Book Title: Gyandhara 03
Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032451/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadhArA 3 guNavaMta baravALiyA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI saMtabAlajI prerita vizva vAtsalya prAyogika saMgha - muMbaInA suvarNa jayaMtI varSa prerita prakAzanA GUArA jJA sAhitya zanisatrAmAM grata thavA nibaLo ano zANapatro saMpAdanA guNavaMta baravALiyA prakAzaka, saurASTrarkesarI prANagara jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara SPR jaina kanyAzALA TrasTa, kAmAlena, ghATakopara (vesTa), muMbaI-400 077 phona : 25125658 E-mail : gunvant.barvalia@gmail.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gyandhara-3 Edited by: Gunvant Barvalia October - 2007 prakAzaka ane prAptisthAna : * guNavaMta baravALiyA mAnad saMyojaka PE saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara - ghATakopara, muMbaI * vizva vAtsalya prAyogika saMgha mAtRsamAja, kAmAlena, ghATakopara (ve.) muMbaI-400086 * navabhArata sAhitya maMdira - prinsesa sTrITa, muMbaI * sarasvatI pustaka bhaMDAra - hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda prakAzana saujanya : * uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa - muMbaI kAThiyAvADa sthAnakavAsI jaina samAja - ghATakoparanA rajata jayaMtI varSa nimitte * zrImatI puSpAbahena bhUpatarAya bAvIzI ha. yogezabhAI * zrImatI dhanavaMtIbahena navInacaMdra modI tathA sva. zIvalAla sAkaracaMda zAha mUlya rU. 100/ mudraNa vyavasthA sastuM pustaka bhaMDAra bhaThThInI bArImAM, gAMdhI roDa, pula nIce, amadAvAda-380001 * phonaH 079-22110062, 22147101 : Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ () 88888BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB () chejJAnadhArA-3 ) 88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888 goMDala saMpradAyanA tapasamrATa pU. zrI ratilAlajI mahArAjanA suziSya zAsana aruNodaya pUjya gurudeva zrI namramunijI ma.sA. ThA-2 pUjyavarA zrI muktAbAI ma.sa. tathA adhyAtmayoginI pU. bApajInA suziSyA DaoN. jazubAI ma.sa. A.ThA. 20nI pAvana nizrAmAM uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa prerita tathA saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca senTara dvArA Ayojita tA. 3-4 Disembara-2005nA paMDita ratnacaMdrajI jaina kanyAzALA TrasTanA goLavALA oDiToriyama ghATakopara-muMbaI mukAme yojAyela tRtIya jJAnasatramAM vidvAno dvArA rajU thayela nibaMdho ane zodhapatrono saMgraha... 888888888888888888888888888888888@88888888888888888@8888888888888888888888888888888' s) ja. & BOBOROBUDUROBOROBBBBBBBBBGROBOROD Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ &888@Ga9w8w8w8w8s 38, (r)@ nivedana saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca senTara Ayojita ane uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa prerita, muMbaI - ghATakopara mukAme 3-4 Disembara-2005nA yojAyela jJAnasatra-3mAM vidvAnoe rajU karela, abhyAsa lekho, nibaMdho ane zodhapatro graMthastha karIne jJAnadhArA-3 rUpepragaTa karatAM AnaMdanI lAgaNI anubhavuM chuM. A jJAnasatramAM 61 vidvAnonI upasthiti hatI. temAMnA be vidvAno DaoN. bipInabhAI dozI ane DaoN. aMjalI zAhae pAvara poInTa prejhanTezana karela. vividha viSayonI beThakanA adhyakSasthAne ane A pramANe vidvAno birAjela hatAM. 1. zrI praviNabhAI mahetA (pU. pappAjI) 2. DaoN. jitendra bI. zAha 3. DaoN. zekharacaMdra jaina 4. DaoN. bipInabhAI dozI 5. DaoN. je. je. rAvala 6. DaoN. razmibhAI jhaverI 19 383 7. DaoN. mriNAlabahena kaTAranIkara (muMbaI yuni.) 8. DaoN. abhaya dozI jJAnasatra udghATana samAraMbhanuM adhyakSasthAna DaoN. kumArapALa desAI tathA samApana DaoN. baLavaMta jAnIe karela. jJAnadhArA-2 graMtha suzrAvaka sAhityakAra sva. ramaNalAla cI. zAhanI pAvanasmRtine arpaNa karela. graMtha tArAbahena ra. zAha ane prabuddha jIvananA taMtrI DaoN. dhanavaMtabhAI zAhanAM karakamaLomAM ramaNalAla zAhane bhAvAMjalirUpe arpaNa karavAmAM Avela. samagra AyojanamAM zAsana aruNodaya pU. zrI namramunijI ma.sA.nuM satata mArgadarzana maLatuM hatuM. jJAnasatranI vyavasthA praviNabhAI pArekha, yogezabhAI bAvIsI tathA jagadIzabhAI dozI e saMbhALI hatI. graMthanA prakAzana saujanya dAtAono AbhAra saMpAdana kAryamAM DaoN. rasikabhAI mahetA ane mArA dharmapatnI DaoN. madhubahena baravALiyAno sahayoga maLela che. graMthamAM jinAjJAvirUddha kAMI lakhANa hoya to trividhe micchAmi dukkaDaM ghATakopara 0 sapTembara-2007 - guNavaMta baravALiyA raLatAthIkAnA dehara - 88888 36 888888 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, jI. je je saM pa che 34 ( anukramaNikA) zrImad rAjacaMdrajInA patromAM pragaTa thato AnaMdacetanA pravAha - DaoN. kavina zAha zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtaracetanA pravAha - le. aMjali zAha zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtaracetanA pravAha - DaoN. kokilA eca. zAha 17 zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha - zrI yogezabhAI bAvIsI 20 zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha - DaoN. kalAbahena zAha zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha - sudhA pI. jhaverI agama piyAlA pIo matavAlA - DaoN. kumArapALa desAI 8. avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado: Atma sAdhanAnI prakriyA - DaoN. abhaya indracaMdra dozI pa3 avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado: AtmasAdhanAnI prakriyA - razmibahena bheda pa7 10. avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado: AtmasAdhanAnI prakriyA - DaoN. chAyAbahena zAha 11. avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado: AtmasAdhanAnI prakriyA - Do. reNukAbahena poravAla 63 12. samakita zuM che? - pa. guNasuMdaravijayajI gaNi 70 13. "SAMKITT' ACCORDING TO JAINISM - Shivkumar Jain 77 14. jenA anuyAyIonuM paradezamAM dezAMtara ane jaina dharmano paradezamAM pracAra -prasAra -prItibahena zAha 15. videzamAM jaina dharmanI pravRtti - IlAbahena zAha 90 16. videzamAM jaina dharmanI pravRtti -kizora bATaviyA 17. varma-siddhAMta anusAra vaizvika vyavasthA - Do. satyA novI-muMvADuM 101 18. karma-siddhAMta anusAra vaizvika vyavasthA - Do. gItA medatA 111 $ 84 jJAnadhArA-3 jJAnadhArA -3 4 5 = jIna sAhitya jJAnasatra-3) ya jJAnasatra-3 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. dArzanika karma-vijJAnanA saMdarbhe vizvavyApI svayaMsaMcAlita adbhuta nyAyataMtra 20. sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNanI rUparekhA 21. sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNanI rUparekhA 22. sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNanI rUparekhA 23. sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNanI rUparekhA 24. sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNanI rUparekhA 25. sAmprata (vartamAna) pravAha meM vAto evaM yuvakoM ke lie dhArmika jainazikSA kI rUparekhA 26. 'prajJApanA sUtra'ne AdhAre jinAgamamAM dravyAnuyoganuM mahattva 27. 'prajJApana sUtra'mAM dravyAnuyoganuM mahattva 28. 'prajJApanA sUtra'ne AdhAre jinAgamamAM dravyAnuyoganuM mahattva 29. dravyayoganuM svarUpa ane 'prajJApanA sUtra'mAM tenuM nirUpaNa 30. 'prajJApanA sUtra'ne AdhAre dravyAnuyoganuM mahattva 31. 'prajJApanA sUtra'ne AdhAre jinAgamamAM dravyAnuyoganuM mahattva 32. jainadarzana ane vijJAnanA saMdarbhamAM vizvanA svarUpanI tulanAtmaka samIkSA 33. jainadarzana ane vijJAnanA saMdarbhamAM vizvanA svarUpanI tulanAtmaka samIkSA 34. jainadarzana ane vijJAnanA saMdarbhe vizvanA svarUpanI tulanAtmaka samIkSA 35. jainadarzana ane vijJAnanA saMdarbhamAM vizvanuM svarUpa jJAnadhArA 3 F - zrI guNavaMta baravALiyA - pU. DaoN. DolarabAI svAmI 123 - hinA pArekha - smitA jatIna dozI - bInA gAMdhI - sau. dhanalakSmIbahena badANI 143 117 128 133 138 - Do. zekharacandra jaina - ke. Ara. zAha - nagInabhAI goDA - ketakIbahena zAha - DaoN. niraMjanA vorA - DaoN. zobhanA Ara. zAha - DaoN. razmibhAI jhaverI - pravINabhAI sI. zAha - harSada dozI - DaoN. javAhara pI. zAha - zrI mRgendravijayajI ma.sA. 207 " jaina sAhitya jJAnasatra-3 146 151 157 165 170 175 182 185 190 202 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdrajInA patromAM pragaTa thato AnaMdacetanA pravAha (paMDita kavi vIravijayajI para mahAnibaMdha lakhyo che. Do. kavina zAha | yazobhUmi smAraka caMdraka vijetA. aDhI varSa amerikAno zaikSaNika ane sAMskRtika pravAsa karela che. nemi vivAhalo, kavirAja dIpa vijaya ane jaina sAhityanI gajhalo vagerenuM saMpAdana karela che. haLavA nibaMdhonuM lekhanakArya karela che. jaina patrasAhityanA saMdarbhamAM vicArIe to zrImadbhA nAnA-moTA 955 patro upalabdha thAya che. zrImad rAjacaMdra Azrama - agAsathI pragaTa thayela "zrImad rAjacaMdra mAM A aMgenI mAhitI che. A pustakanA pA. 848 upara patro vizenI keTalIka mahattvanI vigato maLI che. A patro muMbaI, morabI, vavANiyA, jetapura, khaMbhAta, bharUca, kalola, lIMbaDI, aMjAra, bhUja, bhAvanagara, sAyalA, mAMDavI, surata, vaso, viramagAma, Darabana (Africa), kheDA, suNAva, amadAvAda, godhAvI vagere sthaLoe rahetA mumukSuone patro lakhyA hatA. AtmAno mokSa thAya tenA pAyAmAM samakita bodhibIja che mokSarUpI mahelamAM AtmA svarUpamAM ramamANa kare, temAM samaktinI anivArya AvazyakatA che. je je AtmA mokSe sidhAvyA, te badhA ja samakti pAkyA hatA. te zrImadbhA zabdo che - dIrgha kALa sudhI yathArtha bodhano paricaya thavAthI bodhabIjanI prApti hoya che, ane e bodhabIja te prAye nizcaya samyakatva hoya che." (pAnA naM. 317) anAdikALathI AtmA karma vargaNAnAM pudgalothI azuddha che. tene zuddha sva-svarUpamaya banAvavA mATe karmanI nirjarA karavI joIe. karmabaMdha na thAya te rIte jIvanavyavahAra karavo Avazyaka che. karmavAdanA namUnArUpa vicAro joIe - "pUrvenAM karmano udaya bahu vicitra che. have jAgyA tyAMthI prabhAta." "tIvrarase karI, maMdarase karI karmanuM baMdhana thAya che. temAM mukhya hetu rAgadveSa che. tethI pariNAme vadhAre pastAvuM paDe che." "zuddhayogamAM rahelA AtmA aNAraMbhI che azuddha yogamAM rahelA AtmA AraMbhI che, e vAkya varanI bhagavatInuM che, manana karazo." (pAnA naM. 219) jJAnadhArA -3. sAhitya jJAnasatra- 3 [ * Ika jana sAhitya jJAnasatra-1 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koIno doSa nathI, ame karma bAMdhyAM, mATe amAro doSa che." (pAnA naM. 321) "vAstavikatA to ema che ke karelAM karma bhagavyAM vinA nivRtta thAya nahi, ane nahi kareluM evuM kaMI karmaphaLa prApta thAya nahi. koI koI vakhata akasmAta koInuM zubha athavA azubha vara athavA zrApathI thayeluM dekhavAmAM Ave che, te kaMI nahi karelAM karmanuM phaLa nathI. koIpaNa prakAre karelAM karmanuM phaLa che" "ekendriyanuM ekAvatArIpaNuM apekSAo jANavA yogya che. e ja vinaMtI." (pAnA naM. 353) mohanIya karma atyaMta vikaTa che, teno nAza thAya to AtmA siddha thAya. AtmasvarUpa pAmavA mATe dhyAnanI sthiti khUba ja upayogI che. pUrNapuruSanuM dhyAna AtmAne bAhya upAdhithI mukta karavAmAM nimitta rUpa che, eTale dharmadhyAnamAM vizeSa pravRtti thavAthI AtmAnI svasthitinA darzana vRtti AgaLa vadhI zakAya che. - "ArtadhyAna karavA karatAM dharmadhyAnamAM vRtti lAvavI e ja zreyaskara che, ane jene mATe ArtadhyAna dhyAvavuM paDatuM hoya, tyAMthI kAM to mana uThAvI levuM athavA to te kRtya karI levuM, eTale tethI virakta thavAze." "jIvane svaccheda e mahA moTo doSa che. e jeno maTI gayo che, tene mArgano krama pAmavo bahu sulabha che." (pAnA naM. 305) satsaMgano mahimA aparaMpAra che. saMsAranA patravyavahAramAM avaLe mA bhramaNa karAvanArAM nimitto ghaNAM che. temAMthI bacavA mATe ane AtmAnA zreyArthe satsaMga jevo sahaja yoga sAdhavo joIe. "satsaMga e moTAmAM moTuM sAdhana che." "sapuruSanI zraddhA vinA chUTako nathI." "A be viSayanuM zAstra ityAdikathI temane kathana kathatA rahezo. satsaMganI vRddhi karazo." (pAnA naM. 252) bhaktithI mokSa thAya che, te vize zrImad ja vIravANInA zabdo jaNAve che icchA ane dveSa vagara, sarva ThekANe samadaSTithI jonArA evA puruSo bhagavAnanI bhaktithI mukta thaIne bhAgavatI gatine pAmyA arthAt nirvANa pAmyA." Apa juo, e vacanamAM keTalo badho paramArtha temaNe samAvyo che ? prasaMgovazAt e vAkyanuM smaraNa thavAthI lakhyuM. niraMtara sAthe rahevA devAmAM bhagavAnane zuM khoTa jatI haze ?" (pAnA naM. 282) (jJAnadhArA-3 pha rsa 8 phaksa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA cetananA pravAhanA vize nimitta rUpa vicArathI jANyA pachI AtmA vizenA vicAro darzAvatA patronI mAhitI nIce pramANe che. dharmano rasto saraLa, svaccha ane sahaja che, paNa te virala AtmAo pAmyA che, pAme che ane pAmaze. jJAnathI AtmA sva-svarUpane pAme che. eTale jJAnIne mokSa che zrImad jaNAve che ke - jJAnIne sarvatra mokSa che A vAta jo ke yathArtha che, to paNa jyAM mAyApUrvaka paramAtmAnuM darzana che, evuM jagata, vicArI paga mUkavA jevuM tene paNa kaMI lAge che, mATe ame asaMgatAne IcchIe chIe, kAM tamArA saMgane icchIe chIe, e yogya ja che." (pAnA naM. 265) sarva padArthanuM svarUpa jANavAno hetu mAtra eka AtmajJAna karavuM che. jo AtmajJAna na thAya to sarva padArthanA jJAnanuM niSphaLapaNuM che." (pAnA naM. 451) viSama saMsArarUpa baMdhanane chedIne je puruSo cAlI nIkaLyA te puruSone anaMta praNAma che." (pAnA naM. 437) AtmAe AvA mahApuruSanuM dhyAna karavuM joIe. "jJAnI puruSone samaye samaye anaMtA saMyama-pariNAma vardhamAna thAya che ema sarvaze kahyuM che, te satya che, te saMyama, vicAranI tIkSNa pariNatithI, brahmarasa pratye sthirapaNAthI utpanna thAya che." (pAnA naM. 438) AtmasvarUpa darzana mATe zrImad jaNAve che ke - "svarUpanuM bhAna thavAthI pUrNakAmapaNuM prApta thavuM; eTale have bIjuM koI kSetre kaMI paNa levAne mATe rahyuM nathI. svarUpane to koI kALe tyAga karavAne mUrkha paNa icche nahi ane jyAM kevaLa svarUpasthiti che, tyAM to bIjuM kaMI rahyuM nathI, eTale tyAgavApaNuM paNa rahyuM nathI. have jyAre devuM-levuM e baMne nivRtta thaI gayuM." (pAnA naM. 316) "je vAstavya jJAnIne oLakhe che, te dhyAnAdine icche nahi, evo amAro aMtaraMga abhiprAya varte che." mAtra jJAnIne icche che, oLakhe che ane bhaje che, te ja tevo thAya che ane te uttama mumukSu jANavA yogya che." (pAnA naM. 320) "AtmasamAdhipUrvaka yogaupAdhi rahyA kare che, je pratibaMdhane lIdhe hAla to kaMI icchA karI zakAtuM nathI." jJAnadhArA-3 9 na sAhitya jJAnasatra-3) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AvA ja hetuo karIne zrI RSabhAdi jJAnIo zarIrAdi pravartamAnA bhAnano paNa tyAga karyo hato." (pAnA naM. 325) AtmAnI samAdhinA mATenA vicAro nIce pramANe che : "arI samAdhi che smRti rahe che, tathApi nirUpAyatA varte che, asaMgavRtti hovAthI aNumAtra upAdhi sahana thaI zake tevI dazA nathI. toya sahana karIe chIe. satsaMgI "parvata'ne nAme jemanuM nAma che, temane yathAyogya." (pAnA naM. 309) AtmasvarUpa pAmavA mATe lokottara dRSTinI jarUra che - laukikadaSTi ane alaukikadaSTimAM moTo bheda che laukikadaSTi vyavahAranuM mukhyapaNuM che, ane alaukika dRSTimAM paramArthanuM mukhyapaNuM che." (pAnA naM. 514) parigrahanA bhArathI mukta thavAya to citta nirvikalpa dazAmAM Ave che ane AtmasvarUpanuM darzana thAya che. rAjacaMdrajI jaNAve che ke - "dehathI bhinna svapara prakAzaka parama jyoti svarUpa evo A AtmA temAM nimagna thAya che he! Aryajano ! atarmukha thaI, sthira thaI, te AtmAmAM ja raho to anaMta - apAra AnaMda anubhavazo. sarva jagatanA jIvo kaMI ne kaMI meLavIne sukha prApta karavA icche che. moTA cakravartI rAjA te paNa vadhatA vaibhava, parigrahanA saMkalpamAM prayatnavAna che ane meLavavAmAM sukha mAne che, paNa ahIM ! jJAnIoe to tethI viparIta ja sukhano mArga nirNata karyo ke kiMcitmAtra paNa grahavuM e ja sukhano nAza che." (pAnA naM. 620) mananI sthiratA prApta thavI durlabha che, chatAM manuSya janma ja te mATe puruSArtha karavAthI sthiratA prApta thatA AtmA zuddhasvarUpa sahaja sAdhya bane che. rAga-dveSanI pariNati dUra thAya ane samatvabhAvanI vRddhi thAya, eTale AtmasvarUpa prApta thavAno mArga maLI gayo che ema samajavuM. zrImadbhI vANI che ke - - "rAgadveSanAM pratyakSa baLavAna nimittA prApta thaye paNa jeno AtmabhAva kiMcitmAtra paNa kSobha pAmato nathI, te jJAnInA jJAnano vicAra karatAM paNa mahAnirjarA thAya emAM saMzama nathI." (pAnA naM 563) Bi: jJAnadhArA - 3. sAhitya jJAnasatra- 3 R : 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha le. aMjali zAha muMbaI-sthita, svAdhyAya premI aMjalibahena, jainadarzana ane khAsa karIne zrImadbhunA sAhityanA abhyAsu che. zrImadbhunA patro mukhyatve pU. zrI aMbAlAlabhAI, pU. zrI jUThAbhAI, pU. zrI prabhuzrI ane pU. zrI saubhAgyabhAI upara lakhAyelA che ane emAM paNa pU. zrI saubhAgyabhAI upara je patro lakhAyelA che, emAM zrImadbhunI kharI AMtaradazA emaNe pragaTa karI che, ane tethI ApaNA mATe parama upakArabhUta evA pU. zrI saubhAgyabhAI uparanA patromAMthI zrImadghanI utkRSTa AMtaradazA jANavA prayAsa karIza. sAta varSanI laghuvayanI je parama bhavyAtmAne apUrva mArgano marma aMtargata thaI cUkyo hato. emanA jIvanamAM eka ja lakSya baMdhAI gayuM hatuM ke - 'A manuSyabhava mokSa sAdhavA mATe ja maLyo che ane pUrvabhavonI uttama ArAdhanA, jJAnI satpuruSono samAgama-Azraya, jAtismaraNa jJAnamAM jaNAyAthI, sanmArga vize emanA aMtaramAM aMze paNa zaMkA na hatI. ane A jagatanA sarvajIvo paNa te apUrva sat vItarAga mArgane sevI anaMta sukhasvarUpa mokSane pAme. e karuNA emanA aMtaramAM satata vahetI hatI.' pU. zrI saubhAgyabhAI uparanA prathama patra va.pra. 132 mAM ja emanI A bhAvanA spaSTa jaNAya che - "kSaNavArano satpuruSano samAgama te saMsArarUpa samudrane taravAne naukArUpa thAya che." jeNe mArga jANyo che, je te mArga upara cAlyA hoya, te ja kharo mArga bIjAne bodhI zake, emanI pAse je milakata hoya, te ja bIjAne ApI zake. mAtra 23 varSanI nAnI vayamAM zrImadbhuno vairAgya eTalo badho vadhI gayo hato ke vacanAmRta patra-133mAM teo potAnA hRdayasakhA pU. zrI saubhAgyabhAIne potAnI aMtaraMgadazA ja jaNAvatAM lakhe che : "rAtri ane divasa eka paramArtha viSayanuM ja manana rahe che. AhAra paNa e ja che, nidrA paNa e ja che, zayana paNa e ja che... hADa, mAMsa ane tenI majjAne eka ja e ja raMganuM raMgana che. eka roma paNa eno ja jANe vicAra kare che ane tene lIdhe nathI kaMI jovuM gamatuM, nathI, kaMI sUMghavuM gamatuM, nathI kaMI jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA -3 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAkhavuM gamatuM...." je vayamAM sAmAnyapaNe yuvako paisA kamAvAnA ane bIjA laukika moja-majA mANavAmAM ja tarabatara hoya evI A yuvAna vayamAM zrImad mAtra paramArtha viSayanI ja vicAraNA rahyA karatI ! "emane game che zuM? temanI spRhA zuM che?" eno uttara va.5.144mAM ApaNane maLe che: "maitanyano niraMtara avicchinna anubhava priya che. e ja joIe che. bIjuM kAMI spRhA rahetI nathI. rahetI hoya to paNa rAkhavA icchA nathI. eka tuMhI tuMhI" e ja yathArtha vahetI pravAhanA joIe che." A "tuMhI tuMhI' nI raTanA konA pratyenI che ? emanA sadguru zrI mahAvIra mATenI ke emanA svAtmAnI ? Avo bheda to emanA mATe kadI Ubho ja thayo na hato. emano AtmA e ja mahAvIra ane mahAvIra e ja emano AtmA ! potAnA zrImad sara bhagavaMta pratyenI emanI A apUrva bhakti apUrva samarpaNanA to koI abhuta akathya hatI ! va.pa. 154mAM pote 4-6 lITImAM bahu UMDA marmasabhara potAnI bhagavAna pratyenI bhakti pragaTa karI che - "pUrva puNyanA udayathI maLyo saru yoga, vacana sudhA zravaNe jatAM thayuM hRdaya gaDhazogaH nizcaya ethI Aviyo TaLaze ahIM utApa, nitya karyo satsaMgameM eka lakSathI Apa" ane AgaLa va.pa. 158mAM teo lakhe che - "zrImAna puruSottama, zrI sadguru ane saMta e vize amane bhedabuddhi che ja nahi, traNe eka rUpa ja che." A deha sAthenA emanA saMyoganI vaya to hamaNAM mAtra 23 varSanI hatI, chatAM emanI ATalI gaMbhIratA ane vairAgyasabhara apUrvabhakti emanA sataAtmAnA nirmaLa jJAnanI vRddhatAnA pratIka jevA ja che. AvI emanI dazAne ApaNe jANI jANIne paNa keTaluM jANI ke samajI zakavAnA? ATalI vItarAgatA, ATaluM vairAgya, ATalI badhI udAsInatA, ATaluM jJAnanuM nirmaLapaNuM, chatAM potAnA sadguru devano Avo Akaro viyoga, emano Avo viraha ! aho ! A zrImadbhI dazA vartamAne koNa samajI zakavA samartha hatA ? zrImadjIne huMpha ApavA samartha hatA? te nAnI vayamAM pratyakSa sadgurunA viyogamAM, A zrImad rAjacaMdra dehadhArI bhavya parama AtmAnA aMtaramAM cAlato paramArtha viSayano darzana pariSaha, pAramArthika vedanA, vApa. 157, 158, 1pa9, 160, 16 1, 162, ane 163 mAM bahu ja UMDA hRdaya (jJAnadhArA-3 phsa 12 jaina sAhitya jJAnasatra-). Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udgArarUpe, koI adbhuta aMtara anubhavathI raMgAyelA zabdomAM lakhAI gayA che ! ane e patro paNa ApaNA upara emanI koI asIma, akathanIya karuNA ja che. evI koI dazAmAM ApaNane eka moTA AdhAra rUpa che. vaLI evI ApaNI aMtaraMga dazA thAya e mATe mahAna preraNA Ape che. va.5. 161: "he sahajAtma svarUpI, tame kyAM kyAM ane kevI kevI rIte mUMjhAyA cho ? te kaho, AvI viSama ane digmaDha dazA zI? - huM zuM kahuM? tamane zuM uttara ApuM? mati mUMjhAI gaI che, gati cAlatI nathI. kheda, kheda, ane kaSTa, kaSTa AtmAmAM thaI rahela che, kyAMya daSTi TharatI nathI ane nirAdhAra, nirAzraya thaI gayA chIe !" prabhunA aMtaranI A vedanA AvA abhuta zabdo rUpe lakhAI gaI che. e patramAM pote ja potAnA AtmAnI sAkSIe, eTale zrI mahAvIra prabhune pratyakSa Atmastha karIne potAnI vedanA, mUMjhavaNane samAdhAna karela che. potAne jyAM sudhI alpamAtra koI saMzaya rahyo hato, tyAM sudhI bIjA jIvo mATe gurupade rahevuM emaNe kadI svIkAryuM na hatuM. ane ApaNA jevA bhaktivAna Azrita jIvo jo emanA mATeno ahobhAva vyakta karatA, to emane bahu kheda pravartato, je teo vyakta kahI - lakhI paNa detA ! aho! AvA parama kRpAmaya sat AtmA sadgurune anaMtAnaMda vaMdanA! zrImadjInA karuNAmaya komaLa aMtarano A udgAra to avalokIe. va.5. 163 : "amArA prasaMgamAM AvelA jIvo koI prakAre dubhAya nahi ane amArA kAraNathI doSI na hoya, evo huM zaraNAgata upara anugraha thavo yogya hoya to kara. mane moTAmAM moTuM duHkha mAtra eTaluM ja che ke tArAthI vimukha thavAya evI vRttioe jIvo pravarte che. teno prasaMga thavo ane vaLI koI kAraNone lIdhe tene tArA sanmukha thavAnuM jaNAvatAM chatAM tenuM ana-aMgIkArapaNuM thavuM e amone parama dukha che." AvA A parama kRpAmaya zrImad prabhu ApaNA parama kRpALu bhagavAna banI jAya emAM zo saMdeha ? e ja emaNe ApaNA uparano mahA-moTo upakAra che. mAtra 23 varSanI A dehadhArIpaNAnI nAnI vayamAM A prabhu to ApaNA paramakRpALu nAtha thaI gayA ! satamArganA dAtA thaI gayA ! chatAM emanI potAnI dRSTimAM hajI potAnI dazA zuM hatI e zrI saubhAgyabhAIne va.5. 187 mAM jaNAve che - "chevaTanuM svarUpa samajAyAmAM, anubhavAyAmAM, alpapaNa nyUnatA rahI nathI. jema che tema sarva prakAre samajAyuM che." A patra 24mA varSano che (jJAnadhArA-3EB 13 nna jaina sAhitya jJAnasatra-3) : - jJAnadhArA - 3 ilhatya jJAnasatra- 3 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM ApaNA zrImadbhu zAMta thaI gayA hoya ema jaNAya che. nirvikalpa thaI gayA hoya ema jaNAya che. je aMtaranI viTaMbaNA 23mA varSamAM thatI hatI te ahIM samAdhAna pAmI gaI haze ! evuM mane lAge che. ATalI asIma karuNA, parama vItarAgatA, ane vairAgya vinA saMbhavatI nathI. anya koI lAgaNI nathI, mAtra eka ja bhAvanA che ke badhA sanmArgane pAmI mokSArthI banI jAya. emanI A nirlepatA, asaMgatA, 1.5. 234mAM zrI saubhAgyabhAIne jaNAve che - "potAnuM athavA pArakuM jene kAMI rahyuM nathI, evI koI dazA, tenI prApti have samIpa ja che. A dehe ja che. ane tene lIdhe parecchAthI vartIe chIe. pUrve je je vidyA, bodha, jJAna, kriyAnI prApti thaI gaI che, te te saghaLAM A dehe ja vismaraNa karI nirvikalpa thayA vinA chUTako nathI....." A vAta to bahu ja marmasabhara ane UMcI dazAnI che. AvI uttama asaMgatA emanI niraMtara rahyA kare che. chatAM temane bAhya upAdhi ochI nahotI. vyAvahArika kAmakAja to hatAM ja, jemAM emane rahevuM paDatuM hatuM, chatAM emano puruSArtha eTalo badho mahAna hato ke vyAvahArika upAdhi chatAM potAnI aMtaraMga dazAmAM alpa paNa nyUnatA AvavA detA nahotA. sanmArga zuddha-sat-AtmArtha pratyenI emanI jhUraNA - lAgaNI to anaMtI hatI. ane sAthe hatI sarvajIvo mATe asIma karuNA; je va.5. 277 mAM A zabdomAM UtarI AvI - "cAlatA matanA prakAranI vAta kAne paDe che ke hRdayane vize mRtyuthI adhika vedanA thAya che. sthiti kAM tame jANo cho (zrI saubhAgyabhAI), kAM sthiti vItI gaI che te jANe che ane hari jANe che." upAdhi prasaMgomAM paNa AvuM uttama jJAtA-draSTApaNuM AvA parama AtmA ja sAdhI zake che. samyagdarzananA nivAsanA sarvotkRSTa sthAnaka evAM cha pada A patramAM ati saraLa bhASAmAM lakhAI gayAM che. ane sAthe apUrva mArganI prApti mATe sadgurudevanI bhakti - sevanA e ja mahA kalyANarUpa che, evI preraNA paNa emaNe ApI che. zrImadghanA pratyeke pratyeka patramAM emanA aMtaramAM akhaMDapaNe vahetI vItarAgI karuNAnI dhArAnuM pAna karI zakIe chIe. emanA prakAzamaya-vizuddha aMtaramAM eka moTI bhAvanA e ja hatI ke emanA samAgamamAM AvIne jIvo nirmANamArgane samajIne, zraddhine parama bhakti sahita Adare. AvI jagatatAriNI karuNA emanA mahA vizALa hRdayamAM to zuM, emanA lakhAyalA ekeka zabdamAMthI chalake che. jJAnadhArA 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 ---- 14 657 ##### Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va.5. 680 mAM to e alaukika adbhuta karuNA koI adbhuta zabdo rUpe chalakAI gaI che, e mahAkaruNAmaya patramAM zrImadjInI kharI aMtaradazA, parama utkRSTa vairAgya, adbhuta vItarAgatA sAthe asIma karuNAnI jhAMkhI ApaNane maLe che ane e patranI pUrNAhutimAM sarva sAra samAI gayo che. emanuM aMtara ja jANe zabdo rUpe AvI gayuM na hoya ! "A aMtara anubhava paramAtmApaNAnI mAnyatAnA abhimAnathI udbhavelo lakhyo nathI, paNa baMdhanathI duHkhI thatA jagatanA jIvonI parama karuNAvRtti thavAthI temanuM kalyANa karavAnI tathA temano uddhAra karavAnI niSkAraNa karuNA e ja A hRdayacitAra pradarzana karavAnI preraNA kare che. OM zrI mahAvIra." A aMgata patrathI kRpALudevano aMtara AtmA ja jANe khullo paDI gayo; kevI adbhuta dazAmAM pote paNa jhUlatA haze ! keTalI AtmAnI zuddhatA ane sAthe vairAgya ane asIma karuNA ! e ja dazAnI vadhatI vadhatI zreNImAM prabhuzrIthI mAtra 1 1/2 kalAkamAM 142 gAthAmAM zrI Atmasiddhi zAstra racAI gayuM. e suMdara, saraLa ane samArga bodhathI chalochala bharelI 142 gAthAo jo ApaNe zAMta cittathI bhaktisabhara aMtarathI avalokIe to kRpALudevanI te samayanI aMtaranI adbhuta vizuddhino khyAla AvI ja jAya, AvyA vinA na ja rahe. "jeha svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta." emanA sadguru bhagavaMta eTale zrI mahAvIrasvAmI. zrI mahAvIra sarva duHkhanA aMta mATe je bodha, je mArga zrImadjIne pUrve Avyo hato, te ja AkheAkho A adbhuta zAstramAM jagatanA anaMta jIvonA kalyANa arthe aMkita thaI gayo ! AtmAnuM svarUpa, mokSamArgano bodha, badhuM ja A zAstramAM samAI gayuM che. "aho ! aho ! zrI sadguru, karuNAsiMdhu apAra, A pAmara para prabhu karyo aho ! aho ! upakAra." ahIM A zAstra to zrImadbhunA aMtarapravAhano ratnaciMtAmaNi jaDita muguTa samAna atyaMta tejasvitA sahita zobhI rahyo che ! aMtaraAtmanI AvI vizuddhino jyAre ApaNe vicAra karIe to zrImadbhu bhAva apekSAe chaThTha-sAtame guNasthAne ja hatA. e ApaNane niHsaMzaya jaNAya ane e aMtaraMga utkRSTattama dazA have bAhya paNa thAya, evI je emanI jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA-3 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIvra bhAvanA "apUrva avasara" nAmanA paramapadanI prAptinI bhAvanA rUpa padamAM chalakI rahI che. ane emanI kharI aMtaraMga sthiti mATe je koI jIvane alpa paNa zaMkA hoya te A padanA avalokanathI bhAMgI paDe ! kharA muni jemane samartha AcAryoe hAlatA-cAlatA siddha'nI upamA ApI che, evA munipaNAnI AvI spaSTa vistArapUrvakanI kathanI kyAMthI AvavI saMbhave ? jemane kharA munipaNAnuM uttama jJAna hoya, pratyakSa anubhava hoya, aMtaraMga evI ja dazA hoya, temanA ja aMtaramAMthI AvI apUrva bhAvanA saMbhave! "sarvabhAvathI audAsInya vRtti karI, mAtra deha te saMyama hetu hoya jo, anya kAraNe anya kazuM kahyuM nahi, dehe paNa kiMcit mUccha nava joya jo, apUrNa avasara evo kyAre Avaze ? kyAre thaIzuM bAhyAAra nigraMtha jo, sarva saMbaMdhanuM baMdhana tINa chedIne, vicarazuM kava mahat puruSane paMtha jo !" ATalo tIvra vairAgya, AvI adbhuta anupama bhAvanA ! aho vaMdanA vaMdanA zrI parama kRpALudeva zrImad rAjacaMdrajIne anaMtA vaMdana! va.. 767H "parama bhaktithI stuti karanAra pratye paNa jene rAga thato nathI, ane parama zreSathI pariSaha upasarga karanAra pratye paNa jene zreSa nathI, te puruSarUpa bhagavAnane vAraMvAra namaskAra." va.5. 951 : "ghaNI tvarAthI pravAsa pUro karavAno hato, tyAM vacce sahArAnuM raNa saMprApta thayuM. mAthe ghaNo bojo rahyo hato, te AtmavIrya karI jema alpakALe vedI levAya, tema praghaTanA karatAM, page nikAcita udayamAna thAka grahaNa karyo. je svarUpa che te anyathA thatuM nathI. e ja abhuta Azcarya che. avyAbAdha sthiratA che. prakRti udayAnusAra kaMIka azAtA mukhyatve vedI zAtA pratye..." zAnidhArA - 3 sa. jena sAhitya jJAnasatra-3 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara ja zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha jaiinolojI DipArTamenTa, somaiyA koleja ane Do. kokilA eca. zAha pIeca.DI. gAiDa muMbaI yunivarsiTImAM salAhakAra tarIke sevA bajAvI rahyA che. asAdhAraNa jJAnI, virala vibhUti, adhyAtma yugapravartaka paramapuruSa zrImad rAjacaMdranuM sAhityasarjana vipula che. viSayavastu ane bhASAzailI bAbate vaividhya dharAvatuM temanuM sAhitya dharmapradhAna hovAthI vizeSa priya rahyuM che. temanA utkRSTa gadyapadya sAhityamAM patronuM vizeSa mahattva che, jemAM temaNe saraLa udAharaNo dvArA gahana bAbato svAbhAvikatAthI karI che. vidvattApUrNa temanI kRtiomAM temanI vRttionuM darzana thAya che. temanA saMsargamAM AvanAra aneka mumukSuo paikI mukhyatve aMbAlAla muni, laghurAja svAmI, saubhAgabhAI, rASTrapitA gAMdhIjI vagere hatA. jemanI sAthe temaNe patravyavahAra karyo hato. Atma-jijJAsA mATe munizrI laghurAja svAmI tathA bhakta zrI saubhAgabhAInA praznottaro dvArA ApaNane amUlya bodhAmRta prApta thAya che. Atmadharma pAmavA mATe sAdhake satyamArga dhAraNa karavo jarUrI che. tethI ja temanA mata pramANe "sarva karatAM AtmajJAna zreSTha che." A dRSTie AtmA eka ja paramArtha tattva che, enI oLakha karavI e ja rAjavANInuM rahasya che adhyAtmamAM AtmajJAnanI zreSThatA che. e avinAzI AtmapadanI prAptimAM nigraMthadarzananuM mahattva che. AvuM nirmaLa, anupama tattvo dharAvatuM jainadarzananuM adbhuta ananya tattvajJAna zrImadjInA patromAM vyakta thAya che. hakIkatamAM temanA patromAM svadazAnuM varNana jovA maLe che. emanuM samagra jIvana rAgadveSa ane mohanA smatama bhAvane nirmaLa karavA mATe kevaLa AtmAmAM avyAbAdhapaNe avasthita thavA mATe hatuM. "kAyAnI visArI mAyA, svarUpe samAyA evA AtmajJAnathI bhUSita jJAnInAM vacano emanI AMtaradazAnI pratIti karAve che. potAno aMtaraMga anubhava lakhatA teo patrAMka 680mAM kahe che : "mumukSu jIvonuM kalyANa karavAne mATe (jJAnadhArA-3 10 zna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ame kalpavRkSa ja chIe. vadhAre zuM kahevuM ? A viSamakALamAM paramazAMtinA dhAmarUpa ame bIjA zrIrAma athavA zrI mahAvIra ja chIe, kema ke ame paramAtmasvarUpa thayA chIe." A patra dvArA temanI Atmastha jJAnadazAno aNasAra Ave che. dehAdhyAsathI para evA Atmatattvane temaNe jANyo hato. tethI teo kahe cheH jema nirmaLatA re ratna sphaTika taNI tema ja jIva svabhAva re" (patrAMka 585) saubhAgyabhAIne eka patramAM teo lakhe che - je deha pUrNa yuvAsthAmAM ane saMpUrNa ArogyatAmAM dekhAtA chatAM paNa kSaNabhaMgura che, te dehamAM prIti karIne zuM karIe ?" gAMdhIjIe lakhela (27) praznomAM chello prazna che : "mane sarpa karaDavA Ave tyAre mAre tene karaDavA devo ke mArI nAkhavo ?" enA uttaramAM teo gAMdhIjIne kahe che ke "sarpane tamAre karaDavA devo evuM kAma batAvatA vicAramAM paDAya tevuM che. tathApi jo 'deha anitya che' ema jANyuM hoya to pachI A asArabhUta dehanA rakSaNArthe sarpane tamAre mAravo kema yogya hoya !" A uttara paNa temanI utkRSTa jJAnadazA sUcaka che. - patrAMka 415mAM temanI niHspRhatAnA darzana thAya che : "strI, kuTuMba ke vyApAramAM bhAgIdAra e sarva sAthe teoe phakta pUrvabhavamAM kareluM karaja ApI nivRtta thavuM che. tanane arthe, dhanane arthe, bhogane arthe, sukhane arthe, svArthane arthe ke koI jAtanA Atmika baMdhanathI ame saMsAramAM rahyA nathI." patrAMka 255mAM temanI videhI dazAno khyAla Ave che "eka purANapuruSa ane purANapuruSanI prema saMpatti vinA amane kaMI gamatuM nathI. amane koI padArthamAM rucimAtra rahI nathI. dehadhArI chIe ke kema te sAMbharIe tyAre mAMDa jANIe chIe. jJAnadazAnI sAthe saMbaMdhita temanI apUrva vItarAgatA patra 214mAM jovA maLe che "A jagata sAva sonAnuM thAya to paNa amane tRNavat jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 18 ------ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che." .......... vairAgya evo che ke ghara ane vanamAM ghaNuM karIne AtmAne bheda rahyo nathI." vaLI patra 940mAM kahe che: "zarIra pratye azAtA mukhyapaNe udayamAna varte che, to paNa hAla prakRti ArogyatA para jaNAya che. AtmAnuM zuddha svarUpa saMbhArIe chIe.""AtmabhAvanI apUrvatAno lIdhe teo vedanIya udayane zAMti, svasthatAthI sahana karatAM zrI ujamazIbhAIne teoe spaSTa kahyuM che ke - "huM koI gacchamAM nathI, paNa AtmAmAM chuM." (patrAMka 48) tethI ja temanuM AcaraNa eTale jJAnI puruSanuM sanAtana AcaraNa - je je kALe, je je prArabdha udaya Ave te te vedana karavuM, je temanI bhAvasamAdhi dazAnuM sUcana kare che. amAruM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI. kSaNa paNa anyabhAvene vize sthira thatuM nathI- svarUpane vize sthira rahe che. temanA patrono saMgraha jena zAsananA zrutajJAnanA bhaMDAramAM bahumUlya graMtha banI rahe che. saMdarbhasUci 1 zrImad rAjacaMdra vacanAmRta zrImad rAjacaMdra Azrama agAsa, 1964 2 AcArAMga sUtra amRtacaMdra sarvArthasiddhi 4 paMDita sukhalAla - darzana ane ciMtana-1 5 AtmasiddhizAstra - zrImad rAjacaMdra (jJAnadhArA -3 4 19 - jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha - I zrI yogezabhAI bAvIsI kemikalanA vepArI - muMbaI yuni. jainolojI sAthe saMkaLAyela - abhyAsa bIesa.sI., vaktA - lekhaka - saMghANI jaina saMghanA yuvAna pramukha - sAdhu-saMtonuM vaiyAvacca karatA- jaina dharmamAM apAra ruci - seminAramAM, parisaMvAdanA AyojanamAM sahayogI) je satpuruSamAM jJAnAvaraNIya karmono kSayopazama sAta varSanI vaye thayo ane te daramiyAna temane jAti-smaraNa jJAna thayuM ane tyAra bAda tenA dvArA ghaNuM ja sAdI ane saraLa bhASAmAM samajAya tevuM alabhya sAhityanuM sarjana thayuM. jemAM, amUlya tattva vicAra, Atma siddhi zAstra jevI ghaNI ja amUlya kRtinuM sarjana ghaNI ja nAnI vayamAM temaNe karela ane temanA dareka sarjanamAM mukhyatve karmanirjarA ane phakta AtmAnI ja carcAnuM nirUpaNa thatuM hatuM. evA satpuruSe alaga alaga samaye ghaNA patro dvArA Atmika mArgadarzana ApyuM; jemAM saubhAgyabhAI, aMbAlAlabhAI, prabhuzrI, jUThAbhAI, DuMgarazIbhAI, gAMdhIjI mukhyatve hatA. jemAMthI saubhAgyabhAI, aMbAlAlabhAI, jUThAbhAI ane prabhuzrIne samakita prApta thayela hatuM. A badhA patro eTale ke kula 955 patro vAMcatAM tema samajAya che ke jANe emaNe ApaNane saMbodhIne patro lakhyA hoya tevo bhAsa thAya che. ane dareka patromAM AtmAne lakSamAM rAkhIne tenA guNonI ja carcA mukhyatve rahelI che. jIvanamAM darekane ghaNA ja prazno udbhavatA hoya che, paraMtu AvA dareka samaye" vacanAmRtane vaMdana karIne koIpaNa pAnuM kholatAM mUMjhavatA dareka praznono ukela saheje maLI jAya che. (1) have ApaNe zarUAta karIe patra kramAMka 301 thI. jagata AtmarUpa mAnavAmAM Ave, je thAya te yogya ja mAnavAmAM Ave, paranA doSa jovAmAM na Ave, potAnA guNonuM utkRSTapaNuM sahana karavAmAM Ave, to ja A saMsAramAM rahevuM yogya che, bIjI rIte nahi." o ho ho ! kevI utkRSTa AtmacetanA ! jagatanA prANImAtranA jIvane ApaNAmAM jevo AtmA che tevo ja AtmA che, te rIte jovuM. je ghaTanA jIvanamAM ghaTI rahI che, te karmabaddha paryAya svarUpamAM joIne tene yogya mAnavI, tema ja bIjAnA doSa upara dRSTi na pheravatA niMdAthI dUra rahevA jJAnadhArA-3 : jJAnadhArA- 3. 