAvasya citratvaM nAnAtvaMna naivAbhyupagamyate iti zeSaH, kSaNikasamarthAt kurvadrUpavato'rthAt sakAzAt prativyakti svasantAnagatottarakSaNaM prati parakIyasantAnagatajJAnakSaNaM prati ca svaphalopanate: svalakSaNajanyatattatkAryaniSpatteH, atra hetumAha - anekajananaikasvabhAvatvAt svalakSaNasya svabhAvaikatve sati api anekkaaryjnnsaamrthyaat| evaM jainamate'pi |mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 57 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasmAdeva bhavyatvasvabhAvAt samyaktvacAritrAdiprAptistathA tatprAptau kAlAdisamavadhAnamupapatsyate iti ced, na, nAnAsAmarthyasvabhAvatvena srvthaiktvvirodhaat| Aha - svabhAvabhedAd na bhAvabhedaH, api tu viruddhasvabhAvabhedAt, tattatkAryajanakatvA'janakatve cA'kSaNikasya viruddhau svabhAvau, upAdAnatvasahakAritvazaktyozca na virodha iti ced, na, tathApyanekazaktitAdAtmyAnuviddhakarUpakSaNAdyabhyupagame'nekAntAbhyupagamo'nivAritaprasara iti / / 168 / / etadevAha - naivaM nAmAntarataH syAdvAdopagamaparyavasitatvAt / ekAntasyA'ghaTanA vikalpata: kAtya'dezAbhyAm / / 169 / / TIkA - naivaM anantaragAthAyAM bauddhena yathoktaM tathA naivAbhyupagamyate ityarthaH, atra hetumAha - nAmAntarata: anekazaktitAdAtmyAnuviddhaikarUpAdyakSaNAbhyupagamadvArA vyapadezabhedena syAdvAdopagamaparyavasitatvAd anekaantvaadsviikaarpryvsaanaat| hetvantaramAha - ekAntasya ekAntakasvabhAvasya aghaTanAd yuktyA'nupapannatvA vikalpataH kAtya'dezAbhyAma, tathAhi-svalakSaNaM vastUttarakSaNe anyasantatigatajJAnakSaNajanane kAtsyeMna - sAmastyena vyApriyeta ekadezena veti vikalpadvaye prathamavikalpe anyatarasyaivotpattiH, na tUbhayasya, sAmastyenaikakAryakaraNe vygrtvaat| dvitIye tu siddham ekasyA'nekasvabhAvatvam ekatve'pi dezabhedAditi / / 169 / / nanu nAsti svabhAvabhedena sAMzatApattiH, bIjasvalakSaNa evAnyasmin kssnne'kuuriibhvti| nAstyatra kazcit svabhAvaprabhAvaH, tasyaiva tthaabhvnaat| eka eva svabhAva: parasantatau jnyaanmutpaadrti| tata: kathaM svabhAvabhedenA'nekAntavAdaprasaGga iti ced, ucyate - tasyaiva tathAbhavane no hAtuM pAryate'nvayo'rthAnAm / vyatireko'pi kramikasvakAryayogAditIyaM dik / / 170 / / . TIkA - tasyaiva yathA mRtpiNDasyaiva tathAbhavane ghaTabhavane no naiva hAtum apalapituM pAryate zakyate anvayo mRttikA mRttiketi anugatAkArA buddhiH, vyatireko'pi piNDazca ghaTazceti vyAvRttAkArA buddhirapi tathA bIjasyAMkUrIbhavane na hAtuM pAryate'nvayo vytirekshc| na caitad vAcyam - virodhAdekaM vastu nobhayarUpamiti, tthaasNvednaad| etadevAha - kramikasvakAryayogAt sthAsakakozakuzUlazivakaghaTAdikramabhAvimRttikAkAryasambandhavad aNkuurkishlyptraadibiijkaaryyogaat| iti evaM mArgAnusAritvasamyaktvacAritraprabhRtivibhinnAvasthAsu jIvadravyasyA'nvayo hAtuMna pAryate tathaiva mArgAnusAritvasamyaktvacAritralakSaNakramabhAvibhavyatvakAryayogAvyatireko'pi na hAtuM paaryte| evaM sarvatraikAnekanityAnityasadasatprabhRtidharmeSu iyaM diganusrtvyaa| idamuktaM bhavati - anantaroktanItyA dravyarUpeNaikatvaM svabhAvalakSaNaguNaparyAyapradezabhedaizcA'nekatvam, evaM dravyarUpeNa nityatvaM paryAyarUpeNa cAnityatvam, svadravyakSetrakAlabhAvaiH sattvaM paradravyakSetrakAlabhAvaizcA'sattvamityAdyanantadharmAtmakavastutattvaM sUkSmadhiyA vicAraNIyamiti bhAvaH / idamapidhyeyam - sakalamapi trilokIgataM mRdAdidravyamAtmanaiva pratikSaNamutpAdavyayadhrauvyAtmakam, kulAladaNDAdayastu ghaTaghaTikAkapAlAdivizeSakaraNe eva vyApriyanta iti / / 170 / / tatazca |mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 58 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdAditthamayaM vIryollAsaMkramAt samAsAdya / samyaktvaM dravyAkhyaM bhAvaM caraNaM ca zivameti / / 171 / / ___TIkA - syAdvAdAdanyo'nyApekSayA itthaM svabhAvAdisamudAyAdeva ayaM bhavyasattvo vIryollAsaM tathAvidhasAmarthyodayaM tataH kramAd uttarottaraM vakSyamANasamyaktvAdIni samAsAdya samprApya tato dravyAkhyaM samyaktvaM vakSyamANalakSaNaM tato bhAvaM bhImo bhImasena iti nyAyAdbhAvasamyaktvaM vakSyamANasvarUpaM tata: caraNaM cAritraM cazabdAd tathAvidhotkRSTopazamaM tata: kevalajJAnaM tatazca zivaM mokSam eti prApnotIti / / 171 / / dravyasamyaktvAdisvarUpamAha dravyAkhyaM samyaktvaM jinavacanaM tattvamiti ruciH paramA / bhUtArthabodhazaktyA pariNamate bhAvasamyaktvam / / 172 / / TIkA - dravyAkhyaM samyaktvaM pradhAnadravyasamyaktvamityarthaH, kiMsvarUpam? jinavacanameva tattvaM nAnyaditi paramA uccatamA ruciH svArasyalakSaNA dravyasamyaktvam anaabhogvdrucimaatrm| tathA cAgama :____ tameva saccaM nIsaMkaM saccaM jaM jiNehiM paveiyaM ||aacaaraangg sU.(1-5-5-)163 / / 'paramaTe sese aNadve' 'iNameva niggaMthe pAvayaNe aTe' ityAdi etadeva dravyasamyaktvaM bhUtArthabodhazaktyA yathAvasthitavastugrahaNazaktyA pariNamate parizuddhazraddhAsvarUpamApadyate tadA bhAvasamyaktvaM naizcayikasamyaktvaM procyate tIrthakaragaNadharAdibhiH prazamAdisvakAryakAritvAditi / / 172 / / etadeva bhAvayati - . ajJAtaguNe samyag yA zraddhA bhavati sundare ratne / hanta tato'nantaguNA vijJAtaguNe punastasmin / / 173 / / TIkA - samyak samIcInatayA ajJAtaguNe manAgjJAtaguNa ityarthaH, sundare zobhane ratne cintAmaNyAdau yA ... zraddhA upAdeyaviSayA ruci: bhavati jAyate, hantazabdo harSe tata: anantaroktazraddhAsakAzAttIvratayA anantaguNA zraddhA vijJAtaguNe anubhUtasvabhAve punastasmin sundararatne jAyate tathA dravyasamyaktvagatazraddhA'pekSayA bhAvasamyaktvasatkA zraddhA boddhavyeti / / 173 / / tata: kimityAha - prazamAdiliGgajanakaM zivabIjaM tena bhAvasamyaktvam / zrutadharmastaddhetuH parIkSaNIyastato yatnAt / / 174 / / - TIkA - yena kAraNena prazamAdiliGgajanakaM prazamasaMveganirvedAdiliGganiSpAdakaM bhAvasamyaktvaM naizcayikasamyaktvaM tena kAraNena parizuddhacaraNapariNAmajanakatvena bhavopagrAhikarmakSayakAritvAt zivabIjaM mokssaa''dykaarnnm| prAsaGgikamabhidhAya prastutamAha - yasmAt zrutadharma: cAritradharmavyavasthAkArI taddhetuH bhAvasamyaktvasya bAhulyena janaka: | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 59 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tata: tasmAt parIkSaNIyaH kaSAdibhi: yatnAt sUkSmadhiyA vicAraNAlakSaNAd, na tu yathAkathaJciditi / / 174 / / kaSalakSaNamAha - sUkSmo'styazeSaviSaya: sAvadha yatra karmaNi niSedhaH / rAgAdikuTTanasahaM dhyAnaM ca sa nAma kaSazuddhaH / / 175 / / TIkA - yatra zrutadharme sUkSmo nipuNaH asti vidyate azeSaviSaya: vyAptyetyarthaH, sAvakhe pApe karmaNi anuSThAne niSedhaH pratyAkhyAnaM tathA rAgAdikuTTanasahaM rAgadveSAdinirdalanasamarthaM dhyAnaM dhyeyaviSayaikapratyayasantatilakSaNaM cazabdAdadhyayanAdigrahaH sa eva zrutadharma: nAmazabdo nizcaye kaSazuddhaH kaSaparIkSayA zuddha uttIrNa iti / / 175 / / . itthaM lakSaNamabhidhAyodAharaNamAha - no kAryA parapIDA yathA'tra manasA girA ca vapuSA ca / dhyAtavyaM ca nitAntaM rAgAdivipakSajAlam / / 176 / / TIkA - no na kAryA vidhAtavyA parapIDA parasya vyathA manasA cittena girA ca vAcA ca vapuSA ca kAyena ca kAraNabhUtena tathA dhyAtavyaM ca nitAntaM muhurmuhurbhAvanAviSayakaraNIyaM rAgAdivipakSajAlaM rAgAdyazubhabhAvena jIvo'tyarthaM karmaNAM bandhako bhavati tathA vipakSe zubhapariNAme sati karmaNAM kSapako bhvti| tata: arthaviSaye rAgabhAve arthasyopArjanAdisaGklezaM, dveSe sati cetanaviSaye maitrI tathA mohe ca sati vastusvabhAvamityAdi vipakSajAlaM dhyaatvym| evambhUto vidhi niSedho patropalabhyate sa dharma: kaSazuddho vijJeya iti / / 176 / / / atha kaSAzuddhalakSaNamAha - sthUlo na sarvaviSayaH sAvadha yatra karmaNi niSedhaH / rAgAdikuTTanasahaM na dhyAnAdyeSa tadazuddhaH / / 177 / / TIkA - yatra zrutadharme sthUla: anipuNaH, na sarvaviSaya: avyApaka: sAvadha sapApe karmaNi anuSThAne niSedhaH pratibodha: tathA rAgAdikuTTanasahaM rAgAdidoSavighaTanasamarthaM na naiva dhyAnAdi - akSaradhyAnAdi eSa zrutadharmaH tadazuddha H kaSA'zuddha iti / / 177 / / atha kaSAzuddhanidarzanamAha - bahubhiH paJcabhirekA hiMsA'tra yathA mRSA visaMvAde / dhyAnena dhyAtavyaM tattvamakArAdikaM ceti / / 178 / / TIkA - yathA nidarzane atra kaSA'zuddhe zrutadharme bahubhiH ekendriyAdibhi: ekA saGkhyayA tathA paJcabhiH vakSyamANaiH kAraNaiH hiMsA prANAtipAtalakSaNA bhavati tathA mRSA mRSAvAdo visaMvAde vAstava iti, tathA dhyAnena kAraNabhUtena dhyAtavyaM dhyAnaviSayakartavyaM tattvam parAtmasvarUpam akArAdikaM vakSyamANaM ca samuccaye iti samAptau / / 178 / / anantaroktagAthArthaviSayaM yadanyairuktaM tadAha - "anasthimatAM zakaTabhareNaiko ghAta:" mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 60 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA / / 1 / / tathA asanto'pi svakA doSA: pApazuddhyarthamIritAH / na mRSAyai visaMvAda-virahAttasya kasyacit / / 1 / / tathA brahmokAro'tra vijJeyaH akAro viSNurucyate / mahezvaro makArastu trayamekatra tattvata iti / / 179 / / anyatra tvevamuktam akAro viSNuruddiSTa ukArastu mheshvrH| makArastu smRto brahmA praNavastu trayAtmakaH / / 1 / / / / 179 / / atha chedamAzrityAha- . nityodyuktatayA yA saMyamayogeSu vividhabhedeSu / vRttirdhArmikasAdhostadbAhyaM syAdanuSThAnam / / 180 / / etena vidhiniSedhau bAdhyete yatra naiva niyamena / sambhavataH parizuddhau buvate taM chedaparizuddham / / 181 / / ... TIkA- nityodyuktatayA sadA'pramattatayA yA saMyamayogeSu kuzalavyApAreSu vividhabhedeSu anekaprakAreSu vRtti: vartanA dhArmikasAdho: dharmapriyasya yate: tad anantaroktavRttilakSaNaM bAhyaM syAdbhaved anuSThAnam / / 180 / / etena anantaroktAnuSThAnena vidhiniSedhau prAgvyAvarNitasvarUpau naiva bAdhyete na virodhamApadyete apitu sambhavatazca vRddhi yAta: niyamena avazyaMtayA yatra yathoditAnuSThAnapratipAdake zrutadharme taM zrutadharmaM tatpratipAdakaM vA''gamaM parizuddhau chedaparizuddhau bruvate tIrthakaragaNadharAdayaH chedaparizuddhaM chedena parizuddhamiti / / 181 / / atrodAharaNamAha - samitiSu paJcasu ca yathA tisRSu ca guptiSu sadA'pramattena / vidhinA yatinA kAryaM kartavyaM kAyikAdyapi hi / / 182 / / api ca pramAdajanakAstyAjyA vAsAdayaH paramparayA / madhukaravRttyA bhikSAlabdhyA''tmA pAlanIyazca / / 183 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 61 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - yathA dRSTAnte paJcasuca samitiSu IryAsamityAdirUpAsu tisRSu ca guptiSu manoguptyAdiSu sadA'pramattena nityodyuktena satA vidhinA jinoktena yatinA sAdhunA sarvameva kAryam anuSThAnaM kartavyaM vidhAtavyam, AstAM dhyAnAdhyayanAdi kAyikAdyapi prsrvnnaadypi| hizabda: pUraNa iti / / 182 / / api ca samuccaye ye pramAdajanakA: viSayakaSAyavikathAdilakSaNapramAdahetavaH, na kevalaM sAkSAt paramparayA api vAsAdaya: vasatyAdaya: AdizabdAt sthAnadezaparigraha: te'pi tyAjyA vrjniiyaaH| tathA - madhukaravRttyA gRhikusumapIDAparihAreNa bhikSAlabdhyA eSaNAzuddhabhikSAlAbhena AtmA saMyamadehaH pAlanIyaH rakSaNIya eva cazabdo'vadhAraNe, nA'kAle tyAjya iti / / 183 ||atr vyatirekamAha yatra pramAdayogAt saMyamayogeSu vividhabhedeSu / no dhArmikapravRttirbuvate khalu tadananuSThAnam / / 184 / / etena yatra bAdhyau vardhate naiva vidhiniSedhau ca / chedenAparizuddhaM taM granthaM prAhurAcAryAH / / 185 / / TIkA - yatra bAhyAnuSThAne pramAdayogAt anAdarayogaduSpraNidhAnAdilakSaNAt saMyamayogeSu saMyamavyApAreSu vividhabhedeSu vicitreSu no na dhArmikapravRtti : anantaroktasamitiguptipAlanapUrvikA tad bAhyAnuSThAnaM buvate AhustIrthakaragaNadharAdayaH khaluzabdo'vadhAraNe ananuSThAnameva tatkAryA'sAdhakatvAditi / / 184 / / etena anuSThAnAbhAsena yatra Agamagranthe bAdhyau virodhyau vidhiniSedhau naiva vardhate vRddhiM ca prAptuta: taM granthaM chedenAparizuddhaM chedA'zuddha, prAhuH bruvanti AcAryAH dhrmaa'viruddhvyaapaarvntH| taduktaM - Acinoti zAstrArthamAcAre sthApayatyapi / svayamAcaredyastu sa AcArya iti smRtaH / / 1 / / (sarvalakSaNasaGgrahaH) 1 / 185 / / atraiva nidarzanamAha saGgItakAdikArye devAnAmudyamo yathA nu yateH / api cAnyadhArmikANAmucchedo'sabhyavacanaM ca / / 186 / / TIkA - yathA udAharaNe devAnAm arhadAdInAM saGgItakAdikArye vAditragItAdiprayojane nuzabdo'nujJAyAM yate: sAdho: udyama udyogaH, api ca samuccaye anyadhArmikANAM tIrthAntarIyANAm ucchedo vinAzaH, asabhyavacanaM vakSyamANaM brahmaghAtako'hamityAdyabhidhAnaM cazabdAdbhUtkSepAdinA kndrpaadikrnnm| etadviSayaM yadanyairuktaM tad granthakAra Aha saGgItakena devasya pratarAvaraNavAdyata: / tatprItyarthamato yatnastatra kAryo vizeSata: / / 1 / / tathA |mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 62 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadharmasthitA: sattvAasurA iva vissnnunaa| ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate / / 2 / / tathA - brahmaghAtako'hamityAdivacanAt tadvedanIyakarmakSaya iti| tathA - bhojanaM gRha evaikAnnaM tadanugrahAya, tathA asidhArAdi caitat prkRssttendriyjyaay| nigadasiddha sarvametad navaraM tadvedanIyakarmakSayaH brAhmaNajIvagatazAtavedanIyakarmakSaya iti| etatsarvaM pApaM pApahetutvAd bAhyamanuSThAnamazobhanamiti / / 186 / / sAmprataM tApavizuddhamAha - jIvAdibhAvavAdo dRSTeSTAbhyAM na yaH khalu viruddhaH / / tApavizuddhaH so'nyo dvAbhyAmapi naiva zuddhaH syAt / / 187 / / TIkA - yo jIvAdibhAvavAdo jIvAjIvAdipadArthanirUpaNavizeSaH dRSTeSTAbhyAM vakSyamANAbhyAM na naiva khaluzabdo'vadhAraNe viruddhaH virodhabhAk sa eva jIvAdibhAvavAda: tApazuddhaH tApena bhavati zuddhaH, anya etenA'zuddhaH dvAbhyAmapi kaSachedAbhyAmapi naiva zuddhaH syAd bhvediti| ayaM bhAva: - tApenA'zuddha AgamagranthaH kaSachedAbhyAmapi na tattvata: zuddha iti / / 187 / / atraiva dRSTAntamAha - iha sadasadAdirUpe jIve bandhAdi yujyate sarvam / nAnIdRze tu kiJcit varazrutaM zuddhamitthaM tat / / 188 / / TIkA - iha kaSachedatApaparizuddhe zrutadharme sadasadAdirUpe jIve svarUpapararUpAbhyAM sadasadrUpe AdipadAd nityAnityAdyanekadharmiNi ca dravyaparyAyAbhidheyapariNAmAdyapekSayA bandhAdi bandhamokSasukhaduHkhAdi sarvaM yujyate ghaTate, uktaM ca AtmAsti sa pariNAmI baddhaH satkarmaNA vicitreNa / muktazca tadviyogAddhiMsA'hiMsAdi taddhetuH / / 1 / / nAnIdRze naivA'nyathArUpe tuzabdo vizeSadyotane kiJcid bandhAdi yujyte| ittham anantaroktaprakAreNa yatra bandhAdi yujyate tadvarazrutaM jinopajJaM kaSachedatApaiH zuddham upAdeyaM praajnyen| idaM tvatradhyeyam - na casvasattvamevA'nyA'sattvam, abhinnanimittatvesadasattvayorvirodhAt, tathAhi-sattvamevA'sattvamitivyAhataM, na ca tattatra nAsti, svasattvavadasattve ' tatsattvaprasaGgAditi pararUpAsattvadharmakaM svarUpasattvaM viziSTaM bhavati, anythaavaishissttyaa'yogaat| idamuktaM bhavati-na hi yenaiva prakAreNa sattvaM tenaivA'sattvaM, yenaiva cA'sattvaM tenaiva sattvam, kintu svarUpadravyakSetrakAlabhAvaiH