20 - jana sAhitya jJAnasatra-3) L haitya jJAnasatra-3 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNAvyuM ane te daramiyAna potAnA AtmAnA mULa svabhAva svarUpa utkRSTa nAma-karma upArjita thAya, to te bAbatamAM bilakula ahaMkAra ke abhimAnamAM na rAcavuM. jANe ke eka patramAM zrAvakanA 21 guNonuM tAdeza darzana kRpALudeve karAvyuM. Ave vakhate acUka temaNe 165 varSanI uMmare lakhelA amUlya tattva vicAranI chellI kaDI yAda AvI jAya. amUlya tattva vicAra AkhuM ahIMyA laI zakAya tema nathI, te ghaNuM ja gahana che. "hai AtmA tAro, Atma tAro, zIghra ene oLakho, sarvAtmamAM samardaSTi gho A vacanane hRdaye lakho." (2) patra kramAMka 339 : "koIno doSa nathI. ame karma bAMdhyAM, mATe amAro doSa che." o ho ho ! A amathA eka vAkyamAM karmagraMtha bhAga 1-4 no jANe saMpUrNa nicoDa AvI jAya che. (3) patra kramAMka 639 : "kaMIpaNa bane to jyAM AtmArtha carcita thato hoya tyAM javA, AvavA, zravaNAdino prasaMga karavA yogya che game to jaina sivAya bIjA darzanatI vyAkhyA thatI hoya, te paNa vicArArtha zravaNa karavA yogya che.' A hA hA ! prabhu mahAvIrano anekAMtavAda ane samanvayavAdano suMdara samAgama A patramAM kRpALudeve Alekhyo che. kevI suMdara vAta ! tyAM ja javuM jyAM AtmAnA guNonI carcA thatI hoya. AtmAnI carcA thatI hoya. paraMtu Aje dareka jaNa ema kahe che ke - 'ahIMyAM na javAya, tyAM na javAya. keTalI dIrghadRSTi kRpALudevanI ane AtmA pratye temano anurAga samajavA jevo che. huM koI gacchamAM nathI, paraMtu AtmAmAM chuM. AtmAno anubhava, tenI pratIti ane tenI zuddhatAnAM jANe sAkSAt darzana karAvavAnI khevanA A patramAM tAdaza thAya che. (4) patra kramAMka 843 : "zrImat vItarAga bhagavaMtoe nizcitArtha karelo evo aciMtya ciMtAmaNi svarUpa parama, hitakArI, parama adbhuta, sarva duHkhano niHsaMzaya AtyaMtika kSaya karanAra, parama amRta svarUpa evo sarvotkRSTa zAzvata dharma jayavaMta varto, trikALa jayavaMta varto,' jJAnadhArA - 3 HOW D 21 ## HARR jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayanayathI vItarAga bhagavaMtoe AtmAnA dharmanI guNanI sarvotkRSTatA sAbita kare che ane te paMtha jayavaMta varto tevI manobhAvanAmAM temanuM darzanacAritra keTaluM zuddha hatuM te anubhavAya che ane te sthiti temanA guNasthAnakanI dazAno citAra Ape che. sAthe sAmAnya mAnavI mATe kahe che ke "huM dharma pAmyo nathI, huM dharma kema pAmIza ? e Adi kheda nahi karatA. vItarAga puruSono dharma je dehAdi saMbaMdhathI harSa-viSAda vRtti dUra karI AtmA asaMga zuddha caitanyasvarUpa che, evI vRttino nizcaya ane Azraya grahaNa karI te ja vRttinuM baLa rAkhavuM ane maMdavRtti thAya tyAM vItarAga puruSonI dazAnuM smaraNa karavuM. te adbhuta cAritra para dRSTi prerIne, vRttine apramatta karavI, e sugama ane sarvotkRSTa upakAraka tathA kalyANasvarUpa che." Ama ciMtavatA zrImadbhu sarva saMzI paMcendriyamAM darzana-cAritramAM zuddhatA lAvavAno mArga ciMtave che. (5) patra kramAMka 105 : - mahAvIranA bodhane pAtra koNa ? A patramAM 10 sadguNonA vAhakane mahAvIranA bodhane pAtra gaNAvyA che. A sadguNo dharAvanAra koIpaNa puruSa mahAvIranA bodhane pAtra che. samyagdazAne pAtra che. te guNo huM ahIMyAM saMkSepamAM kahuM chuM. ane ApaNe AtmAthI tene AlekhavAnA che te nIce pramANe che : (1) satpuruSanA caraNano icchuka (2) sadaiva sUkSma bodhano abhilASI (3) guNa para prazasta bhAva rAkhanAra (4) brahmavratamAM prItimAna (5) svadoSane chedavAno upayoga rAkhanAra (6) upayogathI eka paLa paNa bharanAra (7) ekAMtavAsane vakhANanAra (8) tIrthAdi pravAsano ucharaMgI (9) AhAra, vihAra ane nihArano niyamI (10) potAnI gurutA dabAvanAra. uparanA dase dasa niyamomAM pAMca aNuvrata ane 21 zrAvakanA guNonI upara kRpALudeve jabaradasta dRSTi keLavI che. bodha sUkSma (micro) ane temAM ekAMtavAsanuM dhyAna ane te daramiyAna svadoSane chedavAno upayoga. keTalI utkRSTa manodazA ahIMyAM AlekhI che ! (6) patra kramAMka 530 : A patra kRpALudeva ane ApaNA rASTrapitA gAMdhIjI vacceno che. jemAM kRpALudeve AtmA zuM che ? te zuM kare che ? ane tene karma naDe che ke nahi ?' A badhA praznono khUba ja sAhajika ane saraLa upAya jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA - 3 22 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTrapitAne batAvela. jemAM AtmA nitya padArtha che ane tenA upara AThe karmonuM AvaraNa kevI rIte Avela che, tenuM yathArtha varNana karela che. jemAM SadarzananI mahattA, Izvara ane jagatakartAnuM vivecana paNa yogya rIte karIne rASTrapitAne dharmAntara karatA rokyA hatA. AtmAnI AjhAdI vize samajAtA gAMdhIjI saMpUrNa sAttvika zAkAhArI banIne, kRpALudevano bodha pAmIne ahiMsaka laDAI vaDe ApaNA bhArata rASTrane AjhAda karI zakyA. kevo adbhuta bodha ! (7) patra kramAMka 40 : A patramAM kRpALudeva jaNAve che ke - je pharanAra che te banAra nathI ane je bananAra che te pharanAra nathI.'' anityabhAvanAnuM utkRSTa udAharaNa 6 dravyano ane jaDa-cetananA bhedano jANe khulAso kare che AtmA nitya che, bAkI badhuM anitya che AtmA sivAyanAM badhAM eTale ke pAMce dravyo-kALa, bhAva, dravya, kSetra pramANe badalAtAM rahe che. AtmAnI yAda vagara jIvanamAM dareka kAryo adhUrAM rahelAM che. (8) patra kramAMka 680 : A patrano huM ahIMyAM khAsa ullekha karavA mAMguM chuM. "A viSamakALamAM parama zAMtinA dhAmarUpa ame bIjA zrI rAma athavA zrI mahAvIra ja chIe, kemake ame paramAtmA svarUpa thayA chIe." ahIMyAM kRpALudeva ema kahevA mAMge che ke - "amArA ane mahAvIranA AtmajJAnanI samajaNa sarakhI che. jaDa ane cetananI samajaNa sarakhI che." mATe te kahe che ke "ame bIjA zrI mahAvIra chIe, eTale ke mahAvIrano AtmA ane amAro AtmA atyAre eka dazAmAM che.'' paraMtu ahIMyAM dazA jJAnanI levAnI che. potAnA jJAnano upayoga rAkhIne kahe che ke - "prabhu mahAvIranA samosaraNamAM sadehe hAjara rahenAra, paraMtu kSaNamAtranA pramAdathI bhavAvimAM bhaTakavuM paDela che, te vakhate kahe che ke "mArA vIrane eTale ke prabhu mahAvIrane bhUlazo nahi. tenI vANI na samajAya to vIrane doSa dezo nahi, paraMtu AgaLa abhyAse te samajAze. eka eka kSaNe bhAva badalAvIe chIe ane karmabaMdhana bAMdhIe chIe, yAda rAkhavAnuM che ke huM AtmA chuM ane dareka kAryo AtmalakSI karavAnA che. bAhya lakSano cheda uDADavAno che nAma e mAtra A pudgala dehanuM che. jJAnadhArA-3 23 jaina sAhitya jJAnasatra-3 - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA vagaranA dehane to nanAmI ja kahevAya che. jayAre AtmA sarve sarakhA che, tenA guNa ane svabhAva mAtra sarakhA che. jJAnInA vacanathI mithyAtva bhAva dUra thaI jAya che. jema tApa maLatA, dUdhamAMthI pANI UDI jAya che, tema satupuruSonA tattvajJAnathI deha ane AtmAno bheda pArakhI zakAya che. pAMca indriya ane 6ruM mana upara kAbU karIne tene jIvanArane jaina kahevAya. tene ja AtmajJAna lAdhI zake. AtmAne oLakhavA mATe jAtino ke vezano bheda Avato nathI." keTalI UMca kakSAnI karuNA dRSTi tenA patromAM pragaTa thAya che, je maitrImAM pariNamIne AtmAnI samAdhi sudhI laI jAya che. (9) patra kramAMka : bIjuM kaMI zodhamAM mAtra eka satpuruSane zodhIne tenAM caraNakamaLamAM sarvabhAva arpaNa karI daI varyo jA, pachI jo mokSa na maLe to mArI pAsethI leje." ahIMyAM kRpALudeve saMpUrNa samarpaNanI vAta karIne eka mArga batAvyo che, jemAM koI jJAnInA ane gurunA sAMnidhyamAM AgaLa vadhIzuM to jarUrathI mokSa maLaze ja evI temaNe geraMTI ApI che. paraMtu ahIMyAM ApaNe ApaNI pAtratAnI vAta karavAnI che. satpuruSa eTale nirdoSa nara eTale ke jJAnI. paraMtu sAthe tamArI pAtratA ane tamArAmAM samarpaNano bhAva nahi Ave to zakyatA nahi jevI che. AtmAno anubhava eTale ke jaDa ane cetananA taphAvatano anubhava nahi karo tyAM sudhI jJAnInAM vacano samajAze nahi ane utkRSTa bhAvanA utpanna thaze nahi, jema gheTAnA ToLAmAM siMhanuM baccuM pharatuM hoya to te potAne gheTuM ja samaje, paraMtu jyAre bIjo siMha AvIne pANImAM tenuM pratibiMba dekhADI ane trADa pADatA zIkhave tyAre siMhanA baccAne samajAya che ke pote siMha che, tema satpuruSane oLakhIne tenAmAM samarpaNatA karIe tyAre samajAya che ke mAro AtmA paNa satpuruSanA AtmA jevo ja che. ane te samajAyA pachI ja AtmAnA guNo khIle che. - - - - jJAnadhArA - 3 TI II H jaina sAhitya jJAnasatra-3) TET 1 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 5 zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA | pragaTa thato AMtara cetanA pravAha ta I + (Do. kalAbahena muMbaI yunivarsiTInA jaina dharma | Do. kalAbahena zAha ane philosophI vibhAga mATe niyukata gAiDa che temanA dharma tattvajJAna ane adhyAtma viSayaka ghaNAM pustako pragaTa thayAM che. jaina dharma viSayaka lekho lakhe che. zrImadbhA saM. 1943 thI 1957 sudhInAM tera varSanA gALAmAM lagabhaga 800 thI vadhAre patro upalabdha thAya che. temaNe lakhelA patrone nIce pramANe vibhAjita karI zakAya ? (1) 250 jeTalA patro zrImad temanA parama sakhA zrI saubhAgyabhAIne lakhelA che. (2) 125 jeTalA patro maMtrI aMbAlAlabhAI para lakhelA che (3) 100 jeTalA patro muni lallujI mahArAjane lakhelA che. ane (4) bAkInA 325 patro anya vyaktio para lakhAyelA patro che, jemAM mahAtmA gAMdhIjI, manasukharAma sUryarAma, manasukhalAla kiratacaMda tathA khImajI devajI vagere che. zrImade patromAM karelA saMbaMdhano paNa temanI AdhyAtmika AMtaracetanAnI sAkSI pUre che. patromAM zrImad karelA saMbodha- A pramANe che : (1) AtmahitAbhilASI AjJAMkita (2) mumukSu bhAIo (3) sajijJAsu mArgAnusArI mati (4) mahAbhAgya jIvanamukta (5) bodhasvarUpa (6) satpuruSa vagere. huM kevaLa hRdayatyAgI chuM, thoDI mudatamAM kaMI adbhuta karavAne tatpara chuM. saMsArathI kaMTALyo chuM. huM bIjo mahAvIra chuM ema mane Atmikazakti vaDe jaNAyuM che. vairAgyamAM jhIluM chuM... satya sukha ane satya AnaMda te AmAM nathI. te sthApana thavA eka kharo dharma calAvavA mATe AtmAe jhaMpalAvyuM che je dharma pravartAvIza ja..." A patra parathI jaNAya che ke zrImad jainadharma pravartAvavA icche che ane te mATe prayatno zarU karI dIdhA che. zrImad bAhya rIte gRhasthAzrama ane vyApAra svIkAryA hatA. te chatAM AMtarika rIte teo mokSamArganA yAtrI banI cUkyA hatA. paNa AMtara ane bAhya pravRtti vacceno virodha duHkhadAyaka banyo hato. te chatAM temane AtmAnI ( jJAnadhArA -3 4 25 ksa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI evI anubhUti thaI hatI ke teo duHkhamAM paNa samatA rAkhI zakatA hatA, tenI pratIti nIcenA patramAM karAve che : AtmAne oLakhavo hoya to AtmAnA paricayI thavuM, paravastunA tyAgI thavuM." anubhavasvarUpa AtmA pragaTa thayA pahelAM AtmA vizenI daDhatA zrImad AvI gaI hatI, tenI pratIti nIcenA patra parathI thAya che : "te pavitra darzana thayA pachI game te vartana ho, paraMtu tene tIvra baMdhana nathI, anaMta saMsAra nathI, soLa bhAva nathI, atyaMtara duHkha nathI, zaMkAnuM nimitta nathI, aMtaraMga mohinI nathI. satsat nirUpama, sarvottama, zukla, zItaLa, amRtamaya darzanazAna samyakajyotirmaya, cirakALa AnaMdaprApti adbhuta satsvarUpa darzitAnI balihArI che !" samakita prAkaTyanA pariNAme saMsAra taraphanI aruci nIcenA patramAM dekhAya che ? kuTuMbarUyI kAjaLanI koTaDInA vAsathI saMsAra vadhe che. game teTalI sudhAraNA karo to paNa ekAMtathI jeTalo saMsAra kSaya thavAno che, teno so mo hisso paNa te kAjaLagRhamAM rahevAthI thavAno nathI." "AtmA jJAna pAmyo e to niHsaMzaya che, graMthibheda thayo e traNe kALamAM satya vAta che. sarva jJAnIoe paNa e vAta svIkArI che. have chevaTanI nirvikalpa samAdhi ApaNane pAmavI bAkI che, je sulabha che. daDha nizcaya karyo che ke e dazAne pAmI pachI pragaTa mArga kahevo - paramArtha prakAzavo tyAM sudhI nahi ane e dazAne have kaMI jhAjho vakhata paNa nathI." A jagata pratye amAro udAsIna bhAva varte che, te sAva sonAnuM thAya to paNa amane tRNavat che, ane paramAtmAnI vibhUtirUpe amAruM bhaktidhAma che." zrImad sarva saMgatyAga karI zakyA na hatA, paNa temanI asaMgatatA keTalI AgaLa vadhI hatI te nIcenA kathana parathI pratIta thAya che ? amane je nirvikalpa nAmanI samAdhi che, te to AtmAnI svarUpapariNati vartatI hovAne lIdhe che - vana ane ghara baMne koI prakAre amane samAna che, tathApi vanamAM pUrNa vItarAga bhAvane arthe rahevuM vadhu rucikara lAge che, sukhanI icchA nathI, paNa vItarAgapaNAnI che." (jJAnadhArA-3 6 jena sAhitya jJAnasatra-3] jJAnadhArA - 3 sAhitya jJAnasatra-3 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImanuM mana saMsAramAMthI UThI gayuM hatuM. e cittamAM satsaMganI tathA asaMgatAnI icchA prabaLa banatI jatI hatI. citta udAsa hoya eTale vyavahAramAM pravartana karI zake nahi. sarvane zAMti Upaje evuM vartana karavA jatAM potAnA cittamAM upAdhi vedavAno prasaMga Avato, je zrImad zAMtithI vedatA hatA. A bAbate saubhAgyabhAIne patramAM temaNe lakhyuM hatuM : "upAdhine vedavA mATe joItuM kaThinapaNuM mArAmAM nathI, eTale upAdhithI atyaMta nivRttinI icchA rahyA kare che, tathApi udayarUpa jANI te yathAzakti sahana thAya che.'' AvI paristhitimAM zrImad AtmAnI samatA jALavI rAkhI hatI, dehanuM mamatva chUTI gayuM hatuM. dehano upayoga mAtra AtmArthe ja jaNAto hato. tethI eka patramAM temaNe lakhyuM hatuM ke - "amAro abhiprAya kaMI paNa deha pratye hoya to te mAtra eka AtmArthe ja che, anya arthe nahi.'' aneka muzkelIo vacce zrImad AtmavikAsa sAdhyo hato. zrImad lakhe che - "jevI diSTa A AtmA pratye che, tevI dRSTi jagatanA sarva AtmAne vize che. jevo sneha A AtmA pratye che, tevo sneha sarva AtmA pratye varte che. jevI A AtmAnI sahajAnaMda sthiti icchIe chIe, tevI ja sarva AtmA pratye icchIe chIe, je je A AtmA mATe icchIe chIe, te te sarva AtmA mATe icchIe chIe, jevo A deha pratye bhAva rAkhIe chIe tevo ja sarva deha pratye bhAva rAkhIe chIe.'' teo tyAgI thavAnI bhAvanA sAthe saMsAranibhAva karatA hatA. zrImadve jJAnadazA prApta thaI hatI, paNa tyAgadazAnI khAmI hatI. vi.sa. 1951mAM temaNe potAnI AtmadazA kevI pravartatI hatI te vize saubhAgyabhAIne patramAM lakhyuM hatuM - "eka AtmapariNati sivAyanA bIjA je viSayo tene vizecitta avyavasthitapaNe varte che, ane tevuM avyavasthitapaNuM lokavyavahArathI pratikULa hovAthI lokavyavahAra bhajavo gamato nathI, ema tajavo banato nathI. e vedanA divasanA AkhA bhAgamAM vedavAmAM AvyA kare che.' A rIte zrImad AtmapariNAma sivAya sarva bIjA pariNAma vize udAsInapaNe varte che. bharapUra pravRttimAM paNa zrImad asaMgadazA prApta karI zakyA hatA. jJAnadhArA-3 20 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . A trIjA tabakkAmAM zrIma temanA AtmAnI ucca prApti thaI hatI. vi.saM. 1948 thI 1951 sudhInAM traNa varSanA gALAmAM zrImad pravRttino prabaLa udaya vedho, te samaye potAnI AtmarthatA cUkI na javAya tenI satata kALajI temane rAkhavI paDatI. zrImad AtmasAdhanArthe muMbaInI bahAra nivRttikSetramAM sAmAnya nahi paNa tyAgInuM jIvana jIvatA hatA. kudaratI upadravone zAMtithI sahetA. jaMgalamAM jaI dhyAnamAM besatA. sAdo khorAka letA. A rIte bAhya rIte saMyamI banavAnA deDha prayAso AdaryA. sarva saMsAratyAganI pUrva taiyArI rUpe kaDaka saMyama pALavAnI zarUAta zrImad I.sa. 1952mAM karI hatI. A temanuM paramArthamArga bhareluM pagaluM hatuM ane A te samayanA temanA patromAM ThekaThekANe dekhAya che. A patromAM jJAnacarcA vizeSa jovA maLe che. vItarAgamArgamAM temane ananya zraddhA pragaTI hatI, te nIcenA patra dvArA pratIta thAya che. temaNe - "jainadarzananI rItie jotAM samyagudarzana ane vedAMtanI rItie jotAM kevaLajJAna amane saMbhave che. jene prasaMgamAM amAro vadhAre nivAsa thayo che. to koIpaNa prakAre te mArgano uddhAra ama jevAne kAre vizeSa karIne thaI zake... sarva saMga parityAga thaye te kAryanI pravRtti sahaja svabhAve udayamAM Ave to karavI evI mAtra kalpanA che. zrImadbhA A patra dvArA teo nirAgI banyA hatA ane temane vItarAgamArga prakAzavAnI icchA hatI. ane te mATe potAnI keTalI yogyatA hatI tenuM pRthakkaraNa thayeluM jovA maLe che. A gALA pachInA patromAM temanA taraphathI munione samajaNa apAI hatI. temanuM jJAna keTaluM vikAsa pAmyuM hatuM te zrImadde lallu mahAjane lakhelA patranA lakhANa parathI thaI zakAya che. eka zloka vAMcatA amane hajAro zAstronuM bhAna thaI jAya temAM upayoga pharI vaLe che." zrImanuM vipula patra-sAhitya tapAsatAM jaNAya che. prAraMbhathI aMta sudhI zrImad satata AtmA, AtmAnI dazA, AtmAnI zuddhi, dharma, vairAgya, mokSamArga vagerene lagatI vicAraNAomAM temanI satata vahetI AtmacetanAno pravAha vaheto jaNAya che. (jJAnadhArA-3 28 kanna jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdrajInA patro dvArA pragaTa thato AMtara cetanA pravAha sudhAbahena jainadharmanA abhyAsu AkAzavANInA | sudhA pI. jhaverI mAnya lekhaka che temanI racanAo vividha sAmayikomAM avAranavAra pragaTa thAya che. parisaMvAdamAM bhAga le che. zrImajIne vaMdana karI emanA patrasaMgrahano ughADa karIe to pahelAM ja patrathI emane AtmasAkSAtkAra thavAnI vAta vAMcavA maLaze ane AtmasAkSAtkAranI A vAta sAva sahaja vidhAna che - eka statement che, AtmazlAghA nahi. zrImajI kahe che : "svarUpa cItaratAM manuSya khacakAI jAya che, paraMtu svarUpamAM jyAre Atmastutino bhAva bhaLe tyAre, nahi to nahi ja. jJAnI puruSa jo jJAnanuM vivaraNa na kare to lokone eno bodha kevI rIte thAya !" zrImajI AgaLa svarUpa vize lakhe che : "nAnI vayamAM ja jAti-smaraNa jJAnanI prApti AzcaryakArI evI tIvra smaraNazakti zatAvadhAnanI ekAgratA ane sAkSAt sarasvatInuM biruda pAmatI sahaja kAvya-skuraNA Adi pUrvajanmanI sAdhanA, pUrva-saMskAronuM ja pariNAma hoI zake. mATe ja zrImadbho A bhava pUrvabhave adhUrI rahelI sAdhanAnI pUrti arthe ja che, evuM niHsaMzayapaNe kaLAya che. "AtmA mATe deha, deha mATe AtmA nahi ja nahi,' ema samajavAthI AtmasAdhanA e deha ja nahi, dehabhAva paNa gALI nAMkhe che. - ane AtmAne AtmA thakI oLakhI gayelA zrImajIe AtmA vize lakhe che : "niHsaMdehapaNe jJAnAvatAra che ane vyavahAramAM beThA chatAM vItarAga che. AtmA jJAna pAmyo e to niHsaMdeha che graMthibheda thayo e traNe kALamAM satya vAta che. aviSamayaNe jyAM AtmA dhyAna varte che, evA zrI rAyacaMda pratye pharI pharI namaskAra karIe chIe." ahIM guNane namaskAra che, vyaktine nahi. deharUpI rAyacaMdajI ahI AtmarUpI rAyacaMdajIne namaskAra kare che. AtmajJAnano A bodha emane koInA mArgonukaraNathI nahi, pUrvabhavanI sAdhanAthI thayo che evuM kahetAM e lakhe che : "amArA vize mArgonucArI kahevuM ghaTatuM nathI. ajJAna yogapaNuM to A deha dharyo tyArathI ja nahi hoya ema jaNAya che. samadaSTipaNuM to jarUra saMbhave che." ahIM svaparicaya e Atmahuti nathI, mAtra svAnubhUtinA prakAzamAM potAnI (jJAnadhArA -3 B 29 Eas jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe anyone bodhavAno nigraMtha samo tijJANe tArayaNam buhANe botiyANa, muttANe moyaMgANe jevo A eka sahaja vyAyAma che, eka anAyAsa celya che ema kahI zakAya. gItAmAM kRSNa arjunane potAnA virATa svarUpanI jhAMkhI karAvI hatI kaMIka evA ja zabdomAM zrImad pharI pharIne lakhe che - "huM bIjo mahAvIra chuM. mArA graho dasa vidvAnoe maLIne paramezvara graha TharAvyA che. satya kahuM chuM - sarva samAna sthitimAM chuM. vairAgyamAM jhIluM chuM." ema lakhIne likhitaMgamAM potAne "AzuprajJa rAjacaMda tarIke oLakhAvyA che prajJatAnI prAraMbhika avasthAmAM ane dehanI paNa bAlavayamAM emane jaina dharmano punaruddhAra karavAnI jhaMkhanA paNa jAgI che. lakhe che: "vartamAnamAM jainadarzana eTaluM badhuM avyavasthita athavA viparIta sthitimAM jovAmAM Ave che ke aMtamArganuM ghaNuM karIne viccheda jevuM thayuM che, tethI cittamAM AvyA kare che ke jo te mArga pracAra pAme to tema karavuM jaina dharmanA ja vividha saMpradAyo ane gaccho vaccenA vivAda-vikhavAdanI zrImad vyathita banyA che, to vividha bhAratIya darzano vacceno vAdavivAda paNa temane gamato nathI. badhAM ja darzanonA UMDA adhyayana bAda e adhikArapUrvaka pratiSThA kare che ke - "jaina ke vedAMtano Agraha mokSanuM kAraNa nathI, paNa je prakAre AtmA AtmabhAva pAme e ja mokSanuM sAdhana che," jainonA AtyaMtarika vADAonI upekSA karatAM e kahe che : "huM koI gacchamAM nathI paNa AtmAmAM chuM e bhUlazo nahi." saMpradAyo vaccenA matabheda ane rAgadveSa miTAvI eka sarvamAnya kharo dharma pravartAvavAnI emanI icchA chatAM potAnI saMsArI dazAne kAraNe potAnI azakti jaNAtAM ema karavuM hAla zakya nathI." e svIkArI letAM paNa teo Asakta nathI tema chatAM jJAnanI bAlavaye e aMge kheda rahyA karato, paraMtu jJAnadazA AvatAM krame te icchA upazama jevI thaI gaI kAraNa vItarAgane kazI spRhA ja nathI hotI - na AtmakalyANanI na vizvakalyANanI, mAtra sahajapaNe A badhuM anAyAsa thaI jatuM hoya to bhale, kazuM karavAnI to vRtti ja pachI rahetI nathI. tema chatAM saMpUrNa nivRttinA hAmI evA zrImanne saMsAradharma svIkAravAnI ne dehadharma nibhAvavAnI pharaja paDe che. "saMsArathI kaMTALyo chuM evuM lakhanAra taruNane zrImanne gRhastha dharmamAM praveza karatAM kevI lAgaNI thaI hatI - e kheda pAmyA ke nirlepa rahyA e spaSTa thatuM nathI paraMtu saMsArapraveza pachI paNa e tarapha koI vizeSa AkarSaNa nathI. ( jJAnadhArA -3 30 { jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogIne mana je parama AnaMdanI vAta hoya e saMsArabhoga zrIma mana e karmonI udayAdhIna dazA che, te tenA vize khedavuM ke vedavuM e yogya na jaNAtAM tene samabhAve sahI levAthI ja temAMthI mukti maLe evI emanI vItarAgadaSTi che. tema chatAM bAMdhelAM karmo nirUpAyapaNe lAMbo samaya samabhAve bhogavI levAnI tatparatA chatAM aMtara-AtmavRttinI asamAdhi emane kSaNavAra paNa maMjUra nathI. eTaluM ja nahi, je dehacArathI dhUMdhaLI bane ane AtmAne asamAdhi Upaje, temAM pravartavA karatAM dehatyAga ucita mAne che vivekadraSTi emanA ja zabdomAM "koI koI vAra saMgIo ane prasaMgIo tuccha nimitta thaI paDe che. te veLA te viveka para koI jAtanuM AvaraNa Ave che tyAre AtmA bahu ja mUMjhAya che. paNa evuM lAMbo samaya rahetuM nathI. ane ema jyAre raheze tyAre khacita dehatyAga karIza paNa asamAdhimAM nahi pravarte." deha, nAma, saMbaMdho, lakSmI, sattA, aizvarya, kIrti e badhAnI lagIre eSaNA na hovA chatAM zrImadbha e badhuM sahajapaNe maLyuM che. paraMtu nAma, prazaMsA, kIrti e paNa parabhAva upajAvanAra hovAthI AtmamArgamAM bAdhArUpa bane che, eTale ja jyotiSa, zatAvadhAnanA prayogo Adi zrIma sahaja hovA chatAM temane tajatAM e jarAya raMja anubhavatA nathI. paraMtu saMsAramAM rahevuM ne saMsArathI alipta rahevuM e bedhArI talavAra para cAlavA jevuM zrImad jevA janmajAta yogIne paNa kavacit lAgyuM che ane tyAre sadgurunuM sAraNa ane saMtono satsaMga e ja emane tAraka samA lAge che, AtmAnA aMtevAsIne eka bAju saMsArano saMga "yamathIya vizeSa duHkhada lAge che, to temanA ja zabdomAM "ame ke jenuM mana prAye krodhathI, mAnathI, mAyAthI, lobhathI, hAsyathI, ratithI, aratithIbhayathI, zokathI. jugupsAthI ke zabdAdika viSayothI apratibaMdha jevuM che, te manane paNa satsaMga vize baMdhana rAkhavuM bahu bahu rahyA kare che." kAraNa temane lAgyuM che ke - jIva je paricayamAM rahe che te paricayamAM potAne mAne che." zrImad mAtra jJAnI nathI, e vijJAnI paNa che niraMtara anveSaka che. kAkAsAheba kAlelakare jemane prayogavIra jevuM nAma ApyuM che. evA zrIma ciMtana ane manana satata kasoTInI eraNe caDhatuM rahyuM che. emanuM jIvana khare ja eka prayogazALA che satyanAM nitanavAM pAsAM anekAMtabhAve emanI dRSTi samakSa ujAgara thatAM rahe che. emanAM virodhAbhAsI lAgatAM kathano kavacit ekAMtavAdI dRSTine na paNa samajAya. eTale ja zarUAtamAM nAnI (jJAnadhArA-3 31 F jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umare thayelI svapratItinI satyatAne pramANita karavA emaNe je AyAsa karyo che, jJAnanI prauDhAvasthAmAM emaNe potAnA vartanano khulAso karavAnuM paNa choDI dIdhuM che jyAre sahRdaya mitro lokonI zrImad vizeSanI vAtothI kheda pAme che tyAre zrImad emane samajAve che : "loko kaMI kahe e vize nizcita rahezo. have saMsAra dazA ja nathI rahI ane samaya jatAM AtmadazA tIvrathI tIvratara thatI jAya che ne pachI to bAhyAcAra paNa ghaTato jAya che. amuka samaye to patro paNa TUMkA thatA jAya che. mAtra lakhavuM anivArya banI jAya che, tyAre ja lakhe che. saubhAgyacaMdrajIne 1941mAM lakhelA eka patramAM teo lakhe che : "amo hAla jagata, Izvara ane anyabhAva e sarva vize udAsInapaNe vartIe chIe amAruM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI." svarUpane vize sthira rahe che, atre zrImanne AtmA-paramAtmAno bheda paNa maTI gayo athavA to eTalA Atmastha che ke paramAtmA paNa emane mATe para che ane pachI te kevA svarUpamAM rame che, te A mAtra traNa lITInA patramAM juo : "atra samAdhi che - je samAdhi che te keTaleka aMze che. ane je che te bhAva-samAdhi che." ane... AvA utkaTa samAdhibhAvane pAmyA pahelAM ke pachI paNa zrImad kyAreya tarka-vitarkamAM, saMkalpa-vikalpamAM aTavAyA nathI evuM nathI. kyAreka emane potAnA vize, potAnA jJAna vize paNa roSa jAgyo che. tyAre patramAM e nirbhayapaNe prakAzamAM lakhyuM che : "traNa varSathI lagabhaga evuM varatAyA kare che ke paramArtha saMbaMdha ke vyavahAra saMbaMdha kaMI paNa lakhatAM kaMTALo AvI jAya che. ane lakhatAM lakhatAM kalpita lAgavAthI vAraMvAra apUrNa choDI devAnuM thAya che. ane e mATe AtmavIrya meda thavArUpa karmodayane ja kAraNarUpa mAnI saMzayamAM kaMI paNa kahevA karatAM mauna vadhu pasaMda kare che. satata AtmatapAsa jArI rahe che. samAdhi ane asamAdhi - baMne tarapha e satata jAgRta che. samAdhimAM to hajuya behozI cAle asamAdhi pratye to asAvadhatA jarAya na ja cAle AMtara ane bAhya baMnenI game tevI dazA vacce eTale ja teo kadI lakSmaNUta thayA nathI. zrImatuM lakSya mAtra saMkalpa-vikalpa rahita thavAnuM ja che, e jaNAvatAM teo lakhe che : "jagatamAMthI je paramANune pUrvakarme bhegA karyA che te haLave haLave tene ApI daI RNamukta thavuM e ja tenI sadA upayogI, vahAlI, L il jJAnadhArA - 3 | sAhitya jJAnasatra- 3 CGL LL Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTha ane parama jijJAsA che." karmanA Azravane jANI karmonI nirjarA dvArA mokSaprApti e ja emanA jIvananuM lakSya rahyuM che. ane pachI to AtmaprAptinI A jhaMkhanA kevI uttarottara prabaLa thatI jAya che e A keTalAka patrodgAramAM joI zakAya che. koIpaNa prakAre AtmadazA vagaranuM, yathAyogya jIvanamukta dazA vagaranuM, yathAyogya nigraMtha dazA vagaranuM kSaNa ekanuM jIvana paNa bhAvavuM jIvane sulabha lAgatuM nathI." ne Ama deha chatAM dehabhAva chUTI javAnI AvI virala anubhUtinI caramasImAe ja "chUTe dehAdhyAsa to nahi kartA tuM karma jevuM jJAna - philasUphI sahaja bane, ane tyAre ja koI adhikArapUrvaka kahI zake ke - deha chatAM manuSya pUrNa vitarAga thaI zake evo amAro nizcaya anubhava che.' eTale ja eka samaya evo Ave che ke jyAre sAdhanA paNa chUTI jAya che - sAdhanA, sAdhana, sAdhaka ne sAdhya - e sarvano bheda maTI jAya che ane pachI AtmavINAnA, tAramAMthI nIkaLato "tuMhI tuMhI"no anahada nAda kyAre "aham arhamamAM palaTAI jAya che, samAdhistha strI-puruSane enuM paNa bhAna rahetuM nathI ane tyAre deha ane saMsAra hovA chatAM kazuM rahetuM nathI. dvaita-advaitamAM pariName che. zrImannI AtmaprAptine zabdomAM varNavavI khuda zrImad mATe paNa muzkela che, kAraNa e eka zabdAtIta - indriyAtIta anubhava che ane sAmAnya mAnavI mATe to AmAMnuM ghaNuM badhuM samaja bahAranI vAta hoI zake, tema chatAM A jJAnasatra nimitte mane zrImadjInA zabda - dehano satsaMgano lAbha thayo e mATe huM jJAnasatranA Ayojako ane Apa saunI AbhArI chuM. jJAnIvacanono AsvAda roja-ba-rojanA jIvanamAM niraMtara pAmavAnuM sahaja nathI. AvA koI avasare e prApta thAya jJAna-satsaMgano pratyakSa ane parokSa lAbha pAmavAno "apUrva avasara evo kyAre Avaze ?' (jJAnadhArA-3 - 33 - jena sAhitya jJAnasatra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agama piyAlA pIo matavAlA jANItA sAhityakAra jainadarzananA AMtararASTrIya Do. kumArapALa desAI khyAtiprApta ciMtaka, gujarAta, samagrabhArata ane videzanA aneka gauravavaMtA pAritoSaka-evorDa jemane prApta thayAM che. zikSaNa sAhitya ane saMskRtine anulakSIne karela kArya mATe bhArata sarakAra taraphathI Do. kumArapALa desAIne padmazrIno khitAba enAyata karavAmAM Avyo che ane teozrI (jinazAsananuM gaurava vadhAranAra tathA gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha che. madhyakAlIna sAhityamAM yogI AnaMdaghananAM pado enI bhAvasRSTi, AlekhanarIti ane hRdayasparzitAne kAraNe AgavuM sthAna dharAve che. emanAM padomAM AtmasvarUpanA pratyakSa anubhavanI avicala AnaMdamaya ghaDIno anubhava pragaTa thayo che. A padomAM lAlitya, viSayaprabhutva ane viziSTa zabda-pasaMdagIne kAraNe bhAvakane adhyAtmanI ghaMTAyelI anubhUti prApta thAya che. AnaMdaghananAM ghaNAM padomAM AdhyAtmikatAno gahana anubhava eka rUpaka dvArA pragaTa thayo che. sumati arthAtu zuddhacetanA potAnA priya AtamarAmane kumati arthAtu azuddha cetanAne enuM ghara choDIne potAnA sva-ghare AvavA vinaMtI kare che. A sumatinI virahasabhara vipralaMbha zRMgAramAM abhivyakta thatI vedanAmAM kavi Atmatattva pAmavAnI utkaTa tAlAvelI pragaTa kare che. sumati potAnA priyatamane sva-svabhAva sAthe joDavA Icche che, tyAre kumati A paristhitimAM jAtajAtanAM vidano sarjIne enA priyata(AtmA)ne zudra, sthaLa, sAMsArika bhAvomAM nimagna rAkhe che. sumati AtmAne jAgrata karavAno prayatna kare che, paNa AtmAnuM zuddha caitanya sAthenuM anusaMdhAna mAtra zAstrajJAnathI ja sadhAtuM nathI. zAstrajJAnanA dIpakano prakAza mArgadarzaka bane kharo, paraMtu AtmajJAna to zuddha AtmatattvanA sAkSAt anubhavamAMthI ja sAMpaDe che. deha ane AtmAnI bhinnatAno anubhava thayA bAda e AtmAnubhava vadhu ne vadhu ghUMTAya, tema sva-svabhAvanI prApti karI zake che. adhyAtmayogI AnaMdaghana azuddha cetanAnI mAyAsRSTi samAna kAmanAnI caMcaLatA, dehanI kSaNabhaMguratA ane sAMsArika snehanI svArthamayatA darzAve che. e mohamalinatAno nAza karIne caitanyazakti pragaTa karavAnA puruSArthanI vAta kare che. sumati potAnA priyatamane maLavA mATe virahanI (jJAnadhArA-3 - 34 - jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedanA anubhave che. kumatinI mAyAmAM lapeTAyelA AtmAne emAMthI mukta thayA bAda AtmasvarUpanA pratyakSa anubhavanI avicaLa kalA prApta thAya che. mahAyogI AnaMdaghana A AMtarika AdhyAtmika prakriyAnuM varNana karIne aMte enAthI sAMpaDatA anupama AnaMdanuM gAna kare che. AnaMdaghananAM stavanomAM AdhyAtmika ArohaNano kramika Alekha maLe che, to emanAM padomAM AdhyAtmika UrdhvatAnI bhinna bhinna bhAvasthitionuM Alekhana prApta thAya che. AnaMdaghana pAsethI AdhyAtmika, yogalakSI ane vairAgyanAM pado prApta thAya che, paraMtu enA AlekhanamAM emanI AlaMkArika rUpakazailI ane judAM judAM dRSTAMto dvArA kathananI sacoTatA sAdhavAnI kaLA pragaTa thAya che. kumatinA saMgamAM behoza banIne DUbelo AtmA kaI rIte dhIre dhIre UrdhvarohaNa sAdhI zake, teno manabhara Alekha A padomAM che. viSayamAM Asakta jIvane viSaya tyajIne jAgavAnuM uddhodhana karatAM teo kahe che - sove 34 nA vAyare, aMjali jala jyuM Ayu ghaTata hai, pahoriyAM ghariya ghAu re.'' padanA prAraMbhe viSaya-kaSAyanI gADha nidrAmAM rahelI vyaktine kyA sove UTha jAga bAu re' kahIne jANe jagADavA mAgatA hoya tevo bhAva pragaTa thAya che. kavi narasiMha mahetAnI "jAgane jAdavA'thI AraMbhAtI paMktinuM smaraNa thAya che. satata kSINa thatA AyuSyane mATe kavi kahe che ke - "jema khobAmAM raheluM jaLa AMgaLIo vaccenAM chidromAMthI nIkaLIne satata sarI jatuM hoya che, tema pratikSaNa tAruM AyuSya ghaTatuM jAya che, tethI AyuSyanI pratyeka kSaNa tAre mATe amUlya che. paLano paNa pramAda poSAya tema nathI." - kavi suMdara kalpanA karatAM kahe che ke - "kALano paheregIra satata ghaDiyALanA DaMkA mAre che ane tAro AyuSyakALa pratikSaNa ghaTI rahyo che. indra, caMdra, dharaNendra ane moTA moTA munio cAlyA gayA, to pachI cakravartI rAjA kayA hisAbamAM ? AvA samarthane kALavaza thavuM paDyuM, tyAre tuM koNa mAtra ? mATe tatkALa jAgrata thA." A jAgRti te bAhA jAgaraNa nathI, paNa AtmajAgRti che. A jAgRti eTale ghULamAMthI sUkSma taraphanI gati, anityamAMthI nitya pratinI saphara, bhaMguramAMthI zAzvata taraphanI yAtrA. Ane mATe viSaya-kaSAyanI vibhAvadazAnI nidrA tAre tajavI paDaze ane prabhubhaktirUpI naukA dvArA (jJAnadhArA- E= 35 - jena sAhitya jJAnasatra- Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prati kSaNa jIvanasAphalya mATe jhajhUmavuM paDaze. jIvana e prasaMga nathI, ghaTanA nathI, janma-maraNa vacceno kAlakhaMDa nathI. jIvana e to AtmAne gamatAno gulAla karAvavAno avasara che, utsava che. AvA avasarane ujALavA mATe AzAvarI rAgamAM AlekhAyelA padamAM kavi kahe che - " behera behera nahIM Ave, avasara behera behera nahIM Ave, jyuM jANe tyuM kara le bhalAI, janama janama sukha pAve. 1 tana dhana jobana saba hI jUThe, prANa palaka meM jAve. 2 tana chUTe dhana kauna kAma ko ? kAyakuM kRpaNa kahAve ? 3 jAke dila meM sAca basata hai, tAkuM jUTha na bhAve. 4 'AnaMdhana' prabhu vratata paMtha meM, samarI samarI muLa gAve. 'ra manuSyabhavaprApti atyaMta durlabha hovAthI bhalAI karIne janmojanma sukha pAmavA prayatna karavo joIe. zarIra, paiso ane yuvAnI e kSaNika che ane prANa to paLavAramAM UDI jAya tevA che. tana chUTyA pachI A dhana zA kAmanuM ? mATe satcAritryavALuM jIvana e ja satyamArga che. AtmAnaMda pAmavAno Avo avasara tane kyAM maLavAno che ? AnaMdaghana kahe che ke - e avasarane barAbara oLakhIne, AnaMdapuMja evA prabhune smarIne tAro AMtaravikAsa sAdhato rahe." AtmAnaMdanI anubhUtinA avasara samA jIvanane pAmavA mATe, keTalAka avarodho pAra karavA mATe adhyAtma-puruSArtha Avazyaka che. AnaMdaghane emanAM padomAM kumatinI kapaTalIlA darzAvIne A avarodha batAvyo che. kumatine kAraNe anAdikALanA ajJAnanI nidrA bhogavatA mAnavInI durdazA darzAvatAM AnaMdaghana kahe che " supana ko rAja sAca kI mAcata, rAhata chAMha gagana badarIrI, AI acAnaka kAla topacI, gahegI jyuM nAhara bakarIrI. jIya. 23 "svapnamAM rAjyane sAcuM mAne che ane AkAzanA vAdaLanI chAMyaDImAM AnaMde bese che. (paNa) ociMto kALa-topacI AvIne jema nAhara bakarIne pakaDe che tema tane pakaDI leze.'' kavi mohagrasta mAnavInA jIvanamAM sahasA mRtyuthI sarjAtI dazAnuM hRdayabhedaka citraNa kare che. svapnamAM rAjavaibhava bhogavanAranI svapna UDI jatAM kevI dazA thAya ? AkAzamAM ekAda vAdaLI AvatAM thoDIvAra thoDo jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA - 3 39 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAMyaDo lAge, paraMtu e vAdaLI thoDA samayamAM cAlI jatAM baLabaLatA tApamAM zekAvAnuM rahe che. bakarInuM peTa phADIne eno zikAra karatA nAhara pazunI jema kALa tAro kSaNavAramAM koLiyo karI jaze. pugala-bhAvamAM DUbelA mAnavIne AnaMdaghana vAraMvAra cetave che ke - " putra vA vasthA visavAsa mAnavajIvana to "pAnI terA nuM baMtA, reta hI chIpa nAthe' (pANInA parapoTA jevuM, thoDI vAramAM phUTI janAruM) che. Avo mAnavI hIrAne choDI daI mAyArUpa kAMkarA para moha pAme che. e hArila pakSI jevo che. A hArila pakSI pAMjarAmAM hoya tyAre nImanI lAkaDIne pakaDI rAkhe che, pachI paga ADAavaLA cAlatA lAkaDI namI jAya che ane pakSI UMdhe mAthe laTakI paDe che tyAre cIsAcIsa karI mUke che, paNa lAkaDIne choDato nathI. jo mAnavI pugalabhAvathI pArAvAra hAni anubhavato hovA chatAM ene choDI zake nahi, tenI sthiti hArila pakSI jevI che. AtmA ke caitanyane maLavA mATe ati Atura sumati (zuddha cetanA)nI virahavedanA dvArA kavi viSaya-kaSAyayukta pugalabhAvamAM DUbelA mAnavInuM citraNa Ape che. potAno priyatama AtamarAma azuddha cetanA(kumati)mAM evo phUkhyo che ke e cetanane bhUlIne jaDa banI gayo che. svabhAvane bhUlIne vibhAvamAM DUbI gayo che. Atmasukhane badale dehasukhamAM garakAva thaI gayo che. sumatinI A virahadazA kavi AnaMdaghana kyAreka saMvAdarUpe Alekhe che. sumatinA virahane judI judI bhAvachaTA sAthe pragaTa karIne AnaMdaghana abhivyaktinuM vaividhya sAdhe che. goDI rAgamAM lakhAyelA eka padamAM kavi kahe che ke - "A virahiNI pativiyoga sahI zakatI nathI. virahane kAraNe AkhI rAta UMgha verI bane che. e pati para zuddha prema rAkhe che. eNe sarvatra samarpaNa karyuM che, chatAM dIrgha viyogathI e atyaMta pIDita ane duHkhI che. saghaLI zudhabudha khoIne jIvI rahI che. AkAzanA tArA jANe aMdhArI ghanaghora rAtre ene dAMta dekhADIne enA virahanI hAMsI uDAvatA hoya tema lAge che. A AMsunI dhArAne kAraNe "bhAdu kAdu5 (bhAdaravo kAdavavALo) banyo che. abaLA strI para ATalo julama sAro nahi. pati vagaranA anya sahu saMbaMdho e to raNamAM poka mUkavA jevA vyartha lAge che. AzAvarI rAgamAM virahiNI kahe che - mITho lAge kaMtaDo ne, khATo lAge loka, kaMta vihuNI goThaDI te, te raNamAMhi poka.* (jJAnadhArA -3 - 30 - jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirAdhAra mUkIne cAlyA gayelA patinI sumati nizadina rAha jue che. nizadina jouM (tArI) vATaDI, ghare Avone DholA, muja sarikhI tuja lAkha hai, maire tUhI molA. rAta-divasa nAthanI rAha jotI sumita ene parabhAva choDIne sva-bhAva(sva-ghara)mAM AvavA vinave che. vibhAvadazAmAM hoya tyAre mAyA, mamatA, kubuddhi jevI aneka strIo vaLagI paDe che, paNa tame to mArA mATe amUlya cho, kAraNa ke tamane nivRtti nagarImAM laI jaI zake, tevI huM ja chuM, tethI tame nija nivAsamAM padhAro. AnaMdaghananAM padonI e vizeSatA che ke enA bAhya, sapATI paranA bhAvane bhedIne enI bhItaramAM jaIe to AdhyAtmika rahasyo pragaTa thatAM hoya che. padamAM tANAvANAnI peThe darzana gUMthAyeluM hoya che. virahiNI sumati kahe che ke - "e priyatamanI rAhamAM pativirahanA duHkhamaMdiranA jharUkhe najara mAMDIne jhUkI jhUkIne joI rahI che. sAmAnya strIo enA virahane joIne majAka kare che, paraMtu enuM zarIra ane mana saghaLuM virahathI gherAI gayuM che, tethI te zuM kare ? enA jIvanAdhAra vinA potAnA prANa zI rIte TakAvI zake ?' AvI sumati (zuddha cetanA) kahe che - kAnuLa cIvara " nisA, dorI sIrAnI do, mereM mana saba dina jarai, tanakhAkha uDAnI ho. " ,,7 hoLI khelanArAonI ToLI phAgaNa mAsamAM eka rAtre hoLI saLagAve che, paNa mArA manamAM to dararoja hoLI saLagyA kare che ane te zarIranI rAkha karIne uDAve che. sumatinA manamAM savAla jAge che ke - mane kyAre mArA manano meLApI maLaze. mananA meLApI vagaranI ramata e to koI mUrkha retInA koLiyA vALe tenA jevI che.' A bhAva pragaTa karatA kavi kahe che 'mune mAro va mize manamelu. mune... 19 manamelu viNa keli na kalIe, vAle kavala koI velU. keTalAMka padamAM sumati kumatinI bUrI sobata varNave che, to keTalAMkamAM sumati potAno ane kumatino bheda darzAve che. A kumatimAM to luccAI, abhimAna ane mAyA che, jyAre potAnAM sagAM-saMbaMdhI to saraLa ane komaLa che. A kumatimAM AzA, tRSNA, lobha ane krodha che, jyAre e jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 38 ----- ------- #### Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pote zAMti, damana ane saMtoSathI zobhAyamAna che. A kumatimAM AtmAnI mULa kalAne kalaMkarUpa evuM pApa che, jyAre potAnA maMdiriye to AnaMdaghana nitya occhava karI rahyA che. AthI AvI kumati choDIne mArI pAse Avo. cetanane jAgrata karatAM sumati ene enA sAcA gharano khyAla ApatAM kahe che - 'vetana, zuddhAtamanuM dhyAvo,. para parace dhAmadhUma sadAI, nija parace sukha pAvo, cetana / zuddhAtamakuM dhyAvo. 111 A cetana eTale ke AtmA kevo che ? jema abhinetA abhinaya karato hoya tyAre pote emAM tadrupa hovAthI bhramaNAmAM paDI jAya che ane e bhramaNA dUra thAya tyAre e potAnI jAtane samajI zake che. Ama kumatine kAraNe cetanane mAnasika bhramaNA thAya che. bAjI e mAMDe che ane bAjIgara paNa e che. khaTarAga karanAra ane choDAvanAra paNa e ja che. jainadarzana kahe che ke - "AtmA ja tAro mitra che ane AtmA ja tAro zatru che." duniyAnI jALamAM phasAyelo AtmA kumati sAthe vase che, paraMtu nijasvarUpanI oLakha prApta thatAM te AnaMdasvarUpa AtmAne oLakhe che. AnaMdaghana kahe che - hello prazna pUrava vetA, Apa hI bAjI, Apa hI bAjIgara, Apa guru Apa celA.'13 / zuddha cetananI jAgRti samaye kevo bhAvAnubhava thAya ! e anubhavanuM Alekhana karatA padamAM kavi AnaMdaghananA bhAvauchALano anubhava thAya che. cotarapha phelAyeluM bhramarUpa aMdhakAranuM sAmrAjya aLaguM thaI jAya che. prakAza phelAya che. nirmaLa hRdayakamaLa khIle che ane AtmabhUmi para viSayarUpa caMdranI kAMti nisteja thaI jAya che. ene mAtra AnaMdaghana ja potAnA vallabha lAge che. A jJAnabhAnuno udaya thatAM eka samaye atyaMta mohaka ane AkarSaka lAgatA jagatanA rAga rasahIna lAge che. zuddha cetanAno virahakALa pUrNa thatAM AtmavibhUtinA prAgaTyane kavi vadhAve che - 'mere ghaTa jJAna bhAnu bhayo bhora, cetana cakavA cetanA cakavI, bhAgo viraha ko sora.'13 jJiAnadhArA-3 39 : jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAdikALathI ajJAnanI je nidrA AvI hatI, te ApoApa dUra thaI gaI ane hRdayamaMdiramAM anubhavajJAnano prakAza thavAthI "sahaja sujyoti svarUpa anubhavajJAna pragaTa thayuM che. kavi suhAgaNane potAnA hRdayamAM jAgelI anubhavanI prItanI vAta kare che. A akatha kahAnIne varNavatAM AnaMdaghana kahe che - 'suhAgaNa jAgI anubhava prIta. ninda anAdi agyAna kI, miTa gaI nija rIta. ghaTa maMdira dIpaka kiyo, sahaja sujyoti sarUpa, Apa parAI Apa hI, ThAnata vastu anUpa. kahAM dIkhAvU aurakuM, kahAM samajAuM bhora, tIra acUka hai prema kA, lAge so rahe Thora. nAdaviluddho prANakuM, gine na tRNa mRga loya, AnaMdaghana prabhu prema kI, akatha kahAnI koya.'14 eka anya sthaLe AnaMdaghana kahe che - 'tuma jJAna vibho phUlI vasaMta, manamadhukara hI sukhasoM vasaMta.'15 huM prabhu ! tamArI jJAnarUpa vasaMtaRtu pUrabahAramAM khIlI che ane tethI temAM manarUpa bhramara sukhe vase che. vairAgyarUpI divasa moTo thato jAya che ane durgatirUpa rAtri ghaTatAM jatAM dhIre dhIre nAnI thatI jAya che. surucinI vela vRddhi pAmIne phaLavatI banI che. vasaMtaRtumAM koyalano sUra atimadhura hoya, te rIte bhASA manamadhura rUpa dhAraNa kare che ane samagra sRSTi AnaMdasvarUpa banI che. AnaMdaghananAM padomAM AdhyAtmika yAtrAnuM Alekhana che ane te viraha ane milananA bhAvarUpe vyakta karyuM che. adhyAtmanA zikhare padmAsana lagAvIne beThelA AnaMdaghane emanAM padomAM yoganI paribhASAno prayoga karyo che. emaNe yogasAdhanAthI dehane devaLa banAvavAnI vAta karI che. yogaviSayaka padomAM emaNe yoga dvArA AtmabhAva ane samAdhinI prAptino mArga cIMdhyo che. jenI daSTie yoganI vyAkhyA che - "yute rUti yor:' sAdhya sAthe cetanane joDI de te yoga. AcArya haribhadrasUri ayogane yogomAM utkRSTa mokSa sAthe joDI denAra sarvasaMnyAsa tarIke oLakhAve che. yogamArganA ArAdhakanA rAga-dveSa maMda thatA jAya che ane jJAnadhArA -3 40 rksa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svadeha pratyeno rAga ane anya AtmA pratyeno dveSa ocho ka2vAno che ane AtmAmAM sthira karavAno che. enuM lakSya to AtmAne dehamAMthI alaga karIne AtmabhAvanAmAM sthira karavAnuM che. recaka, pUraka, kuMbhaka Adi kriyAo dvArA manaindriyano jaya karIne Atmatattvano prAthamika anubhava pAmavAno che ane pachI temAM sthiratAM karavAnI che. AnaMdaghananAM padomAM tana maThamAM sUtelA AtmAne jAgrata karavAnI vAta che. emane chaThThA padamAM to samagra yogaprakriyAnuM nirUpaNa karyuM che. jyAre anyatra teo kahe che 'avadhU kyA sove tana maTha meM, jAga vilokana ghaTa meM, tana maTha kI paratIta na kIjeM, Dhahi pare eka pala meM, halacala meTi khabara le ghaTa kI, cihna ramatAM jala meM. 16 AnaMdaghanajInI AvI ja yogamasta dazAnuM varNana emanA 'avadhU so jogI guru merA' padamAM thAya che. ahIM e vRkSanI vAta kare che. A eka evuM vRkSa che ke jene mULa ke chAyA nathI, DALI ke pAMdaDAM nathI, vagara phUle enA para phaLa beThAM che ane enuM amaraphaLa AkAzane lAgIne raheluM che. Ano artha e ke A vRkSa e cetana che, e anAdi che. e mULiyAmAMthI pragaTeluM vRkSa nathI. e to pote jAte svayaM khIleluM che. vadhumAM kavi kahe che ke "e vRkSa para be paMkhI beThAM che. eka che guru ane bIjo che celo. celo duniyA AkhIne vINI vINIne khAya che ane guru Akho vakhata khela khelI rahyA che.' AtmarAja nAmanA taruvara para sumati ane kumati be paMkhIo beThAM che. sumati Atmahita thAya tevA mArge pravRtti kare che ane gurusthAne rahI aMtaranA khela khelyA kare che, jyAre ziSya kumati saMsArarasika che ane te jagatanA bhAvone caNI caNIne khAya che. kalpanAvaibhavanI parAkASThA to kavinI A viraha kalpanAmAM che. e kahe che 'gagana maMDala meM gauA vihAnI, dharatI dUdha jamAyA, mAkhana thA so viralA pAyA, cho jaga bharamAyA. '68 AkAzamaMDaLanI vacce gAya viyANI che, enuM dUdha pRthvI para jamAvavAmAM AvyuM che. e dUdhanuM mAkhaNa thoDAkane prApta thayuM, bAkI jagatano moTo bhAga to chAzathI chetarAI rahyo ane temAM rAjI rAjI thaI gayo. jagatanA moTA bhAganA loko to viSaya-kaSAyanA bhogamAM ja AnaMda samajatA hoya che. jJAnadhArA - 3 --- 41 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogI AnaMdaghane jaina sAhityamAM prayojAtA hariyALI svarUpano padamAM prayoga karyo che. A hariyALImAM dekhItI daSTie viraddha lAgatI vAtano meLa meLavavAmAM Avyo hoya che. anyokti ke vyAjastutithI A hariyALI judA prakAranI hoya che. anyoktimAM koIne kahIne anyane saMbhaLAvavAnuM hoya che. vyAjastutimAM evI rIte vakhANa karavAmAM AvyA hoya che ke jemAM TIkA ke niMdA hoya. hariyALI A baMnethI bhinna che. A prakAranAM be pado AnaMdaghana pAsethI maLe che. keTalAMka padono prAraMbha "avadhU', "sAdho bhAI!", "suhAgaNa', "cetana', pyAre prANajIvana !" jevI saMbodhanazailIthI thAya che. AzAvarI rAgamAM avadhUne uddezIne lakhAyelAM sAta pada maLe che. A padomAM kavi AnaMdaghananI AnaMdamastInAM bhinna bhinna rU5 dRSTigocara thAya che. kyAreka avadhUne uddezIne syAdvAdanI vAta kare che, to kyAreka avadhUne uddezIne e saccidAnaMda svarUpanI oLakha Ape che ane kahe che ke - "amAro koI varNa nathI, ghATa nathI, jAti nathI, pAtI nathI. haLavA ke bhAre nathI, garama ke ThaMDA nathI, ame koInA pitA ke putra nathI, ame nathI mana ke nathI zabda. ame kriyA karanAra paNa nathI ke kriyArUpa paNa nathI. ame to AnaMdanA samUharUpa caitanyamaya mUrti chIe. sat-cit ane AnaMdamaya evuM amAruM trikALa abAdhita evuM svarUpa che ane evA amane sthApe che te parama mahArasa cAkhe che. 20 kyAreka avadhUne uddezIne kavi AnaMdaghana vyApaka dharmanI vAta kare che. teo kahe che ke - jagatanA loko mukhethI rAmanAmanuM raTaNa karyA kare che, paraMtu enA alakSa svarUpane oLakhanAra koI bhAgyazALI ja hoya che. jagatamAM to bhinna bhinna matavALA potAnA matamAM masta che. maThadhArIo maThamAM ane pATadhArIo pATamAM Asakta che. jaTAdhArIo jaTAmAM ane chatradhArIo chatramAM paDelA che. cArebAju bahirAtmabhAvanI bolabAlA che ane paramAtmabhAvanuM dhyAna dhare tevA viralA che. paramAtmabhAvanI sAcI zodha AkAza ke dariyAmAM nahi, paNa hRdayakamaLamAM karavI joIe ane ema karanAra AnaMdarasa pAme che." "avadhU'nI sthiti darzAvatAM AnaMdaghana kahe che ke - "AnaMdarAzimAM potAnI jyotine kharekhara samAve te alakha kahevAya. avadhUne uddezIne kavi AnaMdaghane suradAsanI yAda Ape tevI bhaktanI laghutA dAkhavatuM pada ApyuM che. AmAM kavi potAnI guNahInatA batAve che ane pote zuM mAge (jJAnadhArA - 3 ra 42 - jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evo prazna svayaMne pUche che, paraMtu lakSyArthathI paramAtmapadanI prApti mATenI emanI jhaMkhanA AmAM pragaTa thaI che. prAraMbhe kavi kahe che - 'avadhU kyA mAguM gunahInA, ve gunaganana pravInA. gAya na jAnuM bajAya na jAnu, na jAnuM surabhevA, rIjha na jAnuM rIjhAya na jAnu, na jAnuM padasevA. 1 veda na jAnuM kitAba na jAnu, jANuM na lakSaNa chaMdA, tarakavAda vivAda na jAnu, na jAnuM kaviphaMdA. 221 AnaMdaghananA jIvananI ghaTanAo sAthe emanA keTalAMka padono meLa besADavAmAM Avyo che. joke AnuM koI vizvasanIya pramANa maLatuM nathI. AvuM AnaMdaghanaracita eka pada te "AzA orana kI kyA kije che. A saMdarbhamAM evI kiMvadaMtI pravarte che ke lAbhAnaMda (AnaMdaghananuM mULa nAma) mahArAja eka zaheramAM cAturmAsa mATe rahyA hatA. ahIMnA upAzrayanA zeTha emanI khUba vaiyAvacca (sevA) karatA hatA. AgrahapUrvaka AhAra vahorAvavA laI jatA hatA. jarUrI kapaDAM paNa vahorAvatA hatA ane divasano ghaNo samaya emanI sevAmAM vyatIta karatA hatA. A upAzrayanA zeThane eka divasa paryuSaNa parva daramiyAna pUjAmAM vadhu samaya rokAI jatAM vyAkhyAnamAM samayasara AvavAmAM vilaMba thayo. e samaye AnaMdaghanajIne koIe kahyuM ke - "hajI zeTha pUjA karatA hovAthI vAra thaze, mATe thoDI vAra pachI vyAkhyAnano prAraMbha karo." paNa AnaMdaghanajIe nizcita samaye potAnA vyAkhyAnano prAraMbha karyo. zeTha pA kalAka moDA AvyA. paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno akhaMDa sAMbhaLavAnI icchA hovAthI emanA cittamAM glAni thaI. vyAkhyAna pUrNa thayA bAda AnaMdaghanane zeThe kahyuM : "sevaka para jarA dayA karIne thoDo samaya vyAkhyAna thobhAvavuM hatuM ne !" AnaMdaghanajIe kazo uttara Apyo nahi. zeThe punaH e vAta karatAM kahyuM : "sAheba, huM kapaDAM vahorAvuM chuM, AhAra vahorAvuM chuM, ATaATalI vaiyAvacca karuM chuM, e to dhyAnamAM rAkhavuM hatuM ne ! thoDuM thobhavAmAM zuM jAya ?" mastayogI AnaMdaghanajIe kahyuM: "bhAI, AhAra to khAI gayA ane le A tArAM kapaDAM." ema kahI kapaDAM utArI nAkhI jaMgalamAM cAlyA gayA. te zeThano upAzraya choDI dIdho ane tyAM A padanI racanA karI. padanA prAraMbhe (jJAnadhArA -3 ke 43 rksa jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArakI AzA e moTuM duHkha che ane niHspRhIpaNuM e moTuM sukha che' ema kavi kahe che - 'AzA orana kI kyA kIje ? gyAna sadhArasa pIje. bhaTake dvAra dvAra lokanake, kUkara AzAdhArI, Atama anubhava rasa ke rasIyA, utare na kabahU khumArI. 122 pArakAnI AzA karavAne badale jJAnAmRta rasanuM pAna karavuM. AzAvaza zvAna lokone bAraNe bAraNe bhaTake che, jyAre AtmAnubhavanA rasamAM rata jIvono kepha kadI Utarato ja nathI. hakIkatamAM pracalita kiMvadaMtI sAthe A pada saMbaMdha dharAvatuM nathI. ahIM bhautika sukha karatAM brahmAnaMdanA akSayarasanA AcamananuM Alekhana karyuM che. AnaMdaghananI AtmamastI to juo - 'manasA pyAlA prema masAlA, brahma agni parajAlI, tana bhAThI akTAI pIe kasa, jAge anubhava lAlI. 3123 zarIrarUpI bhaThThImAM zuddhasvarUpa agni prajavalita karIne anubhavarasamAM premarUpa masAlo nAkhI tene manarUpa pyAlAmAM ukALIne tenuM sattva pIe che tyAre anubhavanI lAlI pragaTa thAya che. AvI anubhavalAlI pragaTa thAya tyAre AtmaramaNamAM parAkASThA pAmato AnaMda chalakAI UThe che. cotarapha AnaMdanI relamachelano anubhava thAya che. karmamaLathI rahita thayelI siddha AtmadazA e A AnaMdanI parAkASThA che. "AnaMdaghana" upanAma ja emanA jIvananuM sAdhya darzAve che. evuM sAdhya sAMpaDe tyAre kevo anubhava thAya? kavi kahe che - 'mere prAna AnaMdaghana, tAna AnaMdaghana, mAta AnaMdaghana, tAta AnaMdaghana, nati manaMdana, gati AnaMdadhana. re... ? rAja AnaMdaghana, kAja AnaMdaghana, . sIna sAnaMdhana, nAna mAnaMdana. khere... 2 Abha AnaMdaghana, gAbha AnaMdaghana, nAma AnaMdaghana, lAbha AnaMdaghana. mere... 324 AnaMdaghana stavanomAM prAraMbhe jaina tIrthakarono nAmollekha kare che, paraMtu e pachInuM emanuM nirUpaNa adhyAtma-anubhavanI prakriyAno Alekha (jJAnadhArA-3 44 E zna jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banI rahe che. sAMpradAyika sImAone oLaMgIne AnaMdaghane jaina paraMparAmAM AgavI bhAta upasAvI che ane tethI ja emanA jaina dharmanA trevIsamA tIrthaMkara pArzvanAtha ke te pachI jaina tIrthakara vize je pado maLe che, temAM paNa emanI e ja vyApaka daSTi pratIta thAya che. teo pArzvanAthanI e mahattA AMke che ke jemaNe kAmadevane kSaNavAramAM jItI lIdho hato tema ja duniyA ane devone gUMcavI nAkhanAra kAmadeva para vijaya prApta karanArI alaukika hiMmata batAvI hatI." AnaMdaghananI vyApakatAno mArmika anubhava to emanA atyaMta prakhyAta rAma kaho, rahemAna kaho' padamAM pratIta thAya che. A padamAM kavinI eka viziSTa dRSTino paricaya thAya che. IzvaranA nAmane badale e sahumAM rahelA sarvavyApaka tattva para emanI najara rahelI che. vAsaNa judAM judAM hoya, paNa mATI eka hoya che. kavi kahe che - 'rAma kaho rahemAna kaho, kou kahAna kaho mahAdeva rI, pArasanAtha kaho kou brahmA, saphala brahma svayameva rI.'26 Ano artha e ke ApaNe paramAtmasvarUpa chIe, brahmasvarUpa chIe, anaMta guNazakti dharAvanAra chIe. e satya ApaNane prApta thAya to pachI IzvaranA nAmanI takarAra karavAno koI artha nathI. je nijasvarUpamAM ramaNa kare te rAma, bIjA para rahama kare te rahemAna, karmone kheMcI kADhe te kahAna (zrIkRSNa) ane mahAdeva eTale sAkSAt nirvANa. A nirvANa eTale zuddha dazAno sAkSAtkAra. parabhAva ramaNatAno sarvathA tyAga ane anaMta AnaMdamAM lInatA, e ja rIte je potAnA svarUpane sparze eTale ke jue te pArasanAtha (pArzvanAtha) ane nija zuddha svarUpane jue che te brahmA. adhyAtma puruSArtha karI svabhAva zuddha karo to AtmA pote ja AnaMdaghana che. e ja caitanyasvarUpa che ane e ja karmanI malinatAthI rahita che. A prasaMge somanAtha pATaNanA maMdiramAM praveza samaye kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye karelI somezvaranI stutinuM smaraNa thAya che. temaNe ema kahyuM hatuM ke - 'bhavabIjAMkurajananA, rAgAdyAM kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA, haro jino vA namastasmai // ' jJAnadhArA- 3 rsa 45 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma, krodha, lobha, moha, mada ane matsara jenA kSaya thaI gayA che, tevA pachI brahmA hoya, viSNu hoya, ziva hoya ke jina (tIrthakara) hoya, temane huM namaskAra karuM chuM. AnI pAchaLa satya-saMzodhanano Azaya che. satya ane samatA e vyApakatA ane zAMti sarje che ane emAMthI udbhave che AnaMda. AtmA enA caitanya-svarUpane jAgrata kare tyAre eNe niraMjana nirAkAra svarUpe prApta karavAnA zuddha AzayavALI vyakti aMtarAtmasvarUpanI khoja kare che ane e khoja ja ene mATe saciAnaMdanI prApti lAve che. AnaMdaghananI hastapratonA saMzodhana daramiyAna AnaMdaghananAM padonI keTalIka apragaTa racanAo maLI, temAMnI eka apragaTa racanA zrI lAlabhAI dalapatabhAI vidyAmaMdiranA saMgraha (kramAMka 13482)mAM maLe che. malhAra rAgamAM lakhAyeluM pada A pramANe che - tuM laga jA re manavA merA, prabhu caraNakA meM corI. viSayAkI saMgata hoya mata Dolo, INasuM hoya bhaTa bhelA. tuM.. 1 bhava bhavameM kucha cena na pAyo, bhava jala hai ThaThanerA. ho... 2 AnaMdaghana kahe pAsa jinesara, tama ho sAyaba merA. he. 3 | Iti padastha AnaMdaghanajInI anubhavalAlInI mastIno chalakAto AtamapiyAlo emanA eka anupama padamAM lAkSaNika rIte pragaTa thAya che. AmAM AtmAnaMdanI bhAvAvasthA pragaTa thAya che. kevI haze e mastI ke kavi kahe che ke - "ame amara banI gayA chIe. A amaratvanuM kAraNa e ke jIvanamAMthI rAga ane dveSa nAza pAmyA che. mithyAtva tyajI dIdhuM. sthULa rUpane badale sUkSma svarUpano vAsI banyo chuM ane AtmA ane mokSa e be akSaranuM ame satata smaraNa karI rahyA chIe." AnaMdaghana to tyAM sudhI kahe che ke - "vyakti jo A pramANe jIvavAno nizcaya kare to e amara thaI jAya che." mahAtmA gAMdhIjIne priya evI A prArthanA Azrama bhajanAvali'mAM sthAna pAmI hatI. A padanuM bhAvalAlitya ane (jJAnadhArA-3 46 # jena sAhitya jJAnasatra-3] Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enI marmasparzitA kaMIka ora che. emAM pragaTatI sAdhakanI mastIbharI khumArI joIe - 'aba hama amara bhaye na mareMge, yA kAraNa nithyAta dIyo tajaM, kyuM kara deha dhareMge ?... 1 rAga dosa jaga baMdha karata hai, Inako nAsa kareMge, maryo anaMta kAlateM prANI, sI hama kAla raheMge... 2 deha vinAzI huM avinAzI, apanI gati pakareMge, nAsI jAsI hama thIravAsI, cokheM haiM nikhareMge... 3 maryo anaMta bAra bina samajyo, aba sukha duHkha visareMge 'AnaMdaghana' nipaTa nikaTa akSara do, nahi samare so mareMge... 4128 madhyakAlIna sAhityamAM AnaMdaghanajInAM padonI vizeSatA joIe. teo chaTAdAra rIte viSayavastuno prAraMbha kare che. prathama paMktinA prAraMbhanA zabdo ja bhAvakanA citta para AtmAnaMdanI anubhavalAlInuM vAtAvaraNa sarje che, paraMtu A padano pravAha jema jema AgaLa vahe che, tema tema padamAM gUMthAyeluM rahasya pragaTa thAya che. ghaNI vAra padanI chellI paMktio evuM rahasya kholI Ape che ke jenAthI pada para judo ja anubhavaprakAza patharAI jAya che. pariNAme AnaMdaghanajInAM pado enA madhura rAgone kAraNe kaMThamAM ramI rahe tevAM to che ja, paraMtu ethIya vadhu padanI aMtima paMktionI camatkRtine kAraNe bhAvaka ke sAdhaka punaH punaH enuM AsvAdana karavA prerAya che. saMgItazAstrane anurUpa evAM A padomAM bhAgye ja yatibhaMga jovA maLe che. atyaMta saraLatAthI e gAI zakAya che. manohara rAga-rAgiNI dharAvatAM A padomAM rAga ane tAlano ullekha kare che. padomAM kavi kyAreka AlaMkArika rUpakazailI prayoje che, to kyAreka cAtaka, mRga, sApaNa, hArila pakSI, khaMjana, gajarAja, gardabha jevAM pakSI - prANIonI khAsiyatonAM dRSTAMto dvArA ke pachI sUrya, vasaMta jevAM prAkRtika tattvonI vAta dvArA ke copATa athavA gaMjIphAnI ramatanA udAharaNa dvArA potAnI vAtane sahajatAthI pragaTa kare che. A padonI sAkhIo eTalI ja mArmika che. AtmasAkSAtkArano mahimA e ja sAdhakane mATe sarvasva hoya che. jema ke 70mA padanI sAkhImAM dharmaaudArya ane vizALa dRSTi baMne jovA maLe che. kavi kahe che - jJAnadhArA - 3 ja All I . sAhitya jJAnasatra-3 1 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'Atamaanubhava rasakathA, pyAlA piyA na jAya, matavAlA to Dhahi pare, nimatA pare pacAya.'29 AtmAnubhavanI kathAno pyAlo pItAM pItAM matAgrahI loko to DhaLI paDe che. mahAgraha vagaranA nirmamavI ja ene pacAvI zake che. AvI sAkhIo AnaMdaghananAM padonI vizeSatA banI gaI che. AnaMdaghananI A padasRSTimAM mAnasa-vihAra karatAM eka viziSTa AdhyAtmika anubhava thAya che. adhyAtmavANInuM gAMbhIrya ane UMDANa, gahanatA, avaLa vANInuM vaicitrya ane temAM tattvanirUpaNa tathA hRdayane DhaMDhoLatI sparzitA emanAM padomAM jovA maLe che. ene pAmavA mATe jaina paribhASAnuM jJAna, AtmasAdhanAno anubhava, yogano abhyAsa ane jIvananI samabhAvazIlatA mahattvanI banI rahe che. AtmasAdhaka yogIne potAnI sAdhanAnA baLe amRtatvanI prAptinI pratIti thaI hoya tevA emanA zabdomAM AtmavizvAsa, svAbhimAna, puruSArtha ane mastI jovA maLe che. emanAM stavanomAM emaNe AdhyAtmika vikAsa mATenI kramika prakriyA darzAvI che, jyAre emanAM padomAM bhinna bhinna samaye bhItaramAM thayelA anubhavone emaNe kAvyastha karyA che. kavinA padanA sahaja pravAhanuM kAraNa e che ke je hRdayastha che, e ja padastha bane che. kyAMya koI vAda, koI vicAra ke koI saMpradAyanI TekaNalAkaDIno upayoga karatA nathI. amuka darzananI sarvoparitAno Agraha sevatA nathI ane tethI adhyAtmanA samagra AkAzane jonArA AnaMdaghana pAsethI AtmAoLakha, AtmAnubhava ane AtmasAkSAtkAra mATenI padasaritA maLe che. kazAya vaLagaNa vinAnI A kavitAno AdhAra che svAnubhUti ane enuM aMtima che svAnubhUtinuM pragaTIkaraNa. AthI A vANImAM AtmAnubhavano tejasvI raNakAra che. jAtaanubhave prApta karelI khumArI che, yogasAdhanAne aMte prApta thayelo AnaMda che ane AtmasparzI saMyamasAdhanAne kAraNe A adhyAtmasabhara pado bhAvakane eka bhinna lokano anubhava karAve che. lokakaMThe jIvatAM A padoe keTalAya mAnavIone moha-kaSAyanI nidrAmAMthI kaMkAnI coTa sAthe jagADIne ane sAco mArga batAvI anubhavalAlInA Azaka banAvyA che. AnaMdaghana AtmavicAraNA karIne AtmAnubhavanuM rasapAna pAmI, AtmAnaMdanI avicaLa kaLA prApta karavAno puruSArtha Alekhe che. (jJAnadhArA-3 48 nna jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdaghananAM padomAM Urmino kavitvamaya uchALa, bhAvane lADathI ramADatI vANI ane vIjaLInI mAphaka aMtaramAMthI pragaTelI, ullAsathI raselI anubhUti maLe che. padomAM e kahe che - veda na jANuM kaheba na jANuM, jANuM na lakSaNa chandA, tarakavAda vivAda na jANuM, na jANuM kavi phaMdA.30 padonI bhAvavAhI vANImAM bhakti ane vairAgyanA ullAsanI choLo UchaLe che. padomAM kavinI vANI che ane paramatattva sAthenA anusaMdhAnanuM UchaLatuM AnaMdasaMvedana che. A padomAM premalakSaNA bhaktino udgAra saMbhaLAya che. stavanamAM jaina zAstranI dRSTie AlekhAyelA AtmajJAnaviSayaka vicAro che, jyAre padomAM zAstra ke siddhAMtanA vartuLane ghaNuMkharuM dUra rAkhI hRdayamAMthI nIkaLatA sahaja AnaMdAnubhavanA udgAro jhilAya che. stavanamAM Tharela jJAnInI svasthatA che, to padamAM maramI saMtanA hRdayanI vedanA che; joke gahana anubhUtino sparza to baMnemAM che. rasikatA ane coTadAra AlekhananI dRSTie AnaMdaghananAM pado stavanonA mukAbale UMcuM sthAna dharAve che. AnaMdaghananAM stavano jaina paraMparAmAM gauravabharyA sthAne birAje che, to AnaMdaghananAM pado kabIra, narasiMha ane mIrAMnAM padonI hAramAM bese tevAM che. AnaMdaghananAM stavano para gujarAtI bhASAno DhoLa caDAvelo dekhAya che, jyAre padonuM kAThuM ane chaTA mukhyatve rAjasthAnI bhASAnAM dekhAya che. pado ane stavano vastu, bhAva, vicAra ane AlekhananI A bhinnatAne kAraNe svAbhAvika rIte ja prazna thAya ke AnaMdaghanajIe pahelAM stavano racyAM haze ke pado ? A aMge AcArya zrI buddhisAgarasUrIzvarajI, muni jinavijayajI ane zrI agaracaMdajI nAhaTAno mata evo che ke - "AnaMdaghanajIe pahelAM stavano ane pachI pado racyAM haze," jyAre zrI motIcaMda kApaDiyAne mate - "pahelAM pado racAyelAM ane pachI stavano." AnaMdaghanajIe pahelAM stavano racyAM evA potAnA maMtavyanA AdhArarUpa zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI kahe che - "zrImanI racelI covIzI ane pado che, temAM je Adya Thare tenA anumAne janmadezanA nirNaya upara AvI zakAya. zrImad pahelI covIzI racI ema keTalAMka anumAnothI saMbhAvanA karI zakAya che. te samayamAM cAlatI evI gujarAtI bhASAnAM zabdomAM temaNe covIzI racelI che. te samayanA gurjara bhASAnA sAkSaroe je gujarAtI bhASAnA zabdo jJiAnadhArA -3 49 kara jana sAhitya jJAnasatra-] Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAparyA che te zabdo, zrImadbhA hRdayanI phuraNA sAthe pariNata thayA che... anumAna para AvIe to gurjara dezanA hovAthI temaNe pahelI gurjara bhASAmAM covIzI racI ane pazcAt hindustAna, mAravADa vagere dezanA lokonA upayogathe temanAthI vraja bhASAmAM AtmA ane sumati vagere pAtranA udgAromaya pado banyAM hoya. gurjara dezamAMthI mAravADa ane mevADa tarapha temano vihAra thatAM e taraphanA vidvAnonI peThe hindusthAnI-mizrita bhASAmAM, padonA udgAro kADhyA hoya evuM anumAna karI zakAya che. jo ke A anumAna AnaMdaghana gujarAtanA vatanI hatA, e anumAna para AdhArita hovAthI keTaluM vizvAsapAtra gaNAya te prazna che." | munizrI jinavijayajIe eka pratyakSa mulAkAtamAM A aMge kahyuM hatuM ke - "AnaMdaghana bAvIsImAM jena yatinI zarUAtanI dRSTi dekhAya che. emAM emanI dharmaniSThA pragaTa thAya che, paraMtu e pachI emanI dRSTi vyApaka banI tenuM pratibiMba padomAM paDe che. pado ane stavanonuM vaktavya tapAsatAM A maMtavya satarka lAge che, paraMtu tenA samarthanamAM koI nakkara pramANa maLatuM nathI." zrI agaracaMdajI nAhaTA paNa mAne che ke - stavano emanA adhyAtmaanubhavanI prAthamika dazAmAM racAyelAM ane pado pakava vaye uttarakALamAM racAyelAM pratIta thAya che. padomAM teo sAMpradAyikatAthI ghaNA upara gayelA pratIta thAya che, je stavanomAM nathI. AnaMdaghana saguNa bhaktimAMthI nirguNa bhakti tarapha vaLyA ema darzAvavA mATe keTalAMka stavanone pahelAM ane padone pachI mUke che. hakIkatamAM AnaMdaghanajInAM padomAM paNa RSabha jinezvara, arihaMta ane jinacaraNe citta lAvavAnI vAta Ave che. emAM prabhuprItino eka prakArano talasATa anubhavAya che, paraMtu evAM pado racavAnI paraMparA jaina racayitAomAM jovA maLe che. AthI saguNa bhaktimAMthI nirguNa bhaktino kramika vikAsa darzAvI zakAya eTalo spaSTa bheda be vacce batAvI zakyA tema nathI. te mata bhAgye ja svIkArya kare tema che." zrI motIcaMda kApaDiyA mAne che ke - "AnaMdaghanajIe pahelAM pado racyAM hatAM ane pachI stavanonI racanA karI hatI." potAnA A abhiprAyane teo traNa pramANothI samarthita kare che . "stavanonI bhASA, stavanonI vicAraprauDhi ane adhUrAM rahelAM stavanone teo lakSamAM levAnuM kahe che. temanA mAnavA pramANe AnaMdaghanajInI mULa bhASA rAjasthAnI hatI. AthI e bhASAmAM padonI racanA bhASASTie ghaNI vedhaka banI che, jyAre pAchaLathI racAyelAM jJi vArA- 50 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavanomAM gujarAtI bhASAno vadhu sparza che, paraMtu pado jevuM bhASAsAmarthya temAM jovA maLatuM nathI." AnaMdaghanajInAM padomAM koI anukrama jovA maLato nathI. dareka pratimAM pado judo judo krama dharAve che. zrI motIcaMda kApaDiyA padonI kramabaddhatAnA abhAvane paNa eka pramANa tarIke TAMke che. paraMtu te bahu baMdhabesatuM nathI, kAraNa ke AnaMdaghananA hAthe lakhAyelI padanI koI prati hajI sudhI upalabdha thaI nathI. AthI pachInA samayamAM je rIte jene jeTalAM pada kaMThe rahyAM eTalAM lakhyAM. vaLI padasaMgrahanI vividha hastapratomAM to anya padaracanAkAronI racanAnI sAthosAtha AnaMdaghananI thoDIka racanAo paNa jovA maLe che. AthI vizeSa pracalita athavA to thoDAMka cUMTelAM pado ja bIjAM padonI sAthe sAmela karyA hoya tema paNa banyuM che. vaLI A padomAM anya kartAonAM pado paNa AnaMdaghanane nAme caDhI jatAM enI koI kramabaddhatA rahI nathI, pratyeka tIrthakaranA nAmollekha sAthe racAyelAM stavanomAM AvI kramabaddhatA jaLavAI hoya te svAbhAvika che. bhASAdaSTie vicArIe to AnaMdaghanano janmapradeza rAjasthAna che. potAnI mAtRbhASA para sAhajika rIte ja vyakti prabhutva dharAvatI hoya che. jyAre anya bhASAsvarUpamAM potAnI racanA karavAno prayatna kare che, tyAre enI mAtRbhASA emAM DokiyAM karyA vinA rahetI nathI. AnaMdaghananAM pado rAjasthAnI bhASAmAM lakhelAM che, paNa emanAM stavano gujarAtI bhASAno vizeSa sparza dharAve che. A stavanonI bhASAmAM pAyArUpa bhASA to rAjasthAnI rahelI che, e to liMgavyatyaya, 'NakAra ane "DakArano upayoga tema ja "o'kAranA prayogathI dekhAI Ave che. AnaMdaghane potAnI mAtRbhASAmAM kAvyaracanA karavAno prAraMbha karyo hoya ane e rIte prathama pado racAyAM hoya e saMbhavita che. e pachI emaNe gujarAta-saurASTramAM vihAra karyo, ene pariNAme emanI bhASAmAM gujarAtIno pAsa beTho hoya tema anumAna thaI zake. yogI AnaMdaghananAM moTA bhAganAM pado jIvananA pUrvakALamAM racAyelAM hoya ane stavano uttarakALamAM racAyelAM hoya ema mAnavAmAM bAdha Avato nathI. pado pUrepUrAM lakhyAM te pachI ja stavano racyAM haze ema AtyaMtika vidhAna paNa na karI zakAya, kyAreka stavano lakhatAM vacce koI anubhUtino uchALa AvI jatAM koIka nAnakaDuM pada paNa racAI gayuM hoya. AnaMdaghananI stavano ane padomAM pragaTatI pratibhAne sAva nokhI pADavI zakya nathI. (jJAnadhArA -3 51 - jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanAM padomAM paNa jinabhaktino pravAha vahe che ane emanAM stavanomAM paNa padono UrmiuchALa che. praNayanI paribhASA to ApaNe bAvIsamAM zrI neminAtha jinastavanamAM paNa joI zakIe chIe. A uparathI ApaNe eTaluM ja tAraNa kADhI zakIe ke mukhyatve emanAM moTA bhAganAM pado emanA pUrvajIvanamAM ane stavano uttarakALamAM racAyAM haze. AnaMdaghanajInAM pado "AnaMdaghana bahoMtarI' tarIke jANItAM che. A nAma parathI ema lAge che ke AnaMdaghanajIe 72 pada lakhyAM haze. paraMtu jema AnaMdaghanajIe bAvIsa stavano lakhyAM che, chatAM e "AnaMdaghana covIsI' tarIke oLakhAya che, e ja rIte "AnaMdaghana bahoMtarI" nAma paNa pAchaLathI ApavAmAM AvyuM hoya e banavAjoga che. hastapratomAM maLatAM pado judI judI saMkhyA dharAve che, paraMtu A padomAM anya kavionAM pado ane koI ajJAta kavie AnaMdaghanane nAme caDAvI dIdhelAM pado paNa maLe che. AnaMdaghanane nAme lagabhaga 121 pado jovA maLe che. AmAM kyuM pada konuM che tene mATe prAcIna hastapratonuM saMzodhana karIne nakkI karavAnuM kArya thayuM nathI. "AnaMdaghana graMthAvalI'mAM umarAvacaMda jaragaDa ane mahatAbacaMda khAreDe AvAM pado judAM tAravavA prayAsa karyo che. emaNe AnaMdaghananAM hoya tevAM toMtera pada judAM tAravyAM che; joke prAcIna hastapratone AdhAre enuM saMzodhana karavAnuM kAma teoe karyuM nathI. Ama, bIjA madhyakAlIna kavionI mAphaka AnaMdaghananAM padomAM paNa anya kavionI racanAonuM mizraNa thayeluM che. kharuM jotAM e jamAnAnA badhA ja lokapriya kavionI kRtionuM Ama banyuM che. paraMtu stavanonA mukAbale padomAM kavitvazakti, rasiktA ane dRSTinI vyApakatA jovA maLe che. saMdarbha graMtho 1. zrI AnaMdaghanajInAM pado : le. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA 2. zrI AnaMdaghana eka adhyayana : le. DaoN. kumArapALa desAI : re - - (jJAnadhArA-3 = jJAnadhArA - 3 para # jana sAhitya jJAnasatra-3) | sAhitya jJAnasatra-3 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado : Atma sAdhanAnI prakriyA . DaoN. abhaya dozI mIThIbAI kaoNlejamAM DAM. abhaya indracaMdra dozI gujarAtI viSayanA prophesara che. ane muMbaI yunivarsiTInA pIeca.DI.nA gAIDa che. kavi che. prAcIna graMthonA saMzodhana kAryamAM rasa dharAve che. kavi AnaMdaghanajI eTale sattaramI sadImAM pragaTelI eka anupama jJAnajyoti - anubhavajyoti. temanI amUlya anubhavavANImAMthI kALapaTa para Aje 'covIzI' ane 'padaboMterI' e be racanAo ja mukhyarUpe upalabdha thAya che. AnaMdaghanajIe covIzInA eka stavanamAM kahyuM che - "pakSapAta sau ThaMDI karI, Atamatattva zuM raDha maMDo re." yogI AnaMdaghanajInuM jIvana eTale vividha gaccho - pakSo AdinI matAgrahItAthI dUra zuddha AtmasAdhanAnA mArganI khoja, dravya adhyAtma, nAma adhyAtma choDI vAstavika bhAva adhyAtma pratinI yAtrA. - AnaMdaghanajInAM pado vraja - rAjasthAnImAM racAyAM che. anupama mAdhurya ane ucca kakSAnI AdhyAtmika abhivyaktine lIdhe A pado samagra madhyakAlIna sAhityamAM viziSTa sthAnanA adhikArI banyA che. kavinAM A padomAM sumati (zuddha cetanA) potAnA priyatama AtamarAmane azuddha cetanA(kumati)nuM ghara choDI potAnA svaghare AvavA vinave che. zuddha cetanAnI A virahasabhara vipralaMbha zRMgArabharI uktio kavinI Atmatattva mATenI gahana khoja darzAve che. sumati eka padamAM vinaMtI karatA rahe che - "milApI Ana milAo re mere anubhava mIThaDe mIta." -- mArA mIThA anubhava mitra ! meLApa karI jANanArA ! mArA patine -AtmAne lAvIne meLavI Apo. cAtaka pakSI 'pIu pIu' kare che, paraMtu te priyatama sAthe milApa karAvI zakatA nathI. zAstra, graMtha Adi paNa 'piu piu' nI jema paramatattvanuM uccAraNa karyA kare che, paraMtu tene meLavI zakatA nathI. meLavI zakavAnuM sAmarthya kevaLa anubhava-mitramAM ja che. AthI ja anubhavamitrane vinaMtI karatA kahe che . - jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 53 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "cAtaka pi piu raTe re, pi milAve na Ana, jIva jIvana pIu pIuM kare pyAre, jI nI Ana e Ana." (pada-33) mAro jIva jIvana samAna priyatamane "pIu pIu' karI pokAre che. he anubhava mitra ! tuM mane mArA priyatama pAse laI jA. sumatinA udgAramAM "prItama kaba hI maleMge'nI tIvra dhUna anubhavAya che. zuddha cetanA (Adhunika mAnasazAstranI paribhASAmAM Super Ego) AtmAne sva-svabhAva sAthe, zuddha caitanya sAthe joDavA icche che, tyAre kumati A paristhitimAM vidana karI AtmAne saMsAramAM rakhaDAvavA Icche che. sumati - barAbara jANe che ke, zuddha caitanya sAthenuM anusaMdhAna anubhava dvArA ja zakya che. jIva anAdikALathI ajJAnamAM DUbelo che. tene zAstrajJAna dIpakanI jema sahAyaka banI zake, paraMtu tenI UMgha to anubhavajJAnathI ja dUra thaI zake. A anubhava jJAna eTale zuM? e ApaNe vyAvahArika udAharaNathI samajIe. taravA vizenuM ghaNuM jJAna dharAvavA chatAM vAstavika taravAnI practise na dharAvatI vyakti saphaLatApUrvaka karI zakatI nathI. ema aneka prakAranAM zAstronuM jJAna dharAvanArI vyakti paNa "anubhavajJAna vinA tarI zakatI nathI. je vastu Atmatattva vicAratA, dhyAna karatA mana vizrAma pAme, rasa, AsvAda ane sukha Upaje enuM nAma anubhava. AnaMdaghanajI eka padamAM Atma-anubhavano upAya darzAvatA kahe che - pada - 6 (sAkhI) Atama anubhava rasika ko, ajaba sunyo virAMta nirvedI vedana kare, vedana kare anaMta. rAga rAmagI mAharo bAluDo saMnyAsI, deha devala maThavAsI; IDA piMgalA mAraga tajI, jogI, suSamanA gharavAsI; brahmaraMdhra maghI Asana pUrI bAbu, anahada tAna bajAsI. mAharo. 1 yama niyama Asana jayakArI, prANAyAma abhyAsI; pratyAhAra dhAraNA dhArI, dhyAna samAdhi samAsI. mAharo. 2 (jJAnadhArA-3 54 - jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla uttara guNa mudrA dhArI, paryakAsana cArI; recaka pUraka kuMbhaka sArI, mana IdrI jayakArI. mAro. 3 thiratA jogajugati anukArI, ApoApa vimAsI; Atama paramAtama anusAra, sIjhe kAja samAsI. mAro... 4 kavie ahIM yoganI paribhASA prayojI Atma-sAdhanAmArganuM rahasya darzAvyuM che. Atma-anubhava rasikajanono ajaba rahasyamaya vRttAMta che, je nirvedI - kevaLajJAnI ke siddhano anubhava che, te e AtmA saMvedI zake che, ane A vedanA-saMvedana anaMta che. A AzcaryakAraka ghaTanA sAdhakanA jIvanamAM kaI rIte zakya banI ? to kahe che - mAro AtmA bALasaMnyAsI che, ane dehamAM rahenAra zarIradhArI che, paraMtu yoga-sAdhanAnA baLe dehane devaLa' samAna karyuM che." tene IDA ane piMgalA (upalakSaNathI rAga-draSa) choDI madhyasthabhAva - suSamaNA dazAne prApta karI che. svadeha pratyeno rAga ane bIjA AtmA pratyeno dveSa AtmAne saMsAramAM satata rakhaDavAnAruM tattva che. A rAga-dveSanI maMdatA thavAthI AtmA sthirAsane besI zake, sthirabhAve sAdhanAmAM AgaLa vadhI zake. A pachI kavi yoganAM ATha aMgono nirdeza kare che. vibhinna sAdhanAmArgomAM A yoganAM ATha aMgo gUMthAyAM che kavi A yoganAM ATha aMgo dvArA AtmAne dehabhAvathI chUTo pADI AtmabhAvamAM sthira karavAnI sAdhanA tarIke nirdeza che. yama paMcamahAvratarUpa che, to niyama zauca, saMtoSa ane Izvara praNidhAna smaraNa dvArA sadhAya che AsanathI dhyAna mATenI ekAgratA sadhAya che. prANAyAma dvArA AtmajAgRtinA dvArA UghaDe che. pratyAhAra vaDe indriyo bAhya viSaya choDI AtmAbhimukha thAya che. A pAMca yoganAM bAhya aMgo che, paraMtu dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e yoganAM AMtarika ane vadhu mahattvanAM aMgo che. dhAraNAmAM eka padArtha ke vastune cittamAM dhAraNa karavAnI hoya che. bAhya vastumAM mUrti ke ArAdhyadevatAnI chabIne hRdayamAM sthApita kare te dhAraNA ane AMtarika vastumAM hRdayamaLa, nAbhikamaLa, sahastrAra AdinuM ciMtana karavuM te dhAraNA kahevAya. dhAraNA pachI te vastu para ekAgra (jJAnadhArA-3 ) 55 - jena sAhitya jJAnasatra- jJAnadhArA - 3 - I - hatya jJAnAtra3 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citte ciMtana manana Adi dhyAna ane dhyAnanI uccatara bhUmikAe AvatI tanmayatA te samAdhi. A sAdhaka sAdhanAmArganA mULa ane uttara guNone dhAraNa karato samatArasamaya mudrAne dhAraNa karI. zuddha svabhAvarUpa padmAsana para AnaMdapUrvaka krIDA kare che. recaka, pUraka, kuMbhaka Adi kriyAo vaDe mana-indriyano jaya karI A sAdhaka yogayukti vaDe AtmatattvanA prAthamika anubhavathI AgaLa vadhI sthiratA prApta kare che. A bhUmikAe ApoApa vicAra karatA AtmA paramAtmAne anusarI zuddha Atmatattvane pAme che, ane tenAM sarva kAryo siddha thAya che. AmAM, AnaMdaghanajI yogamArga dvArA Atmatattva anubhava ane Atmatattva prAptino mArga cIMdhe che. anya bhakti Adi mArgamAM paNa yoganAM prathama pAMca aMga pragaTa rIte hoya ke na hoya, paraMtu paramAtmAnI hRdayakamaLamAM dhAraNA, tenuM dhyAna ane temAM tanmayatArUpa samAdhi A traNa aMgo to avazya pragaTarUpe hoya che. jJAnadhArA - 3 -- : C 56 - 5 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado :] AtmasAdhanAnI prakriyA bI.esa.sI., ema.e. DiplomA jainolojI; razmibahena bhedA eDavAnsa DiplomA jainolojI, pIeca.DI. saMzodhanakArya jainayoga" para karI rahyAM che. AnaMdaghanajIe je padonI racanA karI che te eTalI gahana gaMbhIra che ke enuM rahasya, eno paramArtha pAmavAnuM sAmAnya mANasa mATe agharuM che. e padone samajavA mATe tattvanuM jJAna, AtmasAdhanAnI bhAvanA ane cittanI ekAgratAnI apekSA rahe che. emanAM padono sAra eka ja che ke - "koIpaNa bhoge moha-mAyA-mamatAnA kurAjyamAMthI mukti meLavI zraddhA sumatisamatAnA surAjyamAM AtmAne sthApana karo." ApaNo AtmA mamatArUpI pula vastuomAM rAcI-nAcI rahyo che. jema rakhaDu manuSya parastrInA mohamAM phasAI potAnuM jIvana barabAda kare che, tema ApaNA AtmAe anaMta janma barabAda karyA che. mamatArUpI strIe tene evo mohanIthI bAMdhyo che ke pote baMdhAyo che enuM ene bhAna ja nathI. eTale pahelA ja padamAM AnaMdaghanajI jagatanA jIvone jIvananI kSaNabhaMguratA batAvI AtmajAgRti karAvatA kahe che - "yA sovata hai 30 nA vAya ? aMjali jala jyaM Ayu ghaTata hai| reta padoriyA thAra thArU che !' he ajJAnI mUrkha jIva, manuSyabhava jevo durlabha bhava maLavA chatAM tuM mohanidrAmAM kema sUto che ! A manuSyabhava hatheLImAM rAkhela pANInI jema ocho thato jAya che. tuM pote ja paramAtmasvarUpa che, to e zraddhA rAkhI AnaMdaghana svarUpa caitanyamUrti zuddha AtmaprabhunuM dhyAna karavAnuM kahe che. mamatA e saMsArano ane samatA e mokSano mArga che, je AtmAoe paramAtmAne dhAraNa karyA che. teo koIpaNa saMjogone potAnA mAnatA nathI. jyAM sudhI ApaNA aMtaramAM kumati che tyAM sudhI mohanI nidrA che. eTale jyAre sumati jAgIne puruSArtha kare, A mohanA pharcA uDAve, saMyogo uparathI mana UThe tyAre cetananI (eTale ke AtmA) cetanA samyagadarzana sanmukha thAya, zuddhAtmAno anubhava thAya. jJiAnadhArA-3 - 50 - jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA bAhyadRSTi tyAgI jema jema AMtaradRSTi kare tema tema karmono rasa ghaTe che. karmono kSayopazama thAya che. karmo zAMta - upazAMta thAya che. ane jevuM arihaMtonuM svarUpa che tevuM AtmasvarUpa ciMtave tyAre upayoga arihaMtAdimaya bane che. AvI sAdhanA karatA jIva jyAre Atmatattvane pAme che tyAre parama AnaMdanI anubhUti thAya che. paraMtu A AnaMda paNa cirasthAyI nathI. kAraNa karmo haju mULamAMthI gayAM nathI. mATe upayogane mamatAnA bhAvamAM na javA devA mATe pAcho jIvane ajAgrata dazA na Ave te mATe ekAMta - mauna - dhyAna-sthirAsana dvArA asaMga dazAne keLavavAnuM kahe che. pU. AnaMdaghanajI mahArAja jJAna ane ajJAnanA bheda samajAve che "rAtre aMdhakAra hoya che. prabhAtamAM sUryanAM kiraNo AvatAM e aMdhakAra dUra thaI prakAza pragaTe che, evI ja rIte AtmAnI mohAMdhatArUpa ajJAnadazA dUra thatA jJAnadazA pragaTe che ane AtmAnuM svarUpa samajAya che. 1 mere ghara gyAna bhora bhAnu bhayo mere cetana cakavA cakavI bhAgo viraha ko sora ..... / / AtmAnuM ajJAna dUra thaI jJAnaprakAza thatA pratIti thAya che ke huM nAmarUpa ane dehadArI nahi paNa trikAla zuddha paramAtmarUpa chuM. adhyAtmano pahelo pAyo huM paramAtmA chuM teno nirNaya karI