sattvaM, prruupdrvykssetrkaalbhaavaistvsttvm| itthaM svasaMvedyA bandhamokSasukhadu:khAdayaH prativyakti viziSTA bhavantIti duHkhAdyucchedanimittaMsukhAdiprAptinimittaM ca prayatno'pi nyAyyobhavatIti / / 188 / / nanu keyaM dvAragAthoktAstavaparijJetyAha mukhyopacArarUpastavo dvidhA dravyabhAvato yatra varNyate ucitakramataH sA kathitA stavaparijJeti / / 189 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 63 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - yatra granthavizeSe mukhyopacArarUpastavo mukhyo nirupacaritasvarUpo bhAvaviSayo vakSyamANalakSaNaH, / upacArarUpo dravyaviSayo vakSyamANasvarUpa: stava: pUjA dvidhA dviprakAro dravyabhAvato dravyabhAvAbhyAm, tathAhi - dravyastavo dravyaviSayo vakSyamANabhAvastavAnurAgeNa jinoktavidhinA jinabhavanAdinirmApaNamAdizabdAjjinabimbapUjAparigrahaH, bhAvastava: punarniraticAra: saMyamo varNyate nirUpyate ucitakramato gRhipravrajitApekSayA svasvayogyatAnusAreNa sA granthapaddhati: kathitA tajjJaiH stavaparijJA prAbhRtavizeSa iti anukarSe iti / / 189 / / etadevAha - bhAvastavo yattInAM kriyAkalApa : smRto niraticAraH / jinabhavanavidhAnAdi dravyastava eva vidhizuddham / / 190 / / TIkA - bhAvastavo bhAvapUjA yatInAM sAdhUnAM kriyAkalApa: saMyamasatka: smRta: kathito niraticAra: aticAravinirmukta: saMyamavyApAraH / atha dravyastavamAha - jinabhavanavidhAnAdi anantaragAthoktasvarUpaM dravyastavo dravyapUjA evakAro'vadhAraNe bhinnakramazca vidhizuddhaM jinAjJAnusAryeva, avidhikaraNe, bhagavadAjJAvilopanAd duSTameva jinabhavanAdInAM vidhAnam / tatra ceyamAjJA - jinabhavanakaraNavidhiH zuddhA bhUmirdalaMca kaasstthaadi| bhRtakAnatisandhAnaM svAzayavRddhiH samAsena / / 1 / / SoDazaka - / / 190 / / etatstavadvayasvarUpaM hyanyonyAnuviddhamityAha - dravyastavabhAvastavasvarUpaM hyanyonyasamanuviddhaM tu / gRhiNo'pi bhAvayogo bhagavadguNarAgato bhUyAn / / 191 / / TIkA - yadyapi vyavahAranayAbhiprAyeNa yatInAM bhAvastavo gRhiNAM ca dravyastavaH, tathApi nizcayanayAbhiprAyeNa dravyastavabhAvastavarUpam etadvayasvarUpam hizabdo hetau sa ca yokSyate anyonyasamanuviddhaM tu parasparasaGkalitameva, tathAhi - gRhasthAnAM jinabhavananirmANAdilakSaNo dravyastava: caityavandanalakSaNabhAvastavenAnuviddho bhavati, yata AstAM yatInAM gRhiNo'pi gRhasthasyApi bhAvayogo manovRttilakSaNo bhagavadguNarAgato bhuvanagurusatkavItarAgatvasarvajJatvavizvopakAritvAdiguNapratibandhAdbhUyAn pracuramiti / / 191 / / atha sAdhumAzritya stavadvayasamanuviddhatvamAha - dravyastavazca sAdhorapyanumodanakRto na nAstIti / vihita: kAyotsarga: sUtre yad vandanAdyarthaH / / 192 / / TIkA - dravyastavaH puna: cazabdaH punararthe, na kevalaM gRhiNo sAdhorapi yaterapi anumodanakRta: zrAvakavihitadravyapUjAdidarzanena pramodAnumativihito na nAsti, kintvastyeva, iti heto: sAdhorapi bhAvastavo dravyastavena smnuviddhmev| hetvantaramAha yad yasmAd 'arihaMta ceiyANaM karemi kAusaggaM vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe' / ityAdi sUtre caityavandanasUtre vandanAdyartha: vandanapUjanAdinimitta: vihitaH samAdiSTaH arhagaNadharaiH kAyotsargaH ceSTAnirodhalakSaNaH / pUjanasatkArau ca pravarapuSpavastrA'laGkArAdibhiH kriyamANatvAd dravyarUpau, naanyruupau| idaM tvatra dhyeyam - zramaNopAsakAnAM dravyaprAdhAnyAdeva mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM mApirizaddhiprakaraNaMsaTIkama Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSpAdidravyastava: pradhAno bhAvastavazca gaunnH| yatInAM cAjJAnusAriNI caryA bhAvastava: pradhAna:, puSpAdidravyastavazca dravyAbhAvAt kevalamanumodanopadezAdilakSaNo gauNaH smvesyH| taduktaM ca - duvihA jiNiMdapUA, davve bhAve ya tattha dvvNmi| davvehi jinapUA, jinANApAlanaM ca bhAve / / 1 / / / / 192 / / ... ye kecana tu gRhiNAmapi dravyastavaM niSedhayanti tAn pratyAha - balyAdisamavasaraNe na ca yat pratiSiddhamarhatA jAtu / tasmAt so'nujJAto yogyAnAM gamyate nyAyAt / / 193 / / TIkA - yad yasmAd balyAdi dravyastavAGgaM rAjAdinA baliDhaukanam, AdipadAt surakRtasugandhyudakapuSpavRSTyAdiparigrahaH samavasaraNe dharmadezanasAni na naiva ca pakSAntare pratiSiddhaM nivAritam arhatA bhuvanaguruNA jAtu kadAcidapi tasmAt kAraNAt sa dravyastava: anujJAta: anumato bhagavatA yogyAnAM bhAvastavA'bhilASigRhiNAmiti gamyate prApyate'vabudhyate vA nyAyAd aniSiddhamanumatamiti lakSaNAditi / / 193 / / jinendrAnujJAto yogazca na kadApi mokSaviguNo bhavatItyAha - anujAnIte nArhan yogaM mokSaviguNaM kdaacidpi| tadanuguNo'yaM na punarnAnyeSAM bahumato bhavati / / 194 / / TIkA - yasmAd arhan tIrthakRd na naiva anujAnIte anumanyate mohAbhAvAd yogaM vyApAra mokSaviguNaM mokSopakArazUnyaM kadAcidapi kasminnapi kaale| tat tasmAd anuguNo mokSopayogI ayaM dravyastava: na punarna api tvavazyameva anyeSAM bhagavadvyatiriktAnAmasmAdRzAM bahumataH sammAnito bhavati jAyate'ta eva vandanAdyartha: kAyotsarga: sUtre vihita iti / / 194 / / atra para Aha - bhAvasya yo'pi leza: sa bahumato bhagavatA guNajJena / dravyastavena na vinA sa ityasAvarthatastAdRk / / 195 / / TIkA - nanu bhAvasya bhaktibhAvasya yo'pileza: kaNo balyAdau kriyamANe, sa eva bahumata : prazaMsita:, na tu balyAdirUpadravyastava:, bhagavatA bhuvanaguruNA guNajJena mokSopakAralakSaNaguNarUpeNa jAnateti ced, ucyate - dravyastavena uktasvarUpeNa vinA Rte na naiva sa bhAvaleza iti heto: asau dravyastava: arthata: arthApattyA tAdRg anumata iti / / 195 / / etadeva yuktipurassaramAha - kAryaM khalvabhilaSatA'nantaramapi kAraNaM samabhilaSitam / AhArajatRptimivAbhivAJchatA nUnamAhAraH / / 196 / / TIkA - kArya mokSalakSaNameva khaluzabdo'vadhAraNe abhilaSatA icchatA, AstAM kAryam anantaraM mokSaphalakAri mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 65 mA parizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNamapi dravyabhAvastavalakSaNasAdhanamapi samabhilaSitam abhivAJchitaM bhvti| atrArthe dRSTAntamAha - iva yathA AhArajatRptim azanAdito jAyamAnAM tRptiM saMtuSTim abhivAJchatA'bhilaSatA AhAra : azanAdirapyabhilaSita eveti / / 196 / / etadeva spaSTayati - jinabhavanakAraNAdyapi bharatAdInAM na vAritaM tena / teSAM yathaiva kAmAH zalyaviSAdibhirudAharaNaiH / / 197 / / TIkA - AstAM samavasaraNe balyAdi, jinabhavanakAraNAdyapi aSTApadAdiSu jinAyatananirmApaNAdyapi AdipadAjjinabimbapUjAdiparigraha: bharatAdInAM bharatacakribAhubalyAdInAM na naiva nivAritaM pratiSiddhaM tena bhagavatA RSabhasvAminA yathA yena prakAreNa evakAro'vadhAraNe bhinnakramazca teSAM bharatAdInAmeva kAmAH zabdAdayo nivAritA: zalyaviSAdibhirudAharaNaiH prtiitaiH| tathA cAgama: - sallaMkAmA visaM kAmA, kAmA aasiivisovmaa| kAme patthemANA, akAmA jaMti duggaI / / uttarAdhyayaneSu a.9 gA.53) / / 197 / / niSkarSamAha anumatamidamapi tasmAdapratiSedhena tAntrikanyAyena zeSANAmapyevaM saGgatamasyAnumatyAdi / / 198 / / TIkA - tasmAt kAraNAd AstAM samavasaraNe, balyAdi idamapi ninabhavanakAraNAdyapi anumatam anujJAtaM RSabhasvAminA apratiSedhena anivAraNena tAntrikanyAyAt zAstrIyanyAyAt 'prmtmprtissiddhmnumtmiti'lkssnnaat| evam anantaroktanItyA zeSANAmapi adyatanayatInAmapi saGgataM yuktiyuktam asya jinabhavanakAraNAde: anumatyAdi anumodanamupadezadAnena ca kAraNamapIti / / 198 / / yuktyantaramAha - yazca caturdhA vinayo bhaNitastatropacAriko yazca / sa hi tIrthakare niyamAna bhaved dravyastavAdanyaH / / 199 / / TIkA - yazca jJAnadarzanacAritraupacArikabhedAt caturdhA catuSpakAro vinayo dharmamUlatvena pratIta: sa bhaNita upadiSTo jinagaNadharaiH, tatra vinayamadhye aupacArika upacArapradhAna: sa aupacAriko vinayo hizabdo hetau yasmAt tIrthakare kSetrakAlavyavahitArhadviSaye niyamAd avazyatayA na naiva bhaved jAyeta dravyastavAd vinA anyaH, api tu dravyastava eva, tasmAdapi dravyastava: abhyupagantavyaH / aupacArikavinayasvarUpaM tvevam - titthayara siddhakulagaNasaMghakiriyadhammanANanANINaM / AyariyatheruvajjhAya gaNINaM terasa payANi / / aNAsAyaNA ya bhattI, bahumANo taha ya vnnnnsNjlnnaa| titthayarAdI terasa caUguNA hoMti bAvannA / / (pra.sA.gA.550-51) / / 199 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 66 mArgaparizuddhiprakaraNaM saTIkam Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atra sUtrasAkSyamAha sUtre hi puujnaadirettsmpaadnaarthmuccaarH| no cettadanarthatvaM sAkSAttu na bhAvasAre'sau / / 200 / / TIkA - sUtre hi "arihaMtaceiyANaM vNdnnvttiyaae"| ityAdilakSaNe caityavandanAsUtre yaH pUjanAdiH 'pUaNavattiyAe sakkAravattiyAe' ityAdirUpa uccAra: udghoSaH sa etatsampAdanArthaM dravyastavasampAdanArthaM yaterapi nyaayyH| noced anantaroktaM sUtroccAraNaM yadi yetarapi dravyastavasampAdanArthaM na syAttarhi tadanarthatvaM tatsUtroccaraNasya vaiyarthyaM syaat| na ca tadanuccAraNena sA vandanA bhaNitA yateH, tasmAd viziSTecchArUpeNa sampAdanamiSTaM drvystvsyeti|| syAdetat, bhavaduktanItyA tu yatInAmapi sAkSAd dravyastava: karaNatayA''padyateti ced, maivaM, sAkSAt karaNatayA tuzabdo vizeSadyotane yatInAM bhAvasAre bhAvapradhAne saMyame kRtsnasaMyamadravyAbhAvAbhyAM hetubhyAm asau dravyastava: na naiva vihitaH / itthaM yatInAM dravyastavAnumodanAdiniSedho nAsti, apitu svayaM karaNatayA niSedho'vagantavyaH / idamuktaM bhavati - bhAvapradhAnA hi.munaya itikRtvA dravyastavasteSAM gauNa iti / / 20 / / tarhi sAkSAt karaNatayA keSAmityAha sAkSAdapi gRhiNAM punarayamucito bhAvakAraNatvena / AkarNyate yatInAM kAraNamapi dezanA cAtra / / 201 / / TIkA - AstAM kAraNAnumatibhyAM sAkSAdapi karaNatayA gRhiNAM zrAvakANAM puna:zabdo vizeSadyotane ayaM dravyastava: ucito nyAyopeta: svarUpeNaiva saMsArapratanukaraNa: bhAvakAraNatvena zubhAnubandhena bhAvastavasya hetutvAt kuupdRssttaanten| AkarNyate zrUyate cAgame varSiNA kAraNamapi tattvata: karaNamapi anuSThitametasya dravyastavasya taduktaM - mAhesarIu sesA, puriaMnIA huAsaNagihAo / gayaNayalamaivaittA vaireNa mahAnubhAgeNa / / A.ni.gA.772 / / evaM yatInAM sAdhUnAM na kevalamanumodanaM dravyastavasya kAraNamapi zrAvakairiti gamyate updeshdvaaraa| etadevAha - dezanA pUjAvidhisadupadezadAnaM cAtra dravyastavaviSaye zrUyate, tathAhi - kartavyA jinapUjA, na khalu vittasyA'nyacchubhataraM sthaanmitivcnsndrbhenn| ttkaarnnmett|anvdyN ca tad dossaantrnivRttidvaarenn|aymtr prayojakoM'zaH, tathAbhAvata: pravRtteH, upaayaantraabhaavaat| nAgabhayasutagartAkarSaNajJAtena bhaavniiymett| tadevaM sAdhuritthamevaitatsampAdanAya kurvANo nA'viSayaH, vacanaprAmANyAt, itthameveSTasiddheH, anyathA'yogAditi / / 201 / / atra para Aha nanvevaM hiMsA'pi hi dharmAya na duSyatIti samprAptam / evaM ca vedavihitA hiMsA'niSTeti ko mohaH / / 202 / / TIkA - nanu AkSepe evaM bhavaduktanItyA dravyastavavidhAne hiMsA'pi prANiprANavyApattirapi hi hetau yasmAd dharmAya tasmAdna naiva duSyati doSakAriNI iti evaM samprAptaM sthitaM nyAyata: tAmantareNa drvystvaabhaavaat| evaM ca mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 67 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantaroktanItyA vedavihitA vedopadiSTA hiMsA yajJavidhau pazubalilakSaNA aniSTA bhavatAM jainAnAmanabhimatA iti evaM ko moha : vyAmohaH? vedavihitahiMsAyAmevA'niSTatvA'bhyupagamo nanyAyyaH, ubhayapakSe hiMsAyA: sAdhAraNatvAditi bhAvaH / / 202 / / etadevAha para: - iha samatA pIDAyAH pariNAmasukhasya cApi hiMsyAnAm / api pApapuNyajanane vyabhicAro vaidyajArAbhyAm / / 203 / / TIkA - iha jinabhavananirmANAdau vedavihitayAge ca samatA tulyatvaM pIDAyAH prANanAzalakSaNAyA: pariNAmasukhasya cA'pivadhAnantaraM devatvAptezca ubhayatra tulyatvaM hiMsyAnAM vadhyamAnAnAM sattvAnAmiti vedavihitahiMsAyAM ko'niSTatvamohaH? asti cAgamAkhyapramANam - auSadhyaH pazavo vRkSAstiryaJcaH pakSiNastathA / yajJArthaM nidhanaM prAptA: prApnuvantyucchritaM punaH / / manusmRtau 5-40 / / ityaadi| upapattyantaramAha - na ca pIDAta: pApaM sukhapradAnata: puNyamiti niyama ekAntena yata: puNyapApajanane'pi vyabhicAra : tadbhAvabhAvitvAbhAva: vaidyajArAbhyAM vaidyena cikitsAyAM pIDAkaraNe'pi pApAbhAvAd jAreNa pAradArikena ca sukhajanane'pi puNyAbhAvAditi / / 203 / / kiJca - syAttatra zubho bhAvo nanvayamitaratra tulyatAmeti / ekendriyAdibhedAnna vizeSa : ko'pi vihitavidheH / / 204 / / TIkA - syAt bhavet tatra jinamandiranirmANAdau zubho bhAvaH hiMsAM kurvata ityetadAzaGkayAha para: - nanuzabda AmantraNe ayaM zubho bhAva: itaratra vedavihitahiMsAM kurvati tulyatAmeti samatAM praapnoti| atha jinabhavanAdau pratanucaitanyAnAM pRthvyAdInAM hiMsA bhavati, vedavihitayAge tu paJcendriyANAM hiMsA bhavatIti mahAn vizeSa iti ced, na vizeSaH ko'pi na kazcid bhedaH ekendriyAdibhedAd ekendriyapaJcendriyavizeSAt, atra hetumAha - vihitavidhe: dharmArthaM sarveva hiMsA na duSTeti bhAvaH / / 204 / / evaM pUrvapakSamAzaGkayAha siddhAntI - etadapi na yuktisahaM vAGmAtrasyAprayojakatvena / saMsAramocakAnAmapi dharma: syAdaparathA tu / / 205 / / TIkA - etadapi anantaraM yaduktaM pareNa tadapi na naiva yuktisahaM yuktikssmm| kuta ityAha - vAGmAtrasya vacanamAtrasyA'nupapattikasya tattvanirNaye aprayojakatvena akinycitkrtvaat|aprthaa tuanupapattikasyApi vacanamAtrasya prayojakatvenA'bhyupagame tu saMsAramocakAnAmapi vacanAddhiMsAkAriNAmapi dharma: syAtdharmaprasaGgAd adoSaprasaGgAcceti / / 205 / / nanu saMsAramocakavacanaM na samyaga, vedavacanaM tu samyagityAzaGkyAha - ekasya na samyaktve vinigamanA lokato vigAnAcca / stokasyApi vigAne vyabhicArAddezabhedena / / 206 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 68 gApirizuddhiprakaraNaMsaTIkama Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - ekasya vedavacanasya saMsAramocakazAstrApekSayA samyaktve samIcInatAyAM na naiva vinigamanA ektrpksspaatiyuktiH| atha loka eva pramANamityAzaGkayAha - naitattathA, lokata: dayAdiguNagaNopetaviziSTalokamapekSya vigAnAcca yjnysthliiyhiNsaayaastirskaaraacc| na hi yajJIyahiMsApratipAdakaM vedavacanaM pramANamityekavAkyatA lokasya saangkhyaadibhistdnbhyupgmaaditi| nanu kevalaM yajJAdipratipAdake svalpa eva vedavacane sAGkhyAdInAM vigAnam, na tu kRtsnavedaprAmANye ityA''zaGkAyAmAha - stokasyApi svalpasyApi vedavacanasya vigAne prAmANyavaikalye vyabhicArAd 'vedavacanaM pramANameve ti pratijJAyA vilopaat| kuta:? ityata Aha - dezabhedena 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni' ityAdeH sakAzAd bhinne zvetaM vAyavyamajamAlabheta bhUtikAmaH' ityAdau vedavacane tatprAmANyamananupattikameveti yaavdbhaavH| yadi vA paJcavastu TIkAnusAreNa vyAkhyAyate ekasya vedavacanasya samyaktve samIcInatAyAM na naiva vinigamanA ektrpksspaatiyuktiH| atha loka eva pramANamityAzaGkAyAmAha - naitattathA, lokata: lokasya pramANatayA'pAThAt, pramANamadhye SaT saMkhyAvirodhAttathA vigAnAcca nindanIyatvAcca, na hi vedavacanaM pramANamityekavAkyatA loksyeti| atha pATho'bhimata eva lokasya pramANamadhye ssnnnnaamuplkssnntvaat| vigAnamapi vedavacanaprAmANye stokalokAnAmityetadAzaGkayAha - evaM kalpanAyAM na pramANam, stokasyApi stokAnAmapi vigAne tiraskAre vyabhicArAt pratijJAlopAt, tathA dezabhedena kSetrabhedena vartamAnAnAM sarveSAM lokAnAmadarzanAcca alpabahutve nizcayAbhAvAditi / / 206 / / upapattyantaramAha avigAnamapi bahUnAM mUDhetarabhAvato na vinigamakam / nIrAgazcana kazcid bhavedasarvajJavAdimate / / 207 / / TIkA - AstAM vigAnam avigAnamapi ekavAkyatA'pi bahUnAM lokAnAM na naiva vinigamakaM prAmANyanizcAyaka mUDhetarabhAvata: bahUnAmapi mUDhavyApArabhAvAt stokAnAmapi caabhaavaat| na ca nIrAga: rAgAdirahita: sarvajJaH kazcit pramAtA bhaved jAyeta asarvajJavAdimate parapakSavaidikamate ya evaM veda vaidikameva pramANaM netaraditi / / 207 / / doSAntaramAha - . .. mlecchAnAmapyevaM vAGmAtrAddharmaduSTatA na syAt / dvijavaramapi ghAtayatAM purato nanu caNDikAdInAm / / 208 / / TIkA - nanu AkSepe evaM pramANavizeSA'parijJAne sati vAGmAtrAd vacanamAtrAt caNDikAdInAM caNDikAkAtyAyanIprabhRtInAM purata agre AstAM pazcAdikaM dvijavaramapi vedavidbrAhmaNamapi ghAtayatAM baliM vidadhatAM mlecchAnAmapi anAryANAmapi dharmaduSTatA dharmArthaM doSaprasaGgo na naiva syAd bhavediti / / 208 / / nanu tanmlecchavacanaM loke'tra na rUDhamityAzaGkayAha - anyatarArUDhatvaM samamubhayatrApyasaMskRtatvaM ca / . utsannazAkhavedAzaGkApi nivartate neha / / 209 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 69 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - vaidikavacanamapi mleccheSu na rUDhamiti anyatarA'rUDhatvam ubhayatrApi vaidikavacane mlecchavacane ca samaM tulyamiti ytkinycidett| athamlecchavacanasya asaMskRtatvam anucitatvamityAzaGkayAha - anucitatvaM ca zabdAt stokatvaM brAhmaparigRhItatvaM ca vaidikavacanasyA'pi tulyaM mlecchAnAmAzayabhedAd mlecchprigRhiittvaaNcc| atha "svargakAmo yajete''tyAdi vacanaM vedAGgaM dvijapravartakamiti ced, na, mlecchapravartakamevameva vede ityatrApi na maanm| atha tasya vede zravaNameva mAnamityAzaGkayAha - utsannazAkhavedAzaGkApi utsannavedazAkhamevaitadapi mlecchazAstraM saMbhAvyata iti AzaGkA'pi ArekA'pi na naiva nivartate uparamati iha vAGmAtrasyA'prayojakatvavicAre iti / / 209 / / upasaMharannAha tasmAnna vacanamAnaM pravRttiheturbhaved budhajanAnAm / kintu tathA dRSTeSTAvirodhi tatsambhavadrUpam / / 210 / / TIkA - yasmAdvAGmAtrasyA'prayojakatvaM tasmAt kAraNAd vacanamAnaM yuktivikalatvAdapauruSeyatvAcca na naiva hitAdau pravRttihetu : pravRttinimittaM bhaved jAyeta budhAnAM samIkSitakArividuSAm, kintu dRSTeSTAvirodhi dRSTeSTAbhyAM lokadRSTyA yathA vahniranuSNaH, yadi vA kalpito'yaM gamyAgamyabhedaH, paralokadRSTyA ca yathA nAsti svargApavargAdiH, evamubhayadRSTyA yadavirodhi tRtIyasthAnasaGkrAntamityarthaH, tathA sambhavadrUpaM ya, na punaratyantA'sambhavi yathA zeSanAgaphaNAmaNi-grahaNapratipAdakaM kintu yat sambhavamahAvratAdiviSayaM tad viziSTameva vacanaM pravRttinimittaM bhavatIti draSTavyamiti / / 210 / / anantaroktaM viziSTavacanaM darzayati - dravyastavAd yathoccairbhAvApatkalpaguNayutAcchreyAn / jinabhavanakAraNAderupakAraH pIDayApIha / / 211 / / TIkA - yathA upadarzane iha maunIndrapravacane dravyastavAt, kiMlakSaNAdityAha - bhAvApatkalpaguNayutAd rAgAdibhAvA-pannistaraNaguNayutAd, nAnyathArUpAt, jinabhavanakAraNAdeH dravyastavAt pRthivyAdisattvAnAM pIDayA'pi pIDAyA: sakAzAd uccaiH mahAn upakAra : bahuguNabhAvAt zreyAn jyAyAniti maunIndrapravacanaM na viruddham, apitu yuktiyuktamiti / / 211 / / etadeva spaSTayati - sarvatra sadAbhAve bhAvApadi bhagavatAM hi jIvAnAm / tannistaraNasamarthaM niyamenAyatanameteSAm / / 212 / / TIkA - hi yasmAt sadA sarvasmin kAle sarvatra kSetre abhAve'sattve bhagavatAM jinAnAM bhAvApadi rAgadveSalakSaNAyAM satyAM jIvAnAM bhavyasattvAnAm, tasmAt tannistaraNasamarthaM bhAvApannistaraNasamarthaM niyamenA'vazyatayA AyatanaM mandiram eteSAM jinezvarANAmiti / / 212 / / mandire sati bhAvApannistaraNaguNamAha - puruSottamapratiSThA sAdhunivAsazca dezanA dhyAnam / ekaikaM bhAvApannistaraNaguNaM hi bhavyAnAm / / 213 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 70 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - tatra mandire puruSottamapratiSThA bhagavadvimbapratiSThA, tathA tatsamIpe sAdhunivAsa: pratizrayAdau, dezanA jagIvahitA mohocchedAt, dhyAnaM dhAdi cazabda: samuccaye, jAyate ekaikaM puruSottamapratiSThAdi bhAvApannistaraNaguNaM rAgAdibhAvApannistaraNasamarthameva hizabdo'vadhAraNe bhavyAnAM bhavyasattvAnAmiti / / 213 / / evaM pRthvyAdInAM pIDAkRdapi hiMsA yuktetyAha - itthaM pRthvyAdInAM pIDAkRdapIha saGgatA hiMsA / anyeSAM guNasAdhanayogAt pratyakSasaMsiddhAt / / 214 / / TIkA - itthaM anantaroktanItyA bhavyAnAM bhAvApannistaraNaguNA jinamandiranirmANAdau pRthvyAdInAM jIvAnAM pIDAkRdapi hiMsA saGgatA yuktiyuktaa|atr hetumAha - anyeSAM pRthivyAdivyatiriktAnAM bhavyajIvAnAM pratyakSasaMsiddhAt svAnubhUtisiddhAd guNasAdhanayogAt, tathAhi - taddarzanAd guNAnurAgitayA bhavyAnAM bodhilAbhaH, pUjAtizayavilokanAdinA ca mana:prasattiH, tata: samAdhiH, tatazca krameNa niHshreyspraaptiriti| tathA ca bhagavAn paJcaliGgIkAraH - "pur3havAiyANa jaivi hu hoi viNAso jinnaalyaahinto| tavvisayA vi sudiThuissa Niyamao atthi aNukaMpA / / 1 / / eyAhiMto buddhA virayA rakkhanti jeNa puDhavAI / itto nivvANagayA abAhiyAAbhavamimANaM / / 2 / / rogisirAveho iva suvijjakiriyA vsupputtaao| pariNAmasuMdaracciya ciTThA se bAhajoge vi / / 3 / / etadevAha - ArambhavatazcAsAvArambhAntaranivRttidA prAyaH / itthaM nidAnarahitA kathitA niHzreyasaphalAya / / 215 / / ____TIkA - ittham anantaroktanItyA'nyeSAM guNasAdhanayogAd Arambhavatazca gRhiNazca asau jinabhavananirmANAdau pRthvyAdipIDAkRddhiMsA ArambhAntaranivRttidA kRSivANijyAdyArambhanivRttipradA vidhinA kAraNAt prAyo bAhulyena, etacca sanidAnasya vyvcchedaarthm| etadevAha - nidAnarahitA aihikAmuSmikaphalAbhisandhirahitA kathitA vihitA jinagaNadharaiH sarvatyAgena niHzreyasaphalAya - mokSaphalAyeti / / 215 / / atra paramArthamAha - vyavahAravacanametannizcayato naiva bndhnopaayH| . mokSopAyaH kathamapi parasparaviruddhabhAvena / / 216 / / TIkA - anantaragAthAyAM "kalpyahiMsA mokSaphalade"ti yaduktaM tad etadvyavahAravacanaM vyavahAranayAbhiprAyeNoktaM draSTavyam, yata etannayAbhiprAyeNa sahakAribhedena kAryabhedo bhavati yathA kumbhakAralakSaNasahakAriyogAd yo daNDo ghaTaM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 71 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janayati sa eva daNDazcaJcalaprakRtikazizurUpasahakArivazAghaTaM vinaashytypi| evaM hiMsA'pi rAgAdibhAvasahakArivazAd yA bandhopAyA saiva bhagavadbhaktikriyatanApariNAmAdisahakAriyogAd mokSopAyA'pi jAyate, parantu nizcayato nizcayanayAbhiprAyeNa yo bandhanopAyaH sa kathamapi kenApi prakAreNa mokSopAyo bhavituM naiva arhati, AstAM sahakAribhedA'bhAve, sahakAribhede'pi mokSopAyo na bhavatItyarthaH, atra hetumAha - parasparaviruddhabhAvena parasparavirodhAt, kAryabhede kAraNabhedAditi bhAvaH / / 216 / / atra vyavahAranayo nizcayanayaM pratyAha - hiMsAlakSaNo yo bandhopAya: sa kathamapi mokSopAyo bhavituM nArhatIti pratipAdya yadi hiMsAyAM bandhopAyatvaM svIkarISi, mokSopAyatvaM ca nirAkaroSi, tarhi bhavaduktaviparItamapi pratipAdayituM zakyam, tathAhi - hiMsAyAM mokSopAyatvamevA'stu mA'stu bandhopAyatvamityatra ko vinigamaka iti ytkinycidetd| evaM vyavahAranayenokte sati nizcayanaya: svasyAbhiprAyamAviSkaroti - zaddhatarapariNAmau nizcayato mokSabandhopAyau / atyAjyasannidhAnAH parapariNAmA udAsInAH / / 217 / / TIkA - hiMsAyAM nAsti bandhopAyatvaM nAsti ca mokSopAyatvamapi, kintu nizcayato paramArthacintAyAM jIvagatau zuddhatarapariNAmau svakIyazuddhAzuddhAdhyavasAyau mokSabandhopAyau jnyaatvyau| kevalaM jIvagata: prazasto'prazasto bhAva eva zubhA'zubhaM bandhaM prati mokSaM prati ca samartha iti paramArthaH, tathAhi - jinabhavananirmANAdau yatanApariNAmavataH zrAvakasya samitiguptipAlane cA'pramattayate: pRthvyAdihiMsAyAmapi jinAjJApAlanabhaktiyatanAdipariNAmalakSaNa: zuddhapariNAmo mokSopAyatvena jAyate, evameva hiMsA'bhAve'pi tandulamatsyAderazuddhA'dhyavasAyo bandhopAyatvena pratIta ev| tathA cAha - paramarahassamisINaM smttgnnipiddghtthsaaraannaaN| . pariNAmiaMpamANaM nicchayamavalaMbamANANaM / / 602 / / (paMcavastuke) nanvevaM satyapi vyavahAranaya: ahiMsAM mokSopAyatvena hiMsAM ca bandhopAyatvena kimarthaM pratipanna iti ced, ucyate - ahiMsAdayaH atyAjyasannidhAnA: avaya'sannidhaya iti| athaivaM satyapi nizcayanaya: ahiMsAdikaM mokSabandhau pratyakAraNatvena kathaM pratipanna iti ced, ucyate - paraprANAvyaparopaNAdilakSaNA ahiMsAdayaH parapariNAmAH parajIvAdigataparyAyAH svakIyamokSabandhau prati udAsInA: akiJcitkarA iti, yathA ghaTaM prati daNDasya AyatavRttatvarUpAdaya udAsInAH / tathA cArSaH je AsavA te parissavA, je parissavA te AsavA, je aNAsavA te aparissavA, je aparissavA te aNAsavA (AcArAGga 1-4-2 sU. 131) asyAkSaragamanikA - ye AzravAste parizravAH - nirjarA''spadAni bharatasyeva, ye parizravAste AzravAH kaNDarikasyeva, ye'nAzravAH - vratavizeSAste'pi karmaNa: aparizravA: kokaNAryaprabhRtInAmiva, ye'parizravAste kaNavIralatAbhrAmakasyeva anAzravA bhvntiiti| tathA - nimittamAtrabhUtAstu hiMsA'hiMsAdayo'khilAH / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 72 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ye paraprANiparyAyA na te svaphalahetavaH / / 136 / / adhyAtmasAra-AtmanizcayA'dhikAre / / 217 / / nanu paraprANavyaparopaNAdilakSaNasya hiMsAdeH parapariNAmAtmakatvenodAsInatvAdmA'stu bandhamokSopAyatvaM, kintu samyaktvasya cAritrasya ca jIvasvapariNAmarUpeNA'bhyupagatasyApi mokSopAyatvena ca prasiddhatvAt, kramazo jinanAmakarmaNa AhArakanAmakarmaNazca bandhopAyatvenA'pi tatra tatra paThitatvAcca mokSopAya eva bandhopAya:, bandhopAya eva mokSopAya ityabhyupagantavyaM syAdityAzaGkAyAM nizcayanayAbhiprAyeNa granthakAra Aha - samyaktvacaritre yat tIrthakarAhArabandhake tUkte / te yogakaSAyANAM vyAptyA vaiziSTayamAtreNa / / 218 / / TIkA - samyaktvacaritre samyaktvaM cAritraM ca tIrthakarAhArabandhake tUkte kramazastIrthakRnnAmakarmaNa AhArakazarIranAmakakarmaNazca bandhakAraNaM yad uktaM tattuzabdo vizeSadyotane te samyaktvacAritre yogakaSAyANAM prazastamanovAkkAyalakSaNayogAnAM sarAgasaMyamagataprazastakaSAyANAM ca vyAptyA avinAbhAvena vaiziSTyamAtreNa vakSyamANanItyA samyaktvacAritraprayuktena tIrthakarAhArabandhake kathite jnyaatvye| idamuktaM bhavati - viMzatisthAnakA rAdhanAyAM devavandanamantrapadajapAdilakSaNayogapariNati: sakalasattvahitAzayarUpaprazastakaSAyapariNatizca paramArthato jinanAmakarmabandhahetuH, kintu yadA yadAnantaroktA yogapariNatiH kaSAyapariNatizca pravartate tadA tadA tIrthakRjjIvasatkaM viziSTasamyaktvaM vidyata eveti yogakaSAyA uktasamyaktvena vyAptyA viziSTA bhvnti| itthaM samyaktvamavaya'sannidhAnarUpeNa sattAM bibhartIti tIrthakRnAmakarmabandhakAraNatvena vyNpdishyte| paramArthatastu samyaktvaM moksskaarnnmev| tathA - pratilekhanAdikriyAsu yA viziSTatarA zubhayogapravRttiH sarAgasaMyamena ca yA prazastakaSAyapariNati: sA''hArakazarIranAmakarmabandhakAraNam, kintUktazubhayogapariNati: kaSAyapariNatizca yadA yadA''tmani vartate tadA tadA'tizAyicAritramavazyaM vidyata evetyatrApi yogakaSAyA uktacAritreNa vyAptyA viziSTA bhvnti| itthaM cAritrasyA'vaya'sannidhirUpeNa sattvaM vidyate iti cAritramAhArakazarInAmakarmabandhakAraNaM kthyte| paramArthatastu cAritramapi mokSakAraNameveti / / 218 / / evameva jinabhavananirmANAdau jAyamAnA hiMsodAsIneti nizcetuM granthakAra Aha - .. tadiha yadaMze samyagguNaprakarSo na tena bandho'sti / aviratyaMzenA'sAvaviziSTo niSphalA hiMsA / / 219 / / .. TIkA - yasmAdanantaroktanItyA'tyAjyasanidhAnA: parapariNAmA udAsInAH, svagatazuddhapariNAmAzca ye mokSopAyAste bandhopAyA naiva bhavitumarhanti tat tasmAd iha jinabhavananirmANAdau yadaMze yAvanmAtrAyAM samyagguNaprakarSo yathAvidhi bhagavadbhaktiyatanAdiguNotkarSo mokSopAyabhUta: tena hetubhUtena guNaprakarSeNa na naiva bandhosti karmabandho vidyate, apitu tena karmakSaya eva jaayte| aviratyaMzena zrAvakasya yo'virateraMzastena asau karmabandho jAyate sa: aviziSTaH sAdhAraNa: sAmAnyo nirvizeSa iti yAvat, na tu bhavaparamparAka: |at eva niSphalA niranubandhA hiMsA pRthvyaadipraannvypropnnm| ayaM bhAvaH - uktanItyA dravyastave yA'tyAjyasannidhAnalakSaNA hiMsA jAyate sA naiva mokSopAyA naiva ca bandhopAyA'ta evodaasiinaa| kevalameka eva bhAva: phaladaH prazasto'prazasto vA prazastamaprazastaM phalaM janayituM samartha mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 73 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityarthaH / / 219 / / nanvevaM hiMsA niSphalA tarhi mokSaphaladeti kathaM vyavahiyate ityAzaGkyAha - bhaktyA ca vyavahAra : sAnnidhyAt sthAdyathA ghRtaM dahati / / itthaM ca kalpyahiMsA guNayogAnmokSaphaladoktA / / 220 / / TIkA - yathA dRSTAnte vahnaH sAnnidhyAt saMyogalakSaNAd ghRtaM dahati iti vyavahAra : upacAra: syaat| ittham evaM vyavahArAjjinabhavananirmANAdirUpadravyastave'pi bhaktyA devAdhidevagataguNabahumAnapurassaraM yopacAralakSaNA bhaktistayA guNayogAt samyaktvAdiguNayogAt kalpyahiMsA adhikAravazA vihitAnuSThAnaM yathAvidhi yatanApUrvaka vidadhAnasya yA'nivAryA hiMsA jAyate sA kalpyahiMsA mokSaphaladA mokSasampAdikA uktA kathitA jinagaNadharaiH / idamuktaM bhavati -adhikArijIva: zrIjinabhavananirmApaNapUjAdilakSaNaM zAstravihitAnuSThAnaM yathAvidhi yatanApUrvakaM karoti tathApi yA'nivAryahiMsA jAyate sA kalpyahiMsA bhaktyA smyktvaadigunnyogaanmokssphldoktaa| atredaM tu dhyeyam - vihitAnuSThAnaM vidadhAnasya pramAdavazato'pi yo hiMsAdidoSa: kadAcit kvacijjAyate so'pi bhaktivazAniranubandho bhavatIti vyaktaM kUpadRSTAntavizadIkaraNaprakaraNe / / 220 / / yasmAdevaM tasmAnnA'dharmo'syAM vaidyajJAtena bhavati guNabhAvAt / / ApatsuguNatadanyA'nivRttito vaidikI naivam / / 221 / / ___TIkA - yasmAt kalpyahiMsA guNayogAd mokSaphalA tasmAt kAraNAt na naiva adharma : pApaM bhavati jAyate asyAM jinabhavananirmANAdigatakalpyahiMsAyAM guNabhAvAd bodhilAbhAdimuktigamanaparyavasAnaphalaprApte: vaidyajJAtena zalyoddhAraka-cikitsakadRSTAntena ISatpIDAkAritve'pi aarogykrnnaat| naivaM na caivaM vaidikI vedagatA hiMsA jinabhavanAdigatahiMsAvad guNayogAnmokSaphaladA, hetumAha - ApatsuguNatadanyA'nivRttita: tAmantareNA'pi jIvAnAM rAgAdibhAvApado'bhAvAt, na ca sAdhunivAsAdivaddRSTA bodhilAbhAdaya: zobhanA guNAH, tathA'nupalabdheH, na ca