anubhava karo ane jIvamAtrane paramAtmA tarIke juo. jevA bhAvo prabhu pratye karo, badhA jIvo pratye tevuM bahumAna, ahobhAva ane sanmAnanI lAgaNI keLavo. dareka jIvamAM paramAtmapaNuM apragaTa rIte raheluM che, tethI ja jIva ziva kahevAya che. eTale ja ekendriyathI paMcendriya jIvamAtramAM maulika tattva paramAtmapaNuM juo. tenAthI koI pratye durbhAva na Ave ane samatA siddha thAya. azubha bhAvo nIkaLI jAya ane zubha bhAvo sahaja bane. jIvananuM kramika utthAna eTale azubhamAMthI zubhamAM AvavuM ane zubhamAMthI zuddha bhAvamAM AvavuM, kAraNa AtmabhAva e zuddha bhAva che. pU. AnaMdaghanajI mahArAja kahe che : "saMsAramAM prANIo bahirAtmabhAvamAM mUMjhAyA che. AtmAnI viSayakaSAya pratyenI rAgadazA e bahirAtmabhAva che. saMsAranAM sukhomAM sukhabuddhi ane mohamAyAmAM phasAyeluM vizva bahirAtmA dazA che ane mohavaza jIvo ajJAnavaza vartI dharmane paNa saMsAranuM kAraNa banAve che. dharma AtmAnA zuddha svarUpane pragaTAvavA mATe che. bahirAtma dazAmAM vartatAM prANIo paramAtmAne bahAra zodhavA prayatna kare che; paNa paramAtmAnI prApti dhyAnamAM che. temAM upayoga sUkSma karI aMdara vALavAno jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA - 3 58 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. je AtmAo potAnA hRdayakamaLamAM paramAtmAne zodhe che, teo ja AtmAnA zuddha svarUpane pAmI zake che. je dharma pAmyA pachI mithyAtva jAya. deha ane AtmAmAMthI "huM'paNuM jAya e dharma. vItarAgatA grahaNa karo to dehabhAva ogaLe. mithyAtvanI graMthi pIgaLe e adhyAtmanI zarUAta che. adhyAtma eTale bhedajJAnano prayoga. deha, indriya, zubhAzubha bhAvo A badhAthI judo mAro AtmA che. te jonAro ane jANanAro che, AvuM judApaNuM vartAya, ATalI jAgRti Ave to manuSyabhava saphaLa thAya. AvI jAgRti dvArA aMtaraMga pariNati nirmaLa thAya. A jAgRti e mokSamArga che. pratyeka paLe ApaNI sAdhanA vItarAgatA, vItarAga bhAva mATe hovI joIe. emAM AtmA jeTalo sthira bane, nirlepa bane eTaluM paramAtmapada prApta karavuM saheluM thAya jeno aMdara AtmA jeTaluM svairya bhAva keLave ke AkhA jagatanuM zIrSAsana thAya to paNa emAM e dravya bhAva keLavI rAkhe, tyAre pU. AnaMdaghanajI kahe che - "AtmAne oLakhavo hoya to anvaya ane vyatirekathI AtmAne oLakhI zakAya che. AtmA dehathI taddana bhinna che. beunA guNadharma bhinna che. jJAna ane AnaMda AtmAnI maulikatA che, je AtmA choDIne bIje kyAMya nahi maLe. je dehano dharma nathI A zraddhA jo daDha bane to anAdikALathI je vinAzI padArtho pratyenI prApti mATe doTa mUkI che teno aMta Ave. A zraddhAnA abhAve jIva paramAMthI sukha zodhe che ajJAna jevuM bIjuM koI pApa nathI. jyAM ajJAna hoya tyAM mithyAtvano udaya hoya, tRSNA hoya mithyAtvanI buddhi bhramita thatA jJAnane khaMDita karyuM, jenAthI AkhuM jJAna tattva khaMDita thayuM. AvI rIte jJAnamArganA sAdhaka ane AtmabhAvamAM ramaNa karanArA pU. AnaMdaghanajIo sAdhanAnA kSetramAM je anubhavyuM te potAnAM pado ane stavanomAM vyakta karyuM che. emaNe potAnI apramatta ane utkaTa sAdhanA dvArA paudgalika vRttiothI sAcA arthamAM mukha moDIne AtmabhAva sAthe kharekharI prIti joDI hatI. potAnA padomAM AtmAne jagADe ane sAdhanAno sAco rAha batAve evA keTalAye bhAvo sahaja rIte samAvI dIdhA che. AvI vANI e mAtra vAkyono saMgraha ke zabdonAM joDakaNAM nathI, paNa pU. AnaMdaghanajInA jIvana ane sAdhanAnI ekarUpatAe pragaTAyeluM, jIvanane amaratA ApatuM saMjIvanI 2sAyaNa che. je AtmasAdhaka yogIne potAnA sAdhanAne baLe AvA amRtatva prAptinI pratIti thaI hoya enA aMtaramAMthI ja A pada nIkaLe, aba hama amara bhaye, na mreNge| (jJAnadhArA -3 / 59 nna jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado : | AtmasAdhanAnI prakriyA jainadharmanA abhyAsu chAyAbahena avAra- Do. chAyAbahena zAha navAra jainasAhitya samAroha ane paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM pravacano Ape che. jenadharmanA viSaya para pIeca.DI. thayA che. pahelA "AnaMdaghana covIzI'nuM vizleSaNa karIe to eka pachI eka AtmasAdhanAnI pragatinAM sopAna temaNe batAvyA che : (1) sanmArge javA icchAvALA jIvane pahelA RSabha stavana dvArA saMsArano pratiyoga choDI dharma - dharmamArga, paramAtmatattva, mokSa tarapha prItiyoga joDavAnI vAta kare che. pAramArthika prIti karavA lalacAve che. (2) bIjA stavanamAM paramAtmA tarapha prIti jAgI, have paramAbhAva pAmavAnA mArgane zodhavA jIvane sUcana kare che. gItArtha guru tene mArga cIMdhe che. trIjA stavanamAM game te mArge prabhu prApta thatA nathI, A stavanamAM AnaMdaghanajI mArganA nakazAno khyAla Ape che. cothA stavanamAM prabhunAM darzananI tRSA utpanna thaI che. tene game te raste bUjhavavAnI nathI. paramAtmAnuM darzana atyaMta durlabha che. te sulabha thAya te mATe kRpAnA pAtra thavAnA prayatno cAlu rAkhe che. AtmAnI traNa prakAranI avasthAno khyAla apAyo che. eka ja AtmAnI traNa avasthAonAM kAraNo samajavAnI sva-para bhedanuM jJAna thAya che. judAM judAM nAme paramAtmA tarapha AkarSaNa vadhe che. (8) chevaTe paramAtmA pratyeno samarpaNabhAva jAge che, samyagdarzana utpanna thAya che. (9) pUjAnI icchA ane paramAtmAnI pUjA karavAmAM Ave che. (10) tattvajJAnanI gahana samAja - syAdavAda tarapha lakSya. (11) adhyAtmabhAvanI prAptinI lagana. jJAnadhArA - 3 I sAhitya jJAnasatra-3 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) viziSTa AtmajJAna. (13) bhaktibharI Urmio. (14) vacanAnuSThAnanI prApti ane sthiratA. (15) apramatta bhAva: munidharma paramanidhAnanuM darzana. (16) sAmarthya yoga H samabhAvanI prApti. (17) upazama bhAvanI parAkASThA. (18) AtmAno sAkSAt anubhava. (19) aDhAra doSarahitapaNe kevaLajJAnanI prApti. (20) muktinI zakyatA. (21) tIrtha zAsananI sthApanA. (22) paramAtmabhAvanI prApti. (23) sarvajJatA. (24) zailazIpaNuM. e pramANe krame krame AtmA mokSa prApta karI zake che, te rahasya A covIzI dvArA samajAvavAmAM AveluM che. dareka avasthAmAM AtmA kevA bhAvo anubhave che? tenuM bAhya svarUpa kevuM hoya che? vagereno khyAla A stavanonA abhyAsathI AvI zake che. AnaMdaghanajIe ekasothI adhika pado lakhyAM che. bera bera nahIM Ave avasara, "aba hama amara bhaye na mareMge" "kyA sove uDa jAga bAu re, AzA oranakI kyA kIje', "rAma kaho rahemAna kaho.. "yA pudgala kA kyA visavAsA', "sAdho samatA raMga ramIe', "avadhU kyAM mAMgu guna hInA', aba calo saMga hamAre.' A badhAM padomAM mArmika carcAo karI che, je Atma-sAdhanAnI prakriyAmAM ghaNI sahAyarUpa che. temAM gurukRpA, sAdhu saMgati, AtmajJAna, sudhArasano anubhava, samatAnI ArAdhanA, mamatAno tyAga ityAdi para bahu bhAra mUkyo che. padomAM paNa vividha rIte AtmasAdhanAnI prakriyAnI rIto banAvI che. kyA sove' padamAM pahelA AtmAne mUcchamAMthI jagADe che. "jIva jAne jJAnadhArA-3 B 1 E na sAhitya jJAnasatra-3) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merI saphUla dharIrI' A padamAM paNa AtmAne jagADavAnA prayatno batAvyA che. mohanA AvaraNathI saMsAramAM racyopacyo AtmA garbhanI vedanA bhUlI gayo che, tene jAgrata kare che. 'Atama anubhava rasikko' A padamAM kavie cetanane anubhava-rasika kahyo che. sarva padomAM mugaTa samAna A padamAM AnaMdaghanajIe sAdhakane sAdhanAno uttama mArga batAvyo che. keTalI ochI paMktiomAM emaNe adhyAtma-mArgarUpa cAvI ApI dIdhI che. svAnubhava vinA AvI paMktio lakhI zakAya nahi. A uparAMta vividha padomAM AtmAnI uttama zaktinuM darzana karAve che. sadgurunA yoganuM mahattva banAvI samyaktva pAmavAno rasto batAve che. AtmAne DhaMDhoLyo che. AtmAne tenI vAstaviktAnuM darzana karAve che. sva-para pariNatinuM bhedajJAna karAve che. AtmAnI jJAnadazA pragaTa thAya tyAre kevo anubhava thAya, tenuM nirUpaNa karyuM che. vibhAvadazAmAMthI svabhAvamAM pAchA pharelA jIvano kevo AnaMda hoya tenuM laukika bhASAmAM varNana che. kyAMka AtmAnI vyAkuLatA pradarzita karI che, kyAMka AtmAnA mULa svarUpanI vAta karI che. eka vAra AtmasvarUpanI oLakha thAya, pachI te pAmavA mATe kevo talasATa jAge, te vAtane kavie suMdara rIte samajAvI che. prabhubhakti mATe namratAnuM keTaluM mahattva che. 'kyA mAMgu gUna hInA' A pada dvArA samajAvyuM che. 'AzA auranakI kyA kIje' A padamAM kavie bhautika sukha karatAM bahmarasanA pAnanuM keTaluM mahattva che te samajAvyuM che. Ama vividha pado dvArA AnaMdaghanajIe AtmAne DhaMDhoLIne jAgRta karyo che. pachI tenuM mULa svarUpa samajAvyuM che. pachI tene prApta karavAno mArga batAvyo che. prApta karyA pachInA AnaMdanuM nirUpaNa karyuM che ne AtmAsAdhanAnI parAkASThA pAmyA pachI bIjuM badhuM atyaMta tuccha lAge che, te vAtane gaMbhIratAthI samajAvI che. jJAnadhArA -3 -------- 62 --- : EUR ##### jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhUta yogI AnaMdaghanajInAM pado : AtmasAdhanAnI prakriyA 11 DaoN. reNukAbahena poravAla bI.esa.sI., ela.ela.bI, pIeca.DI. yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarajI mahArAja eka adhyayana viSaya para pIeca.DI. karela che. DiplomA Ina jainolojI karI rahyA che. jainajagata sAmAyikanA hindI vibhAganA saMpAdikA che. alagArI avadhUta mahAna yogI AnaMdaghanajIe 108 jeTalAM pado ane covIsInI racanA karI, je ati gahana tattvajJAna tathA AdhyAtmika jJAnathI chalochala che. emanI dareka kRti vibhinna rAga-rAgiNI, chaMda, alaMkAra, prAsa-anuprAsa Adi vaDe subaddha-sugeya hovAthI janasamudAyamAM ghaNI pracalita thaI. temanI racanAno mukhya uddezya lokomAM vairAgyanAM bIja vAvI anAsakta bhAvanI vRddhi karavAno hato. anAsaktabhAva AtmajAgRtinI prAraMbhika avasthA che. temanA taLapadI bhASAvALA alaMkArika rUpaka zailIthI abhibhUta layabaddha padomAM kAyA-jIva saMvAda, sumati-kumati sakhInI vArtA, mitra vivekanAM bodhaprada vacano vagerethI temanI jainadarzananI UMDI samaja ane zraddhAnAM darzana thAya che. teo jaDa-cetananI vAtacIta dvArA saMsAranI kSaNabhaMguratAno citAra manaHcakSu AgaLa khaDo kare che. sAdhaka jyAre suMdara manamohaka rAga-rAgiNIvALAM padonuM zravaNa-manana kare che tyAre enA AtmAmAM spaMdano jAgrata thAya che. e dehanI mamatA bhUlI saMsAranI mohajALathI alipta thaI potAnI sarva pravRtti Atmakendrita kare che. ekavAra AtmAne samyagdarzana lAdhe pachI e uttarottara siddhinAM ucca sopAna sara karato 14mA guNasthAnaka pahoMce che. Atma-sAdhanAnI prakriyA ati duSkara che. eno vikAsa zanaiH zanaiH thAya che. jemAM zrI AnaMdaghanajInAM hRdayanAM UMDANamAMthI relAto bhAvavAhI prabhubhaktinI virATa UMcAIvALAM pado kAraNabhUta bane che. temanuM prabhubhaktinuM eka bhajanapada ghaNuM suMdara, saraLa ane hRdayaMgama che - 103mA padamAM kavi dAna, puNya ane prabhubhakti karavA sAdhakane vinaMtI kare che. "prabhu bhaja le prabhu bhaja le merA dila rAjI phe... Ai pahora jI sAina (causa) paDIyA, to ghaDIyA~ bina sAnI - re. dAna puNyaM kachu dharma kara le, moha mAyAkuM tyAjI re... AnaMdaghana kahe samaja samaja le, Akhara khovegA bAjI re... ' jJAnadhArA-3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 63 - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi AnaMdaghanajI aMtamAM gurunA vacana para zraddhA rAkhI Atmika guNo khIlavavAno saMdeza Ape che. prAraMbhika padomAM AtmAne moharUpI mAyAjALamAMthI bahAra nIkaLavAno bodha che. mAnavInuM AyuSya paLe paLe kSINa thAya che, jenI tulanA teo aMjalimAM bharela jaLa sAthe kare che. (prathama pada) " sove 34 nI bI3 re. maMtni nana nyU mAthu dhaTata hai." prathama padamAM kavi prabhu mahAvIre gautama prabhune Apela upadeza Ape che ke - "samartha mA pamApha nayama' arthAtu eka kSaNano paNa pramAda na kara. kAraNa ke mAnava jiMdagI to "pAnI baDhatA tevara hI chipa gAye, cuM tArA paramAta' pANInA parapoTAnI jema kSINa thAya che, mATe eka ghaDIno paNa vilaMba karyA vinA prabhunuM dhyAna dhara. kavi prahara badalAtA ghaDiyALanA TakorA dvArA maLatI cetavaNI para dhyAna ApavA kahe che - svata pariyAM ghariya dhA re.. AnaMdaghana cetanamaya mUrati zuddhaviraMgana Teva 3 re." zuddha niraMjana paramAtmAnuM dhyAna dharavA manuSya eka ghaDIno paNa vilaMba na karavA prabodhe che. temanI racanAmAM adhyAtma jJAnarUpa amRta najare paDe che, je temane jIvanamAM thayela anubhavono nicoDa che. ekavAra teo aTTamane pAraNe gocarI vahoravA gayA. nagaramAM gRhasthone ghare pharatAM pharatAM paNa temane AhAra prApta na thayo. svasthAne AvI phakta pANI vAparI AzAmAM lapeTAtA jIvane uddezIne eka pada racyuM. A padamAM teo mAnavIne saraLa zabdomAM kahe che ke - "AzA ane enI upalabdhi nirAzA ja hoya che, ThagArI nIvaDe che." jyAre AtmAnA sahaja jJiAnadhArA -3 64 rU jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhano anubhava thAya to enI khumArI kadI UtaratI nathI. 28mA padano prAraMbha atyaMta hRdayasparzI che. pada 28 'mA mauna ja kyAM kSIne... jJAna sudhArasa piije....| bharake dvAra dvAra lokana ke, kUkara Aza dhArI, sAtama anubhava rasa ke siyA, tere na vaMdu ghumArI.... " teo Atmonnati mATe susAdhunI saMgatane paNa mahattva Ape che. zuddha cAritradhArI sAdhuo pApIone paNa sanmArge vALe che. teo 68mA padamAM sAdhuo janahitArthe potAnuM sarvasva arpaNa kare che ema jaNAve che. pada 68 "sAdhu saMgati bina kaise paiye parama mahArasa dhAma re... deva asura indrapada cAhu na, rAja na kAja samAja rI, saMjati sAdhu niraMtara pavuiM sAnaMdadhana hIrIjha rI.." ahIM kavi sAdhu - bhaktino mahimA gAya che sAdhuonA darzanathI aneka prakAranA doSo TaLe che, mATe ja zAstromAM lakhyuM che ke - sAdhunAM darzanaM puNyaM, tIrtha bhUtAhi sAdhavaH / tIrtha: naMti nena, saI: sAdhu samA}Ama: III sAdhuo sAkSAt tIrtha ja che. zarIranI bImArI jema moTA DaoNkTara ke vaidya maTADe che, tema kaSAya ane karmamAM jakaDAyela AtmA sAdhuthI sudhare che, kAraNa ke temaNe sva-paranA kalyANa arthe saMsAratyAga karyo che. teo nirmohI, niHsvArthI ane dharmarakSaNamAM tatpara hovAthI lokone satya mArga cIMdhe che. - zrImad yogIrAja jIvane saMsArathI alipta rAkhI karma nirjarA ane kaSAyamukta thavAno upadeza ApyA pachI enuM cAritra daDha thAya, evAM padonI racanA sumati ane viveka mitranA rUpaka dvArA karI che. jIva ucca cAritranA baLe caturtha guNasthAnaka sudhI pahoMce che. 1 thI 14 guNasthAnako (jJAnadhArA-3 5 Esanna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI ucca manodazA, samatAbhAva ane cAritranA vikAsanA dyotaka che. prathama guNasthAnaka " mithyAtvamAM jIva anAdikALathI mohanIya karmanA sakaMjAmAM jakaDAyelo che, jyAre AtmAmAM samyakatva arthAt samyagdarzana pragaTe che, tyAre Atmika guNono vikAsa uttarottara kare che ane "avirati samyaphadRSTi' nAmaka cothA guNasthAnake pahoMce che. ahIM AtmavikAsanA vivekacakSu khUle che. pada 16 "nizadina jouM tArI vATaDI ghere Avo re DholA, mujha sarikhA tujhe lAkho hai mere tuhI amolA..." A padamAM samatA kahe che ke - "AtmA sivAya, AtmA samAna AnaMdanuM koI dhAma nathI. emAM akhaMDa AnaMda samAyo che. anaMta guNarUpI AtmA aNamola che. samatArUpI strInA hRdayamAM AtmasvarUpa svAmI rahetA hovAthI tyAM vacce aMtara nathI." cothA guNasthAnakamAM AvyA pachI aviratinA saMgathI pharI pahelAM guNasthAnakamAM pahoMcI gayelA Atmapatine pharI bolAvavA vivekane kahe che. dhanAzrI rAgamAM taLapadI zabdo ane rUpaka alaMkArathI susajja pada sAdhakanuM mana mohI le che ane te AtmalakSI bane che. pada - 56 (rAgaH dhanAzrI) "bAluDI abalA jora kizyuM kare, pIuDo para ghara jAya / pUrabadizi pazcima dizi rAtaDo ravi astaMgata thAya... // 1 // bandhu viveke pIuDo bujavyo, vAryoM para ghara saMga / mAnaMdrayana samatA para mAne, vAthe nava nava .. rA" kavi A padamAM abaLA nArI jyAre pati anya pAse jAya che tyAre khUba vyAkuLa jAya thaI jAya che. samatA strI viveka baMdhune Atmapatine samajAvIne svaghare laI AvavA vinaMtI kare che. vivekamAM satya-asatyane alaga tarAvIne satya grahaNa karavAnI - karAvavAnI apUrva zakti che. koIpaNa vastu ke bAbata zeya upAdeya ke heya che, te vivekabuddhi dvArA ja jANI zakAya che. AtmAne krodha, mAna, mAyA ane lobha Adi kaSAyothI (jJAnadhArA-3 ka ka na sAhitya jJAnasatra-3) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ choDAvanAra viveka mokSamArganI pravRtti paNa karAve che. vivekadRSTithI AtmA potAnuM zuddha svarUpa pichAne che. ahIM A padamAM viveka AtmAne kahe che - "huM Atmana ! tArI sAcI strI samatA che, mATe (kumati) aviratinI saMgata choDI de." vivekadRSTinA bodhaprada vacanathI cetane pharI samatA dhAraNa karI ane azubha vicArone dUra karyA tathA te zAzvata sukhano bhoktA banyo. zrImadjI gacchanA bheda ke saMpradAyanA bhedathI dUra rahetA ane lokone paNa bodha ApatA. 67mA padamAM teo rAma-rahemAna, brahmA Adi sarva devane jaina dharmanI heya-upAdeyanI samaja Ave che. jinezvaranAM vacanomAM zraddhA jAge che. cothA guNasthAnakathI viveka cUkelo AtmA pharI prathama guNasthAnake pahoMce che. saMsArIjanone bodha ApavA zrI AnaMdaghanajIe cothA guNasthAnaka sthita samyakatvadRSTine sumatistrInuM ane vivekaguNane vivekamitranuM rUpaka ApyuM. sumati vivekane Atmapati vize pUche che ema suMdara arthasabhara padanI racanAo temaNe karI che. pada 86 (rAga : dhamAla) "salUNe sAheba AveMge mere, AlIrI vIra viveka kaho sAca / mosuM sAca kaho merIO, sukha pAyo ke nAhiM / dAnI hA huM uThThI, hiMDore vaturatimadi che" pada 86mA samyakatvadhArI strI ane vira mitra vivekano saMvAda dvArA jIva kevI rIte cothA guNasthAnake pahoMcyA pachI pharI mithyAtvamAM jAya che ane tyAM vivekadRSTi rAkhI kevI rIte pAcho Atmonnati kare che te darzAvyuM che. samyakatva strI mitra vivekane pUche che ke - "teno Atmapati pharI ghare Avaze ke nahi ? zuM te ahIM sukhI hato ne? jo na Avaze to vaLI caturgatimAM saMsArabhramaNamAM cAlyo jaze." virahamAM jhUratI samatA sakhInuM suMdara varNana A padamAM jovA maLe che. pada 94 (rAga : soraTha). "nirAdhAra kema mUkI, zyAma mane nirAdhAra kema mUkI koI nahIM huM koNazaM bolu, sahu AlaMbana cUkI / ghaTeM ghaTeM cho aMtarajAmI, mujamAM kA navi dekhu je dekhuM te najara na Ave, guNakara vastu vizekhaM // " jJAnadhArA -3 60 - jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi ahIM adhyAtmadaSTi khIlavIne bAhyAbhyatara cAritranI vRddhi karavAno upadeza manuSyane Ape che. saMsAramAM jalakamalavatu rahI svaAtmAmAM aMtarajAmI nIrakhI niraMtara sAdhanA tapazcaryA karatAM bAramA ane teramA guNasthAnake pahoMcI zakAya che. zrImajI samatArUpI strI ane tenA pyArA AtmasvarUpa patinuM rUpaka ApI strI, patine niraMtara jhaMkhe che ane patine svaAtmAmAM ramaNa karavA kaLe che. sApekSa dRSTi vaDe nIrakhe che. pada - 7 "rAma kaho, rahemAna kaho kou, kAna kaho mahAdeva rI / pArasanAtha kaho kou brahmA, sakala brahma svayameva rI // " zrImadjI anusAra jagatanA loko paramAtmAne judAM judAM nAmothI bolAve che, tenA bhinna bhinna artha kalpe che ane jhaghaDe che paraMtu je Agama zAstrone jANe che. sAta naya vaDe je paramAtmAnA nAmono samyapha artha kare, tenA manamAM ja sApekSa buddhi pragaTe che ane sva-paranuM kalyANa sAdhI zake che. AnaMdaghanajIno nirmaLa AnaMdita samatAdhArI svabhAvanA guNagAna kavi upAdhyAya sujazavijayajI (yazovijayajI) kare che. temanI tulanA teo gaMgA nadI ane taraMga sAthe kare che. jyAM temano samatAbhAvI svabhAva ane sadgaddhi nadI ane laheranI jema otaprota che. zrImad yogIrAja AnaMdaghanajI upAdhyAyajIne dharmarakSaka gItArtha niHspRhI tarIke pichAnatA hatA. baMnenA milana samaye temaNe eka yAdagAra padanI racanA karI, je ati aNamola che. pada "niraMjana yAra mohe kaise mileMge, dUra dekheM maiM dariyADuMgara, ucIvAdara nIce jamIyu tale / dharatI meM ghaDuto na pichArnu, agni sahuM to merI dehI jale AnaMdaghana kahe jasa sunoM bAtAM yehI mile to mAro phero Tale // " jJAnadhArA - 3 - - ihitya jJAnatra-3 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadjI yazovijayajI mitrane zodhe che ane temane niraMjana kahe che. arthAt teo prabhune zodhe che. evA prabhu je karmarUpa aMjanathI rahita che. saMsAramAM pramAdanAM ghaNAM sthAniko che. AtmArUpa niraMjana nirAkAra paramAtmAnI prApti ati durlabha che. na to e UMce parvata para ke nIce dharatImAM zodhatA paNa maLatA nathI. ahIM zrImadjI dharatImAM daTAIne zakti pradarzana karatA haThayogI paMcAgni tapathI tapatAM ane saLagatI cula para cAlatAM yogIo prabhune pAmI zaktA nathI. vaLI tenAthI karmo bhasmIbhUta paNa thatAM nathI. jo prabhujI maLe to ja janmojanmanA pherA TaLe ema jazavijayane kahe che. zrImadjI gRhasthAvAsamAM saMgItajJAnI sAthe spardhA karatA hatA. temanA hRdayamAMthI prabhubhaktinA udgAra zabdo dvArA vahetA tyAre bhakta loko ene tarata ja kaMThastha ane graMthastha karyA hoya ane tyArabAda temanA paricArthI bhojakoe te pado, stavano Adi kRtione ekaThI karI lokabhogya banAvI hoya evuM anumAna thaI zake. teo samatAbhAvI, zAMta, vinamra, viralA hatA, jene kAraNe lokomAM atipriya banyA ane temanI kRti lokahRdaya sudhI pahoMcI zakI. temanI rageragamAM adhyAtmano raMga hato. dhyAna yogamAM pAraMgata hatA. loko jene camatkAra kahe che, tevAM kAryo vacanasiddhinA baLe sahajamAM thaI jatAM. zrImadjInA jIvana ane kavana vize AcArya buddhisAgarajI lakhe che - "nAbhi thakI je UThato te zabdano mahimA ghaNo, e devazakti dAkhave, lAge hRdaya raLiyAmaNo, gaMbhIra tArI vANImAM bhAvArtha bahu UMDA chatAM, je dila tAruM jANatAM te bhAva tAro kheMcatAM." jJAnadhArA-3 69 rksa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 pU. AcArya vijaya bhuvanabhAnusUrinA 71 - ziSya, sevAbhAvI vidvAna, bhadra pariNAmI lekhaka D sakitathI ja jainazAsanamAM rItasara praveza karI zakAya che samakitathI ja jagatanAM tamAma dravyo - tattvomAM rahasya samajI zakAya che. // samakitathI ja tIrthaMkara paramAtmAono upadeza amalamAM mUkavAnuM sAmarthya pragaTa thAya che. D sakitathI ja te upadezano barAbara saphaLa amala thAya che. ghe zuM che A samikata samyagdarzana ? jaina zAstra javAba Ape che arihaMto maha devo, jAvajjIvaM susAhuNo guruNo, jiNa pazcatta taruM ia sammata mae gahie. = samakita zuM che ? paM. guNasuMdaravijayajI gaNi // arihaMta mArA deva che, susAdhuo mArA guru che, jinezvara bhagavaMte batAvela dharma e tattva che. A pramANe jAvajIva mATe meM samyagdarzanane svIkArela che. ApaNe e deva-guru-dharma tattvane joIe. jaina dharma e koI niyata vyaktine paramezvara - bhagavAna tarIke mAnato nathI. anAdikALathI cAra gatirUpa saMsAramAM rakhaDato jIva samyak darzana cAritranI saMpUrNa ArAdhanA dvArA kaSAyathI mukta bane che, ghAti karmathI mukta bane che, vItarAgapaNuM meLave che. sarvekSapaNuM - sarvadarzIpaNuM meLave che, jina - vItarAga - sarvajJa bane che ane e ja AtmA jyAre saMpUrNa karmarahita bane che, deha - mana vacana - pudgalathI kAyamI dhoraNe mukta bane che tyAre siddha paramAtmA bane che. zAna ATha mahAprAtihAryanI zobhAvALA, jJAjJadi cAra atizayavALA arthAt 12 guNovALA vicaratA jinane tIrthaMkara arihaMta paramAtmA kahevAya che. AvA anaMta arihaMto - anaMtA siddha bhagavaMto bhUtakALamAM thayA che. vartamAnamAM vidyamAna che ane bhaviSyamAM anaMtAnaMta thavAnA che. arihaMta dharmazAsananI (tIrthanI) sthApanA kare che, tethI teo tIrthaMkara che. emAM e jagatane yathArtha tattvanuM jJAnaane mokSamArga Ape che. jJAnadhArA 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 70 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tathA sAdhu - sAdhvI - zrAvaka - zrAvikA svarUpa caturvidha saMgha sthApe che. kramazaH AyuSya samApta thatAM bAkInA vedanIya Adi aghAtIkarmano kSaya karI mokSe padhAre che, tyAre e siddha bane che. arihaMtamAM 4 ghAtIkarmanA kSayathI 4 guNa ane siddhamAM 4 ghAtI + 4 aghAtI = 8 karmanA kSayathI 8 guNa hoya che; chatAM arihaMta prathama pade ane siddha bIje pade eTalA mATe che ke zrI arihaMtanA upadezathI ja bIjA paNa bhavya jIvo mokSamArganI ArAdhanA karI sarvakarma kSaya karIne siddha thAya che. AthI sauthI moTA upakArI hovAthI teo paMca parameSThi padamAM prathama pade birAjita thayA che. gurutattva eTale jeo jinAjJApratibadra hoya, pAMca mahAvratadhArI hoya, kaMcanakAminInA tyAgI hoya, rAtribhojanathI virAma pAmelA hoya, jemaNe sAdhu dIkSA lIdhI hoya, jeo bhavya jIvone tattva = satyasvarUpa padArthono upadeza Ape, te guru tattva, teo khuda karmathI-kaSAyathI mukti pAmavA mATe sAdhanA karatA hoya che ane lAyaka jIvone AvA muktinA upAyo batAvatA hoya che, teo vItarAga, sarvajJadevanA mArgane anusarI munijIvananI AcaraNA karatA hoya che. dharma : vizvanA prAthamika prAraMbhika yogyatAvALA jIvothI mAMDIne kramazaH sarvocca kakSA sudhI pahoMcelA tamAma jIvonuM hita thAya evI ane pAlanamAM UtArI zakAya tevI vividha kakSAnI sAdhanA batAvanAra; vizvanuM yathAsthita svarUpa batAvanAra, samasta vizvane grAhya evA sarvavyApI niyamo pharamAvanAra, vItarAgatA - sarvajJatA - satyavAditA Adi vizeSa guNavAna paramAtmAthI prarUpita, samasta vizvanA yukti siddha ane kharekhara vidyamAna tattvo para satya prakAza pADanAro, vizvanI duHkhada samasyAno ukela lAvI zakAya tevA syAdvAda anekAMtavAda Adi siddhAMta ane ahiMsA - aparigrahAdi AcAra maryAdAo batAvanAra jaina dharma. = = A rItanA devatattva, gurutattva ane dharmatattvane svIkAranAra = mAnanAramAM samikata samyagdarzana hoya. samakita eTale mokSa taraphano sAco mArga, sAco Adarza, sAcuM lakSya, sAco vizvAsa, sAcI zraddhA, sAcI ruci, sAcI samaja, sAcI icchA. jJAnadhArA-3 71 -- - jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALa, svabhAva, bhavitavyatA pUrvakarmano udaya ane puruSArtha pAMca kAraNo bhegAM thAya tyAre kArya thAya che AvuM mAnanAramAM samakita hoya. AvuM na mAne ane koI eka be - traNa - cArathI kAma thAya evuM mAne emAM sakita na hoya. A sakita e paramArthano bodha karAvanAra che A samakita e samyak cAritra dharmanuM mULa che e dharma nagaranuM pravezadvAra che, dharmamaMdirano pAyo che, dharmano bhaMDAra che, dharmano AdhAra che, dharmane rAkhavAnuM suMdara pAtra che. A sakitanI hAjarImAM ja dAna zIla - tapa AdinI kriyAno mokSa- prApaka banI zake che. jIvane saMsAramAM rakhaDAvanAra ATha karmo che. emAM paNa sauthI prabaLa mohanIya karma che. enA be vibhAga paikI eka vibhAga che darzana mohanIya karma ane bIjo vibhAga che cAritra mohanIya karma. A darzana mohanIyanA kSayathI kSayopazamathI, uparAmathI AtmAmAM utpanna thato eka sarvajJapraNIta tathyo paranuM zraddhA viSayaka pariNAma, enuM nAma che. samyagdarzana. A samakitanAM cha sthAnako khAsa jANavA jevA, zraddhA karavA jevAM che. samakita jemAM sthira thAya tenuM nAma sthAnaka. te A pramANe - (1) AtmA che, (2) AtmA nitya che, (3) AtmA karmono kartA che, (4) AtmA bhoktA che, (5) AtmAno mokSa che, (6) mokSa meLavavAnA upAyo che. Ane thoDA vistArathI samajIe. (1) deha - mana darzananI vacana - pudgalathI taddana judo jJAna sphuraNAvALo, cetanA lakSaNavALo AtmA hoya che. dUdha ane pANInI jema, agni ane lokhaMDathI jema e bhale pudgalanI sAthe bhaLI gayelo dekhAva, chatAM e enAthI judo je che. (2) e AtmA nitya - kAyamI che. e navo banAvI zakAto nathI ane eno sarvadA nAza paNa thaI zakato nathI. vartamAnanA jAtismaraNa jJAnanA (pUrvajanmanA smaraNanA) anekAneka dezavidezanA kissAo AtmAnI nityatAnA ghotaka che. tAjA janmelA bALakanI stanapAnanI icchA-prakriyA, AtmAnI nityatAnI sAbitIrUpa che. akabarane pUrvanA saMnyAsInA bhavanuM smaraNa thayuM hatuM, e vAta bahu ja pracalita che. jJAnadhArA-3 - 72 ###### jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAne mana-vacana-kAyAnA yogo dvArA karma sAthe saMbaMdha thAya che ethI AtmA karmano kartA che. (4) baMdhAyelAM karmo zubha athavA azubha phaLa ApatAM hoya che, eTale e karmono bhokatA paNa AtmA ja che. nA koI bIjAe upArjana karelAM zubhAzubha karmo, bIjI vyaktine phaLa ApI zakatAM nathI. khAya bhIma ane TaTTI jAya mAmo zakuni' evuM karmonI bAbatamAM nA banI zake. (5) jyAM AdhirUpa mananAM duHkho, vyAdhirUpa zarIranAM duHkho ane bahAranI upAdhinuM nAmanizAna nathI ane ekalo Atmika AnaMdano mahAsAgara che, evuM karma kaSAyamuktinuM sthAna = mokSa che ane (6) Avo mokSa meLavavAnA upAyo = samyak darzana - jJAna - cAritra svarUpa mokSamArga paNa che ja. vaLI samyagudarzana cArvAda - anekAMta siddhAMtane svIkAre che ane eTale ja jJAnanayanI sAthe ja kriyAnayane paNa svIkAre che, utsargamArganI jema apavAda mArgane paNa mAnya kare che, nizcayanayanI jema vyavahAranayane paNa potapotAnA sthAne agatyanA samaje che. jJAna vagaranI kriyA azakta AMdhaLA jevI che ane kriyA vagaranuM jJAna AMkhavALA pAMgaLA jevuM che. baMnenA samanvayathI saLagatA saMsAra (= bhava) vanamAMthI bahAra nIkaLI zakAya che. utsarga mArgathI sAdhune kAcA TIpAne aDI paNa zakAtuM nathI. e ja sAdhu saMyamanI sAdhanAnA lakSathI = rAga-dveSanI pariNati ghaTADavAnA lakSathI avasare pANIthI bharelI nadIne paNa oLaMgI jAya che. are ! avasare nAvamAM paNa bese che. rAjamArgano pula tUTI gayo hoya tyAre DrAivarajhana. dvArA paNa icchita sthaLe pahoMcAya che ja ne ? e ja rIte - nizcayardaSTi mana dharI pALe je vyavahAra; puNyavaMta te pAmaze, bhavasamudrano pAra. nizcayane gauNa kare to tatta vyavasthA na rahe, vyavahArane gauNa kare to prabhue sthApelA mokSamArgasvarUpa zAsanano uccheda thaI jAya. dareka naya potapotAnA sthAne mahattvanA che ja. emAMnA ekanI paNa upekSA cAle ja zI rIte ? mokSamArga svarUpa dharmavRkSanuM mULa sadaiva lIluMchama rAkhavA mATe jarUrI bane che, vinayadharma ema samyagdarzanavaMta bhavya jIva sArI rIte samaje che. vinayamAM pAMca vAto jarUrI bane che : (1) bahAranI sevA svarUpa bhakti. (2) hRdayano prema te bahumAna. (3) guNonI stuti karavI. (4) avaguNone DhAMkavA. (5) AzAtanA na karavI. A pAMca prakArano vinaya zrI jainazAsananI ati mahattvanI daza vastuo viSayaka samajavo te A jJAnadhArA-3 03 Fra jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANe - (1) arihaMta - vicaratA deva (2) karmanA kSayathI mokSane pAmelA te siddha bhagavaMto (3) caitya eTale zrI jinezvara devanI pratimAo (4) jaina Agamo te sUtra. (5) kSamA-namratA vagere daza prakAre yatidharma te dharma. (6) te yatidharmanA pALanArA te sAdhu. (7) paMcAcAranA pAlaka ane palAvanahAra ane mArgadarzaka nAyaka te AcArya. (8) ziSyone sUtro jaNAve te upAdhyAya. (9) zrAvaka-zrAvikA - sAdhu-sAdhvI svarUpa jaina saMgha te pravacana. (10) samakitaguNa te darzana. A samakitanA traNa liMga(= samakita hovAnI pAkI nizAnI) batAvAyA che : (1) zrata-zAstra sAMbhaLavAnI tIvra icchA. yuvAna-catura-saMgItajJa sukhIne divya saMgIta sAMbhaLatAM je AnaMda Ave, enA karatAM adhika AnaMda prabhunA upadezelA dharmazAstrane sAMbhaLavAmAM hoya. (2) bhUkhyo, aTavI pasAra karelo brAhmaNa hoya ane ene suMdara ghebara khAvAnI je icchA hoya, enA karatAM adhika IcchAdharma = cAritradharma = sAdhudharma meLavavAnI hoya. (3) vidyAno sAdhaka ALasa vagara jema vidyAnI sAdhanA kare, tenI jema sudeva - sugurunI sevA karavAno hArdika niyama hoya. A samakita guNaratnanI traNa zuddhi paNa AphlAdaka che. e che (1) manazuddhi (2) vacanazuddhi (3) kAyAzuddhi. manazuddhiH nirdoSa cAritravALA ane jagatanA moTAmAM moTA upakArI vItarAgatA- sarvajJatA guNavALA paramAtmA ane emaNe batAvelo jagatanA tamAme tamAma jIvonI rakSA-jayaNAvALo dharma e ja sAra che - bAkInuM badhuM ja asAra che. AvI mAnasika vicAradhArA, enuM nAma manazuddhi. vacanazuddhi : sArA - UMcA prakAranAM kAryomAM vidano-musIbato Ave evuM banI zake che, "jinezvara devanI sevA-bhakti-vacana-ArAdhanAthI paNa A vipno jo dUra na thaI zake to duniyAnI evI bIjI koI tAkAta nathI ke ene dUra karI zake." Avo je vacanoccAra e samakitanI bIjI vacanazuddhi che. kAyAzuddhiH ghAyala thayelo hoya, kapAI gayo hoya, ane aneka kaSTo sahana karavAnAM potAnA mAthe AvI paDelAM hoya, to paNa vItarAgatAsarvajJatAvALA deva sivAyanA rAga-dveSI-mohI devane namaskAra na ja karavA e kAyAzuddhi che. (AmAM aneka prakAranA AgAra ane jayaNA hoya che.) A samakitI syAdvAda siddhAMtane varelo hoya che, ane eTale ja aSTa mahA prAtihAryAdi guNasamRddhine sAkSAt anubhavatA samovasaraNa upara jJAnadhArA -3 04 zna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ birAjI dharmadezanA ApatA bhAva arihaMto to e samakitIne potAnI pavitratAkAraka, AtmaguNavRddhikRta, rAgAdidoSa nAzaka lAge che ja, paNa sAthe ja RSabha-zAMti-pArzva-nemi-vardhamAna Adi nAma arihaMto emanI zAzvatI-azAzvatI sthApanA svarUpa pratimAo arihaMtanA bhUta-bhAvi paryAyasvarUpa dravya arihaMtanA AtmAo paNa A samakitIne bhAva arihaMta tulya phaLadAyaka jaNAya che. samakitIne prabhu pratimA prakRSTa zuddha adhyavasAyanI sAmagrIsvarUpa lAge che. ene emAM sAkSAt bhagavAna jeTalI ja upakArakatA jaNAya che. mATI ane sonuM bhale pugala svarUpe eka ja jAtinA kahevAya, baMne bhale pRthvIkAyanA kalevararUpe samAna hoya, paNa vivekIne mana mATI ane sonAno bheda spaSTa hoya che, jJAna ane dhyAna baMne mokSamArga svarUpa che. jJAna mATe jo jinAgamanuM AlaMbana - AdhAra jarUrI che, to dhyAna mATe jinapratimA paNa eTalI ja jarUrI che evuM samakitInuM mana kabUlatuM hoya che. samakitI jayaNAvaMta paNa hoya ja che. khUbI to e che ke khuda jinapratimA hoya, jaina sAdhu hoya, jaina parvo hoya, jaina zAstro hoya, are jaina tIrtho hoya, paNa jo e jainetaronA kabajAmAM hoya, bIjA eno potAnI rIte yoga-upayoga karatA hoya, jainazAsananI rIti-nIti pramANe teno upayoga thaI zake ema na hoya, to samakitI tene paNa vaMdana-namana-dAna-anupradAna Adi na karavAnI jayaNAvALo hoya che. samakitano AlAvo ene jayaNA zIkhavato hoya che. te A pramANe - - no meM kampaI ajapUbhiI. anna usthiya devayAIvA anna usthiya parignahi ANi vA arihaMta ceIyANi vahittae vA . .. ityAdi. yAda rahe paramAtmAnA cAre nikSepAno yoga bhavyatvanI nizcitatAno bodhaka bane che. samakita guNaratnanI prApti bhavya jIvone ja thAya che, jema ke - 0 tIrthaMkaradevanA haste dIkSita vyakti bhavya hoya che. 0 tIrthaMkaradevanA sAMvatsarika dAnane grahaNa karanAro bhavya hoya che. 3 arihaMtadeva ane emanA pratimAjInI pUjAmAM vaparAtAM jaLa-caMdana dhUpa-dIpa-phaLa AdimAM jIvarUpe rahelA ekendriya jIvomAM bhavyatva hoya che. 0 tIrthakarone pravajyA svIkAranI vinaMtI karavAno jemano zAzvata AcAra che, te lokAntika devomAM bhavyatva hoya che. (jJAnadhArA-3 05 jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMtadevanI bhAvathI-bhaktithI-zraddhAthI sevA karanAra jIvamAM bhavyatva hoya che. have TUMkamAM, samyakatvane oLakhI enA mahattvane jANIe : 0 jIva-ajIva, puNya-pApa, Azrava-saMvara, baMdha-nirjarA ane mokSa A nava padArtho ja sArabhUta kahevAyelA che, tethI te te prakAre bhAvapUrvaka zraddhA ane prarUpaNA karanAramAM samakita hoya che. 0 samakita vagaranA jIvomAM samyagujJAna na hoya, samyaphacAritra na hoya, emano mokSa kadApi na thAya. (dravya) cAritra vinA jIvo siddha thaI zake che, paNa samyagadarzana vinAnA to nahi ja. samyagadarzanathI bhraSTa thayelAne bhraSTa kahevAya che. samyakatva pAmIne bhavya jIvo paramAnaMdasvarUpa mokSane avazya meLave che. nirmaLa samyakatvavALA AtmAo virati vagaranA hoya to paNa tIrthakara nAma-karma upArjana karI zake che. jema ke - zreNika mahArAjA, kRSNa mahArAjA, sulasA, rAvaNa vagere samakita jIva kadAca kAMIka pApa Acare to paNa tene karmano baMdha thoDoka ja thAya che, kAraNa ke Avo AtmA pApakArya nirdayapaNe karato nathI. a jenA gharanA AMgaNe sAdharmika Ave ane jo tenA upara sneha - lAgaNI na thAya to te lAgaNIhIna prANImAM samakitano saMdeha samajavo. je prANI samyagudarzanavALA sAdharmikane krodhathI prahAra kare che te kRpArahita prANI tribhuvanabhAnu - traNa lokanA baMdhu arihaMta bhagavaMtanI AzAtanAnuM pApa upArjana kare che. 3 A samakita ratna nAza pAme che : (1) deva dravyano nAza karavAthI, (2) sAdhu-muninI hatyA karavAthI, (3) sAdhu-sAdhvInA brahmacaryavratano bhaMga karavAthI, (4) jinazAsananI avahelanA thAya tevAM kAryothI. a mAyA-chaLa-prapaMca-kapaTa e mRtyunA sthAna samAna durgatiprada che ane saraLatA zivasukhanuM kAraNe che. sAcAmAM samakita che, mAyAmAM mithyAtva che. jina Agama viruddha bolanArane, jinAgamatA managhaDaMta artho karanArane usUtrabhASI kahevAya. emanAmAM samyagudarzana hoya nahi, AveluM hoya to Take nahi = cAlyuM jAya. (saMpUrNa) (A rIte paMcAMgI Agama ane saMvigna-gItArtha AcAryonA vivecanamAMthI samakitanI vAto ahIM jaNAvI che. AmAM skUlanA thaI hoya tenuM micchAmi dukkaDuM (jJAnadhArA-3 os jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'SAMKITT' ACCORDING TO JAINISM Shivkumar Jain Mumbai Jain philosophy can be said, to be based, on ' Fixed merits' and who ever qualifies, can occupy the position warrented by those merits. Even in case of soul salvation, whichever soul attains the norm, is acheiving the Salvation. Thus Jainism can be said to be 'Gunna-pujak' and caste-less philosophy. 'Samkitt' means the 'right belief.' If the jain-way is chosen, the soul's journey for salvation can begin with the knowledge of basic principles and production of necessary will, to proceed on the jain - way. The soul is said to be acquiring 'Samkit', when it contemplates Jain-way soul - salvation procedure as a Jain 'Shraavaka'. So it becomes necessary to get enlightened about the basics of the belief. It is belived that a 'Paapa Karma' may have been cammited at a particular time but the resultant suffering takes time, before resulting, in suffering, which may extend to next few births. Soul salvation culminates into exausting of all good and bad-deed effects, gathered by soul. No other philosophy is known to me, which prescribes the elimination of good deeds also, before salvation. 13 I. One aspect : (1) 'Aahinsaa: (Non-violence). Stretched to every living being in the heavenly, hell-based, human-animal, vegetation, fire, water, air et, al. Down to the smallest of living bodies, non-visible to human eye. However jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 ##### ######### ####### -------------- - 77 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no human existence is possible without some kind of 'Suxma Hinssa' - (Violence of the smallest living being). Therefore in the violence towards smallest living-being, Jain-soul is distressed. This is the virtue, which staunchest environmentalist can think of. This ideal is persued very vigourously by ascetics following Jain-way "Pancha Mahaavratta' and less vigourously by lay-men following Jain-way itinary. This less vigourous-practice is also much above the level of common human practice. This makes Jain-way, the most environment-conscious way. Here what I state, is the ideal before eyes. To what extent, it can be practised depends on the circumstances of individual, and the time of existance. (2) 'Sanyam : Self-restraint. (3) "Ttapasyaa' : Penance. To cut down the reaction burden of minor bad-deeds, before they are due for maturing of resultants suffering. Keeping the belly partially empty by will, is known as 'Unnodari' peneance. (4) 'Aaparigraha": Non-possessiveness is a vow recommended by Jain-way. The Jain description of salvation insists on removal of the remnants of gooddeeds also. This can be said to be, the last frontier of 'Aaparigraha'. The ideal is before the eyes. But asetics and laymen can practice this virtue, to the extent possible, looking to own circum stances. A reference to 'Paapa' and 'Punnya' gathered by 'Aaattmaa' - the soul, is made, as the general Jain belief. (5) 'Brahamacharya' i.e. celibacy, is the ideal but in broad terms, ascetics have a stringent code to be observed. Laymen have to maintain a family life, but Jain code for the laymen, is to be followed Fllohu - 3 o do misecu siltza-3 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ by a "Samkiti' regidly. Every Jain is supposed to have the knowledge of leymen code, but the various circumstances, do not allow to practice it fully and therefore there are practices to varying degrees, depending on the surrounding social circumstances, area of residence, et. al. In general Jain-way suggests twelve laymen codes to be followed and by doing so, the staunch follower is likely to be a good voyager towards salvation-path, a conscious environmentalist, a good vegetarian, a faithful marriage partner, a good parent, a good progeny, a good friend, a good citizen et. al. || Another aspect : is knowledge about (a) 'Eeshwar'. (b) The deed - Philosophy. (c) The system governing the conduct of souljourney of each 'Aaattmaa' and (d) Universal make up. All these in the light of Jain belief. II (a) 'Eeshwar' In other faiths, probably Bud-dhists are nearer Jain belief. Jain-way does not accept the thinking of an all-powerful 'Eeshwara'. Jain-way describes each "Aaattmaa' in the truely cleanest form as 'ParamaAaattmaa' and believes that no 'Aaattmaa' escapes the 'Karma-Sattaa's - deed - judgement. Jain belief is that this universe is beginning-less and end-less. No single 'Aaattmaa' or a small group of 'Aatmaa'-s have propounded the philosophy. Whatever the name given to the belief, philosophy remains the same. Before 'Mahaaveera' philosophy was described as 'Nirgranttha'way. At present it is famous as Jain'. In new 'Kaalchakra' it may be differently named. siloENRI - 3 SUIMEIRI - 3 0 0 dd allecu suldz31-3) | Isece Sllot2121-3 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ II (b) Deed Philosophy. In Jain vocabulary good-deed is 'Punnya' and baddeed is 'Paapa'. Each 'Aaattmaa' has own balancesheet like record showing the burden of good-deeds and bad-deeds. Even when 'Aattmaa' attains any new body fo[mE 'Aatmaa' has its past deed-records. Normally good-deed is giving comforts proportionate to the acquired collection. Bad-deed is giving discomfort proportionate to the acquired collection. When a gooddeed or a bad-deed is performed, resultant comfort or discomfort may result after a short time or after a time-lag of several incarnations. For the mild baddeeds the time lag before resultant discomfort allows the 'Aaattmaa' to make amends by 'Nirjaraa'. which can cut down the extent of bad-deed result. 'Nirjaraa' can be done by (i) Ttapashyaa' - penance, (ii) 'KshamaaYaachanaa' - asking pardon from one's bottom of heart, at. al. Thus for 'Aaghaathi-Karma', the removal of discomfort-load by two methods is possible. (i) By seeking pardon during time-lag or (ii) by undergoing resultant discomfort. Here there is possibility that (i) 'Aaattmaa' can undergo resultant discomfort with no 'Aaartta-roauddra Ddhyaan' i.e., strong animocity towards the vsible agent, causing the discomfort and with the understanding that the discomfort was result of own bad action, and the agent causing dis-comfort is a friend helping 'Aaattmaa' to lighten the burden. This can do entire wipe-out or a partial wipe-out, resulting in no discomfort or milder discomfort This effect can be obtained in the time-lag before maturing of resultant discom-fort. Such 'Paapa-Karma' is known as 'Aaghaatti-Karma'. (ii) 'Ghatti-Karma' which is severe in nature and results in the severe discomfort, when maturing suffering results, giving no chance to jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA-3 ## -----. 80 -------- -------- Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nullify the past bad-deed result. (iii) By mental termoil and the suffering may accompany animosity towards the visible agent causing the discomfort, Thus new bad-deeds will result for 'Aaattmaa' to face further future discomfort. This sort of action can be avoided by an approach that discomfort causing agent is a friend helping sufferer to desrease 'Paap'-burden. 'Punnya' results in camfort, and if "Aaattmaa' enjoys the comfort with pride, (the negative virtue), causing potential future discomfort instead of contemplating that because of the good-deed commited, the result is an opportunity to be utilised for advancing in the march towards soul's journey towards salvation. Here, no other "Aaattmaa' can give credit or debit of deeds, as a gift or borrowing. Aim of "Samkiti? 'Aaattmaa' is to progressively decrease the burden of good and bad-deeds. (c) The system governing the conduct of souljourney of each 'Aaattmaa'. Once 'Samkiti' 'Aaattmaa' has the will to attain the salvation, the 'Aaattmaa' is cansidered to be on the fourth rung of the ladder having fourteen rungs. Each rung is known in Jain terminology as 'Gunnesthaannaa'. The 'Aaattmaa', tries to achieve lessening burden by stopping as many as possible, new additions to 'Karma' burden as also, "Nirjaraa' i.e., ways to decrease the 'Karma' burden. Because of the progressive journey', 'Aaattmaa' attains the 'Sidddha-padda' and ends the birth-death cycle. (d) Universal make-up : One full cycle of chain of periods, consisting of two 'Aarddha Kalchakra'-s Sloterizi -33 do Hilecu sliday-3 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ where-in process is similar to monthly journey of the moon, one half of the month (Paxa) is progrssively increasing 'Chandra Kalaa' followed by decreasing 'Chandra Kalaa'. The Jain terminology describes the two 'Aarddha Kaalchakra'-s as 'Uttsarpinni' and 'Aaosarpinni'. At present we are in 'AaosarpinniAarddha-Kaalchakra'. In this period, as in others, 63- 'Shalaakaa Purusha'-s have been designated as 'exceptional humans. We are not alone in the 'Lokaalaka' and are part of the 'Aadhi-dvipa' i.e., Two and half 'Dvipa'-s. Each 'Dvipa' is a group of 'Xettra-'s and, we are located in 'Daxinna-Bharatta Xettra'. The 'Aarddha-Kaalchakra' always has six 'Aaaraa's We are in the fifth 'Aaaraa'. It is said, that fifth 'Aaaraa' end will see collapse of the Jain Philosophical 'Shaasana', which is to reappear in the next 'Aarddha-Kaalchakra', which will see a new Aarddha-Kaalchakra, and a new, 'Chovisi' of 'Ttirthhankar'-s. It can be presumed that the sixth 'Aaaraa' conditions will be so severe that Jain and Non-Jain philosophy can not survive. I have not come across any other philosophy which admits that the philosophy is likely to collapse, even for a gap of some thousan years. The various forms of 'Aaattmaa' include 'Nigodda', 'Naraka', 'loka' where 'Manushya's do not exist but other forms do exits, 'Manushyaloka', 'Svarga-loka' and 'Sid-ddhashilaa' are housing the 'Aaattmaa'-s. In short, the basis are presented for the essential knowledge of a 'Samkiti'. The vast literature is available, which is also named as 'Aaagam Suttra'-s to cunsult for further details. Here I am inclined to state that no two individuals are exactly similar. Probably no two 'Aaattmaa'-s have the perfectly identical score of 'Paapa' and 'Punnya', except the liberated ones, who have exausted the jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 ######### ------ ####### 82 ####### -- -- -- -- -- -- Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Q 'Paapa' and 'Punnya' burden in totality. No two individuals probably think and act exactly similar, as their intelligence-level differs, their circumstances deffer et. al. As such it serves best to show the path and norms to be achieved, but not compare the practice and criticize the one which is little different from one's own. An often-repeated and misunderstood word 'SarvaDdharma Sambhaao' does not mean treating all the philosophies worth the same value but tolerating the other-view without animosity in light of little knowledge about the other philosophy or the phase. 'Aanekaantta' is the key to understand a particular thing, philosophy or practice. Striving for the right of life not of humans only but the entire unliberated 'Aaattmaa' Kingdom. (ii) 'Ddeva' Differentiate between 'Svarga based Ddeva' as mortal 'Ddeva' and liberated 'Sidddha-Aaattmaa' as 'immortal 'Ddeva', who can be described 'Sid-ddhashilaa' based 'Param-Aaattamaa', who has liberation and unliberated 'Aaattmaa'-s would like to be like 'Param-Aaattmaa' for which a way has been shown. i feel like sounding a voice of caution against living only in the past. The time has its own challenges and try is requires not to allow undue gilt-consciousness and shutting of door to all the modern happenings. jJAnadhArA-3 83 4 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 jenA anuyAyIonuM paradezamAM dezAMtara (aa ane jaina dharmano paradezamAM pracAra-prasAra jaiina vidhAmAM M.A.M.Phil gUjarAta vidhApITha - prItibahena zAha amadAvAdamAM karela che. vIracaMda rAghavajI gAMdhIpara saMzodhana kArya karela che. arvAcIna samayamAM hAla vizvanA lagabhaga moTA bhAganA dezomAM jeno sthAyI thayA che. A kAraNe videzamAM jaina dharmanI pravRttiono vyApa vadhyo che. AphrikAmAM jaina dharmanI pravRttiH I.sa. 1886mAM sonAnI zodha thatA jhonisabarga ane TrAnsavAlamAM bhAratIya vyApArInA dezAMtarano pravAha cAlu thayo. A pazcima AphrikAnA kenyA, tAnjhAniyA, yugAnDA, mojhAmbika, jhAMjhIbAra, pUrva AphrikAnAM dariyAI zahero tema ja jhAmbiyA, jhImbAbave, mAlAvI vagereno samAveza thAya che. jhAMjhIbAra I.sa. 1800mAM sthAyI thanAra jaina kuTuMbomAM sAkaracaMda pAnAcaMdanuM nAma agragaNya che I.sa. 1890mAM sthAyI thanAra jaina kuTuMbomAM Do. mohanalAla mahetAnA pitAzrI prabhAzaMkara mahetA hatA. DaoN. mohanalAla mahetA 32 varSanI vaye ATha yatio pAsethI jaina siddhAMtonuM jJAna meLavyuM hatuM, tyAra pachI DaoN. mohanalAla mahetA keneDAnA TorenTomAM vasyA hatA ane jaina dharmanI pravRttio sAthe sakriya rIte saMkaLAyelA hatA. keniyA ane mombAsAmAM lagabhaga 20,000 jaina vase che. nairobImAM 2 jaina maMdiro che. nairobI jaina saMghanI sthApanA I.sa. 1927mAM 34 jaina kuTuMbo sAthe thayelI, je hAla 150 jaina kuTuMbo che. tAjetaramAM keniyA-nairobI jaina saMgha ane virAyatana InTaranezanalanA upakrame bhagavAna mahAvIranAM mUlyo vize eka seminAra yojAI gayo, jemAM bhArata, amerikA tathA bIjA dezothI ghaNA jaina pratinidhioe hAjarI Apela. jJAnadhArA-3 84 nna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barmAmAM jaina dharmanI pravRtti I.sa. 1885mAM raMgunamAM sthAyI thayelA jayapuranA zeTha kizanacaMda phugAliyA temanI sAthe rUpAnI pArzvanAthanI mUrti sAthe laI gayA hatA. temaNe I.sa. 1901mAM ghara-derAsara paNa bAMdhela. pUrva eziyAI dezomAM jaina dharmanI pravRtti: maleziyAnA kuAlAlupuramAM jaina maMdira che. thAIlenDa ane beMgakokamAM rAjasthAnathI gayela lagabhaga 100 jaina kuTuMbo che. siMgAporamAM lagabhaga I.sa. 1972thI bhAratamAMthI dezAMtara cAlu thayela. hAla lagabhaga 120 jaina kuTuMbo che. tyAM jaina samAja paNa sthapAyela che. siMgAporamAM thatA svAmIvAtsalyanI vizeSatA e che ke rasoI taiyAra karavAmAM teo rasoIyo na rAkhatA strIo jAte rasoI taiyAra kare che. hoMgakoMgamAM paNa lagabhaga 100 jaina kuTuMbo che. pazcima eziyAI dezomAM jaina dharmanI pravRtti sAudI arebiyA, omana, maskata, dubaI, abudhAbI, zArajAha, baherIna, kuvaita vagere IslAmika dezomAM sthAyI thanAra jaina kuTuMbanI saMkhyA 500-600 jeTalI che. A badhA dezomAM bhale jaina samAja nAno hoya, paNa pAyAnA saMskArothI jaina dharmanI pravRttio jIvaMta rAkhe che. dhArmika, sAmAjika, sAMskRtika pravRttio utsAhapUrvaka ujave che. I.sa. 1973mAM lesTaramAM jaina samAjanI sthApanA thaI. je hAla jaina samAja, yuropane nAme oLakhAya che. DaoN. naTubhAI zAha nAmanA gRhasthanuM A senTara khAte moTuM pradAna che. lesTaranuM derAsara I. sa. 1983mAM baMdhAyuM. je yu.ke.nuM prathama jaina derAsara che, je yu. ke.nA jaina samAjanI kalAbhAvanA ane bhaktibhAvanAnuM pratIka che. tAjetaramAM yu. ke.nA sauthI moTA maMdiranI pratiSThA pobAranA vistAramAM thaI. 80 ekara hariyALI jamIna para ozavAla esosiyezana dvArA A maMdiranI pratiSThAvidhi nimitta bahu bhaktibhAvapUrvaka 10 divasa dhArmika, sAMskRtika kAryakramo bahu utsAhapUrvaka ujavAI gayA. 1 jJAnadhArA - 3 - -- - lusic 11 || | 0 1 1 GS , L LC STTT Limbdi L 1 sAhitya jJAnasatra-3 L Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laMDanamAM insTiTyUTa oNpha jainolaoNjI dvArA jaina philaoNsaoNphInuM rIsarca levale kArya thAya che. 'ahiMsA' nAmanuM megejhina prakAzita kare che. jaina ekeDemI saMsthA lesTaramAM yuni. kakSAe jaina sIlebasa dAkhala karavAmAM saphaLa thayA che. jaina spiriTa', 'kIDa spiriTa' nAmanA megejhina dvArA tyAMnA jaina samAja ane yaMga jainsa oNpha yu. ke.nI vividha pravRttionA samAcAra maLI rahe che. AcArya zrI mahAprajJajInA netRtva heThaLa jaina vizva bhAratI laMDana dvArA prekSAdhyAna, yoga, jaina zikSaNa, svAsthyane lagatA kAryakramo zramaNa zramaNIjIo dvArA yojAya che. AcArya caMdanAjInI vIrAyatana inTaranezanala paNa jaina zikSaNa, svAsthya, mAnavasevAnAM kAryamAM joDAyela che. bRhad laMDanamAM brenTa ane hero vistAranI zALAmAM morDana TekanikanuM oDiyA vIjhyula sIsTamathI jaina zikSaNane dAkhala karavAnI zarUAta thaI, jenuM pratinidhitva DaoN. vinodabhAI kapAsIe karela che. A uparAMta yuropanA bIjA dezo jevA ke jarmanI, phrAnsa, beljiyama, iTAlI, raziyA, svITjharalenDa, jApAnamAM jaina kuTuMbo vase che. pAlanapuranA ghaNA hIrAnA vepArIo enTavarpamAM vasyA che. jApAnanA kobemAM mahAvIra jaina maMdiranuM nirmANa I.sa. 1985mAM thayuM. bhagavAna mahAvIranI pratimA muMbaIthI laI javAmAM AvelI. amerikA - keneDAmAM jaina dharmanI pravRttio : lagabhaga badhAM ja senTaromAM navapada oLI, mahAvIra janmadivasa, dIpotsavI parva, bhAIbIja, jJAnapaMcamI, kArataka pUrNimA, paryuSaNa parva vagere parvo tapa, tyAga, saMyama, tapa, jApa AdinI pradhAnatA sAthe ujavavAmAM Ave che. dareka senTara potAnI anukULatA pramANe vividha dhArmika kriyAoparvonI ujavaNI kare che. uttara amerikAnI dharmapipAsu prajAe vividha saMsthAo dvArA potAnA dhArmika tema ja mAnavIya mUlyone jIvaMta rAkhyAM che. 'jainA'nI chatrachAyA heThaLa yaMga jainsa oNpha amerikA(YJA)nI sthApanA I.sa. 1991mAM thaI. jaina yuvaka-yuvatIomAM maitrInI bhAvanA vikase jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 86 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina yuvako dareka kSetramAM kaI rIte agresara bane tema ja jaina vArasAne kaI rIte jIvaMta rAkhI zakAya tevA kAryakramo YJA dvArA yojAya che. jenA' ane YJA dvArA dara varSe adhivezana yojAya che, jemAM 3 divasa dhArmika, sAMskRtika ane sAmAjika kAryakramothI paradezanI dharatI para bhAratIya saMskRtinuM aneruM darzana thAya che. jaina vizva bhAratI, amerikA dvArA jaina dharmanAM mUlyone vaizvika oLakha maLe te dhyeyathI prekSAdhyAna, jaina zikSaNa, Arogya vagerene lagatA kAryakramo zramaNIjIonI nizrAmAM yojAya che. zrI mahAvIra jaina elyumani dvArA tejasvI vidyArthIone paradezamAM tema ja bhAratamAM ucca zikSaNa mATe skolarazipa ApavAmAM Ave che. A uparAMta brAhmI jaina sosAyaTI, kacchI jaina gurjara samAja, jaina AdhyAtmika maMDaLa, jaina ekeDamika phAunDezana opha northa amerikA vagere saMsthAo paNa kAryarata che. amerikAnI jema pravRttio sauthI prazaMsanIya gaNI zakAya. te jaina zikSaNanI pravRtti che. DaoN. pravINabhAI ke. zAha jaina zikSaNane mATe bhagIratha prayatno karI rahyA che. paradezamAM videzI dharmanI prAdhAnyatA vacce ucharatuM jaina bALaka dharma mATe zUnyAvakAza na anubhave, te mATe teoe prAthamikathI laIne koleja kakSA sudhInAM bALako mATe jaina zikSaNane lagatAM pustako taiyAra karyA che. zrI premacaMda gADA, zrImatI pallavI gADA temaja zrI mahendrabhAI zAhanuM paNa A kAryamAM amUlya pradAna che, tevuM zrI pravINabhAI jaNAve che. dara traNa varSe pAThazALAnA zikSakonuM adhivezana yojAya che ane jene zikSaNanI pravRttio mATe, tenA vyApa mATe vicAronuM AdAna-pradAna tathA zikSakone mArgadarzana ApavAnA kAryakramo thAya che. videzamAM jaina dharmanI vizeSa noMdhapAtra ghaTanAo, pravRttio ane phalazruti H 0 keliphorniyAnI polITekanika sTeTa yunivarsiTImAM Do. tArA zeThiyAnA saMcAlana heThaLa tA. 16 jUna, 2004nA roja "ahiMsA senTara'nI sthApanA thaI. "jenA' ane jena ejyu. dvArA "AcAra ane vicAramAM ahiMsAnA dhyeya'thI zarU karAyela A senTara zALAnAM vividha stare varkazopanuM Ayojana karaze. 0 honolulunI havAI yunivarsiTInA dhArmika vibhAganA ceramena DaoN. kromavela kropharDe vividha dharmono abhyAsa karyo che ane jaina dharmanA jJAnadhArA-3 = 80 kinna jaina sAhitya jJAnasatra-3] Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtonuM AcaraNa kare che. teo jaina spiriTa', 'ahiMsA TAimsa' tathA 'jainA veba porTala' sAthe saMkaLAyelA che ane zuddha zAkAhArI che. D uttara amerikAnI yunivarsiTIomAM zaikSaNika stare jaina philaoNsaoNphI eka viSaya tarIke zIkhavI zakAya te mATe teo rasa dAkhavI rahyA che. mAnavIya jIvananAM mUlyo vikasAvavAmAM tema ja AjanA vizvanI samasyAnuM nirAkaraNa lAvavAmAM jaina siddhAMto keTalA prastuta che, te DaoN. kropharDe A aMgenA seminAramAM jaNAvyuM. D DaoN. sulekha jaina, hyusTana ane DaoN. zugana jaina, dilhI dvArA inTaranezanala samara skUla phaoNra jaina sTaDIjha' zIrSaka heThaLa amerikana yuni.mAM jaina ejyukezana dAkhala karavA eka progrAmanuM Ayojana thayuM. jemAM yuropa ane amerikAnI yunivarsiTImAMthI 20 prophesaro - vidyArthIone bhAratamAM mokalavAmAM AvyA. jeo bhAratanAM jaina kuTuMbone, jaina dharmakriyAone, jaina siddhAMtone najIkathI sparzI zake tevA kAryakramanuM Ayojana thayuM. tA. 7 thI 13 julAI, 2004 daramiyAna spenanA bArselonA khAte varlDa rilIjIyasa konpharansa yojAI, jemAM 'jainA' taraphathI 13 yu.esa.e.nA, 5 yu. ke.nA ane 12 bhAratanAM pratinidhioe hAjarI ApI. varlDa komyuniTI sarvisanA ceramena ane jainaratna eNvorDa prApta karanAra DaoN. dhIraja zAha temanI karmabhUmi - janmabhUmi bidaDA, kacchamAM jainAne bidaDA sarvodaya TrasTa sAthe sAMkaLIne dara varSe meDikala kempanuM Ayojana kare che. A 20 divasa cAlatA kempamAM garIba ane jarUriyAtamaMda dardIone yu. asa.e., yu. ke. ane bhAratanA niSNAta tabIbo tathA svayaMsevakonI sevA maLe che. D zrI citrabhAnujI dvArA sthApita jaina inTaranezanala meDiTezana senTara' dvArA ghaNI videzI prajA zAkAhAra tarapha vaLI che. zrImatI pramodAbahena citrabhAnu jIvadayA kamiTI dvArA pazu-pakSIo pratyenA karuNAbhAvanI himAyata kare che. amerikAmAM gAya pratyenA atyAcArane lIdhe dUdha ane dUdhanI banAvaTo, bekarI proDakTa vagereno tyAga karI zuddha zAkAhAranI himAyata karatI tema ja pazu-pakSIne kaI rIte rakSaNa ApI zakAya tenuM prAyogika ane saiddhAMtika jJAna ApatI 'vigana sosAyaTI' sAthe paNa saMkaLAyela che. jJAnadhArA - 3 8. --- jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D pU. AcArya suzIlakumArajInAM videzI ziSyA peTa bruno videzamAM jaina dharmanAM siddhAMtonuM AcaraNa kare che. jaina yoganA vargo siddhAcalama khAte calAve che. gujarAtamAM Avela dharatIkaMpa daramiyAna 'jainA'e 6,50,000 DaoNlaranuM, lAturanA dharatIkaMpa vakhate 1 lAkha DaoNlaranuM ane sunAmI mATe 2,00,000 DaoNlaranuM phaMDa mokalela che. D yuni. oNpha heIDanabarga, jarmanInA rIsarca esosiyezane karNATakamAM jaina dharmanA projekTa vize maMjUrI Apela che. jeno dhyeya 5 thI 12mI sadImAM karNATakamAMthI jaina dharma lupta thayo tenAM saMzodhano artheno che. videzamAM jaina dharmanI pravRttiono vyApa eTalo badho che ke tene TUMkANamAM samAvavo zakya nathI. A vyApa jotAM kavi narmadanI paMkti 'jyAM jyAM vase eka gujarAtI tyAM tyAM sadA kALa gujarAta' yAda AvI jAya che. vizvanA game te khUNAmAM jaina samAja nAno hoya ke moTo paNa eka jaina vizva' racI de che. saMdarbha Web site : www. jaina.org www. jainworld.com. www. jainsamaj.com. www. jvbna.org. YJA. org. Magazines and other resources : Jain Digest Ahimsa world. Major Jain events of North America, Jain Timeline, article. Article by Mr. Satishkumar jain. - paradezamAM jaina dharma DaoN. vinoda kapAsI. jJAnadhArA-3 9 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ videzamAM jena dharmanI pravRtti | IlAbahena zAha jaina dharmanAM abhyAsu ilAbahena jainolojI muMbaI yuni. tathA varlDa jaina konphaDarezana sAthe saMkaLAyela che. paradezanI bhUmi upara ja jemaNe zvAsocchavAsa lIdho che ane tyAMnA ja vAtAvaraNa ane vyavahArathI raMgAyelI atyAranI peDhInAM bALakone dharmAbhimukha kevI rIte banAvavA! amerikA, laMDana, AphrikAmAM jainonI moTI vastI che. 150 varSa pahelAM TharIThAma thayelAM jainonI atyAre cothI peDhI cAle che, je saMpUrNapaNe tyAMnA vAtAvaraNamAM ucharIne tyAMnA ja rItarivAja ane saMskRtithI abhibhUta che. abhyAsa, bolI, rItarivAja ane paheraveza sAthe tyAMnA tahevAro paNa navI peDhI dhAmadhUmathI ujave che. navAM rItarivAjo, paheraveza ane khAnapAna jo kuTuMba, samAja ane svAthyane hAnikAraka na hoya to apanAvavAmAM chocha na rAkhavo joIe, paNa potAnA saMskAronA bhoge to nahi ja. ane eTale ja ApaNA vaDIlo satata jAgRta che ke A Adhunika peDhIne dharmathI paricita kema karavA. pUrva AphrikAmAM virAyatana InTaranezanala dvArA "Living Tirthankar Mahavir's values" upara pAMca divasanI pariSadamAM javAnuM AmaMtraNa maLyuM. 28 eprila-05nA ame kenyAnA nairobI zaheramAM pahoMcyA. tyAM ozavAla senTaranA nAmathI bhavya saMkula jaino dvArA UbhuM karavAmAM AvyuM che, je satata pravRttiothI gAjatuM rahe che. ozavAla senTaramAM pahoMcatAM ja kesara-caMdananA tilaka sAthe saMghapUjana karavAmAM AvyuM. mArI najara samakSa bhAratIya upAzrayanuM jANe dezya taravaravA lAgyuM. jainonI garimA samo kevA Atithya bhAva. vizALa haoNlanA trIje mALe lagabhaga 40 bahenoe eka mahinAnI mahenata karIne 20x10 phUTanA vistAramAM samovasaraNanI adbhuta raMgoLI kADhI hatI. A baheno kenyAmAM ja janmIne ucharI hatI. sAMjanA Aphrikana kalAkAronA mukhethI navakAramaMtranA guMjArava sAthe pariSadanuM udghATana thayuM. bIjA divase eka pradarzana yojAyuM hatuM - jJAna, jJAnadhArA -3. sAhitya jJAnasatra-3 l LOCAL GO Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane cAritra upara. pAMcathI pacAsa varSanI uMmaranA kalAkAroe potAnI AgavI rajUAtathI dravya, navatattvo, guNasthAnaka, bhAvanAo ItyAdine jIvaMta banAvyA hatA, eTaluM ja nahi dareka dazya AgaLa eka vyakti ene vistArapUrvaka ene samajAvatA hatA. vaDIlono potAnA bALako mATe kevo zubha prayAsa. pAMca divasanI konpharansamAM sauthI vadhu koIe prabhAvita karyA hoya to te hatA pAThazALAnA 700 vidyArthIo. nairobImAM jainonI khUba moTI vastI che, tethI pAThazALA paNa dhamadhame che. bALa sulabha kaMTALo pAThazALA javAno e ahIM paNa che. paNa mAvitro khUba ja jAgrata che, tethI bALakonI sAthe mAtApitA ane khAsa karIne mAtAo paNa pAThazALAmAM pahelAM bhaNavA ane bhaNAvavA jAya che. Of course bhASA aMgrejI hoya che ane badhAM sUtrone vistArathI aMgrejI bhASAmAM tema ja paDadA upara dezya ane zrAvyanA mAdhyamathI vadhu rocaka banAvavAmAM Ave che. traNa jaina maMdira tema ja gRhamaMdiro paNa che. jemAM savAra - sAMja pUjana, arcana, AratI vagere thAya che. paryuSaNa, mahAvIra jayaMtI Adi parvonI ujavaNI paNa khUba umaMgapUrvaka thAya che. mane vicAra Avyo ke bhAratanA jainomAM ane khAsa karIne yuvAnomAM A utsAha kharo ! nA. kAraNa? kAraNa amastu maLI gayuM che. je parApUrvathI cAlyuM Ave teno koI thanaganATa na hoya, jhAjho vikAsa ne vistAra na hoya. kenyAmAM paribhramaNa karatAM aneka jaina dharmasthAnakonI mulAkAta lIdhI. jemAM nakarUnI dAdAvADI mukhya che. vizALa prAMgaNamAM bhavya jinamaMdira, pUjAnAM phUlo mATe vividha phUlothI maghamaghatI phUlavADI, nAhavAnI vyavasthA, kesara-caMdananI suvidhA. pahelA mALa upara caDIne nagaradarzana karyuM. mana atyaMta pulakita thaI gayuM ane bhAratamAM ja hovAno bhAsa thayo. bhagavAna mahAvIranuM jayavaMtu zAsana 26000 varSa cAlaze ja. AjakAla paryuSaNa parva mATe jaina vidvAnone bhAratamAMthI AmaMtrita karavAno TrenDa bahu ja pracalita che. AvA vidvAno 3 thI 4 prakAranA hoya che. eka prakAra che tyAM jaIne vidhi-vidhAna, snAnAdi bhakti bhAvanA karAvavAvALAono tyAM ujavAtA vividha moTAM pUjanonA paNa teo niSNAta hoya che. bIjo samAja che je phakta vidvAnone AmaMtrIne dharmagraMthonI samajaNa saraLa bhASAmAM meLavavAno prayatna kare che. thoDAM ghaNAM vidhividhAno Avo varga paNa karato hoya che. AcArya mahAprajJa dvArA prerita (jJAnadhArA-3 91 7 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa, zramaNIono moTo varga AjakAla amerikA, laMDana vagere jagyAe jaIne dharmano phelAvo karI rahyo che. gRhastha chatAM sAdhunI samAcArI pALatAM A zramaNa, zramaNIo videzamAM prekSAdhyAnano pracAra moTA pAyA para karI rahyAM che. amerikAmAM zvetAMbaro 80%, zrImadasthAnakavALA lagabhaga 15%, 8% digaMbara ane beeka TakA jeTalA terApaMthIo vasI rahyA che, je vividha pravRttio dvArA jaina dharmane potAnA ane bALako mATe TakAvI rahyA che. varlDa jaina konphaDarezana ane laMDananI jaina insTiTyUTa dvArA hAusa opha lorDjhamAM ahiMsA divasanI ujavaNI bhagavAna mahAvIranA janma divase karavAmAM AvI. tyAM padhArelA aneka mahAnubhAvone jaina dharmanAM cunaMdA pustako bheTa ApavAmAM AvyAM. jenA pratyAghAta rUpe eka ja Imeila maLyo ke - "jagatamAM AvI philosaoNphI paNa astitva dharAve che enI mane khabara ja nahotI. jo A pustako mane na maLata to AvA jJAnathI huM vaMcita rahI jAta." varaso pahelAM jarmana skolara harmana jekobIe to jaina dharmano UMDo abhyAsa karyo che. duniyAnI AThamI ajAyabI evA vayovRddha 5. pU. jaMbUvijayajI mahArAja sAheba pAse to jApAna, amerikA, laMDanathI aneka vidvAno jaina dharmano abhyAsa karavA Ave che. AvA ja eka tibeTI ane amerikane sAthe maLIne lakhelA eka graMthane pU. jaMbUvijayajIne arpaNa karyo che. A che jaina dharmano videzamAM prabhAva. (jJAnadhArA -3 = jJAnadhArA - 3 92 : jenA sAhitya jJAnasatra-1 sAhitya jJAnasatra-3 - issuu Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 videzamAM jaina dharmanI pravRtti vaDodarA-sthita kizorabhAI patrakAra tathA kizora bATaviyA lekhaka che, ane jaina seminAramAM bhAga le che. kenyAmAM nairobI-mombAsA-dAresalAma-nakurU-kIsumu-zIkkAmAM jaina dharmanI vividha pravRttio thAya che. Azare 10000 jainasamAjanI vasatI che. nairobI-mombAsA-kIsumu-elaDoreTa ane zIkkAmAM suMdara AlIzAna zilpI banAvaTanA derAsara che tathA sthAnakavAsI digaMbara-zvetAMbara ane rAjacaMdrajI dharmanAM dharmAlaya-derAsaromAM vividha bhagavAnanI mUrtio che. tyAM dareka derAsaramAM pUjA-prArthanA, AyaMbila-mahAvIra jayaMtI ujavavavAmAM Ave che. jaina dharmanA AdhyAtmika pravacano sAMbhaLavAM tathA aMgrejI mIDiyamamAM navI peDhIne jaina dharma duniyAmAM keTalo mahAna, saMta-muninAM tapa vagere jANavA bhArata tathA anya dezomAMthI jJAnI-paMDitajI pU. suzIlamunijI-citrabhAnujIAcArya caMdanAjI-sAdhvIjI ane DaoN. kumArapALa desAI, navakAra ArAdhaka zazIkAnta mahetA vagere paradeza jaI jaina dharmanAM pravacana kare che ane praznotarI, carcA-vicAraNA karavAmAM Ave che. paryuSaNa parvamAM adbhuta kAryakramo yojavAmAM Ave che. dara varSe vividha prakAranAM pradarzano jemAM phoTA-pustako, mahAvIra svAmI bhaktAmaranA artha sAthe phoTAo zrImad rAjacaMdranA phoTA-pustaka vagere paryuSaNamAM vividha pradarzano dhamadhamatA hoya che. bALako mATe pAThazALA dara zani-ravi cAle che, ane sUtra-sAmAyika zikhavADavAmAM Ave che. dara budhavAre baheno mATenI pAThazALA jemAM sUtra tathA vidhi zikhavADavAmAM Ave che. mAtApitA, yuvAna-yuvatI, bALako ekasAthe eka ja haoNlamAM dharma-carcA pravacana sAMbhaLe che. nairobI ane mombAsAmAM osavAla jaina skUla cAle che, ane jaina dharmanuM jJAna pUjAsUtra vagere zikhavADavAmAM Ave che. caMdrazekhara mahArAja tapovanamAM saMpUrNa jainajJAna sAthe pravacana-pUjA-pratikramaNanuM jJAna ApavA paradezamAM ane bhAratamAM vividha sthaLoe mokale che. savaMtsarInA divase samasta jaina parivAra rajA rAkhe che. upavAsa paNa sArA pramANamAM thAya che. prabhAvanA jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 93 { Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa sArI thAya che. mombAsAmAM -nairobImAM navanAta taraphathI suMdara lAibrerI banAvela che, temAM dareka prakAranA sekzana sAthe pustako rAkhavAmAM Avela che. sarva prakAranAM megejhina, dareka prakAranAM pustako bhArata tathA anya dezomAMthI Ave che. jaina ArTisTa dhaMdhAkIya nairobI-mombAsAmAM kalA-kArIgarIvALA che. teo ApaNe mAnI na zakAya - kalpI na zakAya tevI raMgoLI, pizcara jevA ke caMdanabAlA - navakAramaMtra, bhagavAna mahAvIra, aSTamaMgala vagere AbehUba banAve che. A raMgoLI banAvavA 8 thI 10 divasano samaya lAge che. badhA sAthe TIma banAvI te banAve che ane dareka prajAjana A raMgoLI jovA Ave che. nyUjha pepara - TIvImAM khAsa vakhANa thAya che. dareka saMsthAnAM jaina bhavana banAvavAmAM Avela che, temAM dhArmika-sAmAjika-ArogyanA kempo - jJAtinA sabhyonA zubha-azubha prasaMgomAM vAparavA mATe upayogI thAya che. sthAnakavAsInuM jaina bhavana AlIzAna banAvavAmAM Avela che. phaMDaphALA mATe ceriTI zo - navarAtri - nATako thAya che, ane lAkho ziliMgano phALo thAya che. pramukhasvAmInA maMdiranA udghATanamAM jaina bhavana vAparavA Apela ane prazaMsA karela. dara mAse AdhyAtmika saMgha-svAmIvAtsalya bhojana thAya che. A saMghajamaNamAM lAkhopati saMpUrNa vADI sApha karavAmAM puNya gaNe che ane rAtre rasoInI taiyArI dareka kuTuMbanI baheno tathA bhAIo banAvI prasAda le che. A bhojanamAM dareka jaina Ave che. yuvaka maMDaLanI pravRttimAM 12 thI 24 kalAka navakAra mahAmaMtranA jApanuM Ayojana kare che ane ATha divasa sAro AvakAra maLe che. have bhaktAmara - uvasaggaharanA jApa paNa karavAmAM Ave che. zrI rAmacaMdrajInuM grupa paNa bahu ja pravRttizIla che. teo satsaMga zibira-pradarzana bahu ja niyamita kare che. digaMbara jaina dharma(sonagaDha)nuM moTuM derAsara che. kAnajI svAmInA haste udghATana thayela mUrtio bhAratathI banAvI mokalAvela. (Air India e Free Service Apela) dara varSe chellAM 7 varSathI paMDitajIne pravacana mATe bolAvavAmAM Avela che. yuvAna-yuvatIo mATe caMdanA vidyApIThanI sthApanA karavAmAM AvI che. temAM virAyatanamAM 400 bALako jaina dharmasUtra-aMgrejImAM-saMskRtamAM A vidyApIThamAM jJAna meLave che. dara maMgaLavAre rAtrinA 18 varSathI uparanAM bhAI-bahenonA klAsa calAvavAmAM ane 250 dharmapremIo jaina dharma, tattva, sUtra vagere ane dhArmika kAryakramo ujavavAmAM Ave che. 40 oNnararI zikSakonI TIma kAma kare che. volanTarI sevA Ape (jJAnadhArA-3 risarca 94 pha# jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. varSamAM be vAra sAdhvIjI vIrAyatanamAMthI saMpUrNa jaina jJAnavALA adhyApako khAsa Ave che. varSamAM eka vakhata dhArmika kaoNnpharansa rAkhavAmAM Ave che. temAM paradezathI ghaNA dharmapremIo bhAga laI carcA kare che. A vidyApIThanuM dhyeya sevA ane svAdhyAyano che. A vidyApIThamAM koIpaNa saMpradAyanA bhedabhAva vinA darekane AvakAravAmAM Ave che ane jaina dharmanuM jJAna ApavAmAM Ave che. temano mukhya dhyeya ApaNA jIvanamAM dararoja dharma pramANe kema vartavuM e ja che. ahIM puSkaLa seminAra, varkazopa, stavana, bhakti klAsIsa ane bhAvanAnI TInejara ane yuvAno sAthe spardhA thAya che. jyAre saMpUrNa jaina dharmanuM jJAna prApta thayA bAda vIrAyatana taraphathI varlDavAiDa Recognised sarTiphikeTa ApavAmAM Ave che. nAnAM bALakone jJAna ApavAmAM mAtA-pitAne AturatA hoya che. dara aThavADiye 15 thI 20 vidyArthI bhAratanI saMtabhUmimAM Ave che. (Disembara) ane vIrAyatanamAM dhArmika zikSaNa laI parata thAya che. khorAkamAM nona vejiTeriyanamAMthI pyora vejiTeriyana banAvyA. navakAra yaMtra-vizvabharamAM vakhaNAyela stavana maitrIbhAvanuM pavitra jharaNuM' dareka jaina parivAramAM gavAya che. daravarSe citrabhAnu amerikana bhAI-bahenane bhAratanAM jaina sthaLo : pAlitANA-sametazikhara-zaMkhezvara-pAvApurI vagere sthaLono itihAsa samajAvI mulAkAta mATe DisembaramAM lAve che. chellAM 25 varSathI jaina saMsthA pheDarezana oNpha jaina esosiyezana northa amerikAmAM sthApavAmAM Avela che. kaeNneDA paNa A ja saMsthAnA sabhya che. dara varSe athavA oNlTaraneTa jaina saMsthA dara julAImAM 1 thI 3 tArIkha ema traNa divasa judI judI jagyAe kanvenazana yojavAmAM Ave che ane vividha jaina viSaya upara parisaMvAda-pravacano rAkhavAmAM Ave che. A varSe 2006 1lI julAInA jaina senTara oNpha northana kelirphoniyAnA upakrame sAna phrAnsiskomAM sAna hAusa khAte jaina kaoNnpharansanuM bhavya Ayojana karavAmAM Avela che. ahIM 5 varSa pahelAM eka bhavya derAsaramAM ghaNA ja judA judA bloka banAvavAmAM Avela che. temAM sarva jaina parivAro bhAga le che. jevA ke derAvAsI, sthAnakavAsI, mAravADI, jaina, rAjacaMdra paMtha vagere. A derAsaramAM ghaNA ja judA judA bloka banAvavAmAM Avela che, temAM jaina parivAra, sthAnakavAsI, pratikramaNa-derAvAsI pratikramaNa, rAjacaMdrajI satsaMga, digaMbara prArthanA kare che ane AyaMbela bhavanamAM koIpaNa vyaktine AyaMbila mATenI saMgha taraphathI vyavasthA che. bALako-yuvAna-yuvatI tathA moTA mumukSu mATe uMmara pramANe jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA-3 -- 95 ##### Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThazALAmAM jaina dharmanA hAIlI kvolIphAIDa zikSaka-prophesara rAkhavAmAM Avela che. gujarAtamAMthI dara varSe DaoN. kumArapALa desAI paryuSaNamAM amerikA-keneDA jAya che ane jaina dharma upara pravacana-praznotarI-pustaka prakAzananI pravRtti karavAmAM Ave che. vIrAyatananA caMdanAjI-subhadrAjIzilApIjI temanA vividha kAryakramo karI tathA yu. ke., yu. esa. e. yunivarsiTImAM pIeca.DI. karAvI aneka navI-jUnI peDhInA jaina kuTuMbamAM jaina dharmanuM jJAna Ape che. muMbaInA rAkezabhAI AdhyAtmika pravacana ApavA mATe rAjacaMdrajInuM saMpUrNa jJAna amerikAmAM Ape che. dhyAna-zibirarAtribhojanano tyAga, sAdhanA vagere karavA pravacana Ape che. nyu jarsImAM bhavya derAsaranuM udghATana oNgasTa-2006mAM che. sarva jaina kuTuMbane upasthita rahevA phorma mokalavA-meLavI levA jAherAta thayela che ane rahevA-jamavAnI vyavasthA saMgha karaze. grupa TikiTa vagere mATe mAhitI Apela che. kobAthI DaoN. sonejI avAranavAra Ave che. 22-8-04 husTanamAM yuvAnonI zibiranuM Ayojana karavAmAM Avela, temAM sUtro ApavAmAM Avela. temAM mAtA-pitAne namaskAra ane gurunA phoTAne praNAma karavA, dararoja khorAkamAM kAMdA-lasaNa-mAMsAhArI banAvela khAdyapadArtha khAvA nahi, Alkohola-corI, zikAra-phiziMga karavA nahi. dhArmika pustaka jevA ke bAyogrAphI vAMcavA. dararoja 10 miniTa prArthanA karavI. maMdira athavA pUjArUma - be varSe bhAratanI mulAkAta laI ane dhArmika aitihAsika tIrthayAtrA karavI. sametazikhara-pAlitANA-tAraMgA-delavADAgautamezvara-kobAnI yAtrA tamArA pokeTa kharcA ochA karo. TI.vI. jovAmAM khoTo samaya na bagADo-myujhika zIkhavuM, temAM svataMtra gIto-tabalAhAramoniyama vagere vAjiMtro zIkhavA. abhyAsamAM homavarka karI levuM. nyUyorka zaheranA kvInsa nAmanA upanagaramAM jyAM pahelAM nAnuM derAsara hatuM, te ja jagyAe kula pAMca mALanI bhavya pratiSThA thaI. te sau mATe AnaMda-maMgaLano divasa hato. jaina samAjanI dareka paraMparAne AvarI letuM A prathama derAsara kahI zakAya. zvetAMbara paraMparAnA maMdiranA mULa nAyaka bhagavAna zrI mahAvIra svAmI che ane baMne bAju zrI neminAtha bhagavAna ane zrI saMbhavanAtha bhagavAna che. digaMbara paraMparAnA maMdiramAM mULanAyaka zrI AdinAtha bhagavAna che tathA bAjumAM zrI padmaprabhu tathA zrI caMdraprabhu bhagavAna birAjamAna che. be khaDagAsana pratimAomAM zrI pArzvanAtha ane bAhubalI svAmI che. mUrtio khUba ja suMdara ane bhavya che. je sarva bhaktonA cittane pulakita kare che. (jJAnadhArA -3 = 96 4 jaina sAhitya jJAnasatra-3) ihitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA -3. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIje mALe zrI digaMbara maMdiranI sAme zrImad rAjacaMdra haoNla tathA lAibrerI Avela che. paramakRpALu deva zrImad rAjacaMdranA citrapaTanI khUba bhAvapUrvaka zrI AtmasadhizAstranuM pArAyaNa karAvyuM hatuM. pU. AtmAnaMdajI, pU. bhAI nalinabhAI-vikramabhAI AvyA hatA ane bhAvavAhI bhaktipradhAna svAdhyAya thayA hatA. zrI dharamapura AzramathI pU. rAkezabhAI jhaverI sAthe mumukSuvRMda sAthe hAjarI Apela, temanA traNa mukhya svAdhyAya thayA hatA. jemAM dharma e vastu bahu gupta rahI che." te viSaya mukhya hato. padmazrI kumArapALa desAIe jaina dharmanA itihAsanI khUba ja mahattvapUrNa vistRta mAhitI ApI hatI tathA A utsavane nyUyorkanI ekatAnA pratIka tarIke biradAvyo hato. jaina samAjanA dareka phirakAnA maLI lagabhaga 20 saMto, vidvAno ane mahAnubhAvo padhAryA hatA, tethI janasamUhamAM vizeSa AnaMda vartAto hato. jemAM mukhya hatA pUjya zrI citrabhAnujI mahArAja, pUjya zrI jinacaMdrajI mahArAja, pU. AcArya zrI caMdAnAjI, pU.zrI amarendra vijayajI, pU. zrI rUpacaMdajI mahArAja, pU. zrI janakamunijI, pU. zrI devendrakIrti bhaTTArakajI mahArAja, zrI dhIrubhAI paMDita, AcAryazrI zAMtibhAI koThArI, Do. zekharacaMda jaina, zrI narendrabhAI naMdu tathA saMkula nirmANa DaoN. rajanIbhAIe karela. keniyA tathA TAnjhAniyAthI 1972mAM eziyana lokone deza choDavAnI pharaja paDelI tyAre amerikA tathA keneDAmAM ghaNAM varSothI jaina bhAIono sAro vasavATa che ane navA dezamAM DevalapamenTa mATe jarUriyAta mATe AvakAryA temAM hindI loko sAthe gujarAtI jaina lokonI vasatI sArA pramANamAM, mAravADI jainanI vasatI sArA pramANamAM thaI jatA anya dharma sAthe jaina dharmano paNa pracAra thavA mAMDyo. vaDIlone navI peDhInI dharmanA saMskAra ane ghaDatara rahe te mATe vaDIlo ciMcita hatA ja. sAdhu-sAdhvI - sAdhu je hiMmata karI krAMtikArI pagaluM bharI dezamAM saphara karavAthI jaina dharmanI lAgaNI vadhatI AvI. pU. citrabhAnu AcArya, suzIlakumArajI caMdanAjI, anya dezonI yunivarsiTImAM seminAramAM pravacana ApavA javA mAMDyA. isTa AphrikA, IMglenDa, amerikA, keneDA, osTreliyA jaina dharmanA pracArArthe niyamita paryuSaNa upara AmaMtraNa maLatA jaina dharmanA pracArane vega maLyo ane yuvaka/yuvatIone dharma pratye jijJAsA vadhavA mAMDI. padmazrI kumArapALane 2008 sudhI paradeza javAnuM cAturmAsa nakkI che. jJAnadhArA-3 na sAhitya jJAnasatra-3 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amerikAmAM chellAM 25 varSathI pheDarezana opha esosiyezana ina northa amerikA jainA'nA nAmathI oLakhAya che. tenI sthApanA thayela che, jenuM 13muM adhivezana judAM judAM zaheromAM yojavAmAM Ave che. tAjetaramAM julAI, 2005mAM keliphorniyAmAM senojha khAte jaina senTara oNpha nordhana keliphorniyAe hosTa karela hatuM. jemAM 3 thI 4 hajAra jaina bhAI-bahenonI upasthitimAM bhAratathI prakhara vaktA zrI rAkezabhAI jhaverI, anya vaktA vividha kAryakramomAM dhArmika-sAMskRtika vagere yojavAmAM Avela. senahojhamAM pAMca varSa pahelAM bhavya derAsara thayela che. losa enjalisamAM paNa derAsara che. jainonI vasatI vadhatA moTuM derAsara thayela che. keneDA-TorenTomAM paNa derAsara che, tyAM dhArmika pravRtti cAle che. tyAM saMpradAyone bhUlI sarva jaina paryuSaNa daramiyAna senojhamAM vividha holamAM derAvAsI (osavAla), terApaMthI-sthAnakavAsI-derAvAsI-digaMbara rAjacaMdranA satsaMgIo mAravADI vagere temanI paddhati pramANe eka sAthe pratikramaNa karatA hoya che. rAjacaMdrajInA satsaMgI maLatA hoya che, tethI dhArmika tahevAro eka ja divase sAthe prAraMbha thAya che. badhA sAthe maLIne pravRtti kare che. caitra mAsanI Aso mAsanI AyaMbilanI oLI karavAnI vyavasthA hoya che. yuvAnone jaina dharmanuM jJAna maLe te mATe aMgrejImAM jaina pAThazALAo AphrikA-keneDA-iMglenDa-amerikA vagere aMgrejImAM cAle che. TreinDa dhArmika zikSaka bALakonI uMmara pramANe judA judA klAsa mahinAmAM be ravivAra cAle che. aMgrejImAM paddhatisara sIlebasa taiyAra karavAmAM Ave che, temAM ApaNAM sAdhu-sAdhvI-AcAryajIno phALo mahattvano che. AcArya pU. sva. suzIla munijIe amerikAmAM nyu jarsI pAse 108 ekara jamIna para siddhAcalamanI sthApanA karI che. siddhAcalama e . esa. e., keneDA ane yuropamAM vaselA jaino mATe zraddhAnuM kendra banI cUkelI jagyA che. asaMkhya zveta nAgariko siddhAcalamanI mulAkAta laIne jaina dharmanA mahAna siddhAMtone samajamAM utAre che. siddhAcalamanI viziSTatA e che ke atre jaina saMpradAyanA tamAma phirakAo jema ke sthAnaka, derAsara, digaMbara, terApaMtha vagerenuM subhaga saMyojana che. siddhAcalamamAM ujavAtA jainonA utsavomAM agaNita zveta bhAviko umaMgathI hAjarI Ape che. pU. A. suzIla muninA saMparkamAM rahIne jaina agraNIonA protsAhanathI jaina" nAmathI jANItI saMsthAnI sthApanA karavAmAM AvI hatI. jainA jJAnadhArA-3 = 8 jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (JAINA) eTale jaina insTiTyuzana oNpha northa amerikA. A saMsthA amerikA ane keneDAmAM vasatA jainone sadasya banAve che. tenI niyamita beThako yojAya che. vahIvaTadAronI cUMTaNI thAya che. gata mahine jenA dvArA sAnaphrAnsisko khAte AMtararASTrIya jaina kaoNnpharansanuM Ayojana karAyuM hatuM. losa enjalasamAM paNa jaina maMdiro che ane atre AcArya caMdanAjInI ziSyAo satata upasthita rahe che. AcArya caMdanAjInA ziSyo ghaNA ejyukeTeDa hovAthI Adhunika paddhatithI jaina pAThazALA zarU karI zakyA che. kAraNa paradezanAM bALako samajyA vinA AMdhaLI vidhimAM mAnatA nathI. dareka savAlanA javAba vaijJAnika kAraNa - javAba saMtoSakAraka maLe to ja dhArmika vidhi ke abhyAsamAM joDAya che. AyaMbila-paryuSaNa daramiyAna upavAsa zA mATe karavA ? zA mATe zAkAhArI ja rahevuM, IDA, baTeTA, kAMdA, lasaNa, dArUno tyAganA phAyadA vaijJAnika kAraNathI samajAvavAmAM Ave ane gujarAtI vAMcatAM, lakhatAM, bolatAM na hovAthI aMgrejImAM sarasa rIte samajAvI jJAna ApatA paradezamAM jaina dharmanI lAgaNI vadhatI jAya che. ane dareka praznonuM nirAkaraNa thAya che. dhArmika sAthe sAMskRtika sAmAjika-ceriTI vagere kAryakramo thatA hovAthI jaina samudAya sAthe thaI zake, jeno jaza bhAratanA sAdhu-sAdhvI bhaNelA-jaina dharmano pracAra mATe sapharane AbhArI che. jainA' saMsthA dhArmika vagerenI veba sAIDathI darekane mAhitI maLe che. osTreliyAmAM melaborna - sIDanImAM haju jaina dharmanI pravRtti nathI thatI, kAraNamAM koI jUnI peDhInI vyaktie pahela nathI karI. zani-ravimAM samaya meLavatA nathI. phakta parthamAM ja jaina pravRtti zani-ravi cAle che. uvasaggahara bhakti grupanI sthApanAnA prayatno cAlu che. dareka sthaLe nAnA derAsaranI sthApanA thayela che ane parthamAM saMvazrI pratikramaNa dara varSe thAya che ane temAM 70 thI 100 bhAIo-bahenonI hAjarI hoya che. dhIme dhIme jaina pustako tathA megejhino maMgAve che ane kadAca keniyAnA jaino tyAM nairobI jevuM derAsara upAzraya banAvaze. - dubaI, mastaka, abudhAbI, DorA vagere Araba kanTrImAM jaina derAsara, jaina bhavananI sthApanA karavAmAM AvI che, ane paryuSaNamAM pravacanamALA, pUjA, pratikramaNa, svapanAno progrAma tathA zobhAyAtrAnuM Ayojana karavAmAM Ave che ane dararoja prabhAvanAmAM upayogI vastuo ApavAmAM Ave che, ane dara varSe jaina kuTuMbanI DIrekTarI banAvavAmAM Ave che. (jJAnadhArA- 99 jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svITjharalenDa, holenDa, phrAnsa, ITAlI, beljiyama, jarmanI ane lIsTeraTeIna vagere dezomAM nAnA bloka tathA baMgalAmAM ghara-derAsaranI sthApanA karI dharmAlaya banAvI navakAramaMtranA jApa tathA anya pravRtti karavAmAM Ave che. pAlanapurathI AvelA tamAma gujarAtanA yuvAna evA hIrAnA vepArI ke jeo mukhyatve jaina che, beljiyamanA bruselsamAM sArI rIte sthAyI thaI cUkyA che, teoe beljiyamamAM jaina dharmanI sArI pratiSThA UbhI karI che ane satata zAkAhArano pracAra karI rahyA che. jarmano haMmezAM jainavAdamAM UMDo rasa letA AvyA che, kAraNa ke temane zraddhA beThI che ke jainavAda pAse paryAvaraNa jIvana, vyaktigata Arogya ane pUrNasthiratA tathA jIvanane lagato zistabaddha, vaijJAnika abhigama che. jarmanoe ghaNA parisaMvAdo ane pariSadomAM tIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmIe parivartana pAmatA samaya sAthe anukULa thAya tevI zraddhA pUrI pADavAnuM sareAma jAhera karIne jaina dharmanA vikAsane rakSaNa pUruM pADyuM che. laMDanamAM jaina dharmanI pravRttimAM lesTaramAM trIjA varasathI bhavya derAsaranI sthApanA thayela che. vembalImAM ravivAre jaina pravRtti thAya che. paryuSaNamAM pravacana, pUjA, stavana vagere mahAvIra svAmInA svapanA uchANIthI ghare laI javAnI ane dareka samAjanA jainone AmaMtraNa ApavAmAM Ave che. dareka zaheramAM navAM navAM derAsaro banAvavAthI najIkanA vistAravALA dararoja bALako-yuvAna-yuvatIo prArthanA-pUjA-dhyAna jevI pravRtti kare che ane svAmI-vAtsalyanuM Ayojana thAya che. ahIM tapazcaryA, pAraNA, utsavo yojAya che. paryuSaNa, mahAvIra jayaMtI vagere parvo ujavAya che. preraNAdIpa" ane "jaina spiriTa" (U.K.) jevA megejhino pragaTa thAya che. videzamAM terApaMthI zramaNIjIo paNa jaina dharmano pracAra-prasAra kare che. (jJAnadhArA-3 jJAnadhArA-3] 100 # jena sAhitya jJAnasatra-3) nya jJAnasatra-3 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma-siddhAMta ke anusAra vaizvika vyavasthA (ema.e., pIeca.DI. tattvajJAna ke Do. utpalA modI - muMbaI / prAdhyApaka, vizva dharma ke abhyAsI, jainolojI ke prAdhyApaka, aneka parisaMvAdameM hissA liyA hai| karma kA sAmAnya artha kriyA/pravRtti hai / karma arthAt kucha karanA / mana, vacana evaM zarIra ke dvArA kI jAne vAlI sampUrNa kriyA/pravRtti ko karma kahA jA sakatA hai / pudgala kI teIsa prakAra kI vargaNAoM meM eka kArmaNa vargaNA hai / kArmaNa vargaNA AtmA kI acchI-bUrI pravRtti ke nimitta se AkRSTa hokara AtmA ke sAtha sampRkta ho jAtI hai / AtmA se sambaddha inhIM vargaNAoM ko karma kahate hai / ye karma AtmA kI kSamatAoM para AvaraNa DAlate hai, unheM avaruddha karate hai tathA AtmA ko paratantra banAkara choTe duHkhoM kA pAtra banAte haiM / jo saMsArI ho aura karmagrasta na ho aisA eka bhI jIva nahIM hai, aura na hI ho sakatA hai / saMsArI honA yahI siddha karatA hai ki kisI na kisI prakAra ke karmoM se baMdhanagrasta hai hI / jisa dina saMsAra se mukta ho jAyegA, saMsAra kA baMdhana hI nahIM rahegA, basa usI dina jIva karma-jaMjIra se bhI sadA ke lie mukta ho jAyegA / jisa dina karma-baMdhana se mukta hogA usa dina saMsAra ke baMdhana se mukta hogA / kyoMki saMsAra kA AdhAra karmoM para hI hai / karmajanya saMsAra aura punaH saMsArajanya karma, isa taraha donoM hI eka-dUsare ke kAryakAraNa banakara janyajanaka hote hai ! karma se saMsAra banatA hai / saMsAra meM punaH karma baMdhate hI jAte hai / phira saMsAra bar3hatA hI jAtA hai aura phira karmoM kA baMdhana bhI baMdhatA hI jAtA hai| usI taraha karma dvArA saMsAra aura phira saMsAra dvArA karma, yaha krama ananta kAla taka calatA hI rahatA hai| prazna yaha hai ki kyA hame karmacakra se chuTakArA mila sakatA hai ? jarUra naye karma bA~dhane hI baMdha kara diye jAya aura sAtha hI bhUtakAla jAnadhArA-3 101 mana sAhitya FIGEN-3) - - - - - .. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke samasta pUrAne karmoM kA kSaya nirjarA kara dI jAya to yaha jIva karmabaMdhana se sarvathA mukta ho jaayegaa| ___ mukta aura saMsArI yaha do mUlabhUta avasthA jIvoM kI hai / mukta jIva sabhI sarvathA sarva karma rahita hote hai, aura saMsArI jIva karma se baMdhe hai| saMsAra kA kAraNa karma hai aura karma ke kAraNa hI saMsAra cala rahA hai / ata: mUlabhUta kAraNa svarUpa karmoM kA kSaya hone se saMsAra me mukti milatI hai / yAnI yahI mokSa hai| mere karmoM kA kartA maiM svayaM haiM, na koI anya / maiMne hI rAgadveSAdi dvArA jo pApapravRtti kI hai isI pApa ke bane hae piNDa ko karma kahate hai / maiMne hI karmoM ko banAyA hai / mere hI banAye hue hai| na sA jAI, na tat jINI, na tat kulaM na tat ThANaM / jattha jINo aNataso, na janmA ne muA || aisI koI jAti nahIM hai, aisI koI yoni nahIM hai, aisA koI kula nahIM hai, aisA koI sthAna (kSetra) nahIM hai, jahA~ para jIva anaMtabAra na janmA ho aura na marA ho, arthAt samasta bahmANDa kI ekendriya se paMcendriya taka kI sabhI jAtiyoM meM, 84 lAkha jIva yoniyoM meM, sabhI kala meM, sabhI sthAnoM (kSetroM) meM yaha jIva anaMtabAra janma-maraNa dhAraNa kara cukA hai| __jaina paramparA meM saMsArI kI pratyeka kriyA athavA pravRtti karma kahalAtI hai / jaina paribhASA meM isako bhAvakarma kahate hai / isI bhAvakarma arthAt jIva kI zarIra, vANI evaM mana kI kriyA ke dvArA jo pudgala Akara AtmA ko cipaka jAte hai, unake jainadarzana meM dravyakarma kahA jAtA hai| _ 'jaina-siddhAMta dIpikA' meM kahA gayA' - "AtmapravRtyA kRSTAstatyAyogya pudgalAH karma / " AtmA kI pravRtti ke dvArA AkRSTa evaM karma rUpI meM pariNata hone yogya pudgaloM ko karma kahate hai / 'jainadarzana' meM sRSTikartA ke rUpa meM Izvara ko svIkAra nahIM karate hai / unake anusAra jagat kI vividhatA karmakRta hai| karma kA kartA prANI hai| vaha karma kA baMdhana karatA hai / phira karma use apanA phala dete hai, isa prakAra yaha krama calatA rahatA hai / zAladhArA-3 mama 102 mana sAhitya SIMern-3) - - - Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzana meM mana, vacana evaM kAyA kI pravRtti ko yoga kahate hai / isase karma kA AkarSaNa hotA hai / use dravyakarma kahA jAtA hai / dravyakarma ke jJAnAvaraNIya Adi aneka bheda - prabheda hai / cAra gati rUpa yaha saMsAra hai jisameM jIvoM kA paribhramaNa satata hotA rahatA hai / saMsArI jIva apane karma ke anusAra cAroM gati meM ghUmatA rahatA hai / ataH saMsArI jIva kA lakSaNa karate hue pU. haribhadrasUri mahArAja ne 'zAstravArtA samuccaya' graMtha me kahA yaH kartA karmabhedAnAM bhoktA karma balasya ca / saMsartA parinirvANa sAvAtmA nAnyalakSaNa: // 1 jo karma kA kartA hai aura kiye hue karma ke phala ko bhoganevAlA hai, saMsAra meM satata jo ghUmatA rahatA hai, vaha jIva hai / yahI AtmA kA lakSaNa hai, 'sR' - gati dhAtu se saMsAra zabda niSpanna huA hai, arthAt satata gatizIla jo hai vaha saMsAra hai / janma-maraNa ke cakra se chUTanA hI mokSa hai / samasta saMsAra kA svarUpa seMkaDoM prakAra kI vicitratAoM, vividhatAoM evaM viSamatAoM se bharA par3A hai / isakA kAraNa karma hai / yadi karma na hotA to yaha dikhAI par3atI vicitratA bhI nahIM hotI / Apa dekheMge ki saMsAra meM koI sukhI hai to koI duHkhI, koI rAjA hai to koI raMka, koI amIra hai to koI garIba, koI buddhimAna catura hai to koI buddha-mUrkha hai / koI sAkSara - vidvAna hai to koI nirakSara, koI rogI hai to koI nIrogI Adi bahuta vicitratA dekhane ko milatI hai, vaha sabhI apane apane karmabaMdha kA natIjA hai / yaha saMsAra kI kaisI vicitratA hai ! jainadarzana ke anusAra kRta karmoM kA phala bhoga kisI-nakisI rUpa meM avazya prApta hotA hai / 'kaDANa kammANa Natthi mokkho' / jo karma kiye hai unakA phala bhoge binA chuTakArA nahIM mila sakatA / kintu karma kI avasthAoM meM samaya, zakti, rasa Adi ke vipAka ko kama, adhika evaM parivartana bhI kiyA jA sakatA hai / jaina ke anusAra kucha karma niyata vipAkI hote hai, kucha aniyata vipAkI jJAnadhArA-3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 903 -- Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hote haiM / jinakA vipAka niyata hai unameM kisI bhI prakAra se herApherI nahIM kI jA sakatI / ve karma jaina paribhASA meM nikAcita karma kahalAte hai / jina karmoM kA baMdha tIvra kaSAya ke dvArA huA hai ve pragAr3ha karma hai, unakA vipAka niyata hotA hai / isake viparIta jIna karmoM ko baMdhana ke samaya kaSAya kI alpatA hotI hai ve aniyata - vipAkI karma hai arthAt unake phala evaM samaya meM parivartana kiyA jA sakatA hai / jaina-karmasiddhAMta kI saMkramaNa, udavartanA, apavartanA, udIraNA evaM upazamana kI avasthAe~ karmoM ko aniyata vipAka kI aura saMketa karatI hai / karma-siddhAMta ke saMdarbha meM eka vicAraNIya prazna hai ki kyA vyakti apane kiye hue zubha-azubha karmoM kA phala dUsare vyakti ko de sakatA hai athavA nahIM de sakatA ? __jainadarzana ke anusAra prANI ke zubha-azubha karmoM ke pratiphala meM koI bhAgIdAra nahIM bana sakatA / jo karma karatA hai usako usakA phala bhoganA par3atA hai| uttarAdhyayana sUtra' meM spaSTa ullekha milatA hai ki - "usake daHkha ko na jJAtijana bAMTa sakate hai aura na mitra, putra. baMdhujana, vaha svayaM akelA hI prApta duHkhoM ko bhogatA hai, kyoMki karma kartA ke pIche calatA hai / " 'bhagavatI sUtra' meM bhagavAna mahAvIra ne spaSTa rUpa se kahA hai ki - "prANI svakRta sukha-duHkha kA bhoga karate hai, parakRta sukha-duHkha kA bhoga nahIM karate hai|" karma kI avasthA : jainadarzana meM karma kI baMdha Adi daza avasthAe~ mAnI gayI hai / jaina paramparAnusAra AtmA baMdhana svataH nahIM hotA hai, ataH isakA koI nimitta kAraNa avazya honA cAhie / jaina karma-siddhAMta niyativAdI nahIM hai aura svacchandatAvAdI bhI nahIM hai / jIva ke pratyeka karma ke dvArA kisI na kisI prakAra kI zakti utpanna hotI hai, jo apanA kucha na kucha prabhAva dikhAe binA nahIM rahatI / karma baMdha ke prazcAt usake phala bhoga taka karmoM kI dazAoM meM bahuta kucha parivartana saMbhava hai / yaha saba jIva kI Antarika pavitratA aura puruSArtha para nirbhara hai / jIva ke zubha-azubha bhAvoM ke Azraya se utpanna honevAlI karmoM kI ina dazAoM/avasthAoM ko jaina Agama meM jJAnadhArA- 3 1 04 mana sAhitya SITENA-3) - - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'karaNa' zabda se jAnA jAtA hai / karaNa dasa hote hai, jo karmoM ke vibhinna avasthAoM kA citraNa karate haiM / ___(1) bandha, (2) sattA, (3) udaya, (4) udIraNA, (5) utkarSaNa, (6) apakarSaNa, (7) saMkramaNa, (8) upazama, (9) nidhatta, (10) nikAcita / (1) gandha : yaha AtmA aura karma kI ekIbhUta avasthA hai / karma ke paramANuoM kA AtmA ke sAtha ekameka ho jAnA hI bandha hai / . (2) sattA : karmabaMdhana ke bAda aura phala dene se pUrva bIca kI sthiti ko sattA kahate hai / sattAkAla meM karma astitva meM to rahatA hai, para sakriya nahIM hotA / (3) udaya : jaba karma apanA phala denA prArambha kara dete hai, use udaya kahate haiM / phala dene ke pazcAt karma kI nirjarA ho jAtI hai / udaya do prakAra kA hotA hai - pradezodaya aura phalodaya / karma kA apanA apane cetana anubhUti karAye binA hI, nirjarita honA pradezodaya kahalAtA hai / jese - acetana avasthA meM zalyakriyA kI vedanA kI anubhUti nahIM hotI, yadyapi vedanA kI ghaTanA ghaTita hotI hai, isI prakAra binA apanI phalAnUbhUti karavAye jo karma paramANu Atma se nirjarita ho jAte hai unakA udaya 'pradezodaya' kahalAtA hai / tathA karma kA apanI phalAnubhUti karAte hue nirjarita honA phalodaya kahalAtA hai| (4) udIraNA : apane niyata kAla se pUrva hI pUrvabaddha karmoM kA prayAsapUrvaka udaya meM lAkara unake phaloM ko bhoganA udIraNA kahalAtI hai| (5) utkarSaNa : pUrvabaddha karmoM kI sthiti aura anubhAga ke bar3hane ko utkarSaNa kahate hai. / navIna baMdha karate samaya AtmA pUrvabaddha karmoM kI kAla-maryAdA aura tIvratA ko bar3hA bhI sakatA hai / kAlamaryAdA aura tIvratA ko bar3hAne kI yaha prakriyA utkarSaNa kahalAtI hai| - - - - - -- - - - - - nidhArA-3 - - - - jaina sAhitya jJAnasatra-3 - - 105 -- - - - - - - - - - -. - - - - - - TTTT - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) apakarSaNa : pUrvabaddha karmoM ke sthiti aura anubhAga ke ghaTane ko apakarSaNa kahate haiM / isa prakriyA se karmoM kI kAlamaryAdA aura tIvratA ko kama kiyA jA sakatA hai / karmabaMdhana ke bAda baMdhe hue karmoM meM ye donoM hI kriyAe~ hotI haiM / azubha karmoM kA baMdha karanevAlA jIva yadi zubhabhAva karatA hai to pUrvabaddha karmoM kI sthiti aura anubhAga arthAt samayamaryAdA aura phala kI tIvratA usake prabhAva se kama ho jAtI hai / yadi azubha karma kA baMdha karane ke bAda aura bhI adhika kaluSita pariNAma hote hai to usa azubha-bhAva ke prabhAva se unake sthiti aura anubhAga meM vRddhi bhI ho jAtI hai / isa prakAra isa utkarSaNa aura apakarSaNa ke kAraNa koI karma zIghra phala dete haiM tathA kucha vilamba se / kisIkA karmaphala tIvra hotA hai tathA kisIkA maMda / (7) saMkramaNa : saMkramaNa kA artha hai parivartana / eka karma ke aneka avAntara/upabheda hote haiM / jaina karma-siddhAMta ke anusAra karma kA eka bheda apane sajAtIya dUsare bheda meM badala sakatA hai, avAntara prakRtiyoMkA yaha adala-badala saMkramaNa kahalAtA hai / saMkramaNa meM AtmA navIna baMdha karate samaya pUrvabaddha karmo kA rUpAntaraNa karatA hai / (8) upazama : udaya meM A rahe karmoM ke phala dene kI zakti ko kucha samaya ke lie dabA denA, athavA kAlavizeSa ke lie unheM phala dene se akSama banA denA upazama hai / upazamana meM karma kI : sattA samApta nahIM hotI, mAtra use kAlavizeSa ke lie phala dene se akSama banA diyA jAtA hai / isa avasthA meM karma, rAkha se dabI agni kI taraha niSkriya hokara sattA meM bane rahate haiN| (9) nidhatta : karma kI vaha avasthA nidhatta hai, jisameM karma na to avAntara bhedoM meM saMkramita yA rUpAntarita ho sakate haiM aura na hI asamaya meM apanA phala pradAna kara sakate hai, lekina karmoM kI sthiti aura anubhAga ko kama-adhika kiyA jA sakatA hai / arthAt isa avasthA meM karmoM kA utkarSaNa aura apakarSaNa to saMbhava hai, para udIraNA aura saMkramaNa nahIM / jJAnadhArA-3 LL 10 mana sAhitya SIHARI-3) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) nikAcita : karma-baMdhana kI pragAr3ha avasthA nikAcita hai / karma kI isa avasthA meM na to usake sthiti aura anubhAga ko hInAdhika kiyA jA sakatA hai, ne samaya se pUrva usakA upabhoga kiyA jA sakatA hai tathA na hI karma apane avAntara bhedoM meM rUpAntarita ho sakatA hai / isa dazA meM karma kA jisa rUpa meM baMdhana hotA hai, use usI rUpa meM bhoganA par3atA hai, kyoMki isameM utkarSaNa - apakarSaNa, udIraNA aura saMkramaNa cAroM kA abhAva rahatA hai / isa prakAra jaina karma-siddhAMta meM karma meM phalavipAka kI niyatatA aura aniyatatA ko samyak prakAra se samanvita kiyA gayA hai tathA yaha batAyA gayA hai ki jaise jaise AtmA kaSAyoM se mukta hokara AdhyAtmika vikAsa kI dizA meM bar3hatI hai, vaha karma phala-viSayaka niyatatA ko samApta karane meM sakSama hotA jAtA hai / karma kitanA balavAna hogA yaha bAta kevala karma ke bala para nirbhara nahIM hai, apitu AtmA kI pavitratA para bhI nirbhara hai / ina avasthAoM kA citraNa yaha bhI batAtA hai ki karmoM kA vipAka yA udaya honA eka alaga sthiti hai tathA usase navIna karmoM kA baMdha honA na honA eka alaga sthiti hai / kaSAyayukta AtmA karmoM ke udaya meM navIna karmoM kA baMdha karatA hai / isake viparIta kaSAyamukta AtmA karmoM ke udaya meM navIna baMdha nahIM karatA, mAtra pUrvabaMdha karmoM kI nirjarA karatA hai / karmoM kI sthiti : baMdhe hue karma jaba taka apanA phala dene kI sthiti meM rahate haiM, taba taka kI kAla maryAdA hI karmoM kI sthiti hai / jaina karma - siddhAMta ke anusAra pratyeka karma AtmA ke sAtha eka nizcita avadhi taka baMdhA rahatA hai / taduparAnta vaha per3a meM pake phala kI taraha apanA phala dekara jIva se alaga ho jAtA hai / jaba taka karma apanA phala dene kI sAmarthya rakhate haiM taba taka hI kAlamaryAdA hI unakI sthiti kahalAtI hai / jaina karmagraMtho meM vibhinna karmoM kI pRthak-pRthak sthitiyA~ udaya meM Ane yogyakAla batAI gaI haiM / ghAtI - aghAtIkarma : AtmA ke sAtha cipakanevAle karma pudgaloM ko do bhAgoM meM bAMTA gayA hai - ghAtIkarma aura aghAtIkarma / jJAnadhArA-3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 107 #### ---- --- Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) ghAtIkarma : jo karma-pudgala AtmA se cipakakara AtmA ke mukhya yA svAbhAvika guNoM kI ghAta karate haiM - unakA hanana karate haiM, unako ghAtIkarma kahate haiM / ina karmoM kA mUloccheda hone se hI AtmA sarvajJa yA svadarzI bana sakatI hai / jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura aMtarAya ye cAra ghAtIkarma kahalAte haiM / (kha) aghAtIkarma : jo karma AtmA ke mukhya guNoM kA ghAta nahIM karate, unako hAni nahIM pahu~cAte, ve aghAtIkarma kahalAte haiM / ghAtIkarmoM ke abhAva meM ye karma panapate nahIM, usI janma meM zeSa ho jAte hai / vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra - ye cAra aghAtIkarma haiM / ghAtIkarma cAra aura aghAtIkarma cAra mila ke mukhya ATha prakAra ke karma hai| __ karma-siddhAMta yaha mAnakara calatA hai ki jIva dvArA kiye hue karmoM kA apane phaloM se ghaniSTha sambandha hotA hai / pratyeka karma kAla krama meM apanA phala avazya detA hai / isakI dUsarI mAnyatA yaha hai ki pUrvakRta karmoM ke phala kA bhoktA karma karanevAlA vyakti hI hotA hai arthAt pUrvavartI karmoM kA kartA hI usake bhAvi pariNAmoM kA bhoktA hotA hai / jaina karma-siddhAMta yaha bhI mAnakara calatA hai ki yadi jIva apane kiye hue karmoM ke phala kA bhoga vartamAna jIvana meM nahIM kara pAtA hai to use apane karmoM ke phalabhoga hetu bhAvI janma grahaNa karanA par3atA hai / isa prakAra jaina karma-siddhAMta ke sAtha punarjanma kI avadhAraNA bhI jur3I huI hai| __ karma-siddhAMta kI uparyukta mAnyatAoM ke ullekha AcArAMga, sUtra kRtAMga, uttarAdhyayana, sthAnAMga, bhagavatI, prajJApanA Adi meM upalabdha hai / AcAraMga meM spaSTa ullekha hai ki - "kAmabhogoM meM Asakta jana karmoM kA saMcaya karate rahate haiM aura ina karmoM ke phalasvarUpa ve punaH punaH janma dhAraNa karate rahate hai|" sUtrakRtAMga meM karma aura usake phala ke pArasparika sambandha ko abhivyakta karate hue kahA gayA hai ki - "jo vyakti jaisA karma karatA haiM usake anusAra hI use usa janma yA bhAvI janma meM phala milatA hai|" jJAnadhArA-3 mama 108 mana sAhitya jJAnasatra-3) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa 'sthAnAMga sUtra' ke eka ullekha se bhI karma - punarjanma kI mAnyatA kA vikAsa parilakSita hotA hai, jahA~ spaSTa kahA gayA hai ki loka meM kiye hue sucIrNa karmoM ke sukhadAyI phala isa loka meM mila sakate hai, isa loka meM nahIM milate haiM, to paraloka meM sukhadAyI phala milate haiM / isI prakAra duzcIrNa karma kA duHkhaphala bhI ihaloka athavA paraloka meM milatA hai / 'bhagavatI sUtra' meM bhagavAn mahAvIra svayaM spaSTa rUpa meM kahate haiM ki - "manuSya svakRta kriyA, duHkha aura vedanA kA bhoga karatA hai, parakRta kA nahIM / " karmoM kA kartA hI usake phaloM kA bhoktA hai / jo karma hai unakA nipahArA do prakAra se hI saMbhava hai yA to inheM bhogA (vedA) jAye yA inako tapasyA ke dvArA kSaya kiyA jAye / jaina karma - siddhAMta kI mahattvapUrNa vizeSatAe~ : (1) karma eka sArvabhauma niyama hai, jo sabhI saMsArI jIvoM ko prabhAvita karatA hai / - (2) yaha apane Apa meM eka aisA paudgalika (bhautika) phala hai, jo AtmA ke dvArA vizeSa prakAra ke pAramANavika samudaya ( skandhoM ) ko grahaNa kara, unameM apanI AdhyAtmika dazAnusAra ( jisa meM kaSAyika dazA evaM pravRtyAtmaka dazA - donoM kA samAveza hotA hai / ) phala zakti kA utpAdana kara bhogA jAtA hai / (3) pratyeka saMsArI AtmA ke sAtha karma kA sambandha pravAha rUpa se anAdikAla se hai / (4) karma ke baMdhana ke bAda usameM parivartana kI guMjAiza hotI hai / (5) karma ke kartA evaM bhoktA AtmA svayaM hai / (6) karma-phala- dAna AtmA ko svataH milatA hai Adi bAhya mAdhyama se nahIM / - E (7) AtmA hI apane puruSArtha dvArA anAdikAlIna baddha-avasthA se mukta ho sakatI hai| ---- kisI Izvara (8) AdhyAtmika sAdhanA kA sArA mArga naye karma ke baMdhana ko rokane tathA baddha karmoM ke prabhAva se mukta hokara unheM AtmA se dUra karane kI prakriyA ke rUpa meM hI hai / (9) samagra karmoM kA kSaya mokSa hai / jJAnadhArA-3 109 naina sAhitya jJAnasatra - 3 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama apane vicAroM aura kArya ke anusAra bhAgya - nirmANa karate hai / Aja hama jo kucha hai vaha hamAre hI pUrvajanmoM kA phala hai / hamArI vartamAna avasthA ke lie hama hI jimmedAra hai / koI hamArA kucha acchA yA burA nahIM kara sakatA / hama jaisA karma karegeM vaisA hI phala hama pAyeMge / aisA kabhI saMbhava nahIM hai ki " kare koI aura bhare koI / " hamAre karma kA phala, yA dUsare ke kiye hue karma kA phala koI dUsarA bhogate yA hama bhogate, aisA kabhI hoI nahIM sakatA / hama karma ke phala se bhAga bhI nahIM sakate / karma karane ke lie hama svatantra hai, lekina usake phala bhugatane meM svatantra nahIM hai, karma kI sattA hI sarvoparI hai / hamAre karma anusAra hI hameM phala kI prApti hotI hai / - - yadi hama isa tathya ko, AtmA ke isa gupta rahasya ko - acchI taraha samajha le to apane bhaviSya kA aisA sundara nirmANa kara sakate haiM ki hamArA patana to rUka jAyegA aura kramazaH U~ce-U~ce uThate jAyegeM (AdhyAtmika dRSTi se) jaba taka ki jIvana ke lakSya ko prApta na kara le / " AdhyAtmika vikAsa ke sarvocca zikhara para pahu~cakara hama paramAtmasvarUpa ko bhI prApta kara sakate hai / pratyeka AtmA jInameM akhUTa anaMta jJAna, zakti, vIrya Adi hai, vaha prayatna vizeSa se paramAtmA bana sakatA hai / karma - siddhAMta ko samajanA, pahacAnanA, basa phira inase bacanA, aura mukta banane kI koziza kare, basa yahI zubha kAmanA ke sAtha virAma pAmatI hU~ / saba loga karma - siddhAMta kA sahI svarUpa samajhakara karmakSaya kI dizA meM agrasara hokara antima-dhAma mukti ko yathA zighra prApta kare, isI zubhecchA ke sAtha.... // sarve karmarahitAH bhavantu // jJAnadhArA-3 110 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LIVERY karma-siddhAMta ke anusAra vaizvika vyavasthA ema.e., pIeca.DI. somaiyA koleja DaoN. gItA mehatA ghATakoparameM jaina adhyayana vibhAga ke uparI hai| bhautika dRSTi se karma-siddhAMta eka kAraNa hI hai, yaha sabhI vaijJAnika prayogazAlAoM meM vidita ho cukA hai ki kriyA aura pratikriyA donoM samasamAna hotI hai / AdhyAtmika dRSTi se karma eka naitika pratikriyA kA niyama hai, jisase na sirpha pratyeka karma kA vipAka hotA hai balki jo kAraNa ko karma rUpAMtarita karatA hai, vaha usase prabhAvita bhI hotA hai / ___DaoN. rAdhAkRSNan ise 'naitika zakti ke saMgraha kA niyama (Law of Conservation of Moral Energy)' kahate hai / 'kAraNa' bhUtakAla kI avasthA meM se utpanna hotA hai / isake kAraNa jAdU kI kalpanA aura Izvara-icchA para chor3a dene kI mAnasika vRtti kama ho jAtI hai / karma-siddhAMta : vizva ke kAraNa kArya-siddhAMta meM karma-siddhAMta nihita hai / vizva meM sabhI kAryoM ke kAraNa hote hai kAraNa ke binA koI bhI kArya saMpanna nahIM hotA / usI taraha jo bhI karma hama karate haiM usakA pariNAma hotA hI hai / karma kA pariNAma vyaktigata, sAmAjika yA vaizvika asara bhI chor3atA hai / karma-siddhAMta eka sAtha kAraNa bhI hai aura pariNAma bhI hai, kyoMki pratyeka karma se eka prakAra kI zakti utpanna hotI hotI hai, jo usI prakAra hamArI ora AtI hai| yadi hameM hamAre jIvana meM sukha cAhie to hameM sukha ke hI bIja bonA sIkhanA caahie| hamAre jIvana ke pratyeka kSaNa meM hamAre sAmane cunane kA maukA AtA hai / karma-siddhAMta ko ThIka se samajhane ke lie aura jyAdA se jyAdA usakA upayoga karane ke lie hameM jAgarUkatA se cunAva jAnadhArA-3 mamma 111 mana sAhitya SITEN-3) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA hogA / hareka kSaNa hama apanI dizA cunate haiM aura karmasiddhAMta usIke mutAbika nyAya detA hai / kaI bAra saca aura jhUTha ke bIca meM cunAva muzkila hotA hai lekina jaba do saca ke bIca meM cunAva karanA ho to aura bhI muzkila hai| karma-siddhAMta kahatA hai ki - "jagat meM koI bhI RNa binA cukAye nahIM bntaa|" karma jagata kI eka pUrNa hisAba (Accounting system) vyavasthA hai aura saba cIjeM hamezA zakti ke strota idhara se udhara bahane meM dRzya hotI hai / 'lAiTa Apha eziyA' pustaka meM karma-siddhAMta kI bhavyatA batAI hai : * jaisA boo vaisA pAo, dekhie Apake khela * tila se tila aura makA se makA * yaha zAMti aura aMdhakAra ko patA * ki manuSya kA bhAvi vaise hI janma letA / karma-siddhAMta eka niyama hai jo sabhI prAkRtika niyamoM ko, guru tvAkarSaNa se lekara samAMtara madhyAMka taka ke niyamoM ko apane varcasva meM rakhatA hai / lekina vaha koI aMdhaniyama nahIM hai / vizva ke anya niyamoM kI bhAMti vaha eka jIvaMta aura buddhivAna niyama hai / jaise daniyA meM koI mRta yA aMdha padArtha nahIM hai, aMdha yA suSupta niyama nahIM hai / vaise hI jagata ko aMdara se hI mArgadarzana milatA hai| vaizvika vyavasthA : parA vizva eka saMgaThita taMtra (Integrated system) hai / eka zarIra kI bhAMti vizva bhI samagra hai / yadi aMgulI meM kIla laga jAye to pUre zarIra meM darda hotA hai, usI taraha jagata ke saba tattva eka dUsare se saMgaThita hai / hAlAMki hama usase anabhijJa hai, adRzya AMtara zRMkhalA banI hI hai / karma-siddhAMta samajhane ke lie vizva ko bhI eka samagra dRSTi se dekhanA hogA, kyoMki vizva (Cosmos) vyavasthA hai, (Chaos) avyavasthA nahIM / zarIra kI taraha vizva bhI aMga-upAMgoM se banI haI jaTila vyavasthA hai jisameM dhamanI, naseM, koSa vagairaha samAviSTa hai aura hareka koSa kA apanA vyaktigata vyavahAra bhI hai, jo ucca kendra ke kAbU meM hai / jJAnadhArA-3 ma ma 112 mana sAhitya SITERI-3) . jJAnasatra-3 T Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya vizva kA eka upAMga hai, ataH usake karmoM kI pratikriyA jagata para hotI hai, jisake kAraNa vyavasthA yA avyavasthA utpanna hotI hai / prakRti ke vividha AyAma (Approaches) : __ prakRti ke aMtargata niyama kA manuSya anusaraNa karanA cAhatA hai / prakRti ko acetana kahakara biThAyA (dubbed) nahIM jA sakatA / bhAratIya tattvajJAna meM use brahma kahA gayA hai, jo bRhad hai aura vikasita hotA hai / sarvezvakhAdI spinojhA, lAIbnIjha, beDale vagairaha ne yaha bhUmikA apanAyI thI / prakRti kI ora vaijJAnika dRSTi bahuta hI mahattva kI hai, lekina vaha bodhAtmaka (Cognitive), vyAvahArika (Empirical), vizvaleSaNAtmaka (Analytical) aura vaicArika (Conceptual) hai / yaha tarka grAhya dRSTi hai lekina yahI saba kucha nahIM hai / prakRti ko naitika, dhArmika, kalAtmaka aura rahasyAtmaka dRSTi se bhI dekhanA cAhie / vaijJAnika dRSTi jaise hI ye dRSTikoNa mahattva ke haiM, kyoMki ye mUlyAtmaka dRSTikoNa haiM / prakRti karma-siddhAMta ke AdhAra para : prakRti karma-siddhAMta ke AdhAra para kAma karatI hai aura karmasiddhAMta kA mukhya dhyeya hai samatva banAye rakhanA/Adi mAnavaprakRti kA upayoga samatva rakhakara hI karatA thA / lekina nyUTana ke jamAne se manuSya ne prakRti ko mazIna ke rUpa meM dekhA taba se samasyA kA AraMbha huA / manuSya aura prakRti kA sambandha sahaastitva kA thA, lekina zaharI sabhyatA ke upabhoktAvAda aura AbAdI uttarottara bar3hane se sahaastitva meM visaMvAditA utpanna huI hai / vAtAvaraNa pradUSita huA hai aura usakA asara bhautika, zArIrika, sAmAjika, sAMskRtika aura vaizvika pahaluoM para bhI par3atA hai / vinobAjI kahate hai - "mere karma kA phala mujhe avazya milegA, abhI nahIM to dUsare janma meM / " kintu mere karma kA phala mujhe hI milegA, Apako nahIM aura Apake karma kA phala Apako hI milegA, mujhe nahIM, aisA nahIM hai / kucha karma mile-jule hote hai, to kucha vyaktigata / ghara ke kisI eka vyakti ne galata kAma kiyA to usakA pariNAma sAre parivAra ko bhoganA par3atA hai / jJAnadhArA-3 mA 113 mana sAhitya SIHARI-3) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI sigareTa pIkara pheMka detA hai, usase merA ghara jala jAtA hai / aba maiM aisA kahU~ ki - "pichale janma meM maiMne kucha pApa kiyA hogA, isalie merA ghara jalA' to bahuta dUra anvaya lagAnA hogA, jo ucita nahIM kahA jAyegA / sAmUhika jimmedArI bhI usake aMtargata hai / sAre gA~va kA bhI eka sammilita karma hotA hai, akele kI hI jimmedArI hai, aisA nahIM / bhautika jagat dUSita hotA hai aura padArtha ke guNadharma vikArI ho rahe haiM / pRthvI ke paMca tattvoM kA bhI saMtulana rakhanA jarUrI hai| ojhona paTala phaTane se pRthvI jyAdA hI garama ho rahI hai, jisake kAraNa barpha pighala kara kabhI samudra apanI maryAdA chor3ane kI AzaMkA hai / pradUSaNa ke kAraNa naye-naye roga to phaila hI rahe hai| zArIrika taura para hama kamajora ho rahe hai, kaI vyAdhiyoM ke zikAra ho rahe haiM - ye sava hamAre vyaktigata yA samaSTigata karmoM kA hI to pariNAma hai / vyaktigata asaMyama ho yA sAmAjika pradUSaNA ho, sabhI kamoM kA pariNAma bhugatanA hI par3atA hai| - sAmAjika taura para hamAre karma ke pariNAma hI hama bhugata rahe haiM / jaMtunAzaka davAIyA~ aura rAsAyanika khAda kA istemAla karake hama paudhe aura jaMtu to mAra hI rahe hai, sAtha-sAtha hamAre zarIra meM bhI viSa DAlakara khuda kA vinAza kara rahe hai / isa taraha vAtAvaraNa kA saMtulana naSTa karake hamAre karma hama bhugata rahe haiM / samAja-vyavasthA bhI kSINa ho rahI hai| sAMskRtika taura para hamAre bhogavAda aura lobha kA pariNAma pAkara saMskRti naSTa kara rahe haiM / mAnava saMskRti mRta:prAya ho cukI hai / manuSyajIvana kI koI kImata hI nahIM rahI / saMpatti hI mAnava kA saba kucha bana cukI hai| __ vaizvika taura para hama jaise ki pralaya kI ora jA rahe hai / 1992 ke navambara meM 1575 vaijJAnikoM ne jinameM sau nobala prAIja vijetA the, unhoMne 'DUmsa De alarTa' jAhira kiyA thA / unhoMne cetAvanI dI thI ki yadi janasaMkhyA para kAbU na pAyA jAye aura vizva kA vAtAvaraNa samudra aura machalI, pAnI ke srota, jamIna, jaMgala aura jIvaMta jaMtuoM kA zoSaNa na rokA jAye aura vizvasevakatva ke bAre meM na socA jAya jo 2030 taka vizva kA vAtAvaraNa sudhAra na sake vaisA bigar3a gayA hogA aura apane karmoM ke kAraNa [ jJAnadhArA-3 ma 114 mana sAhitya jJAnasatra-3] Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama sarvanAza kI ora jAyeMge / abhI ke anubhavoM se hama sIkhanA cAhe to prakRti ne to apanA paMjA phailAkara hamArA dhyAna usa ora khIMcA hai, tabhI to sunAmI, bhUkaMpa, vinAzaka bAr3ha, dAvAnala, kAtarinA aura rITA ke tUphAna se hama bhayabhIta aura anizcita bana cuke haiM / samasyA kA samAdhAna : hameM vizva kI ora samagra dRSTi se dekhanA aura baratanA hogaa| isase hameM hamArI jimmedArI kA bhAna hogA aura mahAtmA gAMdhI at ander - "The earth provides enough to satisfy everybody's need, but not for anybody's greed." hama yAda rakheMge / prakati ne to apanA krama banA rakhA hai, hama usa cakra ko tor3ate haiM, isalie vizva kI samasyA khar3I hotI hai / yadi usa prakRti-cakra ko yAda rakhakara hama usakI pUrti karate cale jAyeM to aura koI samasyA khar3I nahIM hogI / samasyA taba khar3I hotI hai jaba hama prakRti-cakra meM bAdhA DAlate hai / isa prazna ko sulajhAne ke lie hameM apane stara para, apanI bhUmikA se hI socanA hogA / apanA svadharma ThIka se nibhAnA hogA / Think globally but act locally. vizva kI samasyA ko dhyAna meM rakhate hue hama usa samasyA ko sulajhAne meM kisa taraha madada kara sakate hai, socanA hogA aura vaisA karanA hogA / jaise ke plAsTika kI thailI yA Tukar3e dharatI para pAnI jharapane ke lie, vRkSa ke mUla phailane ke lie, pAnI bahane ke lie bAdhArUpa hote haiM, yaha eka vaizvika samasyA hai / isa samasyA kA hala hama apane stara para plAsTika kI thailI ityAdi istemAla na karake lA sakate hai / apane karma se hamane jaise vizva kI samasyA khar3I kI hai, vaise hI soca-samajhakara hama ye samasyA sulajhA bhI sakate haiM / (1) vijJAna kA upayoga to mAnava hI karate haiM to mAnava jAti ke bhakSaNa ke lie nahIM