tadanyA'nivRttita: hiMsAyuktakriyAntara-nivRtteH, na hi prAk tadvadhapravRttA yAjJikA: sAdhava: saJjAtA iti / / 221 / / kiJca bhUtyAdiphaloddezapravRttito mokSasAdhikA nApi / mokSaphalaM ca suvacanaM ziSTaM tvarthAdivacanasamam / / 222 / / TIkA - nA'pi bhUtyAdiphaloddezapravRttito vaidikI hiMsA mokSasAdhikA, "zvetaM vAyavyamajamAlabheta bhUtikAma' ityAdizruteH, AdipadAt zatrujayArtham, mokSaphalaM ca yad vacanaM tadeva suvacanaM zobhanA''gama ityarthaH, ziSTaM tu zeSaM tu arthAdivacanasamaM phalabhAve'pi arthazAstrAditulyamAdipadAt kAmasUtragrahaH, anrthkrtvaat| tathA ca paThanti pAramArSAH yUpaM chittvA pazUna hatvA, kRtvA rudhirakardamam / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 74 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyevaM gamyate svarga, narake kena gamyate / / 1 / / / / 222 / / ihaivAgamavirodhamAha agnirmAmetasmAn muJcatvenasa iti zrutizceha / andhe tamasItyAdi smRtirapi sUcayati duSTatvam / / 223 / / TIkA - iha vaidikI hiMsAyAM virodhA''pAdikA zrutizca vedavAgapi vidyate, tathAhi - agnirmAmetasmAd hiMsAkRtAd enasa: pApAd muJcatu chAndasatvAnmocayatu iti|andhe tamasi majjAmaH, pazubhirye yjaamhe| hiMsA nAma bhaveddharmo, na bhUto na bhaviSyati / / ityAdi smRtirapi sUcayati duSTatvaM pApAsaktatvamiti / / 223 / / nanvanantaroktA zrutiH smRtizcAnyArtheti ced, ucyate, mAnAbhAvAt kalpyaM nAtrA'nyArthatvamapi ca buddhimatA / * prakRte na pravacane zrUyante pApavacanAni / / 224 / / TIkA - na cAtrAntaroktazrutau smRtau ca anyArthatvam avidherdoSaniSpannArthatvaM vaktuM zakyate, mAnAbhAvAt nishcaaykprmaannaabhaavaat| na caivaM prakRte jinabhavananirmANAdau zrUyante nizamyante pravacane maunIndre pApavacanAni duSTatvakhyApakAnIti / / 224 ||ath hiMsyamAnAnAM pariNAmasukhaM yaduktaM (gAthA 203) tadapi upanyAsamAtramityAha anupanyasyamaniSTeH pariNAmasukhaM ca hiMsyamAnAnAm / dRSTeSTaviruddhArthAcchubhabhAvo mlecchabhAvasamaH / / 225 / / .. TIkA - pariNAmasukhaM ca svargAdilakSaNaM ca yAgAdau hiMsyamAnAnAM pazcAdInAm anupanyasyaM naivopanyasanIyam aniSTeH jainairaniSTatvAnjinabhavanAdau hiMsyamAnAnAM pRthvyAdisattvAnAM prinnaamsukhsy|ath 204 gAthoktazubhabhAvo'pi mlecchabhAvasama ityAha - vaidikahiMsAyAM zubhabhAva: mlecchabhAvasama: caNDikAdipurato brAhmaNahatyAyAM pravartamAnA'nAryabhAvatulyaH; dRSTeSTaviruddhArthAd ubhayalokaviruddhArthAd mohena pravRttatvAditi / / 225 / / athaikendriyAdibhedAd na vizeSa: kopi yaduktaM tatparihArArthamAha - ekendriyAdibhedo'pyavizeSakSepakRttavApi syAt / zudrasahasre'pi hate yanna matA brahmahatyeti / / 226 / / * TIkA - hiMsAvyatikare AstAM paJcendriyajIvabheda ekendriyAdijIvabhedo'pi pApaheturiti jainai: svIkriyate tathApi sa bhedaH tavApi vaidikasyApi zUdradvijAtibhedena avizeSakSepakRtjainAnAM prati na vizeSataH kSepakArI yad yasmAt zudrasahasre'pi hate na tava brahmahatyA matA tathA'lpabahutvamatrApi guNadoSacintAyAM jJeyamiti / / 226 / / alpabahutvaM bhAvayannAha - yatanAto'lpeyamapi dhruvaM ca sA sarvadharmasarvasvam / pariNatajaladalazuddhyA sA ca mahArthavyayAdatra / / 227 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 75 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - iyamapi jinabhavanAdau hiMsApi yatanAto vartamAnasya bhavati alpA stokA, dhruvaM ca nizcitaM ca sA yatanA sarvadharmasarvasvaM sarvadharmANAmAdhArabhUtA vijnyeyaa| taduktaM ca - jayaNeha dhammajaNaNI, jayaNA dhammassa pAlaNI cev| tavvuDDikarI jayaNA, egaMtasuhAvahA jayaNA / / 1262 / / jayaNAe vaTTamANo, jIvo sammattaNANacaraNANaM / saddhAbohAsevaNa - bhAveNArAhao bhaNio / / 1263 / / esA ya hoi niyamA, tayahigadosaviNivAraNI jeNa / teNa NivittipahANA, vineA buddhimaMteNaM / / 1264 / / paJcavastu / / sA ca yatanA'tra jinabhavanAdau pariNatajaladalazuddhyA gAlitajalavyApAraNaprAsukeSTakAdidalagrahaNalakSaNazuddhyA mahArthavyayA vipuladhananiyogAdbhavati vijnyeyaa| yadyapi mahArthavyayo'tra tathA'pi sarvo'sau dharmahetuH sthAnaniyogAditi / / 227 / / prAsaGgikamAha - itthaM khalu nirdoSaM zilpAdividhAnamapi jinendrasya / / duSTamapi lezata: sad bahudoSanivArakatvena / / 228 / / . TIkA - itSTaM yatanAguNAdeva khaluzabdo'vadhAraNe nirdoSaM niSpApaM zilpAdividhAnamapi prajA''jIvikA) kumbhakArAdi zilparidhAnam AdipadAt kalopadezaprabhRtigrahaNam jinendrasya AdyatIrthakRcchrIRSabhasvAminaH, lezata AraMbhAMzatoduSTamapi sadoSamapi sad bahudoSanivArakatvena parasparakalahaparadhanaharaNaparadArAgamanapaJcendriyamAMsabhakSaNAdibahudoSanivArakatvena prajAnAmihaparalokahitapravRttatvAditi / / 228 / / etadevAha - .. varabodhilAbhato'sau sarvottamapuNyasaMyuto bhagavAn / ekAntaparahitarato vizuddhayogo mahAsattvaH / / 229 / / yadbahuguNaM prajAnAM tad jJAtvA khalu tathaiva darzayati / tattadrakSaNakarturyathocitaM ko bhavedoSaH / / 230 / / TIkA - varabodhilAbhato gaNadharAdisatkasamyaktvApekSayA jagajjIvahitakAritvena sarvazreSThasamyaktvalAbhAd asau tIrthakRd sarvottamapuNyasaMyuta: anuttarapuNyasaMbhAro bhagavAn janmata eva lokottaraizcaryavAn ekAntaparahitarata: 'AkAlamete parArthavyasaninaH' ityAdivacanAt tIrthakRnAmakarmasattAkatvAcca sakalasattvahitapravRttatvA vizuddhayogaH avisaMvAdimanovAkkAyavyApAravAn mahAsattva: mahAsAttvikazca bhayabhairavAdiSu meruvanniSkampaH yadbahuguNaM yatkiJcid guNabahutvAvahaM prajAnAM prANinAM tad anuSThAnaM vizadamatizrutAvadhijJAnatrayogAd yathocitaM rAjyAvasthocitaM jJAtvA saMbudhyaiva khaluzabdo'vadhAraNe tathaiva darzayati updishti| evaM upadezadAne tadrakSaNakartuH prANirakSAkarturbhagavataH anubandhata: ko bhavedoSaH? na ko'pi doSa ityrthH||229-330 / / etadeva spaSTayati - | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 76 mArgaparizuddhiprakaraMNaMsaTIkam Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMzastatra zubhataro bahudoSanivAraNeha vizvaguroH / nAgAderAkarSaNadoSe'pi yatheha zubhayogaH / / 231 / / - TIkA - aMza: pradhAnoMza: tatra zilpAdividhAne zubhatara: prANirakSAkAritayA bahudoSanivAraNA parasparakalahavadhaparadhanaharaNAdinivAraNA iha yugArambhe jagati vA vizvaguroAdyabhagavata: alpadoSe'pi zubhayoga: anubndhtH| atrArthe dRSTAntamAha - yathA yadvad iha jagati nAgAdeH vyAlAderbhayAd gartAto bAlasya AkarSaNadoSe'pi kaNTakAderISatpIDAsattve'pi mAtuHzubhayoga: prANarakSaNalakSaNaguNabahutvAditi / / 231 / / upasaMharannAha - evaM nivRttisArA hiMseyaM tattvatastu vijnyeyaa| yatanAvidhizuddhimataH pUjAdigatApi ca tathaiva / / 232 / / TIkA - evam anantaroktanItyA'nubandhato nivRttisArA nivRttipradhAnA hiMsA pRthvyAdivyApattilakSaNA iyaM jinabhavananirmANe tattvatastu paramArthato nizcayata eveti yAvat, kasyetyAha - yatanAvidhizuddhimatazca yatanAvato vidhizuddhimatazca krtuH| AstAM jinabhavananirmANagatA pUjAdigatApi jinabimbapUjAsatkArAdigatApi hiMsA tathaiva yatanAvidhizuddhimato nivRttisAraiva / / 232 / / nanu pUjayA ko'pi tuSTyAdirUpa upakArona bhavati pUjyAnAM kRtakRtyatvAt, tathA - jAyate AzAtanA caivamakRtakRtyatvApAdAnAdityAzaGkayAha - anupakRtA api pUjyAzcintAmaNivatphalaM prayacchanti / adhikanivRttizcAsyAM bhAvenA'dhikaraNatyAgAt / / 233 / / - TIkA - AstAmupakRtA anupakRtA api pUjyA: tIrthakRta: kRtakRtyatvenaivA-cintyazaktiyuktatvAt cintAmaNivad upalakSaNAt kAmakumbhajvalanacandanAdiva vidhisevakAya phalaMbodhilAbhAdilakSaNaM prayacchanti ddti| prasiddhaM caitt| nanu adhikanivRttyA hetubhUtayA guNAntaraM nAsti niyamenAtra pUjAdau, ityetadgatA hiMsA sadoSaiva bhavati jJAtavyA kasyacidanupakArAditi ced, ucyate - adhikanivRttizcAsyAM pUjAdau bhAvena cetovRttyA adhikaraNatyAgAd adhikaraNAnivRtteH kAraNAt, taddarzanazubhayogAd guNAntaraM ca parizuddhaM pUjAdau jAyata eveti / / 233 / / upasaMharannAha tad guNakRdiyaM hiMsA sarvajJagirA ca smbhvdruupaa| nizcitataduktasamayAgatAt sudhIsampradAyAcca / / 234 / / TIkA - yasmAdadhikaraNanivRttyAdeH tat tasmAd iyaM hiMsA pUjAdigatA guNakRt samyaktvazuddhyAdiguNakAriNI sarvajJagirA ca vItarAgavANyA ca sambhavadrUpAanubandhato na punaratyantA'sambhavasvarUpA yuktiyuktetyarthaH, nizcitataduktasamayAgatAd yadanantaroktaM tat sarvametannizcitya sarvajJAvagatakathitA''gamaprayuktA'nivAritAt sudhIsampradAyAcca saMvigna gItArthagurusampradAyAcca taduktaM ca pUyAe kAyavaho paDikuTTho so u kintu jinnpuuaa| sammattasuddhiheutti bhAvaNIyA u niravajjA / / 1 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 77 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA - granthakarturapi zlokA ime'trAnusandheyA: - hiMsAyA jJAnayogena, samyagdRSTermahAtmanaH / taptalohapadanyAsatulyAyA nAnubandhanam / / 47 / / satAmasyAzca kasyAzcid ytnaabhktishaalinaam| anubandho hyahiMsAyA jinapUjAdikarmaNi / / 48 / / hiMsAnubandhinI hiMsA mithyAdRSTestu durmateH / ajJAnazaktiyogena tasyA'hiMsA'pi tAdRzI / / 49 ||adhyaatmsaar-12 samyaktvAdhikAraH / / 234 / / uktaviparItaM ca vedavacanamityAha - vedavacanaM ca naivaM, na pauruSeyaM mataM yatastaddhi / idamatyantaviruddhaM vacanaM cApauruSeyaM ca / / 235 / / TIkA- vedavacanaM vaidikaM vacanaM ca naivaM bahuguNaM yato yasmAt taddhi vedavacanaM ca na naiva pauruSeyaM puruSaprabhavaM mataM svIkRtaM vaidikaiH / idaM vedavacanasyA'pauruSeyatvam atyantaviruddhaM dRSTeSTavirodhAd, ucyate iti vacanaM taccA'pauruSeyaM ca, mAtA ca vandhyA iti vacanavatvacanAbhAvaprasaGgAditi / / 235 / / etadeva bhAvayati - kvacidapi na zrutamuccaiH puruSavyApAravirahitaM vacanam / zravaNe'pi ca nA''zaGkA vilIyate'dRzyakartRgatA / / 236 / / TIkA - kvacidapi kSetre kAle ca na naiva zrutam AkarNitaM puruSavyApAravirahitaM puruSagatakaNThatAlvAdivyApArazUnyaM vacanaM bhaassitm| kvacit kadAcicca zravaNe'pi zravaNagocarIbhUte'pi ca sati adRzyakartRgatA adRzyakartRdbhavA AzaGkA ArekA ca na naiva vilIyate nivartate prmaannaabhaavaat| nanvadRzyakartRkaM naivA'nyat zrUyate, kathaM nvAzaGketi ced, ucyate - zrUyate pizAcavacanaM kadAcillaukikametad, vaidikamapauruSeyamapi zrUyata ityabhyupagamastarhi sadaiva tacchravaNApattiH, na ca kadAcidapi zrUyata iti ytkinycidett| tathA cAhuH - tAlvAdijanmA nanu varNavargo varNAtmako veda iti sphuTaM c| puMsazca tAlvAdi tata: kathaM syAdapauruSeyo'yamiti pratItiH / / 1 / / / / 236 / / atha tuSyantu durjanA iti nyAyAd vaidikAnAM sarvaM carAcaraM jagad IzvarasRSTamiti vedAapi tadantargatA ityabhyupagamya dUSaNamAha vede kiM varNAnAM loke dRSTaM na pauruSeyatvam / api tatprakAzakazakteranizcayAnnizcayo na tataH / / 237 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 78 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - mAtra vede kiM varNAnAm apauruSeyatvam, loke'pi laukikavacanAnAmapi IzvarakartRkatvena puruSairavikaraNAd na dRSTaM vilokitaM pauruSeyatvam, api tvapauruSeyatvaM dRssttmev| evaM sati vede ko vizeSa:? yena tatraivApauruSeyatvA'sadgrahaH / na ca nizcayo'pi tato vedavAkyAd yujyate prAya: kvacid vastuni, atra hetumAha - tatprakAzakazakteranizcayAvedavacanasyA'pauruSeyatvAbhyupagame vedavAkyArthaprakAzanaviSaye'tIndriyazaktiprasaGgadarnivAra: vaidikaizcA'tIndriyazaktimata: kasyacit puruSavizeSasyAnabhyupagamAditi bhAvaH / / 237 / / etadevAha - neyantramAtragamyA tadatizayo bahumato na yuSmAkam / laukikavAgbhyo dRSTaM kathaJcidatrApi vaidharmyam / / 238 / / TIkA - na naiva iyam atIndriyazakti: nRmAtragamyA puruSamAtragamyA tasyAtIndriyazaktimattvAbhAvAt, tadatizayo'pi atIndriyadarzI na naiva bahumata: abhISTo yuSmAkaM vaidikaanaam| ata eva vedavAkyAd nizcayo'pi na yujyte| atra para Aha - kevalaM vaidikavacanAnyevA'pauruSeyANi, teSAmarthanizcayastu lokasakAzAd yujyateti ced, ucyate nazabdasyA'nuvRtte: - ya eva laukikA: svargovaMzAMpramukhA: zabdAsta eva vaidikAH sa eveSAmartha iti laukikavAgbhyaH sakAzAd atrApi vaidikavacanAnAmarthe'pi na kathaJcit kenApi prakAreNa vaidhaveM bhinnatvaM dRSTam avalokitamiti yatkiJcidetad vaidAnAmapauruSeyatvabhaNanamiti / / 238 / / nanu vaidikavacanAnAM svabhAvata eva dIpasyeva svArthaprakAzakatvamiti na doSa iti ceda, ucyate - samayabhidayA na ca svaprakAzakatvaM vinA'rthaniyamaM ca / indIvare hi dIpa: zoNatvamasat prakAzayati / / 239 / / TIkA- vinA'rthaniyamaM yathA ghaTazabdasya kambugrIvAdimati padArthe bodhajanakatvaniyamaH, ityAdilakSaNArthaniyama vinA na smybhidaa| samayabhidayA saMketabhedena vinA na ca kevalaM svabhAvata: svaprakAzatvaM kvacid yujyate, svabhAvasamayAbhyAM zabdAnAM svprkaashktvniymaat| kiJca - laukikavacanAnAM vaidikavacanAnAM ca tulyabodhajanakatvavyApAravattvAt samayabhedo'pi na vidyte| evaM samayabhedA'yogA vedavacanAnAM svaprakAzakatvaM na yujyte| tuSyantu durjanA iti nyAyAd vaidikavaMcanAnAM svaprakAzakatvA'bhyupagame'pi kvacid mithyAtvaprakAzayogAtsvaprakAzakatvaM vighaTate, hi yasmAd indIvare nIlakamale dIpa: pradIpa: asad avidyamAnaM zoNatvaM raktatvaM prakAzayati pradarzayati, upalakSaNAt candro'pi pItavastraM dhavalamiti prkaashyti| itthaM vyabhicArayogAd vedavacanAnnArthanizcaya iti / / 239 / / ata evAtra gurusampradAyo'pi na pramANamityAha - mUlacchedAdbodho na vA sudhIsampradAyato'pyatra andhenAndhA''nayanaprAyo guruziSyabodho yat / / 240 / / TIkA - yadyasmAd atra vedavacane mUlacchedAt, tathAvidhA'pauruSeyavacanA'sambhavAdna naiva bodha : arthabodha:, na vA sudhIsampradAyato'pi kathitA''gamArthaprayogakovidaguruziSyasampradAyAbhAvAdapi nArthabodha: zakyaH, itthaM vedavacanAd na kasyacidiha kvacidvastuni nizcayo jAta iti sa kthyti| tasmAd guruziSyabodha: AcAryavineyasambandhI nizcayo mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 79 gApirizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAmoha eva svto'jnytvaat| nidarzanamAha - andhenA'ndhA''nayanaprAyo jAtyandhAnAM zvetetararUpavizeSasthApane paramparA na pramANamityarthaH, tathA sampradAyo'pi vedavacanAnAM arthanirNaye na pramANamiti bhAvaH / / 240 / / nanu bhavato'pi ca sarvajJaH sarva Agamapurassara:, svargakevalArthinA hi tapodhyAnAdi kartavyamityAgamaH, ata: pravRtteriti, tadasAvapauruSeya Agama: anaadimtsrvjnysaadhntvaat|anaadimaan vA sarvajJo nAgamAdeva kasyacinmarudevIsthAnIyasyA''gamAntareNA'pi bhAvAdityAzaGkayAha - asmAkaM ca na doSaH sarvajJe vacanapUrvake'pi sati / bIjAGkaravadanAderniyamAdarthAzritAbhAvAt / / 241 / / TIkA - AstAM vacanamantareNa vacanapUrvake'pi Agamapurassare'pi sarvajJe sati asmAkaM ca janAnAM puna: na naiva doSa: bhavaduktA'pauruSeyAdikaH, yasmAdetadubhayam Agama: sarvajJazca bIjAGkaravad anAderbhAvAd na hyatraidaM pUrvamidaM neti vyvsthaa| tatazca yathoktadoSAbhAvaH / athavA arthAzritAd arthamAzrityaiva niyamAd bIjAGkaranyAyAt sarva eva sarvajJaH kathaJcidAgamArthamAsAdya sarvajJo jAtaH, tadarthazca tatsAdhaka iti| na tu vacanamevAzritya, marudevyAdInAM prakArAntareNA'pi bhaavaat| itazca na vacanato'nAdiH, yato vaktradhInaM tat, na hyanAdirapi vaktAramantareNa vacanapravRttiH, upAyAntarAbhAvAt tadarthapratipattistu kSayopamazamAderaviruddhA, tathAdarzanAt, tasmAd jainAgamo nA'pauruSeyaH / etat sUkSmadhiyA bhAvanIyamiti / / 241 / / vedavacane tu naivamityAha - hiMsAdoSAdi na tat sarvatrAsminnasambhavadrUpe / na hi ratnaguNo'ratne nAsthAne tannayaH sthApyaH / / 242 / / TIkA - yat sadrUpajinavacanasiddha hiMsAdoSAdi hiMsAdoSayatanAguNAdi tat sarvam asmin vedavacane sarvatra AgamAdau nyAyena asambhavadrUpena naiva yujyate, sAmAnyavacane vishessgunnaa'yogaat| atrArthe dRSTAntapUrvakaM zikSayannAha - yathA na hi naiva ratnaguNa: ziraHzUlazamanAdika: aratne ghargharaghaTTAdau upalasAdhAd AropayituM yogyaH, tathA budhena vipazcitA tannayaH sadrUpajinavacanagatasunyAya: asthAne vaidikavacanalakSaNe na naiva sthApya: niyojanIyo laghutA''pAdAnadoSabhayAditi / / 242 / / tatra yuktimAha - bhUtavadhaM khalu vedo niSidhya taM niyamayan phaloddezAt / phalabhAve'pyutsargatyAge doSa nivedayati / / 243 / / TIkA - vedaH utsargeNa bhUtavadhaM niSidhya eva khalu zabdo'vadhAraNe yathA "na hiMsyA bhUtAni'' taM bhUtavadhaM phaloddezAt phalamuddizya puna: niyamayan vidhirUpeNa vyavasthApayan yathA "agnihotraM juhuyAt svargakAmaH'' doSaM nivedayatIti smbndhH|aastaaN svargAdiphalAbhAve phalabhAve'pi utsargatyAge "na hiMsyAdbhUtAni'' ityutsargavidhestyajane doSaM pUrvAparavirodhalakSaNaM nivedayati sUcayati autsargikavAkyArthadoSaprAptereveti / / 243 / / anantaroktameva dRSTAntapurassaraM dRDhayati - yadvaidyake niSiddho dAho vyAdhikSayArthamapi vihitaH / oghaniSedhoktaM no duHkhakaratvaM pratikSipati / / 244 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 80 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - yad yathA vaidyake Ayurvede niSiddhaH pratyAkhyAto dAhaH agnivikAro duHkhakaratvena pratIto vyAdhikSayArthaM gaNDAdikSayanimittaM puna: vihito'pi upadiSTo'pi oghaniSedhoktaM sAmAnyapratiSedhoktaM duHkhakaratvaM dAhajanyA'sukhakaratvaM gaNDAdikSayalakSaNaphalasiddhAvapi no naiva pratikSipati nirAkaroti, apitu sarvAvasthAsu dAhasya du:khakaratvaM svIkaroti svabhAvasya tyaktumazakyatvAt, tathaiva vede'pi utsargeNa niSiddhA hiMsA phaloddezAd vihitA'pi oghaniSedhoktaM doSatvaM naiva pratikSapatIti pratipattavyaM syAditi / / 244 / / prAsaGgikamabhidhAyopasaMharannAha - kimiha prasaktakathayA bhAvadravyastavAvucitanItyA / anyonyasamanuviddhau bhavato niyamena mantavyau / / 245 / / TIkA- kiM prazne na kiJcidityarthaH iha dravyabhAvastavavicAre prasaktakathayA prAsaGgikavArtayA, alamiti bhAva: / bhAvadravyastavau uktasvarUpau ucitanItyA pradhAnagauNabhAvena anyonyasamanuviddhau parasparaM saGkalitau bhavataH vidyate iti niyamenA'vazyaMtayA mantavyau jJAtavyau, tathAhi - zrAvakANAM prAdhAnyena jinabhavananirmANAdirUpo dravyastavo bhagavadgatacaraNAdiguNaMbahumAnagarbhatvena caraNapratipattihetutvAdbhAvastavenA'nuviddho bhvti| taduktaM ca jiNabhavaNabiMbaThavaNajattApUAi suttao vihinnaa| davvatthao tti neo, bhAvatthayakAraNatteNa / / 1 / / sAdhUnAM ca pradhAnarUpeNa sarvatyAgarUpo bhAvastavaH zrAvakavihitajinapUjAdidarzanena pramodAnumatidvArA kAraNena ca . zrAvakairupadezadvArA gauNabhUtena dravyastavena yuto bhavati, anyathA svarUpAbhAva iti / / 245 / / anayovidhimAha - dravyastavo'lpazakterbhAvastava eva bhavati guruzakteH / palazatabharA'samartho nahi voDhuM parvataM sahate / / 246 / / TIkA - dravyastava uktasvarUpa: alpazakteH svalpazubhA''tmapariNAmasvarUpA'lpavIryasya prANinaH, guruzakte: vizuddhA''tmapariNAmalakSaNabahuvIryasya sattvasya punardravyatyAgena bhAvastavaH jinAjJayA sarvasaMyama eva zreyaskaraH, yata: palazatabharA'samartha : dravyastavalakSaNasvalpabhArA'samartho nahi naiva voDhum AkraSTuM parvataM sarvasaMyamarUpaM giri sahate kSamate yato'sau bhAvastavaH zubhAtmapariNAmarUpamutkRSTataraM vIryamapekSate'ta: alpviiry:kthNkrotyenm| idamuktaM bhavati - yaH kSudro - bAhyavittatyAgena vandanAdau AtmanaH svalpamapi nigrahaM na karoti sa yAvajjIvaM sarvatyAgena kathaM nigrahaM kuryAt? naiva kuryAditi bhAvaH / nanvArambhatyAgena yA dravyastavahAniH sA ca doSAvaheti ced, naArambhatyAgena jJAnAdiguNeSu vardhamAneSu satsu yadyapi dravyastavahAnirjAyate tathA'pi sA doSAya na bhavati yataH sA dravyastavahAnirapi jJAnAdiguNavRddhiphaleti / / 246 / / etadevAha - yadatazcaritrayogyo bAhyatyAgakrameNa bhavati budhaH / kramakathanato dharme caturvidhe hetuphalabhAvAt / / 247 / / TIkA - yad yasmAt zrAvaka: ata: dravyastavAd bAhyatyAgakrameNa vakSyamANalakSaNena bAhyavittatyAgakrameNa |mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 81 gApirizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAdiguNeSu vardhamAneSu satsu cAritrayogyo sarvatyAgAtmakabhAvastavayogyo bhavati jAyate budhaH sudhiiH| atra tantrayuktimAha - ata eva caturvidhe dAnazIlatapobhAvabhede dharme jinapraNIte kramakathanataH pUrvaM dAnaM tata: zIlaM tatastapastato bhAva ityevaM kramakathane hetuphalabhAvAt kAryakAraNabhAvAditi / / 247 / / etadeva vizadayati - yaH sadbAhyamanityaM dAnaM datte na zaktimAn lubdhaH / durdharataraM kathamayaM bibharti zIlavrataM klIbaH / / 248 / / nAzIlaH zuddhatapaH kartuM sahate na mohaparatantraH / zaktyA tapo'pyakurvan bhAvayati subhAvanAjAlam / / 249 / / TIkA - yaH prANI sad vidyamAnaM bAhyam Atmano bhinnam anityam azAzvataM dAnaM piNDAdi na naiva datte vitarati pAtrAdau zaktimAn sAmarthyavAn lubdha : gRdhna: kArpaNyAt sa: ayaM klIba: ni:sattvaH kathaM kena prakAreNa bibharti dhArayati durdharataraM mahApuruSasevitaM zIlavratam asidhAram? naiveti gAthArthaH / / 248 / / azIlazca na naiva zuddhatapaH mokSAGgabhUtaM kartuM vidhAtuM sahate kssmte| zaktyA yathAzakti tapo'pyakurvan mohaparatantra: atapasvI na naiva bhAvayati parizIlayati subhAvanAjAlam anityaadibhaavnaasmuuhm| evaM hetuphalabhAvAd dAnazIlatapobhAvabhedasya dharmasya kramazo yogaH, anyathA'yoga eveti / / 249 / / anantaroktAn dAnAdibhedAn dravyabhAvastavayoH samavatArayannupasaMharati - dravyastavo'tra dAnaM zeSA bhAvastavAH suparizuddhAH / saMkSipteyaM sUtre vistarataH stavaparijJA tu / / 250 / / TIkA - atra prakrame dAnaM dAnadharma: dravyastava eva jJeya: apradhAnatvAt, zeSAstu suparizuddhAH zIladharmAdayo bhAvastavA: jJeyA: prdhaantvaat| upasaMharannAha - saMkSipteyaM stavaparijJA vrnnitaa'tr| vistaratastu bhAvArthapurassarA sUtre mahAnizIthAdau varNiteti tato jJAtavyeti / / 250 / / evaMvidhamanyadapi nUtanAcAryo vAcayatItyAha - evaMvidhamanyadapi jJAnaparijJAdi vAcayati dhIraH / jJAtvA svaziSyasampadamudyuktaH pravacanahite'sau / / 251 / / TIkA - evaMvidhaM stavaparijJAtulyam anyadapi gabhIrArthaM jJAnaparijJAdi AdipadAd nandisUtrAdi asau sthApitAcArya: dhIra: sudhI: udyukta: udyata: pravacanahite pravacanayogakSemavRddhyAdilakSaNe vAcayati vyAkhyAnayati jJAtvA'vabudhya svaziSyasampadam aucityeneti / / 251 / / evamanuyogAnujJA lezato drshitaa| atha gaNAnujJAmAha - asyaiva parAnujJA kriyate guNina: kadAcidanyasya / udayati sahRdayamukhyAd yasmAjjinazAsanazlAghA / / 252 / / TIkA - asyaiva guNinaH anujJAcAryasya parAnujJA gaNAnujJA kriyate vidhIyate, kadAcid divyasaGketAdau anyasya yogyasya guNayogAddvAtsalyAnuvartanAdiguNayogAt kAraNAtyasmAt sahRdayamukhyAt prazastamanaso mahApuruSamahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 82 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakAzAd udayati vardhate jinazAsanazlAghA pravacanaprabhAvaneti / / 252 / / asyA yogyamAha - sUtrArthe niSNAta: priyadRDhadharmo'nuvartanAkuzalaH / gambhIro labdhinidhiH kRtakaraNa: zuddhajAtikulaH / / 253 / / pravacanadRDhAnurAgaH sopagrahasaGgrahaH sthiraprakRtiH / puruSottama iha gacchasvAmI bhaNito jinavarendraiH / / 254 / / yugmm|| TIkA - sUtrArthe niSNAta: niSThita:, priyadRDhadharma: ubhayayukta:, anuvartanAkuzala: upAyajJaH, gambhIraH alabdhamadhyaH, labdhinidhiH upakaraNAdyAzritya, kRtakaraNa: abhyastakriyaH, zuddhajAtikula: ubhayasampannaH, pravacanadRDhAnurAga: jinazAsane nitAntAnurAgI, sopagrahasaGgrahaH upagraha upaSTambhaH sa ca zrutajJAnAdipradAnataH, saGgraha upadezAdinA ziSyAdeH, etadvayanirata:, sthiraprakRti: prekSApUrvakakAritayA, upalakSaNAt prakRtyA parArthapravRttaH, ata eva puruSottamaH, iha maunIndrapravacane gacchasvAmI gaNadharo, bhaNita: pratipAdita:, jinavarendraiH arhadbhiriti / / 253-54 / / tathA - gItArthA kRtakaraNA kulajA pariNAminI ca gambhIrA / ciradIkSitA ca vRddhA pravartinI saMyatI bhaNitA / / 255 / / TIkA - gItArthA zrutocitAgamA, kRtakaraNA abhyastakriyA, kulajA viziSTA, pariNAminI utsargApavAdaviSayajJA, gambhIrA mahAzayA, ciradIkSitA dIrghaparyAyA, vRddhA vayo'vasthayA, cazabdau samuccaye ,saMyatI AryA bhaNitA nirUpitA pravartinI mahattarikA jinavarendrairiti zeSaH / etadguNavipramukte prANini yo dadAti sAdhvAdigacchaM pravartinI padaM vA, yo'pi pratIcchati navaraM yaza:kAmitayA sa prApnotyAjJAdidoSAniti / / 255 / / etatpadamAhAtmyapradarzanapurassaraM pAtradAnAya sthApitasya ca samyakpAlanAyAha - vyUDho gaNadharazabdo gautamamukhyaiH svayaM puruSasiMhaiH / yastamapAtre dhatte jAnAno'sau mahApApaH / / 256 / / kAlocitaguNarahite svasmin yaH sthApitaM ca taM zabdaM / anupAlayati na samyag vizuddhabhAvaH svazaktyApi ||257||yugmm|| TIkA - vyUDho samyagdhRta: yo gaNadharazabdo gaNanAyakapadaM svayam AtmanA gautamamukhyaiH indrabhUtiRSabhasenapramukhaiH puruSasiMhai : gaNadharamahAtmabhiH taM gaNadharazabdaM yo jAnAna: adhigacchannapi apAtre ayogye dhatte sthApayati asau sthApaka: mahApApa: mUDho jJAtavyaH / / 256 / / na kevalaM nivezaka eva mahApApaH, apitu kAlocitaguNarahite du:SamakAlaprabhAvAd hInaguNe svasmin Atmani sthApitaM ca nivezitaM ca taM zabdaM gaNadharazabdaM yo gaNanAyaka: vizuddhabhAvaH san svazaktyA'pi na naiva samyag yathAvidhi anupAlayati saMrakSati so'pi mahApApa: avaseya iti bhAvaH / / 257 / / tathA ca - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 83 mApirizaddhiprakaraNaMsaTIkama Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaH pravartinIti vyUDho yazcAryacandanAdyAbhiH / yastamapAtre dhatte jAnAno'sau mahApApaH / / 258 / / kAlocitaguNarahitA yA svasyAM sthApitaM ca taM zabdam / anupAlayati na samyag vizuddhabhAvA svazaktyApi / / 259 / / yugmam TIkA - yaH zabdaH pravartinIti AryAmadhikRtya mahattariketi padaM vyUDha : udUDho AryacandAnAdyAbhiH AryAcandanAbrAhmAdibhi: pravartinIbhiH taM pravartinIzabdaM yo gaNanAyako jAnAna : avagacchannapi apAtre ayogyAyAM dhatte nivezayati asau nivezaka: mahApApaH tadvirAdhako jnyaatvyH| na kevalaM nivezako mahApApaH, api tu kAlocitaguNarahitA satI yA pravartinI svasyAm Atmani sthApitaM ca nivezitaM ca taM zabdaM pravartinIpadaM vizuddhabhAvA satI svazaktyA'pi na naiva samyag yathAvidhi anupAlayati saMrakSati sA'pi mahApApA jJAtavyeti bhAvaH / / 258-259 / / ayogyebhya: padapradAne mahAnarthaM pradarzayannAha - padadAne'yogyAnAM gurutaraguNamalanayA parityaktAH / ziSyA bhavanti niyamAdAjJAkopena cAtmApi / / 260 / / TIkA - padadAne gaNadharAdipadapradAne'pAtrebhyo lokopaghAto bhavati, tathAhi yatra gurava IdRzA anAbhogavantastatra ziSyANAM kA vArtA? evamanAdaro bhavati gaNadharAdiguNeSu guNA'bhAve'pi gaNadharapadaprApteriti guruguNamalanayA kAraNabhUtayA gaNadharAdipade sati ayogyAnAM gurutaro bandha ityevaM te ziSyAH parityaktA ujjhitA bhavanti anarthayojanAd niyamAd avazyam, evaM tadahitayojanayA hetubhUtayA AjJAkopena ca jinezvarANAmAtmA'pi svayamapi nivezaka: parityakto bhavatIti / / 260 / / yasmAdevam - tasmAttIrthakarAjJArAdhananirato yathoktaguNapAtre / gItArtho nizcitya pravartinIgaNipade datte / / 261 / / TIkA - tasmAt kAraNAt tIrthakarAjJArAdhananirato gItArtho gaNanAyakaH, yathoktaguNapAtre yathoditaguNasampanne prANini pAtratAM nizcitya nirNIya pravartinIgaNipade mahattarikAgaNadharapade datte prayacchati / / 261 / / atha svalabdhiyogyamAha dIkSAvayasoH prApto dhRtimAn piNDaiSaNAdi vijnyaataa| pIThAdidhara : proktaH svalabdhiyogyo'nuvRttiparaH / / 262 / / TIkA - dIkSAvayasoH paryAyavayobhyAM prAptaH cirapravrajita: pariNatazcetyarthaH, dhRtimAn dhairyavAn piNDaiSaNAdivijJAtA AdizabdAd vastrapAtraiSaNAdigrahaH pIThAdidharaH bRhatkalpapIThikAdiniyuktibhASyacUAdidhara: anuvRttipara: upAyajJastatparazca sAmAnyena svalabdhiyogya: yogya: svalabdheH prokta: pratipAdito jinavaragaNadharaiH / ayaM bhAva: - prAk svalabdhavastrapAtrAdeH zuddhAzuddhaviSayakanirNayo guruvihitaparIkSayA'jAyata, adhunA tu svalabdhiyogyatayA tanniNetuM svayaM samarthaH, ata eva gurudattayogyaparivAraH pRthagapi vihartuM zaknotIti / / 262 / / etadevAha - . mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM __84 mArgaparizuddhiprakaraNasaTIkam Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayamapi sArdhaM guruNA pRthagatha gurudattayogyaparivAraH / viharati tadabhAve vA vidhinaiva samAptakalpena / / 263 / / * TIkA - AstAmanyaH sAdhuH ayamapi svalabdhimAnapi sArdhaM samaM guruNA AcAryeNa vihrti| atha vikalpe pRthag gurostahi gurudattayogyaparivAra H san viharati, tadabhAve gurudattaparivArA'bhAve vidhinaiva samAptakalpena vakSyamANalakSaNena viharatIti / / 263 / / samAptakalpAbhidhitsayA''ha - jAto'jAtazca mato gItArthetarakRto dvidhA klpH| paJcakatadUnabhAvAt samAptatavyatyayavibhinnaH / / 264 / / TIkA - jAto gItArthayukto jAtakalpaH, vyaktatayA niSpatteH, ajAtazca agItArthayuktazca bhavedajAta: avykttvenaa'jaattvaat| evaM gItArthetarakRto gItArthA'gItArthavihita: dvidhA dviprakAra: kalpa: vyavasthAvizeSa: mata : sammatastIrthakRdgaNadharaiH / ekaiko'pi paJcakatadUnabhAvAt samAptatadvyatyayabhinna : jaghanyena paJcakaM sAdhUnAM samAptakalpaH, tadUnabhAvAcca tannyUnaH san bhavatyasamAptakalpa iti bhAvaH / / 264 / / ajAte kalpe'samAptakalpe ca ko doSa ityAha - Rtubaddhe varSAsu ca sapta samAptastadUnakastvitara: "asamAptA'jAtAnAM bhavati hi nAbhAvyamoghena / / 265 / / ___TIkA - Rtubaddhe kAle'nantaroktakalpavyavasthA, varSAsu ca prAvRSi punarjaghanyataH sapta sAdhavaH samApta: samAptakalpaH, tadUnakastu tannyUnastu itara: asamAptakalpa: / tatphalamAha - asamAptA'jAtAnAM sAdhUnAmoghena sAmAnyena na hi naiva bhavati jAyate AbhAvyaM tattatkSetragataziSyavastrapAtrAdiviSayaM kinycit| tadAha - jAo aajAo a, duviho kappo ahoi vinnnneo| ikkikko puNa duviho, samattakappo aasamatto / / 27 / / gIyattha jAyakappo, aggIo khalu bhave ajAo a paNagasamattakappo tadUNago hoi asamatto / / 28 / / uubaddhe, vAsAsu ya sattasamatto tadUNago iyro| asamattAjAyANaM Ahe Na hoi Ahavvam / / 29 / / (paJcAzake 11 tame) / / 265 / / anyonyasaGgatAnAmapi bhavatyAbhAvyamityAha - bhavati samApte kalpe kRte'pi cAnyonyasaGgatAnAM hi / gItArthasametAnAmubhayeSAM tad yathAsamayam / / 266 / / TIkA - bhavati jAyate tad AbhAvyaM kRte samAptakalpe anyonyasaGgatAnAmapi vijAtIyakulAdyapekSayA parasparamilitAnAmapi gItArthasametAnAM hi gItArthayuktAnAmeva ubhayeSAM gItArthA'gItArthasAdhUnAmAbhAvyaM bhavati yathAsamayaM mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 85 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathAsaGketamiti / / 266 / / sAdhvImAzritya svalabdhiyogyatAmAha - saMyatyapi guNapaGktyA yA'bhyadhikA bhavati zeSasAdhvIbhyaH / zrutadIkSAdipariNatA svalabdhiyogyA bhavedeSA / / 267 / / TIkA - na kevalaM sAdhuH svalabdhiyogyo bhavati saMyatyapi vatinyapi guNapaGktyA guNagaNena zeSasAdhvIbhyaH sakAzAd yA'bhyadhikA guNagaNena zrutadIkSAdipariNatA jJAnaparyAyavayobhizca pariNatA bhavati jAyate eSA svalabdhiyogyA svalabdheryogyA bhaved jAyateti / / 267 / / atra matAntaraM pradarzya tatpariharanAha - AsAM na hi svalabdhiH sarvaM yad guruparIkSitaM prAyaH / bhavati ca laghutvamAhuH keciditIdaM na yuktisaham / / 268 / / kAlAcaraNAbhyAM yat svalabdhirucite'laghutvamapi viSaye / jAtasamAptavibhASA tAsAmapi sUtrato mRgyA / / 269 / / TIkA - AsAM saMyatInAM na hi naiva bhavati jAyate svalabdhiH yad yasmAt sarvaM vastrapAtrAdi prAyo bAhulyena guruparIkSitaM bhavati, tathA - bhavati ca tAsAM prakRtyaiva laghutvaM tucchatvam tena labdhimAhAtmyaM na sahante, upalakSaNAt kalAdidoSavattvamiti kecidAhuH / idaM keSAJcinmataM na naiva yuktisahaM yuktikSamam / / 268 / / kuta ityAha - yadyasmAt tAsAmapi ucite yogye viSaye ziSyAdau bhikSAdau ca bhavatyeva svalabdhi: kAlAcaraNAbhyAM kAlena pariNate vayasi tathA'caraNayA sampradAyAccA''caritametat tAsAmapi svlbdhiriti| tathA - bhavati ca alaghutvamapi akAraprazleSAt, tathApAtre laghutvAdidoSavattvamapi na bhavatIti bhaavH| atha saMyatInAM jAtasamAptakalpanirdezAyA'tidizati - tAsAmapi saMyatInAmapi ajAtA'samAptakalpe bahutaradoSAd jAtasamAptavibhASA jAtakalpasamAptakalpaviSayakanirUpaNA sUtrato vyavahArasUtrAdito mRgyA anvessnniiyaa| sA ca jaghanyato'pi Rtubaddhe kAle saMyatInAM saptaka: samAptakalpa: varSAkAle nvkH| paJcavastakagAthA 1335 vRttau "vratavatInAM satrAnusArata: khalvadhikAdi - dviguNAdirUpA'' tathA'nuvAde pUjyAcAryazrIrAjazekharasUribhiH saMkhyayA Rtubaddha kAle daza varSAkAle ca caturdazetyuktaM tattu na smygjnyaayte| jAtA'jAtavibhASA ca piNDaiSaNAdiviSayakagItArthatvaprayuktA'vagantavyeti / / 268-269 / / athA'nujJAvidhimAha - atrAnujJArthavidhau ziSyaM saMsthApya vAmapArzve tam / devAn vandeta gururvanditvA bhaNati ziSyo'tha / / 270 / / TIkA - atra anujJArthavidhau guru: AcArya: taM ziSyam gaNA'nujJAyogyaM vAmapArzve svakIye saMsthApya kRtvA saziSyo devAn vndet| atha tadanantaraM ziSyo guruM vanditvA bhaNati prArthayati vakSyamANamiti / / 270 / / anujAnIta digAdikamicchAkAreNa yUyamasmAkam / icchAma iti tadarthotsarga kurute gururathoktvA / / 271 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 86 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - icchAkAreNa svecchayA yUyamasmAkaM digAdikamanujAnIta iti bhaNati shissyH| atha atrAntare guru: AcArya: icchAma iti uktvA bhaNitvA tadarthotsarga digAdyanujJArthaM kAyotsarga kurute vidhatta iti / / 271 / / tata:. vidhinA'nujJAnandimAkarSati saMzRNoti ziSyazca / bhaNati punarvanditvA prAguktaMbhAvitasvAntaH / / 272 / / ___TIkA - kAyotsarge ca caturviMzatistavaM cintayitvA namaskAreNotsArya kAyotsarga pUrvoktaM caturviMzatistavaM paThitvA tato guruH vidhinA namaskArapUrvakameva AkarSati paThati anujJAnandim anujJArthaM nandisUtraM ziSyazca bhAvitAtmA san saMzRNoti upayuktaH / atha vanditvA puna: bhAvitasvAntaH ziSyo bhaNati prAguktam icchAkAreNA'smAkaM bhagavan! digAdyanujAnIteti / / 272 / / tata: sAdhorasya digAdi kSamAzramaNahastato'hamanujAne / bhaNati gururvanditvA ziSyo'tha bhaNatyazaThacittaH / / 273 / / TIkA - guru: AcAryo bhaNati Aha yat kSamAzramaNahastato kSamAzramaNAnAM hastena, na tu svamanISikayA digAdi sAdhorasya pAtrabhUtasya anujAne'ham, myaa'nujnyaatmityrthH| atha Anantarye ziSyaH puna: vanditvA guruM bhaNati kathayati azaThacittaH san vakSyamANamiti / / 273 / / saMdizata kiM bhaNAmi guruH pravedayeti tatheti vanditvA / kRtvA tadvanditvA praveditaM bhaNati yuSmAkam / / 274 / / TIkA - saMdizata yUyaM kiM bhaNAmi? atra prstaave| guru: bhaNati yad vanditvA prvedyeti| tata: ziSya: tad guruvacanaM tatheti pratipattivacanaM kRtvA uccArayitvA puna:vanditvA ziSyo bhaNati praveditaM yUSmAkam / / 274 / / anyacca sandizata ca sAdhUnAM pravedayAmi pravedayeti guruH / bUte tatazca ziSyo vanditvA''kRSya maGgalakam / / 275 / / kurute pradakSiNAM sadguroH sa dattvopayogavAn vAsAn / devAdInAMzIrSe tasyAtha prakSipan bhaNati / / 276 / / ___TIkA - saMdizata ca yUyaM yathA sAdhUnAM prvedyaami| tato guruH maula: bUte bhaNati prvedyeti| tatazca ziSyo vanditvA maGgalakaM parameSThinamaskAram AkRSya paThitvA kurute pradakSiNAM sadguroH maulAcArya pradakSiNIkarotItyarthaH / atha sa gururapi AcAryo'pi upayogavAn upayuktaH san sUrimantreNA'bhimantrya vAsAn sugandhicUrNaM devAdInAM jinezvarANAM padbhyAM dattvA atha tadanantaraM tasya ziSyasya zIrSe mastakopari vAsAn prakSipan ziSyaM prati bhaNati vakSyamANamiti / / 275-276 / / | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 87 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vardhasva guruguNaistvaM trIn vArAnupavizedvidhAyaivam / zeSaM sAmAyikavad diganujJArthastvihotsargaH / / 277 / / TIkA - vardhasva gurugunnaistvm| evaM trIn vArAn vidhAya upavizati guruH / tadanantaraM zeSaM prAdakSiNyAdi sAmAyikavad draSTavyam, navaram iha vidhiprastAve diganujJArtha: utsarga: kAyotsargo niyamata eva kArya iti||277 / / upavizati gurusamIpe tatazca ziSyaH pare tu vandante / taM gururapyanuzAsti dvayoH pradatte prabodhaphalAm / / 278 / / TIkA - tatazca tadanantaraM ziSya upavizati gurusmiipe| tata: taM nUtanagaNadharaM pare tu ziSyaprabhRtayaH sarva eva vndnte| atrAntare gururapi maulAcAryo'pi dvayoH gacchagaNadharayoH prabodhaphalAM saMvegasArAm anuzAsti hitazikSA pradatte prayacchati yathA'nyo'pi kazcit pratibudhyata iti / / 278 / / atha gaNadharAnuzAstimAha - uttamapadamuttamajanasevitamidamuttamoktamAsAdya / dhanyaH pAraM gatvA labhate sukhamuttamaM kazcit / / 279 / / tvamasi ca tAdRgguNavAn bhiSagvara : prANinAM bhavArtAnAm / .. tanna zaraNaM prapannA mocayitavyAstvayA bhavyAH / / 280 / / TIkA - uttamapadaM gaNadharapadam uttamajanasevitam indrabhUtigautamAdisevitaM gaNadharANAmuttamatvAd uttamoktaM lokottamajinavarendraiH prajJaptam AsAdya prApya kazciddhanyo mahAsattvo bhavabhayabhItaprANitrANasamarthatvAd, na tu sarva eva durvAhyatvAdasya padasya, pAraMgatvA vidhinaitatpadasya labhate sukhamuttamaM mokSasukhaM, tasyaivottamatvAt / / 279 / / tvamapi tAdRgguNavAn duHkhitatrANasamarthajJAnAdiguNasampanna: bhiSagvara :bhAvavaidyo bhavArtAnAM bhavavyAdhivyAdhitAnAM prANinAm, tat tasmAd na naiva mocayitavyAH upekSitavyA: tvayA gaNadhareNa bhavyA: ete sAdhvAdayaH pravrajyApratipattyA tvAM zaraNaM prapannAH, apitu prayatnena smAraNAdinA bhavavyAdhito mocayitavyAH / mocayati cA'pramattaH san parahitakaraNe nityodyukto yo bhavasaukhyA'pratibaddhaH pratibaddhazca moksssaukhye| IdRza eva tvaM puNyavAna, tathA'pi bhaNito'si mayA'nuzAstivyAjena jinaajnyeti| evaM sthite samayanItyA nijA'vasthAsadRzaM kuzalameva bhavatA nityameva kartavyam, nAnyaditi / / 279-280 / / atha gacchAnuzAstimAha - yuSmAbhirapi ca nAyaM moktavyo bhavavane mahAgahane / siddhipurasArthavAhaH kSaNamapi nityaM tu saMsevyaH / / 281 / / AjJAkopo'parathA syAdatiduHkhapradastadetasya / nirbhartyitairapi padau na tyAjyau kulavadhUjJAtAt / / 282 / / TIkA - AstAM gaNadhareNa yuSmAbhirapi gacchavAsibhi: sAdhvAdibhirapi mahAgahane atIvasaGkaTe bhavavane saMsArATavyAM ayaM guruH siddhipurasArthavAhaH tatrA'napAyanayanAt kSaNamapi na naiva moktavya: tyajanIyaH, apitu mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 88 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nityaM sadaiva saMsevyaH smupaasniiyH| na ca pratikUlayitavyaM vacanametasya jnyaanraasheH| evaM hi yusmAkaM gRhavAsatyAga: pravrajyayA saphalo bhavatyAjJA''rAdhanayeti ||281||aprthaa anyathA AjJAkopa: tIrthakRtAmAjJAbhaGgaH syAd atiduHkhapradaH iha paraloke c| tasmAt kulavadhUjJAtAt dRSTAntAt kArye nirbhartsatairapi kharaNTitairapi bhavadbhiH etasya guroH padau caraNau sarvakAlaM na tyAjyau moktavyau, yato gurukule vasan vAcanAdito jJAnasya bhAgI bhavati tathA''rAdhanadarzanAdinA darzane cAritre ca sthirataro bhvti| taduktaM ca - NANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe crittea| dhaNNA AvakahAe, gurukulavAsaM na muMcaMti / / 281-282 / / kiJca vatinInAmapyevaM gururanuzAsti karoti darzayati / pUrvottamasAdhvInAM guNAn punazcandanAdyAnAm / / 283 / / TIkA - AstAM sAdhUnAM vatinInAmapi sAdhvInAmapi evam anantaroktaprakAreNa guru: AcArya: anuzAsti hitazikSAM karoti prycchti| anuzAsti kurvan guruH puna: pUrvAttamasAdhvInAm AdarzabhUtAnAM candanAdyAnAm AryAcandanAmRgAvatIprabhRtInAM guNAn vinayAdIn darzayati nirUpayatIti / / 283 / / puna: abhinavagaNadharamAha - bhaNati svalabdhikamapi prAgjAtA guruparIkSitaiva tava / labdhirvastrAdInAM nirdoSA pAratantryavataH / / 284 / / samprati sUtrAyatto jAto'si tvamiti vastuni prakRte / samyak pravartitavyaM bahuguNalabdhiryathA bhavati / / 285 / / TIkA - AcAryobhaNati upadizati AstAM svalabdhirahitaM svalabdhikamapi vastrAdilabdhivantamapi nUtanagaNadharaM yat prAg ita: kAlAt pUrvaM pAratantryavatastava gurupAratantryAd guruparIkSitaiva asmadAdiparIkSitaiva jAtA AsId nirdoSAAdhAkarmAdidoSazuddhA vastrAdInAM labdhiH prApti:, samprati adhunA tu svalabdhyanujJAta: sUtrA'yatto jinAgamaparatantro jAto'si tvam iti heto: prakRte prastute vastuni vastrapAtrAdilabdhyAdau samyak sUtrAt pravartitavyaM yathA bahuguNalabdhi: bahuguNataraM vastrAdilabdhyAdi bhavati syAt sUtrAjJApAlanena tathAvidhakarmakSayopazamAditi / / 284-85 / / tataH utthAya saparivAra: trirgurumatha bhAvata: pradakSiNayet / atha pAlayati sa gacchaM ziSyAnniSpAdayannItyA / / 286 / / TIkA - atha Anantarye saparivAra : abhinavagaNadhara utthAya AsanAt triH trIn vArAn guruM maulaM bhAvata: upayuktaH san pradakSiNayet pradakSiNIkRtya ca smygvndte|atr prastAvetapovidhAne guruniSadyAyAmupavezane ca yeSAM yathA'caraNA tathA krtvym|ath gaNAnujJAnantaraMsa: abhivanAcArya: gacchaMmadhyastha: sannItyA siddhAntanItyA pAlayati tathA prayatnena cAnyAn nijaguNasadRzAn ziSyAn niSpAdayati anuyogAdinA grahaNA''sevanazikSApradAnAditi mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 89 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / 286 / / etatphalarUpeNatIrthA'vyucchittimAha - IhaggaNivihitagaNa: vyavahArA''caraNameva bhavyAnAm / darzayati mokSamArgaM dIpa iva gRhasthitaM vastu / / 287 / / TIkA - IhaggaNivihitagaNa: sUtrArthaniSNAtatvAdipUrvoktaguNasampannagaNadharaniSpAditazramaNasamudAya: svakIyA''caraNena svatulyatvAt jagati bhavyAnAM darzayati bahumAnaviSayIkaroti yaduta vyavahArA''caraNameva mokSamArgam, nizcayatastu tasya jIvapariNAmAtmakatvena dRggocraatiittvaat| atrArthe dRSTAntamAha - dIpa iva gRhasthitaM vstu| dArTAntika yojanA tvevaM kartavyA, tathAhi - dIpasthAnIyo guNasampannagaNiniSpAditagaNaH, dIpaprakAzasthAnIyaM gaNasambandhivyavahArAcaraNaM gRhasthitavastusthAnIyazca mokSamArga iti / / 287 / / anuyogAdinA tAvaniSpAdayati guNaiH svatulyAn ziSyAn gaNadharo yAvadApatati krameNa crmkaalH| tatra ca saMlekhanA kaaryaa| kintu kalikAladoSAt saMyamasyaiva durArAdhyatvaM pazyan granthakAra: paJcavastukagranthagataM saMlekhanAnirUpaNamadhyAhAreNA'tidizya sAmAnyata upadizannAha bharate bhRte'tizithilai : kalikAladoSAd galitasuvihitavihAre / stheyaM guNArthamaguNe'pyagrahilagrahilanRpanItyA / / 288 / / / TIkA - bharate dakSiNArdhabharatakSetre'smin kalikAladoSAd huNDAvasarpiNI tatrApi paJcamArakabhAvimAtsaryAdidoSAd atizithilai : liGgibhiH bhRte pUrNe, taduktaM - kalahakarA DamarakarA asamAhikarA anivvuikarA yN| hohiMti bharahavAse bahumuMDA appasamaNA ya / / 1 / / puna: kidRze? galitasuvihitavihAre kSINaprAyasuvihitavihAre aguNe'pi guNazUnye'pi jane guNArthaM jJAnAdiguNalAbhArthaM stheyaM zithilasadRzIbhUtvA''tmAnaM nirvoDhavyam agrahilagrahilanRpanItyA anupadameva vkssymaannkthaankgmyyaa| tathAhi pulviM kira puhavIpurIe puNNo nAma raayaa| tassa maMtI subuddhI naam| annayA logadevo nAma nemittio aago| soya subuddhimaMtiNA AgamesikAlaM puttttho| teNa bhaNiaM-mAsANaMtaraM ittha jalaharo vrississi| tassa jalaM jo pAhii, so savvo vi gahagghattho bhvissi| kittie vi kAle gae suvuTThI bhvissi| tajjalapANeNa puNo jaNA sutthiibhvissNti| tao maMtiNA taM rAiNo vinttN| rannAvi paDahagghosaNeNa.vArisaMgahatthaM jaNo aaittro| jaNeNAvi tassaMgaho ko| mAseNa vuTTho meho| taM ca saMgahinIraM kAleNa niTThaviloehiM navodagaM ceva pAumADhattaM / tao gahilIbhUA savve loA sAmaMtAI agAyaMti naccaMti sicchAe vicittuNte| kevalaM rAyA amacco asaMgahiaMjalaM na niTThiyaM ti te ceva sutthA cittuNti| tao sAmaMtAIhiM visarisaciDhe rAya-amacce nirikkhiUNa parupparaM maMtiyaM; jahA-gahillo rAyA maMtI y| ee amhAhito visarisAyArA; tao ee avasAriUNa avare appatullAyAre rAyANaM maMtiNaM ca tthaavissaamo| maMtI uNa tesi maMtaM nAUNa rAiNo vinnnnvei| raNNA vuttaM - 'kahameeMDaMto appA rakkhiavvo? / vidaM hiM nariMdatullaM | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 90 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hvii'| maMtiNA bhaNiaM - 'mahArAya! agahilehiM pi amhehiM gahillIhoUNa chAyavvaM, na anahA mukkho'| tao kittimagahilIhAuM te rAyAmaccA tesiM majjhe niyasaMpayaM rakkhaMtA cittuNti| tao te sAmaMtAI tutttthaa| aho! rAyAmaccA vi amha sarisA saMjAya tti uvAeNa teNa tehiM appA rkkhio| tao kAlaMtareNa suhavuTThI jaayaa| navodage pIe savve logA pagaimAvannA sutthA sNvuttaa| evaM dUsamakAle gIyatthA kuliMgIhiM saha sarisIhoUNa vaTuMtA appaNo samayaM bhAviNaM paDivAliMtA appANaM nivvAhaissaMti atrAyamupanayaH, rAjasthAnIya AtmA, zAstrAnusAriNI buddhizca mantristhAnIyA, tadekacittenAtmanA kugraharUpam unmAdakajalaM parityajyAtmarakSaNArtha yAvacchubhakAlaM bhAvAnupaghAtena tadvadanuvartanA'pi kartavyeti / / 288 / / evaM gaNAdikArye liGgAvazeSamAtre'pi vandanadAnAyAha - aguNAdapi guNavRddhiryadi bhavati drvyvndnaadibhyH| tadavakarAdapi ratnopalambha ityAhurAcAryAH / / 289 / / TIkA - AstAM guNavata: sakAzAd kAraNe samutpanne aguNAdapi kevaladravyaliGgayuktAdapi guNavRddhiH kulagaNAdyanugrahalakSaNA sUtrArthagrahaNarUpA vA yadi cedbhavati jAyate dravyavandanAdibhyaH jJAtA'guNe bhAvavandanAdyabhAvAd AdipadAt sahavAsAdigrahaH, tat tarhi sA guNavRddhiH,AstAM ratnAkarAd avakarAdapi kacavararAzerapi ratnopalambhaH ratnaprAptiH, tattulyA iti evam AhuH bruvanti AcAryA: suuryH| atha dravyavandanamapi na kurvanti tato mahAdoSo bhavati, yathA ajApAlakavAcakamavandanAmAnA agItArthA ziSyA doSaM prAptavantaH / uktaM ca kalpabhASye - uppannakAraNammi, kitikammaM jo na kujja duvihaM pi / pAsatthAdIyANaM, ugghAyA tassa cattAri / / 4540 / / / / 289 / / ___ atha bhAvavandanaviSayamAha - hIne'pi guNAMze tu prAyo bhAvena vandanaM nyAyyam / itthaM mArgAbhyudayaH kAraNamiha kalpabhASyoktam / / 290 / / TIkA - AstAM guNAdhike hIne'pi guNAMze jaghanyasaMyamasthAneSu sthite'pi tuzabdo vizeSadyotane prAyo bAhulyena gacchAdiprayojane samupasthite bhAvena jinaprajJaptena vandanam upalakSaNAdabhyutthAnAdi nyAyyam yuktiyuktm| ittham evam iha hIne'pi bhAvena vandanadAne kAraNaM hetu: mArgAbhyudayaH gacchAdirakSAlakSaNo yadi vA'bhyutthAnAdirUpaM vinayaM dharmasya mUlamiti cAritre pUrvasthitaM pazcAsthitena vandyamAnaM dRSTvA'bhinavadhArmikANAmapi vandanAdau pravRtti: syAttatazca kliSTakarmakSayAt samyaktvAdilAbhaH, sa eva vandanAdau kAraNaM hetu: kalpabhASyoktaM jnyeym| taduktaM ca bRhat kalpabhASye daMsaNa nANa carittaM, tava vinayaM jattha jattiyaM jANe / jiNapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM / / 4553 / / | mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 91 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam | Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadvRttiH - darzanaM ca - nizaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM jJAnaM ca - AcArAdizrutaM cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM darzana-jJAna-cAritram, dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazca - anazanAdi vinayazca abhyutthAnAdi tpo-vinym| etaddarzanAdi 'yatra' pArzvasthAdau puruSe yAvad' yatparimANaM svalpaM bahu vA jAnIyAt tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA' kRtikarmAdilakSaNayA puujyet||290 / / atha kecit siMhatayA niSkramyA'pi kliSTakarmavazAt pArzvasthAdibhAvaM pratipadyante teSAM prati samupadizannAha - nirupakramakarmavazAnnityaM mArgakadattadRSTirapi / caraNakaraNe tvazuddhe zuddhaM mArga prarUpayatu / / 291 / / TIkA - mArgekadattadRSTirapi saMyamaikalakSyo'pi nandiSeNavat nirupakramakarmavazAt nikAcitA'zubhodayAt tu zabda: punarartha: azuddha caraNakaraNe sthita: san kadA saMyame samudyato bhaveyamiti bhAvayan nityaM sadAkAlaM zuddhaM mArgaM jinopajJamAcAragocaraM prarUpayatu updishtu| sadupadeza dAnamevA'sya mokSopAya iti bhuvnguruunnaamaajnyaa| zithilo hi prAya: sukhalaMpaTa: san na zaknoti cAritraviSaye krtumudymm| tathA cArSaH -- avi nAma cakkavaTTI, caijja savvaM pi cakkavaTTisuhaM / na ya osannavihArI, duhio osannayaM cayai / / 255 / / (upadezamAlA) AstAM saMyame zithila:, zuddhamArgaprarUpaNA'vasare'pi sa vaktuM glaayti| tathA cAgamaH - duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAi vattae. . . ||suutr 101.AcArAGgaH 1-2-6 / evaM sthite zuddhamArgaprarUpaNA hi tsyaa''raadhnaa| atrArthe - niyaTTamANA vegeAyaragoyaramAikkhaMti, nANabhaTThA daMsaNalUsiNo ||suu. 107||aacaaraanggH 1-6-4 / / asyAkSaragamanikA - saMyamA liGgAdvA nivartamAnA anivartamAnA vA eke AcAragocaramAcakSate, na punaryathA jJAnabhraSTA darzanalUSiNaH samyagdarzanavidhvaMsina: svato vinaSTAaparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAccyAvayantIti / / 187 / / 291 / / anantaroktazuddhamArgaprarUpaNAyA: phalaM nirUpayan kriyAmAtramagnamatInupadizati - darzanazAstrAbhyAsAddhIno'pi pathaprabhAvanodyuktaH / yallabhate phalamatulaM na tat kriyAmAtramagnamatiH / / 292 / / TIkA - hIno'pi caraNakaraNe darzanazAstrAbhyAsAt sammatyAdizAstraparizIlanAt pathaprabhAvanodyuktaH zrIjinazAsanonnatikaraNabaddhakakSa: paropakAradvAreNA'dhikaguNabhAvAcallabhate prApnoti phalaM vipulapuNyalakSaNaM ni:spRhatvena cA''tmavizuddhilakSaNam atulaM nirupamaM tad anantaroktaM vipulaM phalaM kriyAmAtramagnamati: ekAntakriyAruci: na naiva labhata iti / / 292 / / atra hetumAha - viphalakriyAbhimAnAdajJAnAcca caraNazuddhyabhAvena / idamitthameva gaditaM yat sammatyAM mahAmatinA / / 293 / / TIkA - ajJAnahetukamUDhamatitvena viphalakriyAbhimAnAd vyarthakriyAmadAd ajJAnAcca kriyAhetusvarUpA' mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 92 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nubandhabodhAbhAvAcca caraNazuddhyabhAvena hetunA na labhate vipulaM phalaM yat zAstrAbhyAsAt pathaprabhAvanodyukto lbhte| atra granthakAraH svamanISAparihArArthamAha - idam anantaroktam itthameva evamevA'vitathamevetyarthaH, yad yasmAt sammatyAM sammatitarkaprakaraNe gaditam uktaM vakSyamANaM mahAmatinA zrutakevalinA zrIsiddhasenadivAkareNeti / / 293 / / gaditamevAha caraNakaraNappahANA sasamaya-parasamayamukkavAvArA / caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM Na yANaMti / / 294 / / TIkA - caraNakaraNapradhAnA: caraNaM zramaNadharma: vayasamaNadhamma saMjama veyAvaccaM ca bNbhguttiio| NANAitiyaM tava-kohaNiggahAi caraNameyaM / / karaNaM piNDavizuddhyAdiH piMDavisohI samiI bhAvaNa paDimAi iMdiyaniroho / paDilehaNa guttIo abhiggahA ceva karaNaM tu / / etaccaraNakaraNayo: pradhAnAstadanuSThAnatatparA: svasamayaparasamayamuktavyApArA:ayaM svasamaya: anekAntAtmakavastuprarUpaNAtayaM ca parasamaya: kevalanayA'bhiprAyapratipAdanAt ityetasminparijJAnenAdRtAanekAntAtmakavastutattvaM yathAvatanavabudhyamAnA: taditaravyavacchedena iti yaavt| caraNakaraNayoH sAraM svajanyaphalotkarSA'Ggam, nizcayazuddhaM paramArthadRSTyAvadAtaM samyagdarzanaM tena jAnanti tadAvaraNakarmadoSAt, na hi yathAvasthitavastutattvAvabodhamantareNa tadruciH, na casvasamayaparasamaya tAtparyArthAnavagame tadavabodha: sNbhvii|| na ca sAmAyikamAtrapadavidmASatuSAdinA'tra vyabhicAra: zaGkanIyaH, yathoditacaraNakaraNaprarUpakAsevakasuvihitagItArthagurUpAratantryeNa svaparasamayamuktavyApAratvAbhAvAditi / / 294 / / anantaroktasAmAyikapadasya pravRttirjJAnAdi ratnatrayaprAptau satyAM bhavatIti yadi vA'nantaroktasamyagdarzanasya samyagjJAnA'bhedAt samyagjJAnasya ca samyakcAritraphalatvAditi jJAnAdiratnatrayasya nizcayazuddhaM svarUpamAha - paryAyadravyaguNairAtmajJAnamiha kathyate bodhaH / tatra zraddhA darzanamabhyutthAnaM ca cAritram / / 295 / / TIkA - paryAyadravyaguNaiH paryAyAzca nRnArakAdibhAvAH, dravyaM ca dravati gacchati tAn tAn paryAyAniti trikAlabhAvI nityA''tmA'mUrta upayogalakSaNa: pratyagrajyotirmaya: guNAzca jJAnadarzanAdaya: paryAyadravyaguNAstai: bodha: ajIvAditattvebhya: anvayavyatirekAbhyAmAtmatattvavinizcayaH jJAnaM samyagjJAnaM kthyte| tatra uktasvarUpe bodhezuddhAtmatattve vA'nubhavalakSaNA zraddhA tIvraruciH darzanaM smygdrshnmucyte|abhyutthaanN zraddhAsamanvitabodhasampannatA, tatphalabhUtA svabhAvaramaNatA, tadarthaH samyak prayatno vA cAritraM samyakcAritraM kathyata iti / / 295 / / anantaroktaratnatrayaprApte: samabhAvAt sAmAyikapadapravRttimAha - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 93 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM ratnatrayatAM prApte'sminnirvikalpabhAvanidhau / samabhAvAt sAmAyikapadapravRttiH suparizuddhA / / 296 / / TIkA - ittham anantaroktA''tmasvabhAvabhUtAM tathyAM ratnatrayatAM samyagjJAnadarzanacAritrairekyam asmin Atmani prApte sati, yadi vA granthakArahRdayasthatvena pratyakSatvAt asmin naisarpaprabhRtidravyanavanidhivyapekSayA bahirarthasaGkalpasamutthAnaparihAreNa nirvikalpabhAvanidhau nirvikalpatayA cittasamAdhau prApte sati, samabhAvAt sarvabhAveSu sAmyAt suparizuddhA sarvopAdhizuddhA sAmAyikapadapravRttiH sAmAyikazabdArthabodhanazakti: jinvrendrairuktaa| taduktaM zrImalayagirisUribhi: AvazyakavRttau-samAni jJAnadarzanacAritrANi teSvayanaM gamanaM samAyaH sa eva saamaayikm| yadi vA sarvajIveSu maitrI sAma, sAmna Aya: lAbha: sAmAyaH sa eva sAmAyikam / / 296 / / nanu ratnatrayavatAM cAritriNAmapi kvacid rAgadveSAdilakSaNA: parapariNAmA dRzyante tatkathamityAzaGkyAha - pavanAdiva kallolAH parapariNAmA: vikalpataH puMsaH / sthiranirvikalpavRttiH stimitodadhisannibhe tvasmin / / 297 / / TIkA - lavaNasamudre pavanAdiva pAtAlakalazagatasammUrchitamaruto yathA kallolA: UrmayaH prasaraM yAnti tathaiva puMsa: Atmana: vikalpataH karmodayajanyabahirarthasaGkalpataH parapariNAmAH rAgadveSAdibhAvA labdhasattAkA bhavanti, stimitodadhisannibhe prazAntasamudratulye tu puna: asmin Atmani, yadi vA sAmAyikapadapravRttinibandhane nirvikalpabhAvanidhau prApte sati puMsa: sthiranirvikalpavRttiH nirvAtA'pavarakakoNagatadIpazikhAtulyasthirA cetovRtti: saMjAyata iti / / 297 / / stimitodadhisannibhe jIvasvabhAve satyapi yathA'sya jIvasya saMsArastathA''ha - AgantukAdvikalpAnimittataH prasaratAM svabhAvena / kartRtvAdyabhimAnAt karmANUnAM sa saMsarati / / 298 / / TIkA - karmodayahetunA AgantukAd na tu svAbhAvikA vikalpAd bahirarthasaGkalpasamutthAnAd anAdibhramAtmakA'jJAnenaiva kartAhaM bhoktAhamiti kartRtvAdyabhimAnAt, svabhAvena visrasApariNAmena lokAkAze prasaratAM prasaraM bibhratAM karmANUnAm AtmanA saha kSIranIranyAyena bandhabhAvamAgatAnAM nimittata: udayaprAptalakSaNata: sa saMsArijIva: caturgatikasaMsAre saMsarati bambhramatIti / / 298 / / nanu puSkarapalAzakalpasya nizcayazuddhasyAtmanaH kathaM karmabandha ityAzaGkayAha - snehA''liGgitavapuSo reNubhirAzliSyate yathA gAtram / rAgadveSA'stamate: karmaskandhaistathA zleSaH / / 299 / / TIkA - yathA yena prakAreNa snehA''liGgitavapuSa: tailA'bhyaktazarIrasya gAtram avayavo reNubhiH rajobhiH AzliSyate tathA tadvad rAgadveSA'stamateH rAgadveSAbhyAM kSINavivekasyA''tmanaH karmaskandhaiH jJAnAvaraNIyAdikarmapudgalaiH zleSa: saMgamo bandhalakSaNa iti / / 299 / / tata:kimityAha - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 94 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyannATakamAtmA tadanAdidravyabhAvakarmakRtam / antardazA svabhAvAnna calati bhagavAnudAsInaH / / 300 // . TIkA- yasmAdrAgadveSA'stamateH karmaskandhaiH zleSa: tat tasmAdbhagavAn satkevalajJAnAdyaizvaryavAn udAsIna: rAgadveSayormadhyastho hAnA dAnapariNAmarahita ityarthaH, AtmA antarAtmadazAvAn anAdidravyabhAvakarmakRtaM pravAhato'nAdikarmaparamANulakSaNadravyakarmatatkAraNa rAgadveSAtmakabhAvakarmavihitaM nATakaM dAnaharaNAdisaMsAraprekSaNakaM antardazA jAgra vivekadRSTyA sAkSibhAvena pazyan vIkSamANaH svabhAvAt caitanyalakSaNAdna naiva calati sukhaduHkhabhAg rAgadveSavazagovA na bhavatItyarthaH / / 300 ||anntroktaayaaantrdRsho mAhAtmyamAha asyAM nimIlitAyAmapi ca vyavahArathInimIlAyAm / ayamIdRgeva na mRgo bhavati mRgapatiH prasupto'pi // 301 / / TIkA-AstAmunmIlitAyAM nimIlitAyAmapi nimiSitAyAmapiasyAm antazi, vyavahAradhInimIlAyAM cavyavahArabubyunmeSe'pi vyavahArataH pravRtto'pItyarthaH, ayam antarAtmadazAvAn IdRgeva cetovRttyAudAsIna eva svabhAvato'calanAdrorAbhinayapravRttaHacyutakalpAdAgatadeva ivAtrArthe granthakAro dRSTAntamAha-AstAM jAgarUkaH, prasupto'pi nidrANo'pi mRgapatiH kezarIna naiva bhavati jAyate mRgo hariNa iti / / 301 // yataH * kurute nahi parabhAvAna kArayatyapi ca naanujaaniite| pariNAmAnAM sveSAM sa bhavati kartA ca bhoktA ca / / 302 / / TIkA - hi yasmAd nizcayazuddhatmA parabhAvAn paugalikabhAvAn na naiva kurute svayaM na naiva kArayati paraiH, api ca samuccayena naiva anujAnIte anumnyte| atra yuktilezaH, tathAhi - yadi svabhAvAnAM parabhAvAnAM cAtmanaH kartRtvamabhyupagamyatetarhi ekasmintrAtmadravye kriyAdvayApattiH prsjyte|saacRjuusuutrnyen naa'bhimtaa| ata eva sa AtmA sveSAM zubhAzubhAnAM pariNAmAnAM dAnaharaNAdilakSaNAnAmadhyavasAyAnAM kartA ca vidhAtA ca bhoktA ca tattatpariNAmaphalAunubhavitA ca bhavati jaayte| taduktaM granthakAreNaiva'ajUsatranayastatra kartRtAM tsymnyte| svayaM pariNamatyAtmAyaM yaMbhAvaM yadA yadA / / 17 / / (adhyaatmsaargtaatmnishcyaadhikaare|) // 302 // . evaM sthite'piye parabhAvakartucetovAkkAyAbhedamadhyavasyanti tAnirUpayannAha - parabhAvakartRcetovAkkAyA'bhedamadhyavasyantaH / dadhate parAGmukhatvaM svabhAvalAbhaprathAbhUmeH / / 303 / / TIkA - parabhAvakartRcetovAkkAyA'bhedaM parabhAvAnAM yat kartR cetovAkkAyalakSaNaM yogatrayaM tena saha ajJAnAd abhedaM tAdAtmyam adhyavasyantaH kalpayantaH svabhAvalAbhaprathAbhUmeH svabhAvalAbho mokSastasya prathA paddhatirmAga iti yAvat tasyA bhUmi: AdihetuH tasyAH parAGmukhatvaM pRSThaM dadhate dadata iti / / 303 / / atha mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayaviracitaM 15 mArgapirizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAvabhUmimAha - na hi deho na mano na cApi vANI na kAraNaM teSAm / jJAyakabhAvastvahamiti bodho bhUmiH svabhAvasya / / 304 / / TIkA - na hi naivAhaM bhinnasvabhAvatvAddeho vapuH, na mano mAnasaM, na vANI bhASA, dehAdAvahaGkAsadividhAnasyA'jJAnavijRmbhitatvAt na ca kAraNaM hetuH teSAM manovAkkAyAnAm apitu jJAyakabhAvaH jJAtRsattA upalakSaNAnityo jJAnAnandamaya: siddhasvarUpI ahamAtmAdipadavAcyaH iti evaMprakAro bodhaH saMvibhUmi: AdyahetuH svabhAvasya jJAnadarzanacAritrA'nvayizuddhA''tmabhAvasya mokSasyetyarthaH / / 304 / / itthaM mananasvarUpaM hitopadizanAha puruSa! tvameva mitraM tava kiM bahirIhase paraM mitram / uccAlayitAraM tvaM dUrAlayikaM ca jAnIhi / / 305 / / TIkA - puruSa Atman tvameva nAnyaH kazcidityarthaH, tava mitraM suhRd hitakAritvAt, kim iti bahiH param anyaM mitram uktasvarUpam Ihase icchasi? yo hi nirvANanirvartakavratamAcarati sa Atmano mitrm| sa caivambhUtaH kuto'vagantavya: kiMphalazcetyAha - tvaM yaM jAnIhi avabudhyasva uccAlayitAraM karmaNAM viSayasaGgAnAM cA'panetAraM taMdUrAlayikaMca mokSamArgavyavasthitaMca jAnIhi, evameva yaM jAnIhi dUrAlayikaM taM ca jAnIhi uccaalyitaarm| tathA cAgama: - tumameva tuma mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi? sU.118 tathA - jaMjANijjA uccAlaiyaM taM jANijjA dUrAlaiyaM, jaMjANijjA dUrAlaiyaM taMjANijjA uccAlaiyaM, purisA! attANamevaM abhiNigijjha evaM dukkhA pmuccsi| sUtra.119 |aacaaraanggprthmshrutskndhtRtiiyaa'dhyyntRtiiyoddeshH / akSaragamanikA tvevam - yaM jAnIyAt karmaNAM viSayasaGgAnAM ca uccAlayitAram - apanetAraM taM jAnIyAt dUrAlayikaM - mokSamArgavyavasthitam, yaM jAnIyAt dUrAlayikaM taMjAnIyAt uccaalyitaarm| puruSa! dharmadhyAnAd bahirviSayAbhiSvaGgAya ni:sarantam AtmAnamevam abhinigRhya-avarudhyaiva evam avadhAraNe duHkhAt pramokSyasi / / 305 / / nanu kimityevamupadizyata ityAzaGkayAha - ityAdibhirupadezaiH suutroktairmokssmaargmukhytvm| mananAtmakasya sidhyatyanAtmabhedaprabodhasya / / 306 / / TIkA - ityAdibhiH anantaroktagAthAdvayopadiSTaprabhRtibhiH sUtroktaiH zrIjinAgamoktaiH upadezaiH anuzAstilakSaNaiH,AdipadAt "sayA sIlaM supehAe suNiyA bhave akAme ajhaMjhe imeNa ceva jujjhAhi kiM te jujjheNa bajjhao?" AcArAGga 1-5-3-154 ityAdisaGgrahaH, kimityAha-mananAtmakasya cintanAtmakasya anAtmabhedaprabodhasya anAtmanodhanasvajanAdebhinno'hamiti prabodho bhedaprabodho bhedajJAnaM yasya sa tathA tasya puMsa: mokSamArgamukhyatvaM jJAnAdiratnatrayaprAdhAnyalakSaNaM mokSamArgAbhimukhatvamAvirbhavatIti / / 306 / / etatphalamAha - paramAtmA'bhinnaH syAt parabhedajJAnapariNato jIvaH / vaiSamyanirmuktasvarUpamAtraprakAzena / / 307 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 96 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - parabhedajJAnapariNata: parataAtmavyatiriktasarvabhAvato bhinnohamiti parabhedajJAnena sAtmIbhAvA''panna: parabhedajJAnapariNatimAnityarthaH, evambhUto jIva: bhavastha: vaiSamyanirmuktasvarUpamAtraprakAzena - vaiSamyaM sukhyasmi duHkhyasminAsmItyAdilakSaNaMtasmA nirmuktasya parameca samAdhau nivezitAtmanodhyAnajasparzanAlakSaNayA paramAtmasamApattyA paramAtmatulyA''tmasvarUpamAtraprakAzena paramAtmabhAvAnubhavanAt paramAtmA'bhinna: paramAtmasakAzAjjIvAtmA'bhinna: syAd bhavediti / / 307 / / anantaroktamevArthamupamAdvAreNAha - kSaNamapi karmavilAso parame parameSThibhAvalagnamatiH / ghanasamaye'pi raviriva prakAzate meghanirmuktaH / / 308 / / TIkA - chAAsthye'pi kSaNamAtramapi muhUrtamAtramapi vaiSamyanirmukto karmavilAsaH karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM kSayopazamalakSaNo vilAso lilA yasya sajIva: parame cidAkAze parameSThibhAvalagnamati: paramAtmabhAvA''saktacitta: paramAtmatulyanijasvarUpaprakAzena prakAzate dyotate, ka iva? AkAze ghanasamaye'pi meghanirmukto raviriva / / 208 / / evambhUtameva pumAMsaM vizeSeNa nirUpayannAha - AtmasvabhAvadarzI svairaM karmopanItaphalabhugapi / . lipyate na pApabharairavaziSTamupaplavaM pazyan / / 309 / / TIkA - AtmasvabhAvadarzI zuddhAtmasvabhAvaM saMvedayan avaziSTam AtmavyatiriktaM sarvaM vizvam upaplavam upadravaprAyaM pazyan vivekacakSuSA'valokayanAstAM zAlibhadra iva bhAgyopanItaphalabhogatyAgI svairaM svacchandatayA karmopanItaphalabhugapi nirupakramazubhakarmopaDhaukitakAminyAdiphalabhogAn bhuJjAno'pi bharatAdivatpratibandhA'bhAvAd na naiva lipyate zliSyate zuSkamRttikAgolakavat pApabharaiH bhoganimittakai: kamareNurAzibhiriti / / 309 / / anantaroktameva prakArAntareNAha - mAyodakaM yathAvat pazyan yAtyeva tena mArgeNa / pazyannalIkarUpAn bhogAnullaGghayatyevam / / 310 / / ____TIkA - yathA mArgajJo vrajana pathi mAyodakaM marumaricikA yathAvat tattvata: alIkarUpeNa pazyanjAnan anudvigna: san gantavyasthAnaM prati tena mArgaNa pathA yAtyeva gacchatyeva mAyodakasya tattvena vyaaghaataa'smrthtvaat| evam itthamAtmasvabhAvadayapi bhogAn karmAkSiptAnmAyodakopamAn alIkarUpAn asArAn pazyansamAropAntareNa tattvadRSTyA jAnan ullaGghayati bhuJjAno'pi ni:saGgatayA pAravazyA'bhAvAt paraM padaM yaatyev| taduktaM yogadRSTisamuccaye mAyAmbhastattvata: pazyannanudvignastato drutm| tanmadhyena prayAtyeva, yathA vyAghAtavarjitaH / / 165 / / bhogAn svarUpataH pazyaMstathA maayodkopmaan| bhuJjAno'pi hyasaGgaH sanprayAtyeva paraM padam / / 166 / / uktaviparItamAha tAMstattvena tu jAnana magno bhAvena mohajambAle / ubhayabhraSTaH spaSTaM nirantaraM khedamanubhavati / / 311 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 97 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA - anAtmajJaH tAn bhogAn tattvena bhoga eva tattvamiti buddhyA jAnan manyamAna: tathAvidhaviparyAsAd mohajambAle mohapaGke bhoganibandhanadehAdiprapaJce ityarthaH, bhAvena cetovRttyA magnaH pralIno bhvti| evambhUto liGgayapi mohajambAlamohita: ajJAtasaromArgapaGkanimagnanIratIrobhayabhraSTagaja iva bhAvamohe nimagno na hi gRhavAsasaukhyAya, na ca saMyamAya vAntabhogAbhilASitayA tatkriyAyA viphalatvAd ubhayabhraSTaH na gRhastho nApi pravrajita: san spaSTaM suvyaktaM nirantaraM satataM khedaM kleshmanubhvti| tathA cArSaH - ittha mohe puNo puNo sannA no havvAe no paaraae| AcArAMGga sUtraM 1-2-2 / uktaM ca yogadRSTisamuccaye'pi - bhogatattvasya tu punarna bhvoddhilngghnm| mAyodakadRDhAvezastena yAtIha ka: pathA / / 167 / / sa tatraiva bhayodvigno yathA tisstthtysNshym| mokSamArge'pi hi tathA, bhogajambAlamohitaH / / 168 / / AtmajJastu bhogairapi liptamatirna bhavatItyAha - anta:karaNadhyAnapratibandhakavighaTanArthamudyuktaH / bhogairapi liptamatirna bhavatyAkSepakajJAnAt / / 312 / / TIkA - anta:karaNadhyAnapratibandhakavighaTanArtham anta:karaNena cittena dhyAnaM dhAdi tasya pratibandhakA antarAyabhUtA viSayasatkasaGkalpavikalpAsteSAM vighaTanArthaM vicchedArtham udyukta : udyata: AtmajJaH zrutadharme satatalagnacittatvena AkSepakajJAnAt kAntAdRSTisamupalabdhA''kSepajJAnena hetubhUtena,AstAM viSayabhogasambandhisaGkalpavikalpaiH tathAvidhakarmopanItai: sAkSAd bhogairapi zabdAdiviSayairapi liptamati: Asaktacitto na naiva bhavati jaayte| ata evAkSepakajJAnavato ni:saGgatvAd bhogA bhavahetavo na bhvnti| yaduktaM yogadRSTisamuccaye- . zrutadharme mano nityaM, kAyastvasyAnyaceSTite / atastvAkSepakajJAnAnna bhogA bhavahetavaH // 164 / / anyairapyetatsaMvAdi kiJciduktam, tathAhi - prajahAti yadA kAmAn sarvAn pArtha! manogatAn / __ AtmanyevA''tmA tuSTaHsthitaprajJastadocyate / / 2-55 bhgvdgiitaa||' asyAmeva ni:saGgadazAyAM sUtroktaM yaddghaTate tadAha - ubhayapadA'vyabhicAro bhaNitaH samyaktvamaunayoH sUtre / asyAmeva dazAyAM ghaTate samyagdRzaH so'yam / / 313 / / TIkA - ya ubhayapadA'vyabhicAra : ubhayapadayorvakSyamANayo: avyabhicAra: samavyAptiH pRthivItva-gandhayoriva apRthagbhAvasambandhenA'nyonyavyApyavyApakabhAva iti yAvat samyaktvamaunayoH samyaktvaM ca tattvaruci: maunaM ca parapariNatinivRttilakSaNaM munibhAva ityarthaH samyaktvamaune tayorubhayapadA'vyabhicAra: vyApyavyApakabhAvadarzanalakSaNa: sa ca dvayostulyavadArAdhanapravRttaye sUtre AcArAGgasUtre bhaNita: nirUpita:, tathAhi - "jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 98 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsahA, jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti pAsahA'' 1-5-3-156 so'yam avyabhicAra: asyAmeva dazAyAM zrutadharme lagnacittatvAd niHsaGgAvasthAyAmeva kAntAdRSTyaparAbhidhAnAyAM samyagdRSTe: naizcayikasamyagdarzanavata: puMsaH ghaTate yuktyopapadyata iti / / 313 / / athAnantaroktani:saGgadazAyAM saMyamasthAnavirahe'pi na phalaviSaye vyabhicAra ityAha saMyamajanyavizuddhistadA'napAyeti nishcysthityaa| phalaviSaye vyabhicAro na saMyamasthAnavirahe'pi / / 314 / / TIkA - nizcayasthityA tattvamaryAdayA tadA tathAvidhaviziSTajJAnadazAyAm AstAM saMyamasthAne sati, saMyamasthAnavirahe'pi bharatAdInAM saMyamajanyavizuddhiH svabhAvaramaNalakSaNA anapAyA aprakSayA iti hetoH phalaviSaye kSapakazreNyAdyavAptirUpe na naiva vyabhicAra: tadbhAvabhAvitvA'bhAvalakSaNa iti / / 314 / / upasaMharannAha - . tasmAdAtmajJAne kAryaH satataM mumukSuNAbhyAsaH / kimaparazAstravikalpairjAtiprAyaiH kutarkotthaiH / / 315 / / ___TIkA - yasmAjjJAnadazAyAM saMyamajanyavizuddhiranapAyA tasmAt kAraNAd AtmajJAne adhyAtmazAstragocare paJcavidhe'pi svAdhyAye tatphalabhUte vA svarUpopayoge abhyAsaH pauna:punyena mumukSuNA mokSAbhilASiNA kArya: vidheyH| kimaparazAstravikalpaiH kIdRzaiH ? kutarkotthaiH AgamanirapekSazuSkatarkaprabhavai: jAtiprAyaiH dUSaNAbhAsaprAyaiH, nAsti kimapi prayojanamityarthaH / mithyAdRkpraNItavastuzUnyakuzAstravikalpaparAGmukhaH sansAtatyenA''tmajJAne'bhyAso vidheya ityupadezaH / / 315 / / yata: AtmajJAnavirahite zAstre zastre ca ko'pi na vishessH| bhrAmyanti mUDhalokA: kevalamAkArabhedena / / 316 / / . TIkA - AtmajJAnavirahite jinAgamavyatirikta zAstre vAGmaye zastre ca asyAdau ca durgRhIte na naiva ko'pi kazcid vizeSa : bhedaH, ekasya jJAnAdibhAvaprANanAzakatvenA'parasya cendriyAdidravyaprANanAzakatvena tulytvaat| yadi vA''tmajJAnavirahite viSayibhUte puMsi zAstre zastre ca na ko'pi vizeSo durgRhItatvAt, tathAbhUte puMsi sacchAstrasyA'pi vipriitbodhnimitttvenaa'paayhetutvaat| ata eva yuktamuktaM bhrAmyanti bhavyATavyAM mUDhalokA: mohamohitamatayaH kevalaM navaramAkArabhedena gRhiliGgadravyaliGgakuliGgadhAriNaAtmajJAnalakSaNaM saddharmayAnaM vinaa| taduktaM ca granthakAreNaiva sAdhuH zrAddhazca saMvignapakSI shivpthaastryH| zeSA bhavapathA gehidravyaliGgikuliGginaH / / dvAtriMzad-dvAtriMzikA 2915 / / 316 / / tathA - * hitamahitamucitamanucitamavastu vastu svayaM na yo vetti / sa pazuH zRGgavihIna: saMsAravane paribhramati / / 1 / / (zrAddha-vidhiprakaraNe) evaM sthite paramasuhRdbhUya granthakAro'nuzAsti - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 99 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmajJAnagranthAH panthAno ye tu mokSanagarasya / gurutaraguNagurucaraNaprasAdataste'nusartavyAH / / 317 / / TIkA - ye vakSyamANA: tuzabdaH punararthe panthAna: upAyA: mokSanagarasya zivapurasya te AtmajJAnagranthAH zrIjinAgamA: gurutaraguNagurucaraNaprasAdata: gurutaraguNA brahmacaryAdayaH yaduktam - vratAnAM brahmacaryaM hi nirdiSTaM gurukaM vratam / tajjanyapuNyasambhAra-saMyogAd gururucyate / / 1 / / tathA - gururgRhItazAstrArthaH parAM ni:saGgatAM gataH / mArtaNDamaNDalasamo bhavyAmbhojavikAzane / / 1 / / guNAnAM pAlanaM caiva tathA vRddhirjAyate / yasmAt sadaiva sa gurubhavAntaranAyakaH / / 2 / / anantaroktagurutaraguNairalaGkRtA gurucaraNA AcAryapAdAsteSAM prasAdatazcittAnuvRttilabdhA'nugrahataH, yata: - durlabho viSayatyAgo durlabhaM tattvadarzanam / durlabhA sahajA'vasthA sadguroH karuNAM vinA / / 1 / / anusartavyAH taduktA''sevanenA'nyathA prtypaaybhaavaat| yaduktam paDivajjiUNa kiriyaM tIe viruddhaM nisevai jou| apavattagAu ahiyaM sigdhaM ca saMpAvai viNAsaM / / 1 / / 317 / / athAzIrvacanena samApayannAha - enAM guroradhItya zraddhatte ya iha mArgaparizuddhim / paramAnandaM labhate sa yazovijayazriyA pUrNam / / 318 / / ' TIkA - yaH kazcidAsannasiddhika: enAM mArgaparizuddhim uktasvarUpAMguroH sakAzAd adhItya paThitvA zraddhatte paramahitatayA vizvasiti sa bhavyasattva: yazovijayazriyA yazazca zAradacandracandrikojjvalaM vijayazca durvArarAgAdivairivrAtasya yazovijayau tAveva zrIstayA pUrNa pUritaM paramAnandaM samastadvandvavarjitamavyAbAdhasiddhaparamAtmasukhaM labhate praapnoti|anen granthakRtA mahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayavAcakena svanAmA'pi sUcitamiti / / 318 / / atha granthakAraprazasti: zrIvijayadevasUrau jayini zrIvijayasiMhasUrau dyAm / prApte sAmrAjyabhRti zrImadvijaprabhAcArye / / 1 / / ruciraM satIrthyabhAvaM dadhatAM zrIjItavijayavibudhAnAm / zrInayavijayavibudhAnAM zizunA'yaM viracito granthaH / / 2 / / mahAmahopAdhyAya zrI yazovijaya viracitaM 100 mArgaparizuddhiprakaraNaMsaTIkam Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 prazastiH / zrImadvIrajinezasya zrIsudharmA gaNAdhipaH / tapAgacchatarormUlaM zrIgaNipiTakasya ca / / 1 / / tasya paramparA''yAtaH pravacanaprabhAvakaH / zrImadvijayasiMhAkhyaH siMho durvAdikumbhiSu / / 2 / / tasya paTTAmbare sUryaH zaithilyadhvAntazASaNaH / zrIsatyavijayo'bhUcca satyaniSThaziromaNiH / / 3 / / paTTe tadIyake zrImAn karpUravijayAbhidhaH / abhavadatikarpUraH prasaracchIlasaurabhaH / / 4 / / tatpaTTAbhranizAnAtha: sanAtha: saumyabhAvataH / kSamAbhRtAM purogAmI zrIkSamAvijayo'bhavat / / 5 / / jinottama-padya-rUpa-kIrti-kastUrapUrvakAH / vijayAntAH kramA''yAtAH vittvakavitvadhIdhanAH / / 6 / / tatpaTTe svatapastejastiraskRtanabhomaNiH / zrImaNivijayacintAmaNirIpsitado'bhavat / / 7 / / tasya ziSyo'bhavad buddhyA vinirjitabRhaspatiH / zrIbuddhivijayaH sevyo budhairbuddhiguNAnvitaH / / 8 / / tatpaTTe nyAyapAthodhiH dhiyA dhRtyA samanvitaH / sadaiva satyatattvAnviTa siddhAnta-re-kaSopala: / / 9 / / apUrvagranthanirmAtA mithyAmatanikandanaH / nAmmA'pareNa vikhyAta AtmArAmeti sAttvikaH / / 10 / / bhUrisuziSyakaH prauTaH Adya AcAryanAyaka: / abhUcchIvijayAnando jagadAnandadAyakaH / / 11 / / / / kulakam / / smArako jinakalpasya svacAritreNa sAmpratam / zrImAn kamalasUrIzaH paTTe'bhUttasya karmaThaH / / 12 / / ziSyaH zrIvijayAnandasUrerbabhUva siddhavAk / zrIvIravijayo manye'nyajanmAcIrNasaMyamaH / / 13 / / / AbAlabhAvavairAgya upAdhyAyavaraH kaviH / svasyAdbhutacaritreNa sajjanasvAntacitrakRt / / 14 / / yugmam / / vijayadAnasUrIza: ziSyastasya budhAgraNIH / zrutadAne sadAsaktaH saktaH susAdhusarjane / / 15 / / tatkAladhIzca sajyotiH sarvAgamarahasyavit / zrImatkamalasUrIzapaTTaprabhAvako'bhavat / / 16 / / yugmam / / tacchiSyo brahmaniSTho'pi prazastacaraNakriyaH / vizAlagacchanirmAtA satsiddhAntamahodadhiH / / 17 / / sraSTA karmavivRttyAdeH saptazatamunIzvaraH / premNA'jAtazatrurjIyAt premasUrIzvaraH prabhuH / / 18 / / yugmam / / tasya caramaziSyANukulacandrasUriNA / vaikrame'bde RSIndriyA'bhranayanamite zubhe / / 19 / / vyaraci zrutATTIkeyaM jayatAjjinazAsane / yatsyAt sUtritamutsUtritaM zodhayantu bahuzrutAH / / 20 / / yadyapIyaM prayatnena munivareNa zodhitA / jainazAsanaratnena zrIyazovijayena hi / / 21 / / tribhirvizeSakam / / mahAmahopAdhyAya zrIyazovijaya viracitaM mAgapirizadiprakaraNaMsaTIkama Page #111 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. TIkAkAra ke likhita,saMyojita evaM saMpAdita anya grantha 1. zrI AcArAGga sUtra akSaragamanikA (bhAga-1) zrI kalpasUtra akSaragamanikA 3. zrI mahAnizItha sUtra 4. zrIpaJcakalpabhASyacUrNI sulabha dhAtu rUpakoza saMskRta zabda rUpa koza 7. saMskRta adyatanAdirUpAvalI 8. viMzatirvizikA prakaraNa-gujarAtI anuvAda 9. viMzativizikA prakaraNa-saTIka 10. muhapatti carcA hindI-gujarAtI 11. jaina zrAvakAcAra - hindI 12. jaina zrAvakAcAra - gujarAtI 13. jIva-vijJAna - hindI 14. jIvathI ziva tarapha-gujarAtI 15. tattva-jJAna- hindI 16. tattvanI vebasAITa-gujarAtI 17. karma-siddhAnta - hindI 18. karma nacAvata timahi nAcata - gujarAtI 19. mArgAnusAritA - hindI 20. sukhI jIvananI mAsTara kI - gujarAtI 21. jaina itihAsa - hindI 22. nyAyAvatAra - saTIka 23. kauna banegA guruguNajJAnI - gujarAtI 24. bhakti karatAM chUTe mArA prANa... - gujarAtI 25. subodha saMskRta mArgopadezikA 26. subodha saMskRta mandirAntaHpravezikA 27. zrI mArgaparizuddhi prakaraNam - saTIka 28. zrI AcArAGga sUtra - akSaragamanikA - bhAga -2 (mudraNAlayastha) Vardhman Graphics, Thane Tel.: 543 80 90, 536 34 17 divya darzana kAryAlaya satisthAna 39, kalikuMDa sosAyaTI, dholakA - 387 810. ji. - ahamadAbAda phona - (02714) 23738