apitu rakSaNa ke lie vijJAna kA upayoga honA cAhie / bhaviSya kI ghaTanAoM para kAbU pAne ke lie usakA upayoga honA cAhie / __(2) vaizvika samasyAeM sulajhAne ke lie maryAdita sAdhana-sAmagrI ko saMbhAlakara istemAla kareM / kisI bhI vastu kA durupayoga yA (jJAnadhArA-3 F 115 mana sAhitya SIMAI-3) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAza na kareM aura sAdhana sAmagrI ke saMcaya ke bajAya vaha bahatI rahe usakA khyAla rakheM / saMskRta meM use dravya kahA jAtA haiM, dravya vaha hai jo dravita hotA haiM, bahatA rahatA haiM / 'dravati iti dravyaH / ' (3) janasaMkhyA hama kama rakheM aura manuSyamAtra kI guNavattA (Quality) banAye rakheM / mAnava vahI haiM jo manana karatA hai, anyathA hama saba pazu haiM, ' pazyati iti pazu : ' jo sirpha najadIka kA dekhatA hai, Age kA, bhaviSya kA socatA hI nahIM / (4) vijJAna se Arthika vikAsa itanA ho jisameM manuSya ko ArAma mila sake, lekina sAtha-sAtha hameM khyAla rakhanA hogA ki vAtAvaraNa aura prakRti ke mUla srotoM kA saMrakSaNa ho, bhaviSya kA samAja apanI AvazyakatAoM kI pUrti kara sake, yaha khyAla meM rakhakara vartamAna kI AvazyakatAoM kI pUrti kI jAye, vaizvika vyavasthA ko prakRti ke niyamoM ke adhIna rakhA jAye, sauMdarya dRSTi rakhakara hI vijJAna aura taMtrajJAna mAnavIya kalyANa aura samRddhi ke lie protsAhita kiyA jAye / - ye cAroM bAteM khyAla meM rakheMge to hamAre karma bhI usI prakAra ke hoMge. jisase vaizvika vyavasthA vicalita nahIM hogI / sRSTi anAdi anaMta hai, yadi aisA na mAneM to kaI samasyAe~ khar3I hogI / pahale aura Age kI bAteM agara nahIM mAnate to karma aura karma-phala kA niyama TUTa jAtA haiM / jaise-jaise kArya - kAraNa paraMparA khulatI jAtI hai, vaise-vaise citta nirmala hotA jAtA hai / purAnI - purAnI cIjeM yAda AtI haiM / jJAnezvara likhA haiM ki "maiM purAne jamAne meM rAjA thA / " enI besenTa ne bhI apanI kucha kahAniyA~ likha rakhI haiM / mahAvIra aura gautama buddha ke bAre meM bhI aisI kahAniyA~ kahI jAtI haiM / - saMdarbha-sUci (1) 'dha lAiTa oNpha eziyA,' eDavina ArnolDa: laMDanaH kegana pAla Trendha, TUbanara enDa kaM. li. 1938, pR. 111. (2) 'vinobA cintana naM. 7 / vArANasI : sarva sevA saMgha prakAzana, 1966, pR. 19-20. (3) 'harijana' 31-3-1946, pR. 63. jJAnadhArA-3 116 ------ ##### ----- jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 mA " dArzanika karma-vijJAnanA saMdarbhe vizvavyApI | svayaMsaMcAlita adabhata nyAyataMtra akhila bhAratIya ce. sthA. jaina konpharansanA zrI guNavaMta baravALiyA maMtrI, vizva vAtsalya prAyogika saMghanA TrasTI, "kAThiyAvADI jena', jaiina prakAza', "vizvavAtsalya' va.nA saMpAdanakArya sAthe joDAyelA, prANapura jaina rIsarca senTaranA mAnad saMyojaka che. lekhana - saMpAdana dvArA temanAM 40 jeTalAM pustako pragaTa thayAM che. satayuga-karmayuganA zaizavakALanI vAta che. yugalika yuganA astAcaLanA samaye yugalamanuSyo sukharUpa jIvana pasAra karatA hatA. mAnavajIvanamAM aparAdhabhAvano udaya thayo na hato. IrSA, niMdA, corI, hiMsA, laDAI, jhaghaDA na hatA. kALacakra vitatA kalpavRkSanI zakti kSINa thavA lAgI. parivartana, kudaratano niyama che. saMkrAMtikALa pachI kulakara vyavasthAno vikAsa thayo. kuLanA rUpamAM saMgaThita samUhanA netAne kulakara kahetA. A vyavasthAmAM traNa prakAranI daMDanIti pracalita hatI. kulakara vimalavAhananA samayamAM 'hakAra' nItino prayoga thato hato. e samaye mAnava UMca nItimattAvALo ane lajjALu hato. "teM Ama karyuM?" basa ATaluM kahevuM te ja ucca prakArano daMDa hato. ATaluM sAMbhaLavuM paDe te paristhiti ja mAnava mATe asahya hatI. mAnavI AvA Rju hRdayano hato. yazasvI ane moTA abhicaMdrakulakaranA samayamAM nAnA aparAdha mATe hAkAra' ane moTA aparAdha mATe "mAkAra" eTale "AvuM na karo" eTaluM kahevuM te ja daMDa hato. prasenajita, marudeva ane nAbhi kulakaranA samayamAM dhikkAra nIti cAlI. nAnA aparAdha mATe hAkAra, madhyama aparAdha mATe mAkAra, ane moTA aparAdha mATe dhikkAra nItino prayoga thato hato. e samayano mAnavI, samAja ane rAjyanA niyamomAM rahenAro, maryAdApriya ane Rju hato. be zabdo dvArA temaNe karelA ayogya kAryanuM duHkha pradarzana ke dhikkAra tene mATe mRtyudaMDa samAna hatuM. jenonA prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva jyAre rAjya saMbhALatA hatA tyAre samAjajIvana, rAjyavyavasthA ane surakSAvyavasthAmAM krAMtikArI parivartano karyA. e samayamAM aparAdhIne Thapako Apavo, najarakeda karavo, eTale nakkI (jJAnadhArA-3 - jJAnadhArA - 3 110 - jana sAhitya jJAnasatra-3) L LL T11. hitya jJAnasatra- 3 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetranI bahAra javA para pratibaMdha ane baMdhana tathA daMDo ugAmavA sudhInI daMDanItino vistAra thayo hato. samAjajIvana sucAru rIte cAle ane rAjyakArabhAra vyavasthita cAle, gunAonuM sAmrAjya na chavAI jAya mATe mAnavIoe kAyadA ghaDyA. dareka vyaktine nyAya maLe ane gunegArone sajA maLe, tethI nyAyAdhIza ane nyAyAlaya dvArA nyAyataMtranI racanA karI. kAyadAnI kalama dvArA aparAdhIne gunegAra TharAvI sajA karAvI zakAya. A sajA thavAnA ane samAjamAMthI pratiSThA javAnA Dare keTalIka vyaktio gunA AcaratI aTakI jAya che. evA umadA hetuthI nyAyataMtranI pratiSThA karavAmAM Ave che. prAcIna bhAratamAM nyAyataMtra para lokone pUrNa vizvAsa hato. kAjhI, rAjAo te rAjAoe nImelA nyAyAdhIzo jhaDapI ane yogya nyAya prajAne ApatA. keTalAka nyAyapriya rAjAoe gunegAra jaNAtA potAnA putra ke parivArajanone paNa AkarI sajAo karI ane prajAne nyAya Apyo che, tevA asaMkhya prasaMgo bhAratanA itihAsamAMthI ApaNane maLaze. sAMprata samAjajIvana saMkula ane viSama banI gayuM che. aparAdha ane AtaMkanI duniyAno behUdo vistAra thayo che. gunAkhorIe vikarALa svarUpa dhAraNa karyuM che. kAyadA eTalA badhA vadhI gayA che ke dareka pavRtti ane samagra jIvananuM jANe kAyadA dvArA niyamana karavAno prayAsa thaI rahyo che. nIcalI adAlatathI mAMDIne sarvocca adAlata ane AMtararASTrIya nyAyAlayo sudhI vizvamAM nyAyataMtrano vistAra thayo che. korTa, vakIla ane kAyadAnI kalamonA jaMgalamAM athaDAtA-kuTAtA mAnavI mATe nyAya meLavavo kharcALa ane vilaMbita banI gayo che. jainadarzananA karmavijJAnanA saMdarbhe daMDanIti samajavI mAnavajIvana mATe kalyANakAraka che. dArzanika karmavijJAnanA mate, samAja ane rAjyanA stare kAjhI, mukhI, nyAyanuM paMca, lokaadAlata ke sarakAranuM nyAyataMtra lokone nyAya apAvavA kAryarata che. tema eka vizvavyApI adbhuta svayaMsaMcAlita karmanI korTa che. ApaNI tamAma korTamAM hajI kaoNmpyuTara AvyA nathI, paraMtu karmanI korTa kSatirahita supara kaoNmpyuTarathI svayaM saMcAlita, vAyarasa ke sadI parivartananA bhaya vinA anAdithI cAlI rahI che ane anaMta cAlaze. jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 118 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAranI korTamAM to je gunegAra pratyakSa dekhAto hoya, guno dekhanAra sAkSI maLe, pratyakSa ke sAMyogika purAvA upalabdha hoya to ja gunegArone sajA thaI zake che. sAMyogika purAvAne kAraNe nirdoSane daMDAI javAno paNa bhaya rahe che. khoTA sAkSI, kapaTa ke SaDayaMtranA bhoge nirdoSane paNa doSI TheravI zakAya che. eka zrImaMta yuvAna khUnanA kesamAM sapaDAI gayo. eNe UMcI phI ApIne bAhoza vakIla rAkhyo. kesa cAlyo. sAmApakSanA dhArAzAstrIe badhI dalIlo karI. nyAyAdhIze pelA vakIlane kahyuM ke - "have tame dalIla karo." paNa Azcarya ! eNe koI dalIla ja na karI. chevaTe nyAyAdhIze cukAdo Apyo ke - "henga hIma" pelA vakIle malakAIne potAnA asIlanA kAnamAM kahI dIdhuM ke - "ciMtA na karIza, tane bacAvI laIza." phAMsInA mAMcaDo taiyAra thayo. yuvAnanA gaLAmAM doraDuM bharAvAyuM ane saheja ja pATiyuM khasyuM ke tarata ja doraDuM kheMcanArane aTakAvI daIne vakIla bolyo : "sajAmAM mAtra henga hIma.' Aja Adeza che. mAro asIla e sajA atyAre pUrI karI cUkyo gaNAya, mATe ene choDI mUko. kAyadA mujaba eka ja sajAno amala bIjI vAra karI na zakAya !" tyAra pachI nyAyataMtranA kAyadAmAM sudhAro karavo paDyo ke "henga hama TIla Detha' mRtyu thAya tyAM sudhI laTakAvI rAkho. Ama buddhinA ATApATAthI doSI paNa chUTI gayAnA dAkhalA che. kAyadAnI AMTI-ghUMTI, lAMcaruzvata ke buddhinA vyabhicArathI gunegAro paNa AbAda bacI jatA hoya che. ekAMtamAM, gupta rIte guno karanArane karmanI korTa to sajA ApI de che. jANe karmanI korTane karoDo AMkho na hoya ? ahIM bAhoza vakIla, paisAnuM jora ke lAgavaga kAma karatA nathI, ahIM zaMkAnA lAbhe chUTI javAtuM nathI. karmanA kAnUnathI cAlatA nyAyataMtrano vahIvaTa svaccha, spaSTa, pAradarzaka ane samayAnucita che. karmanI korTamAM sajA mATe eka kSaNano paNa vilaMba nathI. jevo guno Acaryo tevI te ja kSaNe sajA e karmano kAnUna che. karma karanArano sAkSI to teno potAno AtmA sadAkALa tenI sAthe ja che. ahIM guno puravAra karavA mATe koI sAkSI ke purAvAnI jarUra nathI. bIjA zabdomAM kahIe to - "karmabaMdha e ja sajA che." mAnavI mana, vacana ke kAyA vaDe koIpaNa (jJAnadhArA-3 : 119 kSa jena sAhitya jJAnasatra-3] Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guno kare to tene te pramANe karmabaMdha thAya che. karmanA kartAe karma bhogavavuM ja paDe che. saMsAranAM nyAyAlayomAM gunA thayA bAda cokkasa kAnUnI prakriyA bAda guno sAbita thayA bAda sajA thAya che. AropI ucca nyAyAlayamAM arajI kare to sajA mokUpha rahe ane ucca nyAyAlaya e sajAne mAnya rAkhe tyAre sajAno amala thAya che. paraMtu karmanI korTamAM guno sAbita karavAno prazna ja nathI. manathI hatyAno krUra vicAra karyo - 'huM tane mArI nAMkhIza, choDIza nahi' evA krUra rIte krodhapUrNa vacano kahyAM hoya. AtmAnI pariNAma dhArA ane bhAva pramANe karmanA kAnUnamAM ene guno gaNI levAmAM Ave che ane te pramANe karmabaMdha thAya che A karmabaMdha te ja sajA che. hA, sattAmAM paDelAM karmo udayamAM na Ave, te kALane dArzanika paribhASAmAM abAdhAkAla kahevAya che. sajA bhogavavAno karyodaya tatkALa paNa hoI zake. A janmamAM hoya ke janmAntare paNa hoI zake che. saMsAranA nyAyataMtramAM vIsa varSanI sajA pAmelI vyakti eka be varSamAM ja mRtyu pAme to bAkInI sajA tene bhogavavAnI rahetI nathI. karmanA kAnUnamAM A sajA, pachInA bhave paNa bhogavavI paDe che. seMkaDo mANasanI hatyA karanAra vyaktine saMsAranI korTa eka ja mRtyudaMDa daI zake te tenI maryAdA che. jyAre karmano kAyado te jIvane nArakInI duHkhakAraka yonimAM hajAro vAra mRtyunI vedanA ApI zake ane hajAro varSa sudhInuM tyAMnuM AyuSya ApI zake che. sArI vartaNUkane kAraNe rAjyanA nyAyataMtra dvArA sajA ghaTI zake che ke sajA haLavI banI zake che. karmasattAnA nyAyataMtranI karAmatane eka prasaMga dvArA samajIe. jillA korTanA eka nyAyAdhIza te jillAthI 25-30 kilomITarane aMtare AvelA potAnA mULa gAmamAM vekezana gALavA AvyA. potAnA vatananA A nAnakaDA gAmamAM roja savAre te nadI kinAre pharavA jAya. nadI taTanAM vRkSonAM jhUMDa pAchaLa zaucakriyAnuM kAma paNa patAvI le. eka divasa eNe zaucakriyA daramiyAna joyuM ke - 'eka mANase khaMjarathI bIjA mANasanI hatyA karI.' hatyAro bhAgI chUTyo. jajasAhebe khUnIne AMkho AMkha barAbara joyo hato. jJAnadhArA - 3 ------- ### ##### 120 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A aMgeno kesa emanI ja adAlatamAM AvatA AropI hAthamAM na AvatA, polIse bhaLatA mANasane AropI tarIke Ubho karI dIdho ! nyAyAdhIze teno cahero joIne ja nakkI karI lIdhuM ke hatyAro to A nathI, paraMtu polIse potAnI ijjata bacAvavA mATe bhaLatA mANasane mArI-pITIne khUnI tarIkenI kabUlAta karAvIne pAMjarAmAM Ubho karI dIdho che. vaLI, vakIla paNa evo bAhoza nIkaLyo ke teNe potAnuM badhuM ja buddhikauzala vAparIne te mANasane khUnI tarIke sAbita karI dIdho. - jaja to stabdha thaI gayA. AMkho nA pADe che ke 'A vyakti hatyAro nathI,' kAyado kahe che - 'te hatyAro ja che.' nirdoSa upara sajAnuM jajamenTa lakhatA jaja trAsI gayA. paraMtu nyAyAdhIzane dharmamAM zraddhA hatI, te jANatA hatA ke manuSya bhUla kare, paraMtu karmasattAnuM supara kaoNmpyuTara kadI bhUla na kare. teo pelA AropIne ceMbaramAM laI gayA. sAcI hakIkata jaNAvavAnuM kahetAM te raDI paDyo. potAnI nirdoSatA ane polIsanA damananuM varNana karyuM. jaje pUchyuM : "A pUrve te koInuM khUna karela ?" AropIe kahyuM : "hA, meM be khUna karelAM, paraMtu hoziyAra vakIlane kAraNe huM nirdoSa chUTI gayo.'" A sAMbhaLI jajanA manane zAMti thaI. sAthe vizvanA adRzya adbhutakarmanA svayaMsaMcAlita nyAyataMtra paratve zraddhA dRDha banI. rAjya ane samAja dvArA cAlatAM nyAyAlayo jarUrI che ja, paNa jyAre temAM nyAya na maLe tyAre e ciMtana karavAnuM ke sarvoparI adAlato karmanA kAnUnanI che. A vicAradhArA nimittane doSa na detA karmodayane doSI gaNaze. tethI ArtadhyAna ane raudradhyAnathI bacI zakaze. saMyogothI svabhAva para dRSTi jaze, tethI manane zAMti maLaze. bhAlanaLakAMThA vistAramAM eka rAjakIya AgevAna samAjasevInI hatyA thaI. te vakhate sAMprata daMDanIti paratve munizrI saMtabAlajIe vyathA karI hatI ke - khUnIone korTa pUrepUrI tahomatadAra TharAve to zArIrika sajA sivAya korTa bIjuM zuM karavAnI che ? e thAya toya amArA jevAne to rovAnuM che, kAraNa ke zArIrika sajAthI gunegAra sudharato nathI ane hiMsA thAya che. jo zaMkAno lAbha ApI choDI mUke to samAjamAM e pratyAghAta paDavAno che ke - 'AvA moTA mANasanuM dhoLe dahADe khUna karanAra paNa chUTI jaI zake che. AmAM prathama karatAM bIjAmAM vadhu bhayaMkara hiMsA che, kAraNa ke temAM khUnI sthULa rIte sajA nathI bhogavato, paNa abhimAnI ane samAjaghAtaka dizAmAM jJAnadhArA -3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 121 - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgaLa dhapavAnuM vadhavAnuM ene kAraNa maLe che, tethI mahAna hiMsA bane che. samAjamAM ghaNAM aniSTo emAMthI pAMgare che." AcArya mahAprajJajI A saMdarbhe hRdaya-parivartana para bhAra mUke che. anuzAsana kevaLa daMDazakti dvArA vyavasthA parivartananI vAta kare che. A daMDazakti eka sImA sudhI Avazyaka hoI zake che, paraMtu jo hRdaya-parivartana na thAya to daMDazakti dvArA karavAmAM AvI raheluM A vyavasthAnuM parivartana aMte saphaLatAmAM pariNamaze nahi ke sthAyI paNa banI zake nahi. eka sImA sudhI daMDazakti ane tenI sAthe sAthe hRdaya-parivartananuM lakSaNa baMne sAthe sAthe cAle tyAre vyavasthAmAM AmUla parivartana thaI zakaze. vyavasthA badalavAnI sAthe vyaktinuM hRdaya badalavAnI kriyA saMyukta rIte cAle tyAre parivartananI bhAvanA sAkAra thaI zake. adhyAtmayoginI, pU. lalitAbAI mahAsatIjIe "prAyazcittanA bhAvo samajAvatA kahyuM che ke - "guru ke paramAtmAnI sAkSIe doSadarzana, pApanuM prakSAlana, gunA ane karmonI kabulAta ane te pAponuM punarAvartana na thAya tenA nirmaLa hRdayathI pratyAkhyAna pratijJA mAnavIne prAyazcittanI punitagaMgAmAM snAna karAvI pAvana kare te ja, sAcuM bhAva pratikramaNa che. je rAjya, daMDa, bhaya ane lAlacathI na thaI zakatuM hoya te aMtaHkaraNanA anuzAsanane anusaravAthI sahaja bane che." svavikAsa mATe anuzAsana jarUrI che. giri pravacanamAM Isue dasa AjJAo karI..."jo koI eka tamAco tArA gAla upara mAre to bIjo gAla tuM dharaje...!" eno artha e ke janasamAjamAM moTe bhAge evA mAnavIo hatA ke eka tamAco mAravA jeTalI ja bhUla karI zake, pelI vyakti sajA mATe gAla dhare, paraMtu sAmevALo bIjo tamAco mAravA jeTalI hiMmata na kare. A hatI e samayanA mAnavInA hRdayanI RjutA. koIpaNa gunAhita kRtya AcaratAM pahelAM jAgRti rahe ke karmabaMdha e ja sajA che. eka vizvavyApI, svayaMsaMcAlita abhuta kAyadAnuM nyAyataMtra astitvamAM che, tenuM smaraNa rahe to jIvanamAM nirmaLatA vadhe ane karmanA aTala kAyadAmAM zraddhA jAge to ApaNA hRdayamAM karuNAnA bhAva pragaTAvaze ane sahaja banaze. '11 (jJAnadhArA -3 jJAnadhArA - 3 = 122 # jena sAhitya jJAnasatra- sAhitya jJAnasatra-3 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno | mATe dhAmika janazikSaNanI rUparekhA pUjya zrI namramunijInAM AjJAnuvartI pU. Do. DolarabAI svAmI pU. DolarabAI svAmI, goM.saM.nAM mukta lIlama parivAranA ziSyA tathA suMdara vaktA che. AjanA A sAMprata pravAhamAM ApaNe sau koI jANIe chIe ke jagatanA dharmomAM jaina dharma atyaMta prAcIna ane vizvadharma banavAnI kSamatA dharAvanAra dharma hovA chatAM jaina dharmane ja janmathI pAmelAM bALako ane yuvAno dharmathI dUra thatAM jAya che, to kyAMka vimukha thatAM jAya che, tenAM ghaNAM badhAM kAraNo che. jo A kAraNone pahelAM joIzuM to ApoApa tenA nivAraNano vicAra sAmUhika bhAvothI lAvavA sakSama banIzuM to jarUra jainatvanI jyotane bhAvi peDhInA dilamAM jhaLahaLatI rAkhavA saphaLa thaIzuM. ApaNe jANIe chIe ke AjanAM bALako ane yuvAno mATe aneka pralobhano TI.vI., vIDiyo, oDiyo, vebasAiTa, DIjhITala kemerAnAM anekavidha AkarSaNo, philmo, gemsa, manoraMjananAM aneka sAdhano, kaoNpyuTara, InTaraneTa ane A badhAthI vizeSa jIvana sAthe nahi paNa zvAsa sAthe joDAyela kahIza to atizayokti nahi lAge, tevA mobAIlanA upayogathI vizva nAnuM banyuM che. aMgrejI bhASAno upayoga vadhyo che. te sAthe inTaraneTanAM mAdhyamo sAthe sTaDI karavAno, yuvAnone maLatuM skUla ane kaoNlejonuM mukta vAtAvaraNa, nAnAM bALakone badhA ja prakAranI ekTiviTIjha karAvavAmAM paNa ADozI-paDozIonI harIphAI, mammIonI harIphAI, dekhAdekhI - A badhA vacce AjanuM yuvAdhana roLAI rahyuM che ane bALamAnasa yaMtravat banI jatuM jovA maLe che. A samaye teone dharmanA mArge vALavA, dhArmika zikSaNathI zikSita karavA atyaMta jarUrI che paNa te mATeno prayatna to gharathI ja karavo paDaze. * 1. sau prathama mAtApitAe dhArmika banavuM paDaze. kahevata che - "kUvAmAM hoya, to havADAmAM Ave." bALaka jevuM joze tevuM ja grahaNa karaze. gharamAM ja jo roja prArthanA thatI hoya, satsaMganI vAto thatI hoya to bALaka e zIkhaze, grahaNa karaze. mAtA-pitA upAzraye AvavA khAtara ja nahi, zraddhA(jJAnadhArA-3 123 - jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktithI gurudarzane AvatAM hoya, bALakone sAthe lAve to jarUra tenA jIvanamAM saMskAronA bIjAropaNa thAya che. AjakAlanAM mA-bApone potAnuM bALaka karATemAM, DAnsiga klAsIsamAM, Disko karavAmAM, DroIgamAM, saMgItamAM eksaparTa thAya tevI tIvra bhAvanA hoya che. tenA mATe kALajI kare che. paNa te sAthe tenuM bALaka pAThazALAmAM dhArmika jJAna meLavI eksaparTa thAya tevI kALajI ochI che. skUla-TyuzananA samayane barobara sAcavaze, tyAM parANe paNa mokalaze, jyAre zani-ravi pAThazALAe bALakane samajAvIne ke sTrIka thaIne paNa mokalavA eTalA ekTiva nathI. mATe bhUla mAtA-pitAnI ja che, skUlomAM-TyuzanomAM phI bharavI paDe che eTale ane ahIMyAM pAThazALAmAM maphata zikSaNa maLe eTale zuM? paNa mA-bApe yAda rAkhavuM jarUrI che ke jo bALake bacapaNamAM saMskAra meLavyA haze to moTA thaIne e bALako mA-bApane gharaDAgharamAM mUkavA nahi jAya to teoe dhArmika zikSaNanI mahattA samajI tenA mATe bALakone samajAvI mokalavAM joIe. * 2. ApaNA saMghomAM AjakAla pAThazALAo paNa ghaNI jagyAe jAgRta ane jIvaMta jovA nathI maLatI - to te mATe saMghanA kAryakartAoe jAgrata banIne bALako sAthe bALaka jevA banIne, bALaka jevaDA banIne abhyAsa karAve tevA TIcara rAkhavA joIe. zikSakone pagAra ApavAmAM lobhavRtti jovA maLe che, ane pagAradhoraNa AkarSaka na hovAthI vidvAno ke paMDito A tarapha kAma karavA DhaLatA nathI, tethI A prazna avazya pratyeka saMghoe vicAravA jevo che. A uparAMta - (1) zikSakonI bhaNAvavAnI rItamAM arvAcIna abhigamono abhAva jovA maLe, tethI te mATe thoDA thoDA samaye zikSakonI TreniMga zibira ekAda be divasanI rAkhavI jarUrI che. jenA kAraNe badhA zikSakonA anubhavonA vicAra-vinimayathI paNa koI navI dRSTi ke dizA maLI zake. (2) AjakAla Igliza mIDiyamamAM bhaNatAM bALako, yuvAno mATe IglizamAM pustako meLavI ApavAM joIe. saraLa aMgrejI bhASAmAM lakhAyelAM tene anurUpa AkarSaka citro sAthe banAvelAM pustako hoya to bALako jaladIthI samajI zake che. (3) judA judA dhArmika sAhityanuM prakAzana IglizamAM karavuM jarUrI che, jethI bALako-yuvAno tenA rIDiMga dvArA paNa vizeSa mAhitI meLavI zake. (jJAnadhArA 3ra 124 : jaina sAhitya jJAnasatra-3) i Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 3. anya TrasTo dvArA je skUlo cAlatI hoya temAM athavA jaina TrasTo dvArA cAlatI skUlo-kaoNlejomAM jainIjhamano eka viSaya Add karavo, jethI bALakomAM - yuvAnomAM jainatvanA bhAvo jaLavAI rahe. mAnavIya guNono vikAsa thAya, mAnavatAnA maMgala pATho dvArA guNavRddhi thAya, doSono tyAga thAya, bha.ma.nA siddhAMto, syAdvAda, anekAMtavAda, aparigraha ke vizvamAnya che tenI samajaNa Ave. * 4. pAThazALAmAM mAtra sUtro gokhAvavA ke artha gokhAvavAnuM nahi, paNa dharmakathAnuyoganA mAdhyamathI adhyayana karAvavAthI rasa TakI rahe che. zakya hoya tyAM dRzya-zrAvya mAdhyamano upayoga karavo joIe. dharmanA pAThomAM, kathAomAM, anya carcAmAM paNa vaijJAnika tarkabaddha dRSTikoNa rAkhavo joIe. jaina dharmanI eka paNa kriyA evI nathI jemAM vaijJAnika abhigama na hoya - cha Avazyaka - yogA prANAyAma. camatkAro nahi paNa sTorInI vAstavikatA, svAbhAvikatA, vizeSatA samajAvavI. AdhyAtmika vikAsa sAthe mArA bhagavAne zArIrika svAsthyanI, mAnasika zAMtinI ciMtA na karI hoya. bahirAtmAne paramAtmA banavAnI mAsTara kI ApI dIdhI che. jethI bALako, yuvAnone samajAya pachI tenA parathI tenA jevA vicAra haze tevI tenI orA banaze. (5) bhinna bhinna spardhAonuM Ayojana karavuM. dhArmika nATako, gIto, ravivArIya zibira, vekezanamAM zibironuM Ayojana karavuM, jethI vidyArthIonI bauddhikazaktino, vAcikazaktino vikAsa thAya. sArAM protsAhita inAmo ApI utsAha vadhArI zakAya. (6) kyAreka pravAsamAM gurudarzane laI javA, prakRtidarzana karavA laI jaI pratyakSa gurunA sAMnidhyanuM mahattva samajAvavuM. jIvanamAM gurunuM zuM sthAna hovuM joIe, gurune samarpita thavAthI zuM Atmika lAbha thAya tenI samajaNa ApavI. (7) dharmanA bejhika saMskAro eTale ke vinaya, viveka, dayA, karuNA. sevAnA bhAvo zuM che, tene jIvanamAM jALavI rAkhI dhArmika ArAdhanA karavI joIe, paNa dharma ke dharmanI sAdhanA para repara na hovA joIe. (8) vyAvahArika zikSaNa sAthe dhArmika zikSaNano samanvaya zakya hoya tyAM karAvavo. upAzrayamAM ja aMgrejI, gaNita, vijJAna, kaoNmpyuTara vagerenA zikSaNa sAthe dhArmika zikSaNa rAkhavAthI amuka prakAranA tAlIma vargonuM Ayojana karavAthI paNa bALako ane yuvAno dharmasthAnakomAM AvatAM thaze. jJAnadhArA -3 125 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) (9) AjanI navI peDhI mAnavasevAmAM vadhAre rasa letI jovA maLe che, to tenI dhArmikatA TakI rahe te mATe gurubhagavaMtoe, saMghanA hoddedAroe tene te rIte sahAyaka banavA prayatna karavo joIe. Fled to filed jevuM philDa joIe tevuM maLI rahe to AjanI yuvApeDhI e rIte paNa dhArmika bhAvamAM AgaLa vadhI vikAsa karI zake ane svayaMnI sAtvika ruci saMtoSAtA mAnavatAnAM kAryo paNa saraLatAthI karatI rahe. (10) je baheno-bhAIo jaina dharmanA jijJAsu hoya, teone mATe aThavADiyAmAM eka vAra satsaMga rAkhavo. gujarAtI na AvaDatuM hoya teone satsaMganA mAdhyame agara zikSaNanA mAdhyame paNa (orala) paramAtmA mahAvIranuM jIvana, kavana, satIonI vArtAo, mahApuruSonAM jIvanacaritro, AgamonA kathAnakono abhyAsa rAkhavo - jene kAraNe saraLatAthI samajAya ane tenA upanaya dvArA samajaNa deDha thAya. dhArmikatA - sahanazIlatAnA saMskAroe jIvanamAM Adarza bhAvanA banI rahe. kAraNa mahApuruSonAM jIvanacaritro sAmAnya mAnavo mATe paNa Micestone banI rahetA hoya che. sAdhu-saMto paNa zAstronI paribhASAne sIdhI-saraLa bhASAmAM vyakta kare athavA bhASAMtara (gujarAtI-hindI athavA aMgrejImAM) karI yuvAvarganA hAthamAM Ape, to jarUra teone samajAya jAya ane tenuM vAMcana asarakato bane che. "guru vinA jJAna nahi' e vAta saue svIkAravI ja rahI ane A prayatna vyaktigata jIvanamAM dhArmika mUlyonA prasthApananuM kArya kare che. Akhara dharma e toDanAra nahi joDanAra paribaLa che. (12) kriyAonI rUDhicustatA choDI dhArmika bhAvomAM vaijJAnika rIte custatA lAvavAnI khAsa jarUra che. (13) thoDA samaya pahelAM kumArapALabhAI pAsethI sAMbhaLela ke - "U.K.mAM ekadama suMdara svAminArAyaNanuM maMdira banAvela che ane bahAra moTuM Play ground che." koIe prazna karyo ke - "Ama kema ?" to javAba maLyo : "Aje Play mATe Avaze te kAle Prayar mATe syora Avaze." A vAta mane ekadama Touch thaI gaI ke - Aje jyAre samagra vizvanA bahuteka mAnavIo vera, jhera, IrSA, adekhAI, vAsanA, kAmanA, azAMti, ajaMpAnA DiprezanamAM jIvI rahyA che, te samaye pratyakSa guru - paramAtmA athavA paramAtmAnI pratikRtinA darzana paNa jIvane zAMti-samAdhi (jJAnadhArA -3 126 ranna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ape che. jo A na maLe to AnaMda meLavavA, Change meLavavA mAnava koIpaNa bhautikatAno sahAro le che, tevI vyakti Play groundmAM jAya che, ane A AkarSaNamAM aMjAIne te paNa eka divasa jarUra Prayer karavA maMdiramAM jaze ja. ane tyAM jaI zAMtino anubhava thatAM dharmane sahI- rUpamAM te yogya guruno bheTo thatAM jarUra samajI zake che, svIkArI zake che. bAkI to AjanA A kALamAM lagabhaga kAkA kAlelakaranA zabdomAM kahuM to - "dhana-rakatA karatAM haiyA-raMkatA vadhI rahI che." e ApaNe paNa anubhavIe chIe. savAre UThIne pepara hAthamAM letA vAMcIe ke - kAzmIramAM bhUkaMpamAM 20 hajAra mAryA gayAM." ATaluM vAMcatA ghaNAnuM haiyuM paNa dhrujatuM nathI. mAnava eTalo prekTikala banI gayo che, svArthI banI gayo che. are potAnI jAtane moDarna mAnanAranA jIvanamAM dhArmikatA-naitikatA jevuM bahuteka ochuM jovA maLe che ane dhArmika samajaNanA abhAve ja mAnavImAnavI vaccenAM aMtaro vadhI gayAM che. umAzaMkara joSInA zabdomAM kahuM to Aje khobA sama jaga banyuM kintu mAnavI mAnavI vacce nA ghaTyA che vadhyAM aMtaro, hA. haiyA e kintu che thayA pASANanA, dhAtu samA... mArI dRSTie jo A paristhitimAMthI bALako ane yuvAnone bacAvavA hoya, bhAvi peDhIne dharmanA mArge dhabakatI rAkhavI hoya to A je kaMI muddAo che teno anya zikSaNa sAthe dhArmika zikSaNa paNa ati ati Avazyaka che. te mATe suyogya amala thAya te jIvanamAM gurunI, guradarzananI, gurusatsaMganI, gurunA mArgadarzananI atyaMta AvazyakatA ja nahi anivAryatA paNa che. jo A jIvanamAM zakya banaze to jarUra saunuM bhAvi ujaLuM banaze, eTaluM ja nahi bhavya banI bhAvinA bhagavAna banavAnI pAtratAne keLavI zakaze. e ja sumaMgala bhAvanI. A mATe AvA jJAnasatranI jarUra che. mArI dRSTie jJAnasatra e jAta-tapAsanuM satra che. jJAnasatra e jIvana-sudhAranuM satra che. jJAnasatra e jJAna-vRddhinuM satra che. jJAnasatra e jJAna-samRddhinuM satra che. jJAnasatra e anekAMtavAdane samajavAnuM - svIkAravAnuM satra che. saMta-satIjIonA caraNe besIne samyakajJAna-prAptinuM satra che. (jJAnadhArA -3E R 120 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI dI" - ka, kara . . . . 21 sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jenazikSaNanI rUparekhA hinA pArekha jainadarzananA abhyAsu hinAbahena suMdara vaktA tathA pravaktA che. rUparekhA kevI hovI joIe ? zuM kAma hovI joIe ? A rUparekhA kaI rIte AjanI 21mI sadInI A peDhImAM evI rekhA aMkita karI de ke AvanAra 84,000 varSa sudhI A dharatI para tIrthakara avatAra nathI levAnA, chatAM paNa jaina dharmano pAyo tasubhAra paNa halabalI na zake ane A yuvApeDhI DhAla banIne tenuM rakSaNa karavA harahaMmeza sAbadI rahe, sAvaceta rahe, sabhAna bane ane eka evuM buleTaprUpha kavaca banI jAya, jene koI chedI na zake, koI bhedI na zake. A rUparekhA traNa viSayane sAthe laI banAvI zakAya. te che - (1) ghara. (mAtA-pitA-vaDIla) (2) guru (3) yuvApeDhIno potAno puruSArtha. kahevAya che Man is a social animal. manuSya sAmAjika prANI che. mAnavInI mAnavI banavAnI zarUAta tenA gharathI thAya che. bALaka janme che tyArathI ja tenI AsapAsanA vastu, vyakti ane vAtAvaraNanI tenI para asara thavAnI zarUAta thaI jAya che. bALaka je jue che, je anubhave che, je Feel kare che, te ja tenA mananI korI pATI para aMkita thavA lAge che. tene sabhya-asabhya, sAruM-kharAba vagerenI koI samajaNa hotI nathI. te mAtra anukaraNa karato hoya che. tenAM moTerAMonuM mAtApitA ke vaDIlonuM - te tene ja anusare che. tenI mATe te ja satya, te ja sAcuM, te ja Reality hoya che. to kahevAnI jarUra che ke bALakono pAyo - tenA ghaDataranuM caNatara mAtra ane mAtra ghara sAthe joDAyeluM hoya che. to kevA hovA joIe mAtApitA ! vaDIlonuM vartana, vANI ane vyavahAra tapAsavAnA che. ApaNe ApaNI jAtane...zuM moTA thatA bALakane kyAreya prabhu mahAvIranI vArtA ApaNe kIdhI che ? zuM jaina dharmanI samajaNa tene ApI che? zuM rAmanI pitRbhakti vize carcA karavAno TAIma ApaNe kADhyo (jJAnadhArA-3ra 128 kara jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ? zuM gharamAM besIne ekasAthe samUha prArthanA karavAno vicAra kyAreya ApaNane Avyo che ? zuM ApaNe vaDIlonI mAna-maryAdA, vinaya-viveka jALavyo che ? TI.vI.no rImoTa kaMTrola pakaDAvI denAra ApaNe kyAreya paramAtmAno rImoTa kevo hoya - evuM samajavAnI koziza karI che ? bALakano khAvAno, bhaNavAno, jovAno, sAMbhaLavAno, UMghavAno cokkasa samaya nakkI karI nAkhanAra ApaNe enA TAimaTebalamAM dharmarUpI bhojana, zravaNa ke darzanano koI pIriyaDa emAM rAkhyo che kharo ? moTA thaIne mAro thaIne mAro bALaka DaoNkTara, enjiniyara banaze paNa e bALaka kyAreya mahAvIra' banaze evo vicAra ApaNAmAMthI koIne ya Avyo che kharo ? jo A badhA savAlono javAba 'hA'mAM hota to Aje jaina dharmanI rUparekhA banAvavAno vAro ja na Avyo hota... paNa ApaNAM jhUkI gayelAM mAthAM, hArI gayelAM mana, thAkI gayeluM haiyuM, bhAMgI paDelI vAcA, AMkhamAM dhasI AveluM zaramanuM pANI, e ja darzAve che ke A badhA savAlono javAba ApaNI pAse mAtra ane mAtra nA" ja che. mAre e ja kahevuM che ke dharmanI zarUAta mAtAnA dUdhanI sAthe ja thaI jatI hoya che. vinaya dharmanuM mULa che, e gaLathUthImAMthI ja pIvaDAvavAnuM hoya che. vaDIlonI chatrachAyA, mAtA-pitAnI mamatA ja bALakanI aMdara dharmanAM bIjane rope che. jo . garbhamAM rahelA abhimanyune sAta-sAta cakravyUhanuM jJAna maLI jAya che, to janmyA pachI bALaka je vAtAvaraNamAM moTuM thAya che, tenI asara tenA para keTalI badhI thAya che e ApaNe vicAravAnuM che. jema bhUmimAM eka dANo vAvazo to kudarata emAMthI hajAragaNA dANA Ape che tema ja vaDalAnA eka nAnA evA bIjamAMthI jAjaramAna vaDalo pragaTa thAya che, e vAta moTerAo bhUlavA jevI nathI. jo ApaNe ApaNA dharmane bacAvavo hoya, TakAvavo hoya, mahAvIranA A zAsanane aDIkhama rAkhavuM hoya to sudharavAnI zarUAta karavAnI che . ApaNe mAtA-pitA ane vaDIloe, kAraNa A vizvamAM sauthI vadhumAM vadhu rahasya jo kyAMya chupAvavAmAM AvyuM hoya to te mAnavajIvana che. je bALakanuM haiyuM vinayadharmathI raMgAyeluM haze, tenI para mahAvIranA dharmanA raMgathI raMgAyela ane kUNI lAgaNIothI bhIMjAyela A bALaka jyAre yuvAna banato jAya che tyAre kharA arthamAM dharma zuM che ? kevo che ? kema karavo jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA - 3 129 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joIe ? A badhuM jJAna, bodha ApavA mATe bIjA naMbare jarUrata che sAcA sadgurunI. rUparekhAno A bIjo tabakko che. jema bhInI mATImAMthI kuMbhAra mATInAM vAsaNo banAve che, tene judA judA ghATa Ape che, tevI ja rIte bhInAza ane kuNAzavALA vinayavAna dharmI AtmAne ja guru dharma pamADI zake che. A yugamAM jarUrata che sAcA, sacoTa, saraLa, sahRdayI, krAMtikArI evA saMtanI. je kharA arthamAM, yuvAvargane dharmano marma samajAvI zake. kAraNa - dharmanI jANakArI vinA ane dharmanA svarUpane samajyA vinA, banI beThelA dharmIoe, A jainazAsananuM jeTaluM ahita karyuM che, eTaluM dharma nahi karanArAoe karyuM nathI. prasannatAnAM phaLo, zraddhAnuM baLa tyAre ja majabUta rahe, jyAre guruzikSAnuM nIra nitya sIMcAtuM rahe. guNonI prApti mATe guruzikSA, to guNonI rakSA mATe paNa guruzikSA ane jIvananI ucca kakSA mATe paNa guruzikSA. A tamAma tabakke mahattvano phALo che gurudevanI hitazikSAno. sadagurue dharma eTale bAdhAo, dharma eTale mALA, vrata, paccakhANa, dharma eka evo "Boring' zabda emanI mATe thaI gayo che. eka evo aNagamo' A zabda para AvI gayo che, tene gama'mAM pheravavAno che. Boring' zabdamAM "Feeling' nI anubhUti karAvavAnI che. guru mATe paNa kadAca A ArAmAM A eka celeMjanuM kArya che. kArya kaparuM che, paNa kaparA kAryane rU jevuM mulAyama, pocuM, narama banAvI de, te ja che ApaNA saMta. Ajano yuvAna duHkhanA samayamAM ja paramAtmA pAse javAnI vRtti rAkhe che. e paramAtmAne davAkhAnAmAM beThelA DaoNkTara jevo mAne che... roga Ave tyAre ja DaoNkTara pAse javAnuM, rogamukta banI jaIe eTale DaoNkTara pAse javAnuM baMdha. duHkha Ave tyAre ja bhagavAna pAse javAnuM, duHkha ravAnA thAya eTale bhagavAna pAse javAnuM baMdha ! A badhI bhramaNAne bhAMgavAnuM kAma karavAnuM che ApaNA gurue. eka evA krAMtivIranI jarUra che, je dharmamAM dharamULa pheraphAra karI yuvAna peDhIne temAM bAMdhI zake, temAM jakaDI zake, tene samajAvI zake ke are o yuvAno ! kadAca AkhuM ne AkhuM hRdaya badalAvI devAnI bAbatamAM bhale tamArA vijJAne saphaLatA meLavI lIdhI hoya, paNa e hRdayamAM rahelI kaDavAzane mIThAzamAM pheravI jJAnadhArA-3 = 130 rana sAhitya jJAnasatra-3) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAkhavAnI saphaLatAno yaza to dharmane phALe ja jAya che e satata yAda rAkhajo. A avaLacaMDI peDhInI sAthe bAtha bhIDavI e nAnuMsUnuM kArya nathI. paNa sAdhu hoya, te haiyAnA saraLa hoya ane saraLa hoya te ja sAdhu. ane tevA ja sAdhu A peDhIne tArI zakaze, ugArI zakaze. saMtadarzana pragaTAve samyagudarzana, choDAve jagatanuM badhuMya pradarzana, saMtadarzana pragaTAve kevaLajJAna ne darzana, palakamAM ravAnA thAya jIvanuM mithyAdarzana. ApaNA saMtanI vartamAnabhUmikA Aje AvI thavI joIe. A peDhIne samajAvavAnuM che ke dharmakSetramAM AvavA mATe AgamanA pustakanuM jJAna nahi hoya to cAlaze, paNa jarUra che tArA AgamananI. Agamana haze to AvAgamana thaze ane to dharmAnugamana AvyA vinA nahi rahe ane temAM jo bhAva meLavavAnuM kArya guru vakhate vakhate karatAM raheze to dharmanI rUparekhA badalaze ja badalaze. yuvApeDhInA ajJAnane ane ahaMkArane evI rIte hathoDA mArIne dUra karavAnA che ke eno mAra enA zarIrane nahi AtmAne vAge ane kyAre e dIvAla tUTI jAya, tenI tene khabara paNa nA paDe. guru, eka evo setu che, pula che, brija che, je yuvAnInA uMbare UbhelA mAsumone mokSanI sIDI dekhADI zake che. tenA hRdayabAgamAM UgelA khoTI mAnyatAonA bAvaLane dUra karI, vahAlapanA gulAba vAvI zake che. tene mahAvIranA zAsanano vArasadAra banAvavAnI bhUmikA mAtra... mAtra... mAtra... guru ja sarjI zake che. jema, rUparekhAnA prathama tabakkAmAM mAtA-pitAno abhAva dekhAya che, tema A bIjA tabakkAmAM guruno paNa abhAva dekhAya che. ghaNA sAdhu-saMta samaya sAthe badalAtA nathI ane tenuM phaLa bhogavavuM paDe che A yuvAnone. huM ema nathI kahetI ke dharmane badalo, paNa jo samaya pramANe thoDAka badalazo to dharmane yathAvat rAkhI zakazo. kAraNa prabhue ja A pAMcamA ArAne dUSama batAvyo che. je samaya pramANe pheraphAra karavAnI zakyatAo paNa kIdhela che. jo samajIne Ama karavAmAM Avaze to sadIonI sadIo sudhI ApaNA dharmane UnI AMca paNa nahi Ave. je dharmamArge vIra bane che tenA 50 TakA duHkha to vIratAnA guNane lIdhe ApaNI pAse AvatAM ja nathI ane bAkInAM duHkha, duHkharUpe lAgatAM ja nathI. jJAnadhArA - 3 - - - - -- 131 | sAhitya jJAnasatra- 3 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraNA pAchaLa jo parasevAnuM pANI na varase to e preraNA thoDA vakhatamAM ja raNa jevI banI jAya che. jene kaMI karI batAvavuM che, prakAzavuM che, khIlavuM che, AgaLa vadhavuM che, teNe vijaya ke parAjayanI paravA karyA vinA potAnI pracaMDa zaktine kAme lagADI devAnI che. yAda kara, itihAsanAM dareke dareka pAnAM, zuM kyAMya temAM noMdhAyeluM che ke mahApuruSonA mArga upara gulAbanA mulAyama bagIcAo bichAvyA hatA ? bhagavAna buddha, jisasa krAisTa, mahammada payagaMbara, prabhu mahAvIra, zuM zarUAtamAM badhAne anukULa saMjogo hatA ? na hatA... basa, to tuM paNa jagADI de dharmanI Alabela, dhakhAva dharmanI dhUNI, kAraNa... je pIDA veThI zake che, e ja puraskArane pAme che, je vAMsa, potAnAmAM kANAM pADavA de che, te ja vAMsaLI banI zake che. je bIjAne sAMbhaLI zake che, te ja potAnI jAtane saMbhALI zake che. sUryathI teja chUTuM paDI zakatuM nathI, sAgarathI mojAM vikhUTAM paDatAM nathI ane vastumAMthI chAyA dUra thaI zakatI nathI... to yuvAno ! zuM dharma ApaNAthI dUra thaI zake kharo ? javAba do... javAba do... are, bhagavAne banAvelI A duniyAmAM bhagavAna banavAnI bhUmikA sarjyo vinA ahIMyAMthI javAya ja kema ? tAre mATe jagyA nathI evuM tuM mAnato ja nahi, je jAge che ene mATe jagyA thaI ja jAya che. jJAnadhArA - 3 : So 132 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jenazikSaNanI rUparekhA mitA jatIna dozI buddhi, mAhitI ane dharma vacce jo samIkaraNa sAdhI zakAya to ja zikSaNano punarjanma thayo gaNAze, ane mATe ja bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNa e sAMprata pravAhamAM ati Avazyaka che. jaina dhArmika zikSaNa e dayA, karuNA, prema, vAtsalya, zAMti, samatA ane maitrInuM zikSaNa che. jainakuLamAM janmela pratyeka vyakti jaina dharmanA jaNAvela mULabhUta siddhAMtone jANe ane tenI kriyAonuM zraddhApUrvaka pAlana kare te mahattvanuM che. Aje ApaNe vaDIlo dharmane utkRSTa-maMgalarUpa mAnIe chIe. A loka ane paralokanuM kalyANa karanAra samajIe chIe. dharmanA A sUrano ane samajaNano svAda ApaNA sudhI pahoMcato thayo che. paNa zabdano svAda pahoMcato nathI. TapAlI suMdara che, parabIDiyuM paNa suMdara che, bhAre AkarSaka che. mAtra aMdaranI TapAla vAMcI zakAtI nathI. karuNatAno eka khUNo e che ke bahu thoDA lokone TapAla meLavavI game che. ApaNAM bALakomAM jainAcAra ane tattvajJAna pratye rasa, ruci ane utsAha jAgRta thAya tevI joIe teTalI takedArI ApaNe keLavI nathI. jJAna sAdhanAnA be prakAra che: (1) bhautika vijJAna (2) AdhyAtmika vijJAna. (1) bhautika vijJAna : A vijJAna mANasane akSarajJAna Ape che, aMkajJAna Ape che, bhASAjJAna Ape che. jIvanavyavahAramAM vyAvahArika jJAna Ape che. A vijJAnanA kSetramAM Aje haraNaphALa che. A vijJAne sArA DaoNkTaro ApyA, enjiniyaro ane vaijJAniko ApyA, paNa A buddhijIvIonI sAthe bhAvanAtmaka rogo paNa ApyA. (2) AdhyAtmika vijJAna : svastha ane saMtulita jIvananuM zikSaNa che AdhyAtmika vijJAna. A vijJAna paoNjhiTiva bhAvono nirmAtA che. zArIrika, mAnasika, bauddhika ane bhAvanAtmaka vikAsanI sIDI che. A sIDInuM prathama caraNa che yaugika abhyAsa. jJAnadhArA - 3 | - - - - - il | sAhitya jJAnasatra- 3 : IN 1 1 1 TTTTT Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaugika abhyAsa : e bhautika vijJAna ane AdhyAtmika vijJAnano setu che. ApaNAM 32 AgamomAMnA bRhakkalpa sUtra' AgamamAM vidhipUrvakanAM vividha Asano batAvavAmAM AvyAM che. jaina Agamone, jaina vidhione vartamAna zarIravijJAna sAthe sAMkaLIne tenA prayogo samajAvavAmAM Ave to bALamAnasamAM phiTa besI jAya. yuvAvargamAM tenI zraddhA jAge. jaina dharmanI navakAravALIthI zarU karIne dhyAnanI utkRSTa sAdhanA sudhInI tamAma prakriyAomAM zArIrika ane bhAvanAtmaka baMne vijJAnane sAMkaLavAmAM AvyAM che. yaugika kriyA yogAsana, prANAyAma, prAdhyAna, kAyotsarga, anuprekSA - A badhI yaugika abhyAsanI prayoga paddhatio che. AjanI moDarna sosAyaTInA ApaNe sahu yogAnA klAsa mATe hajAro rUpiyA kharcIe chIe, te ja Asano, yoga vagere prakriyAo vinA mUlya jaina dhArmika kriyA vidhi karavAthI thAya che. ApaNe ApaNI ja kriyAone jaDa ane tuccha dhULakriyA gaNI upekSita karI rahyA chIe. nAbhimAM kastUrI paDI che, paNa meLavavA phAMphA mArI rahyA chIe. Asano H jaina dharmamAM darzAvela sAmAyika, pratikramaNa vagere vidhipUrvaka karavAthI vividha Asano dvArA zArIrika sajjatA Ave che. jema kAyotsargamAM jJAna ane dhyAnamudrA che, te prANAyAma che. je zarIrane pUrato oNksijana pUro pADe che. sAthe sAthe Blood circulation ane Digestion jevI prakriyAonuM niyamana kare che. vaMdanA utkRSTa tathA gaudAha Asana che. mAMgalikamAM virAsana ane khAmaNAmAM vajAsana thAya che. navakAravALI pheravatI vakhate mALAnA pArA AMgaLIo dvArA phare che, tenAthI ekyuprezara thAya che. A rIte vidhipUrvaka dhArmika kriyAo karavAthI yoga ane Asano saheje thaI jAya che. A viSaya jo bALakone zALA ke kaoNlejonA abhyAsa sAthe sAMkaLavAmAM Ave to bALakone ApaNI dhArmika vidhionuM mahattva jaNAze. kalara therApI : jaina dharmamAM raMgonuM eTale ke lezyAdhyAna batAvavAmAM AvyuM che. navakAramaMtramAM AvatAM pAMca padanuM dhyAna kalara sAthe prayoga karI batAvavAmAM Ave. dareka padanuM dhyAna kendra ane te padanA dhyAnanuM pariNAma nIce mujaba che : arihaMta pada - dhyAnanuM sthAna - bhramanI madhyabhAga. dhyAnano kalara (pIyUTarI gland) sapheda. arihaMtanA dhyAnathI zAMtinI anubhUti thAya che. (jJAnadhArA-3 134 jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhiH jyAM tilaka karavAmAM Ave te AjJAcakrane siddhanuM dhyAna kendra che. siddhanA dhyAnano kalara lAla che, ane pariNAme cetanA, UrjA ane saMkalpazaktino vikAsa thAya che. AcArya : dhyAnanuM sthAna - jyAM brAhmaNo zikhA bAMdhe te sthAna - anahArakacakra. AcAryanA dhyAnano kalara pILo che, ane AcAryanA dhyAnathI yAdazakti khIle che. upAdhyAya : dhyAnanuM sthAna madhyabhAgamAM hRdaya upara che. dhyAnano kalara lIlo che. ane upAdhyAyanA dhyAnathI rogapratikArakazaktino vikAsa thAya che. sAdhu-sAdhvI : dhyAnanuM sthAna thAIroIDa glenDanI upara che. dhyAnano kalara kyuM che. A padanA dhyAnathI sahiSNutA vadhe che. AjanuM buddhizALI bALaka prayogazALAmAM jaI zarIranI pratyeka ataH racanA najare nihALe che, tevI ja rIte ApaNe dharmanA abhyAsane prayogo sAthe joDI rajU karIe to bALakanI cIpsamAM feed thaI jaze. vaMdanA zA mATe?? AjanI peDhIno sAmAnya prazna che - vaDIlone vaMdana karIe evI ja rIte ApaNe sAdhu-sAdhvIne vaMdana zA mATe karavuM joIe ? saMtoe to potAnA AtmakalyANa mATe saMyama lIdho che, to ApaNe tene zA mATe vaMdanA karavI joIe ? jo AvA praznonA javAba vijJAna sAthe joDIne ApavAmAM Ave, to kadAca bALakanA magajamAM vAta UtarI jAya. javAba che - UrjA. puruSanI UrjA bahAra Ave che. tenAM caraNomAM jhUkavAthI guruno hAtha upara hoya ane ApaNuM mastaka nIcenA sthAne hoya, tethI temanA zarIramAMthI nIkaLatI UrjA ApaNA zarIramAM Ave che. uparAMta pacAMga namaskAra karavAthI eDrInala glenDamAMthI nIkaLatA 36 prakAranA strAva UrdhvagAmI thAya che, ane ApaNI zaktino vikAsa thAya che. je vAto bALako ane yuvAnone tIrthakara nAmagotra, mokSa, karmano kSaya jevAM kAraNo dvArA na samajAvI zakAya, te ja vAto vijJAna sAthe joDI jarUra samajAvI zakAya. te ja rIte temane samajAvI zakIe ke vaMdanA karavAthI krodhanA sthAne sahiSNutA - kSamA Avaze. mAna - ahaMkAranA sthAne namratA Avaze. mAyA - chaLakapaTanA sthAne saraLatA Avaze. lobhanA sthAne saMtoSa Avaze. jJiAnadhArA -3 135 da rTsa jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa e koI ja mirekala nathI. ahIMthI UDIne mokSamAM pahoMcatuM nathI. koI ApaNane tIrthaMkara banAvI detuM nathI. jo sadguNono vikAsa thAya to jIva ziva banI zake. moTAbhAganA Problems solve thaI jAya pachI yuvAvargane kahevuM nahi paDe ke pazcimI saMskRti, AhAra, vyavahAra apanAvA jevA nathI. yuvAvarga AtmaciMtananA mArge vaLaze ane tenuM AtmaciMtana ja tene sAcA mArge laI jaze. paraMtu vartamAna samayamAM dharma prati udAsInatAnuM pramANa vadhatuM ja jAya che. aMgrejI zikSaNanA ghoDApUramAM taNAtAM ApaNe badhAM bALakone zALAkIya jJAna ApavA jeTalA utsuka chIe, teTalA AdhyAtmika kSetre nathI. mATe ja vidhavA mAtAne vRddhAvasthAmAM dIkarAnuM ghara choDI bIje Azraya zodhavAno vAro Ave che. jainazALA : zALA ane kaoNlejanA abhyAsa sAthe vividha prakAranA klAsIsano dhodha vahe che. tevA klAsIsa sAthe kadama milAvI zake. jainazALAnuM AkarSaNa vadhe tevI Adhunika jainazALA banAvavI joIe. jainazALAne ApaNe AkarSaka rUpa ApIe, jemAM bALako gammata sAthe jJAna meLave. aitihAsika bodhaprada citrothI jainazALAnI dIvAlone zobhAyamAna karIe. jainazALAmAM bALako paMktibaddha besI zake tevI benches ane desks hoya, zikSako paNa prazikSaNa pAmelA hoya. zikSakomAM vAtsalya ane maitrIno bhAva hoya. dRSTAMto, vArtAo, raMgaberaMgI citro, Projects vagerenI madadathI jainazALAmAM zikSaNa ApavAmAM Ave to gahana ane kliSTa viSayo paNa saraLa banI zake. Adhunika jIvanamAM dharmanA badalAtA pravAhamAM jaDatAne sthAna nathI. paththarayuga pachI tAmrayuga ane tAmrayuga pachI kAgaLayugane ApaNe AvakAryo che. Aje pustakonuM virATajJAna tAvaDI jevaDI CDmAM saMkalita thaI gayuM che. parivartana e sRSTino niyama che. bhagavAne te samayanI lokabhASA mAgadhImAM potAno upadeza Apyo. ApaNuM janarezana bhagavAnanA upadezaAgamo jevA viSayo mAgadhI, prAkRta ke saMskRta jevI bhASAmAM samajI zakaze ? mATe ja vartamAna peDhIne temanI bhASAmAM bhaNAvavuM jarUrI che. bhaNataranuM mAdhyama vartamAna patro, kalaraphula megejhinsa, TV, Computer vagere rAkhavuM jarUrI che. jJAnadhArA - 3 136 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sauthI vadhu pracalita tema ja gharanI dareka vyaktinuM priyapAtra evuM T.V. che T.V. dvArA jaina dharmano pracAra AjanI paristhitimAM ati Avazyaka che. 24 kalAkanI jaina cenala cAlu karI, temAM jaina aitihAsika sIriyalo, bALakonI enimezana philmsa vagere dekhADavAmAM Ave to dhAryuM pariNAma lAvI zakAze. spAIDaramena ke zaktimAna jevA kAlpanika pAtranuM anukaraNa karI bALaka bAvIsame mALethI kUdako mAre che, to ApaNA tIrthaMkaro ane mahApuruSonAM jIvanacaritra dekhADavAmAM Ave to tenI ghaNI asara dekhAze. te ja rIte jaina cenala para T.V. cAlu karIe ke tarata gIta saMbhaLAya : sAre dharmoM se acchA, jaina dharma hamArA, hama bacce hai mahAvIra ke, ahiMsA dharma hamArA 'jhauna vanenA jJAnavIra ?' jo AvA spardhAtmaka progrAma T.V. upara yojAya, ane tenA vijetAo paNa karoDapati banI zakatA hoya, to AvI spardhAomAM bhAga levA mATe yuvAno cokkasa AgaLa Avaze. jaina dharmamAM utsukatA vadhAravA mATenA A rItanA upAyo kadAca lAbhadAyI banI zake. Miss India ke Mr. India jevI ivenTo dhArmika yogyatAne lakSamAM rAkhIne yojAya to potAnAM bALakomAM AvI yogyatA vadhAravA mATe mAtA-pitA ane vaDIlo paNa jAgRta thaze. nadI sAgaranI dizAmAM vaLe to sAgarane dhasamasato kare che, ane jo e ja nadI potAno kinAro toDe to tArAjI sarje che. te ja rIte AjanuM yuvAdhana yogya mArge vaLaze, to surdaDha samAja taiyAra thaze. anyathA sukha ane suvidhAmAM rAcatA rAcatA A dhana hoTalo ane klabomAM kharcAI jaze. jaina samAjamAM zrImaMta varga ghaNo moTo che. krAMtikArI sAdhu-saMtonI preraNAthI, sajAgatAthI tema ja zrAvakonA anudAnathI ane zramadAnathI AvAM kAryo saphaLa thaze. buddhiza ane tattvajJo samAgama karI AvAM kAryo zarU kare, to cokkasa evo divasa Avaze ane ApaNA samAjamAM A rItanuM parivartana Avaze ke - pappAne na ruce CNBC, have ruce phakta dhArmika C.D.. mammIne na ruce gharagharakI kahAnI, tene game tIrthaMkaranI kahANI. bhAIne bora kare krikeTa phiksiMga, have game phakta sadgurumAM miksiMga. munno pukAre nahi kArTuna neTavarka, mane joIe have jaina neTavarka. jJAnadhArA-3 137 jaina sAhitya jJAnasatra-3 E Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jenazikSaNanI rUparekhA bI.e. komyuTara, vijJAna yogika kalcara ane yogika 1 bInA gAMdhI | zikSaNamAM DIplomA karyo che. necaropathIno paNa DIplomA dharAve che. yogazikSaka nirmalA kolejamAM kAunselara che. aneka lekho prasiddha thayA che. jenazikSaNanI zarUAtaH bALakone kaI uMmarathI jainazikSaNa ApavuM joIe? eka rIsarca anusAra - 0 - 4 varSanI uMmara sudhImAM bALakanI 50 % bauddhika zakti (I. Q.)no vikAsa thaI jAya che. 5 - 8 varSa sudhImAM 30 % eTale kula 80 % 9 - 13 varSa sudhImAM 12 % eTale kula 92 % 17 - 19 varSa sudhImAM 8 % eTale kula 100 % kAryarata bane che. Ano artha ke janmathI laIne cAra varSanI uMmara sudhImAM aDadhoaDadha I. Q. vikasita thAya che. mATe cAra varSanI uMmaranI pahelAM jo jainazikSaNanI zarUAta thAya, to enI bALakanA mAnasa para sArI asara paDe che. AjathI lagabhaga sAta varSa pahelAM ame amerikana inTaranezanala skUla(muMbaI)mAM 18 mahinAnA bALakane yoga-zikSaNa ApavAnI zarUAta karI. ane eka mahinAnI aMdara ja uttama pariNAmo maLyAM. (yoga-zikSaNamAM paNa jenazikSaNanAM siddhAMto ja che) ethI prerita thaI garbhAvasthAthI ja A zikSaNanI zarUAta karI ane e bALako Aje jyAre 4-5 varSanAM thayAM che, to emanAmAM bIjA bALako karatAM khUba ja paoNjhiTiva pharaka dekhAya che. to pachI jainazikSaNanI zarUAta paNa garbhAvasthAthI thAya to uttama. e pachI uMmara pramANe vargIkaraNa karI zakAya. jema ke, 18 mahinAthI 5 varSa sudhI, 6 varSathI 12 varSa sudhI, 13 varSathI 19-20 varSa sudhI. ane A jainazikSaNanA klAsa zanivAra-ravivAre (aThavADiyAmAM eka ke be vAra) rAkhI zakAya. dareka uMmaranA grupamAM 15 thI 20 bALakothI vadhAre na levAM, jethI vyaktigata dhyAna ApI zakAya. ( jJAnadhArA-3E 138 rsa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A dareka klAsamAM uMmara pramANe zIkhavavAnI paddhatimAM pharaka AvI zake, paNa jaina dharmanA siddhAMtanI zarUAta to prathama vargathI ja thAya. bIjuM mahattvanuM sUcana e che ke, je vakhate A bALako ane yuvAnonA klAsa cAlatA hoya, te ja vakhate e ja jagyAe mAtA-pitA, vaDIlonA paNa klAsa hoya (jainazikSaNanA). dareka klAsamAM uMmara ane samajaNa anusAra zIkhavavAnI paddhati tathA viSayomAM pheraphAra karI zakAya, paNa kyAMya paNa mULa siddhAMtamAM bAMdhachoDa na hoya. janazikSaNanI rUparekhAH jainadarzananA cAra mULabhUta siddhAMtone pAyA tarIke laI zakAya ? (1) ahiMsA : vicAra, vANI ane vartanamAM ahiMsA. (2) anekAMtavAda: satyane alaga alaga dRSTikoNathI joI zakAya che. kyAMya ekAMta ke jaDatAne sthAna nathI. (3) aparigraha : potAnI jarUriyAta ane saMgrahakhorImAM maryAdA. (4) karma : ApaNA jIvananI javAbadArI phakta ApaNI ja che, enA mATe koIne doSita na TheravAya. A cAra siddhAMtone phakta thiarInI jema kahevAne badale prekTikalI ApaNA jIvanamAM ene apanAvavAnA che. phakta kriyAkAMDa nahi paNa jJAna sAthenI kriyA, A jaina-siddhAMtomAM vijJAna, menejamenTa ane sAyakolaoNjInA siddhAMto vaNAyelA che. mATe jaina-siddhAMtone A traNe dRSTikoNathI mUlavI, AcaraNamAM mUkavA para dhyAna ApavuM. A pAyo pAko thAya pachI bIjA siddhAMtono samAveza karavo. A cAra mULabhUta siddhAMtone jIvanamAM utAravA, nIcenA muddAo dhyAnamAM levA : (1) AMtarika vaibhava vadhAravo. sadguNo khIlavavA para dhyAna ApavuM. (2) roja 10 miniTano samaya sva-nirIkSaNa (Introspection) mATe Apavo. potAnAthI je je bhUlo thaI hoya, tene sudhAravA para dhyAna ApavuM. potAnA vicAronI guNavattA (Quality) joI ene UrdhvagAmI banAvavA. vicAromAM traNa tattvo lAvavAnA che. satya (Truth), zubha (Goodness) ane suMdaratA (Beauty). (3) jainadarzanamAM karmano artha kriyA nahi pariNAma che. sArA ane kharAba vicAra karIne vizvamAMthI je paramANuone AtmAe pakaDyA che, (jJAnadhArA -3 139 ra nna jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e karma AkhI sAdhanA che. A karmanI nirjarA karavA mATenI eTale ke karma kharAvavAnI, jethI AtmA zuddha svarUpe prakAze. e mATe che dhyAna (Meditation). | (4) A dhyAnanI prakriyA paddhatisara zIkhI anubhavI zakAya che. emAM zarIra, zvAsa, prANazaktino (sthULathI sUkSma tarapha javuM) abhyAsa karavo. e dvArA aMtaHstrAvI graMthionuM saMtulana thaze ane potAnA dRSTikoNa ane AcaraNamAM parivartana Avaze. (5) jJAna - darzana - cAritramAM samAnatA lAvavI. atyAre temAM asamAnatA che, kAraNa vAyu, pitta ane kaphanuM asamatolapaNuM (Imbalance). vAyu ciMtA karAve che, pitta caMcaLatA/krodha karAve che. kapha zoka utpanna kare che. A krodha, bhaya, ahaMkAra jevA Avego Ave che kAraNa aMtaHstrAvI graMthionA strAvamAM asaMtaluna. A badhAnA saMtulana mATe Asana - prANAyAma - dhyAnanA prayogo niraMtara karavA. (6) amuka prazno ane dAMto dvArA bALakone sAcI samajaNa ApavAnI che. dA.ta., dharmanI jIvanamAM zI AvazyakatA che? jema vRkSanAM mULiyAM che, ema dharma ApaNA jIvanamAM che, eTale ke mULa majabUta che, mATe vRkSa aDIkhama che. mULiyAMne pANI pAIzuM to vRkSa ghaTAdAra banaze, ema ja dharmanA mULiyAMnA siMcanathI jIvana saphaLa banaze. AvA bIjA prazno dvArA bALakonA mAnasane celenja karavAnuM che, enI jijJAsA vadhAravAnI che. dA.ta., A jagata koNe banAvyuM ? bhagavAna koNa che ? bhagavAnane koNe banAvyA ? vagere dvArA tattvano paricaya ApI zakAya. (7) prANane jeTalo sUkSma karAya eTalI enI zakti vadhatI jAya che. prANa jeTalo sthULa hoya teTalI enI zakti ochI hoya. prANAyAma, dhyAna, maMtrajapa dvArA sUkSma tarapha javAnuM che. uparanA prayogo dvArA svAthya, sukhanI prApti, jJAnanI vRddhi ane zaktino anubhava thaze. pachI sAmAyika, tapazcaryA sudhI pahoMcavuM. je phakata kriyA na rahetAM nirjarAnuM sAdhana banaze. Ama, vyaktitvane ghaDavAnuM che. enA mATe samaya kADhI sAdhanA karavI Avazyaka che. jenazikSaNanA lAbho : (1) cittanI zuddhi thAya che. rAga-dveSathI mukti maLe che. dharmadhyAna dvArA navAM karma baMdhAtAM nathI. jUnA karmano kSaya thAya che. A dharmadhyAna eTale jJiAnadhArA-3 140 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuM? sadA pramodabhAva ane AnaMdamAM rahevuM. maitrI, pramoda, karuNA, mAdhyastha bhAva dvArA jIvana raMgAI jAya. (2) sArI Tevo paDaze - jema ke niyamita UThavuM, prArthanA karavI, sArA vicAro karavA, sAruM bolavuM, sAruM AcaraNa karavuM. A sArI TevothI caritra ghaDAya che. cAritranI vAvaNI karo to bhAgyanuM nirmANa thaze. (3) sAdhanAthI tana ane manane ghaDavAnuM che. manane jJAna dvArA, dhyAna dvArA, cittanA vizleSaNa dvArA, tapazcaryA dvArA taiyAra karavAnuM che. ethI mananI ekAgratA vadhaze. ekAgratA e zakti che. e jeTalA pramANamAM vadhe teTalA pramANamAM caitanyanI jJAnazakti khIlaze. AthI AMtarika zaktiono vikAsa thaze, AtmavikAsa (Self confidence) ane AtmaphuraNA (Intution) paNa vadhaze. (4) Akho divasa jovAmAM, sAMbhaLavAmAM, bolavAmAM, ciMtA karavAmAM, pArako bhAra uThAvavAmAM, lokonI paMcAta karavAmAM zaktio naSTa thatI hoya che. A zikSaNa dvArA A zaktiono saMcaya thaze, jethI svAmitva (Mastery) pragaTa thAya che. Ama, Atmazaktino anubhava thatAM nirbaLatA, thAka, kaMTALo, ALasa badhuM dUra bhAgaze. (5) vartamAnamAM jIvana jIvavAnI cAvI maLaze, jethI mananI zAMti maLaze. vyakti jAgRti ane javAbadArIthI jIvana jIvI zakaze. jIvana jIvavAnI kaLA dvArA jIvana arthapUrNa, hetupUrNa ane saphaLa banaze. (6) manamAM zubha saMkalpanuM bIja vAvavAthI, nabaLA vicAra nahi Take. pratikULatAmAM paNa manobaLa vaDe bIjI zaktio bahAra Avaze. mAtA-pitA ane zikSakoe dhyAnamAM rAkhavAnAM sUcano : (1) bALakanuM vartana ane mAnasikatA samajavAnI taiyArI. (2) bALaka ke yuvAna sAthe eka setu (Rapport) bAMdhavAno che, jethI teo hRdaya kholIne potAnA vicAro ke mUMjhavaNa vyakta kare. (3) emanI vartamAnanI paristhiti samajI emane mArgadarzana ApavAnuM che. (4) emane jIvananuM dhyeya nakkI karavAmAM sahAyarUpa thavuM. (5) emanI mAnyatAo ane vartanane AkAra (Shape) ApavAno che. jJAnadhArA-3 LL LL li sAhitya jJAnasatra-3 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) dhIrajathI enI aMdara rahelA hIrA(Atmatattva)ne paoNliza karavAno che, je atyAre "rapha" che, jethI e prakAze. (7) evuM vAtAvaraNa ApavuM, jethI e potAnA vicAro, maMtavyo mukta rIte darzAvI zake. (8) teo potAnI maryAdAone bhaya vagara svIkArI zake ane potAnI zaktione ahaMkAra vagara jANI zake evI tAlIma ApavI. (9) enA nirNayo jAte ja levAnI svataMtratA sAthe javAbadArI ApavI. (10) game eTaluM nAnuM ke nabaLuM bALaka hoya, ene mAnathI bolAvavuM. (11) enAmAM khUba AtmavizvAsa bharavo, utsAha ane preraNA ApavI (zikhAmaNa nahi). (12) eka kahevata che - tame je sAMbhaLo cho, e bhUlI jAo cho. tame je juo cho, e yAda rAkho cho. paNa tame je karo cho, e tame zIkho cho, e tamArA vartanamAM Avaze. mATe bALako pAse karAvavAnuM che, phakta kahevAnuM nathI. (13) bALakane kyAreya enI asaphaLatAthI mUlavazo nahi. (14) mAtA-pitA, vaDIlo, zikSako potAnA jIvanamAM ja parivartana lAvI, bALakone dRSTAMta pUruM pADI zake che (vANI-vicAra-vartanamAM samAnatA). jJAnadhArA -3 ka 142 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMprata pravAhamAM bALako ane yuvAno mATe dhArmika jainazikSaNanI rUparekhA 24 nAgapura-sthita dhanalakSmIbahena jainaprakAza', sau. dhanalakSmIbahena badANI 'kAThiyAvADI jaina' vageremAM avAranavAra lekho lakhe che. jaina dharmano abhyAsa, priya pravRtti peTarabAramAM pU. jagajIvana mahArAja saMkula sAthe saMkaLAelAM che. sAMprata pravAhamAM dharma tathA dharmanI vyAkhyA ke svarUpa badalAtA nathI. sAMprata pravAhamAM AdhunikatA tathA videzI anukaraNamAM bALako tathA yuvA-yuvatI sAcuM-khoTuM, sArA-narasAno vicAra karyA vagara akkala vagaranI nakala karIne AMdhaLI doTa mUkI rahyA che. temano uddeza mAtra ochI mahenate vadhumAM vadhu kamANI karI patnI tathA bALakone badhI ja vilAsitA tathA upabhoganI sAmagrI ApI devAnuM ekamAtra lakSya che. dekhAdekhIe samajaNano tyAga karI dIdho che. bhautika sAdhanonI upalabdhi rUpI sAdhya mATe sAdhana game te vaparAya, tenuM ciMtana nathI. cAhe te be naMbaranI kamANI hoya, anIti, hiMsA, corI, bhraSTAcAra ke asatyathI sAdhyanI prApti thatI hoya. lakSya che mAtra A bhava maLyo che, to moja-majA karI laIe. dharma gharaDA lokonuM kAma che, bIjo bhava svarga-naraka koNe joyA che ? adhikAMza yuvA-bALako sAmAyika, pratikramaNa, zAstrothI anabhijJa to che ja, paraMtu evA paNa hoI zake che, jeo navakAramaMtra ke teno artha paNa nahi jANatA hoya. amuka pratizatanAM gharomAM AThama, pAkSmIno ThIka paryuSaNa tathA saMvatsarI paNa nahi paLAtA hoya. saMvatsarI pratikramaNa te jainatvanuM lakSaNa tathA 'sarTiphikeTa' che. te eka divasanuM pratikramaNa paNa ghaNAM yuvAbALako nathI karatA. are ! bhagavAna mahAvIranA parivAra tathA temanA janmasthAnanAM nAma paNa khabara nathI. eka yuvAne te vihAra karatA saMtane kahyuM ke - "cAlo aMkala skUTaramAM besI jAva. tamane jyAM javuM hoya tyAM pahoMcADI dauM." AjanuM jIvana ghoDiyAgharathI zarU thAya che tathA gharaDA-gharamAM pUrNa thAya che. jIvananI be pAMkho che - (1) saMskAra (2) zikSaNa. vicAra eTale jenA jIvanamAM vinaya, vidyA, viveka ane virati e cAra hovA jarUrI che. 'sA vidyA yA vimuktaye' . AjanI doDa cAranI pAchaLa che. saMpatti, sattA, sarasvatI, svAsthya. paraMtu te doDa kyAre saphaLa thAya ? samyAna e ja jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA - 3 143 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasvatI. samyagadarzana e ja saMpatti. samyaphacAritra e ja sattA. pradarzanathI maLe te pratiSThA, sAdhanAthI maLe te siddhi. tame pote tamArA vize kharA aMtaHkaraNathI mAno te tamAruM cAritra che. nAtha vinAno baLada, niyama vinAno marada. jaina dharmanA saMskAra bALapaNathI mAtA dvArA, parivAra dvArA ja sauthI vadhu maLe che. eka mAtA 100 zikSako barAbara che. javAbadArI ane jarUriyAta e benI samaja vartamAna zikSaNa vidyArthIone ApI nathI zakyuM. dharma vyaktine kumArge tathA vyasana tarapha jatA aTakAve che, tathA satapatha batAve che. Aje yuvAno bhaTakI gayA che, mATe pharI te tarapha pAchA vaLavAnI vidhi te dharma che. zuddha prema ja vItarAga che, ahiMsA che. svabhAvarUpa premathI yuvakonuM jIvana prajJAnA prakAzamAM bharAI jAya. svamAM, zAMtimAM sthita jIvavuM hoya to kyAMya doDAdoDa karavAnI jarUra nathI, basa jAgRta thavAnI jarUra che. dharma te jIvana jIvavAnI kaLA batAve che. pahelAM dharmanA AdhAre rAjya calAvatA, tethI prajA sukhI hatI. Aje rASTra bALakonA zikSaNa pratye jeTalI sajAga che, teTalI dhArmika zikSaNa pratye nathI. jIvanamAM cAra prakAranA puruSArtha kahyA che - dharma, artha, kAma ane mokSa. dharmanuM aMtima lakSya mokSa to che ja, paraMtu jo yuvA bALakonA jIvanamAM dharmanA saMskAra haze, to te artha kamAvavA A paNa dharmamaya pagadaMDI apanAvaze. kAmamAM dharmanI vADa haze, to brahmanI upAsanA karI zakaze, je tenA cAritrano bacAva karI zakaze. zrAvakanA bAra vrata athavA pAMca mahAvrata tene Dagale pagale vyApAra, raheNIkaraNImAM aparigrahanI bhAvanAnA poSatA jIvanamAM sukha-zAMti baMne Apaze. dharmane samajI lezo, to azubhakarmothI bacI te mAtA-pitA, parivAra ke koInA paNa azAtAkArI banI karmabaMdha nahi kare, kAraNa ke dharma ja eka evuM mahAna tattva che, jenuM zubhakarmanuM phaLa tarata ja sAruM Ape che. bilakula vilaMba nahi. je goLa khAya tene gaLapaNanI khabara paDe. padAdhikArIoe paNa AnA mATe mahenata karavI joIze, unALA, divALI, nAtAlamAM daza divasIya dhArmika zikSaNa-zibira nAgapura-mahArASTramAM chellAM daza varSathI rakhAya che. tevI saMtonA mArgadarzanamAM yuvA-yuvatIne zikSaNa ApI, taiyAra karo. Ano prabhAva bALako ane yuvAno baMne para (jJAnadhArA-3 kakSarasanna 144 jena sAhitya jJAnasatra-1 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDaze. yuvA-yuvatInI svAdhyAya-zibira ane bALakonI zikSaNa-zibira. je paryuSaNa karAvavA paNa jaze. amuka saMpradAyo AvI rIte pUrA hiMdustAnamAM mokale che, tevI ja rIte gujarAtI goMDala gacchanA sAdhu-saMtasatIonA mArgadarzana tathA jJAnanI nizrAmAM caturvidha saMgha zIghatAzIgha AvI zibiro dvArA bALako - yuvAnone dhArmika zikSaNathI zikSita kare. zubham zIghram. tenA mATe AkarSaka InAmo ziSya - zikSako baMne mATe rAkhe. AjanAM bALako bahu ja hoziyAra, pratibhAsaMpanna che. tene sAcI dizAnA mArgadarzananI AvazyakatA che. je temanA mammI-pappA, parivAra, saMta-satIo tathA samAja ApI zakaze, AnAthI vyakti, bALaka, yuvAno dharmathI abhibhUta thaze ja. sAthe ja mukhya to pUrva bhArata, baMgALa, bihAra, uDIsA AvAM yuvaka-yuvatIne svAdhyAyI banAvavA jaina-zAsananI mukhya mAMga che, je caturvidha saMgha ja karI zakaze. samAjajIvana taMdurasta rahe te mATe ApaNe kAyadA ghaDanArI saMsthAo, nyAyataMtro ane polIsatra UbhAM karyA che, paraMtu kuTuMbajIvana taMdurasta rahe te mATe ApaNe Acho vicAra karyo che. jenA kAraNe pitA-putra, mA-dIkarAmAM aMtara tathA visaMgati UbhA thayA che. vaDIlone mAna na detA, apamAnita karI ekalA, cUpa karI dIdhA che. je mAtA athAga prayatnothI dIkarAne bolatA zIkhavADe che, tene AjanA zikSita dIkarA-vahu cUpa karI de che - tene zuM zikSaNa kahevAya ? jaina dharmano, 3ra zAstrano artha ekamAtra vinaya che. tene AjanI DigrIdhArI prajAe ahaMkArathI hAya-hellomAM parivartita karI potAne Adhunika gaNAve che. UThIne vaDIlone vaMdana kare athavA "jaya jinendra' bole to jaina dharmanA pAlana sAthe potAnA karma khapAvI sva-kartavyanuM pAlana kare che. Aje eka tarapha vaijJAnika pragati thaI rahI che, to bIjI tarapha AdhyAtmika patana paNa thaI rahyuM che. saMbaMdhomAM jyAre adhikAranI vAto Avaze, tyAre dhikkAranI zarUAta thaze. vaDIlono tiraskAra thaze. jJAnadhArA - 3 : . na : - - I 1 jaina sAhitya jJAnasatra-3 - Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmprata (vartamAna) pravAha meM bAlakoM evaM yuvakoM __ ke lie dhArmika janazikSA kI rUparekhA 'tIrthaMkara vANI' sAmAyika ke vidvAna taMtrI. | DaoN. zekharacandra jaina | deza-videzameM jaina dharma ke upara pravacaneM dete hai, aneka jaina saMsthAoM ke sAtha jur3e hai / AzApurA jaina TrasTa ke TrasTI, samartha vaktA / pichale 40-50 varSoM meM vijJAna aura usake anusaMdhAnoM ne duniyA ko cakita kara diyA hai / jo parivartana hajAroM varSoM meM nahIM ho pAye the ve caMda varSoM meM druta gati se hue haiM aura ho rahe haiM / vijJAna ke isa anusaMdhAna ne mAtra bhautika mAnyatAoM meM AmUla parivartana nahIM kiye apitu hamArI dhArmika, sAmAjika, Arthika, bhaugolika mAnyatAoM ko hI hilA diyA hai| yaha alaga bAta hai ki kahIM rUr3hiyoM-aMdhavizvAsoM ko tor3A hai to kahIM aneka vizvAsoM ko bhI jhakajhora diyA hai / pariNAma donoM prakAra ke haiM / ___ bhArata varSa parApUrva se sukha-samRddhi kA deza rahA hai / pariNAmasvarUpa yahA~ uttama yA ucca saMskRti kA janma huA - vikAsa haa| hameM bar3I hI saralatA se bhojana - pAnI - ghara upalabdha hue / hamArI AvazyakatAyeM bhI sImita thIM / saMgraha kA bhAva kama thA / paraspara prema, maitrI, sahayoga kA mahattva thA / hamAre tIrthaMkaro - RSi, muniyoM ne hameM aparigraha kA pATha par3hAyA / dayA-karuNA-mamatA-kSamA kA jJAna diyA, kyoMki hamAre yahA~ vaimanasya, parasvaharaNa kA koI kAraNa nahIM thA / hamArI saMskRti ne manuSya hI nahIM pazu-pakSI, vanaspati sabakI rakSA ko mahattva dekara use bhI dharma ke antargata rakhA / hama to kalpavRkSa ke deza ke vAsI haiM jahA~ cAhata kI cIje sulabha thIM - ataH kahIM saMgharSa yA saMgraha kA bhAva nahIM thaa| __vartamAna samaya meM Aja kA yuvaka do rAhe para khar3A hai - vaha kahA~ jAye isakI use duvidhA hai / eka ora use bhautika sukha apanI ora khIMcate haiM - use phaizana kI cakAcauMdha lagatI hai / khAnapAna meM yaha bhakSyAbhakSya hI bhUla gayA hai / yenakena prakAreNa dhanopArjana ke cakkara meM ulajha rahA hai / dUsarI ora use apanI saMskRti apanI ora mur3ane kA saMketa de rahI hai / paraMparAyeM saMskAra use Aja bhI apanI ora khIMca rahe haiM - usakI sthiti to usa nArI ke samAna ho rahI hai, jise eka ora jJAnadhArA-3 mamma 14 na sAhitya SIMARY-3 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati bulA rahA hai, dUsarI ora bhAI / vaha to dahalIja para khar3I hai... kahA~ jAye ? vartamAna samaya aisI hI duvidhA kA samaya hai / vijJAna ke sAtha AkAza meM ur3anA hai, para dharatI na chUTe isakA bhI dhyAna rakhanA hai / aise pravAhI vartamAna meM dhArmika zikSaNa kI kyA upayogitA hai ? isa para vicAra karanA hai / eka prazna uTha sakatA hai ki dhArmika zikSaNa kyoM ? to uttara talAzane ke lie hameM punaH atIta ke saMskArita zikSaNa ko smaraNa karanA hogA / dhArmika zikSaNa arthAt saMskAroM kA zikSaNa, samAja kA zikSaNa, karuNA-dayA-kSamA kA zikSaNa / eka tathya nirvivAda satya hai ki hama bhautika sukha suvidhAoM meM kitanA bhI U~ce pahu~ca jAye - para usase mana kI zAMti prApta nahIM hotI / ulTe vaha vaisA hI hotA hai mAnoM agni ko ghI se bujhAne kA upakrama karanA / jaba ki dhArmika zikSaNa hI zItala jala kA kAma karate hue vAsanAoM-icchAoM kA zamana karatA hai| ___aba thor3A jaina dharma kI zikSA para bhI vicAra karAyeM / jaina dharma arthAt saMyama kA dharma / prANImAtra ke kalyANa kA dharma / jioM aura jIne kI suvidhA dene kA dharma / bhagavAna RSabhadeva se bha. mahAvIra taka ke tIrthaMkaroM ne jo jIvana jIne kI kalA sikhAI yA yoM kaheM jIvana jIne kA jo vijJAna sikhAyA, vaha Aja bhI utanA hI upayogI va sArthaka haiM / jaina dharma jo zramaNa dharma ke nAma se jAnA jAtA hai - jisameM zrama kI vizeSa mahattA hai / jaina dharma ne manuSya ko svAvalaMbI banAne kI zikSA dI / karma ko pradhAna mAnA aura bhAgya kI aMdhI mAnyatAoM se mukta kraayaa| jaina dharma ne manuSya ke zarIra ke sAtha usake mana kI ciMtA kI / yadi mana svastha hogA to sabhI kArya uttama ho sakeMge / jaina dharma ne mAtra apanI hI ciMtA nahIM kI apitu vizva ke ekendriya se paMcendriya taka ke jIvoM kI ciMtA kI / ahiMsA ko nIMva banAyA aura usa para pUre dharma kA mahala racAyA / jaina dharma ke 12 vratoM meM saMpUrNa saMyamita jIvana jIne kA mArga prazasta haiM unameM 5 vrata jIvana kI sAMgopAMgatA ke pratIka haiM / inameM ahiMsA-satya-asteyabrahmacarya evaM aparigraha / isase sAdhu ko pUrNa rUpeNa aura gRhastha ko aNu arthAt ekadezIya pAlana kA vidhAna hai / jaina dharma ne ahiMsA ko mAtra prANIvadha taka kI sImita nahIM rakhA apita kisIke mana ko bhI kaSTa dene meM hiMsA ko kAraNabhUta mAnA hai / ahiMsA kA pUrNa pAlana karane (jJAnadhArA-3 ma mma 147 na sAhitya jJAnA-3) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetu zikAra, hiMsaka sAdhana, hiMsaka vyApAra, hiMsaka vANIkRtya sabhI kA niSedha kiyA hai / yahI kAraNa hai ki pRthvI, jala, vAyu, agni va vanaspatikAyika jIvoM ko bhI hiMsA mAnA hai| yaha ahiMsA kA bhAva hI paryAvaraNa rakSA kA mUla sUtra hai / jainadarzana ne kabhI vijJAna kA virodha nahIM kiyA hai, ulTe jainazAstroM meM jitane bhI ullekha haiM unase vijJAna naI-naI khoMje kara rahA hai| aisA koI bhI kSetra nahIM hai jisameM jainadarzana ne apanI pahu~ca na banAI / lekina usane kabhI apane socane ke daravAje baMdha nahIM kiye / bhagavAna mahAvIra ke anekAMtavAda kA siddhAMta aura bhASA meM syAdvAda kA siddhAMta isakA dyotaka hai ki hamane apane vicAroM ke sAtha dUsaroM ke vicAro ko socane-samajhane kA pUrA dhyAna rakhA hai| pRthvI kI saMracanA se lekara usake samasta rahasyoM ko jainadarzana ne apane meM samAhita kiyA hai / isa taraha hama yaha kaha sakate haiM ki vizva kA vartamAna pravAha kisI bhI ora baha rahA ho, paraMtu jaina dharma ke siddhAMta atIta meM bhI jitane upayogI the vartamAna meM bhI utane hI upayogI haiM / (1) hamArI zikSA kI rUparekhA ke mUla meM AtmasaMtoSa, mAnava aura samasta prANiyoM kI rakSA kA bodha ho / arthAt hama ahiMsAtmaka jIvana jIne ke jJAna ko prApta kareM / bhautika sukhoM ke sAtha AdhyAtmika tattvajJAna ko bhI jAne aura samajhe / yaha satya hai ki bhautikavAdI bhI deha ko nazvara mAnate haiM aura jaba ve sAre upAyoM se thaka jAte haiM to kahate haiM ki - 'saba bhagavAna ke bharose chor3a do|' yaha bhagavAna ke bharose chor3anA hI isa bAta kA pramANa hai ki bhautika jJAna se bhI Upara koI jJAna hai, jo AtmA ko zAMti de sakatA hai| aura vaha jJAna hai dharma kA tattvajJAna / yahA~ AtmA ke sAtha-sAtha hameM jaina dharma ke una siddhAMto ko jAnanA hogA jo jIvana ko unnata banAne meM sahAyaka ho / hama saMsAra ko bhogate hue bhI saMsAra se mukta hone kI ora unmukha hote raheM / hameM unheM apane nava tattva, 12 vrata, 12 bhAvanA, 6 lezyA,3 ratna Adi ke jJAna ke dvArA vartamAna zikSA ke sAtha sAmaMjasya baiThAte hue tattvajJAna samajhAnA hogA / eka bAta aura jAna leM ki dharma kI zikSA mAtra kAgaja para likhI zikSA nahIM hai apitu jIvana ke pratyeka kSaNa upayoga meM AnevAlI zikSA hai| hama baccoM ko mAnava se bhagavAna banane kI prakriyA ko samajhAte caleM / (jJAnadhArA-3 148 ma na sAhitya SITEN-3) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) unheM hame apanI paraMparAoM pUjA, bhakti Adi ko sikhAnA hogA / hameM yahA~ kriyAyeM bhI sikhAnI hai, sAtha hI una kriyoM ke pIche chipe hue jJAna, vijJAna ko bhI samajhAnA hogA / bhagavAna ko kiyA gayA namaskAra yA pUjA hameM vinaya ke pATha par3hAte, tabhI kriyA phalavatI hogI / hamArI pratyeka dharmakriyA hamAre mana meM zAMti, jJAna kI vRddhi yaha Avazyaka hai / hama kriyAoM meM hI baMdha na jAyeM isakA bhI dhyAna rakhanA hogA / sAtha hI hama kisI saMpradAya vizeSa kI kriyAoM ke saMkucita dAyare meM na pha~sa jAye isakA bhI dhyAna rakhanA hogA / kriyA vahI uttama hai jo rUr3hiyoM meM na bAMdha de / kriyA karane se hameM kartavya kA bodha hotA hai / (3) dharma ke tattvoM ko samajhAne ke lie hameM vartamAna vijJAna ke siddhAMtoM ke sAtha unakI tulanA bhI jAnanI hogI / udAharaNa ke lie hama dekheM to jaina dharma pUre kA pUrA manovaijJAnika dharma hai / vartamAna yuga mAnasika tanAva se grasta hai / aise samaya yaha dhArmika jJAna hI hameM mAnasika tanAva se mukta kara sakatA hai / dharma vaha rasAyanazAstra hai, jisameM paristhiti aura pariveza ke kAraNa niraMtara bhAva parivartana hote rahate hai / bhAva - parivartanoM ke sAtha hamArI kriyAyeM aura vyavahAra hote haiM / dhArmika zikSA to pUrA bhautika zAstra kA piTArA hai / jaba hama guNasthAnoM kI carcA karate haiM, taba vijJAna kA gati kA niyama, gurutvAkarSaNa ke niyama svayaM dRSTavya hone lagate haiM / yadi hama dhArmika zikSA ke niyamoM ke sAtha isa niyamoM kI carcA kareM to hamArA vaijJAnika pariveza spaSTa hogA aura dharma ke siddhAMto ke prati rUci bar3hegI / (4) dhArmika zikSaNa kI rUparekhA meM yaha dhyAna rakhanA hogA ki usase hamArI jIvana-zailI sarala bane / hama hiMsAtmaka samasta pravRttiyoM se bacate hue mAMsAhAra Adi kA pUrNa tyAga kareM / kyoMki mAMsAhAra yA kaMdamUla Adi bhojana hamAre citta meM tAmasIvRtti ko panapAte haiM / hamameM krodha kI mAtrA bar3hatI hai jisase hama aneka hiMsAtmaka akaraNIya kArya kara baiThate haiM / jisase mana meM vikRtiyA~ janma letI haiM / paraspara ke vyavahAra meM kaTutA AtI hai aura samAja kA saMtulana bigar3atA hai / isalie hameM sarvaprathama bhakSyAbhakSya kA jJAna mAtra dhArmika puNya-pApa yA svarga-narka ke pariprekSya meM na dekara use zarIra vijJAna, jIva vijJAna ke pariprekSya meM denA cAhie / yadi hama ahiMsaka bhojana 149 = jJAnadhArA-3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kareMge to hamAre mana meM kisIko mArane, satAne ke bhAva paidA nahIM hoge| hama nirarthaka pazupakSI vanaspati kA hanana yA nukasAna nahIM kareMge / isase hamAre mana meM dUsaroM ke prati sadbhAva aura karuNA kA janma hogA / hama jAnate haiM ki Aja kA AdamI apane svArtha se ina mAnavIya guNoM ko bhUlatA jA rahA hai / isalie jIvana kI kalA hama sIkheM aisA jJAna diyA jAnA cAhie / maiM aisI zikSA kI himAyata cAhatA hU~ jisameM AvazyakatAoM kI pUrti ke sAtha dUsaroM ke sukha kA bhI dhyAna rakhA jAya / yaha bhAvanA hI hamAre vikAsa kA mUla kAraNa hai / jaba hama ahiMsA ke prati samarpita hoMge, hamArI AvazyakatAoM meM parimANa hogA, aura hamAre vicAroM meM ahaMbhAva nahIM hogA, tabhI hama jIvana jIne kI kalA kA vikAsa kara skeNge| (5) hamArI dhArmika zikSA aisI ho jisameM samagra samAja, rASTra aura vizva kI zAMti kI bhAvanAyeM nihita hoM / hama jAnate haiM ki Aja samAja TUTa rahA hai / saMyukta kuTuMba kI bhAvanAyeM TUTa rahI haiM / svArtha ne apanA aMdhakAra phai lAyA hai / Aja vyakti vyakti ke khUna kA pyAsA hai / Aja deza aura vizva dharma, bhASA, pradeza aura deza ina sabakI saMkucita sImAoM meM baMTa gayA hai / svArtha ne vyaktioM hI nahIM rASTra ko bhI aMdhA banA diyA hai / pUrA vizva bAruda ke Dhera para baiThA hai / kaba visphoTa ho aura pUrI duniyA naSTa ho jAye isakA sabhI ko bhaya hai| Aja vizvAsa khatma ho gayA hai| adhinAyaka vAda parokSa rUpa se zira uThA rahA hai| vizvazAMti kI bAteM karanevAle usakA sabase adhika bhaMga kara rahe haiM / aise samaya hama sahaastitva aura anekAMtavAda ke dvArA vizva ko yaha samajhA sakate haiM ki hama paraspara baiThakara samasyAo kA samAdhAna DhUMDheM / hamArA bAlaka aura yuvaka vartamAna zikSA ke sAtha tAlamela baiThAtA huA apane caritra meM dRr3ha rahe, apane jainatva ko akSaNNa rakha sake yahI hamArI bhAvanA hai / hama aisA pAThyakrama banAyeM jo purANa paMthI yA rUr3hivAdI na ho apitu inako tor3akara vaha jana-jana ke vikAsa ke lie upayogI ho / hamArA bAlaka jise kala yuvA honA hai| jisake kaMdhe para saMskRti kA bojha A rahA hai, use hameM itanA majabUta karanA hai ki vaha AkAza meM kitanA bhI U~cA uThe para usake pA~va dharatI se nahIM uThanA cAhie / yahI zikSA kA uddezya bhI honA cAhie / jJAnadhArA-3 150 mana sAhitya SIHAR-3 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( jinAgama "prajJApanA sUtrane AdhAre jinAgamamAM dravyAnuyoganuM mahattvanuM muMbaI yuni. jainolojI sAthe saMkaLAyelA 5 ke. Ara. zAha zrI ke. Ara. zAha lekhaka che tathA deza-videzamAM jaina dharma para pravacano Apela che. jinAgamamAM cha dravya che, te mULabhUta dravyo che. A cha dravyothI ekapaNa dravya vadhAre nathI ke eka paNa dravya ochuM nathI. vijJAnano eka vibhAgabhautikazAstra. A bhautikazAstramAM 105 dravyonI noMdha levAmAM AvI che. tenuM mUlyAMkana dravyamAM rahelA IlekTrona, proTona ane nyuTronanI saMkhyAnA AdhAre che. A uparAMta have teo kALane paNa dravya mAne che. jinAgamamAM samagra lokamAM rahelAM dravyonuM mULabhUta rIte vargIkaraNa che, jyAre Adhunika vijJAnamAM tema nathI. jinAgamanAM A cha dravyone be vibhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyA che - (1) jIvadravya (2) ajIvadravya. jIvadravya cetana ane ajIvadravya jaDa che. ajIvadravyanA pAMca vibhAga che, jemAM pudgala mukhya che. jIva ane pudgala dravya kriyAtmaka che. A kriyAtmakatAne lIdhe paryAya ane sthaLAMtara zakya bane che. paryAya eTale parivartana ane sthaLAMtara eTale gati. jIvadravya ane ajIvadravyanA anaMta paryAyo che. jIvadravya kuTastha nitya nathI paNa pariNAmI nitya che. have kriyAtmaka hovAthI udbhavatA pheraphAro A samagra lokamAM kevI rIte, kevA ane keTalA prabhAva pADe che, tenI vigatavAra vicAraNA karatuM zAstra eTale prajJApanA zAstra. zrI jayaMta munie prajJApanAno suMdara artha karelo che. prajJa'= tIrthakara 'va' = saritA. temaNe pravaUr' zabda utpanna karyo che. ahIM prasa' eTale tIrthakara bhagavaMtonA mukhethI nIkaLelA jJAnarUpa udgAro. vaUT' eTale A jJAnarUpa udgAronI saritA. ApaNe A jJAnasaritAnuM pAna karavAnuM che, AcaraNamAM mUkavAnuM che, jenAthI siddhapadanI prApti thAya. prajJApanA sUtramAM kula 36 padonA vistRta vicAra darzAvelA che. pustaka bhAga-1mAM 1 thI 5 pada, pustaka bhAga-ramAM 6 thI 20 pada ane bAkInA pustaka bhAga-3mAM ApelAM che. A prajJApana sUtra'no saMpUrNa abhyAsa khUba jJiAnadhArA-3 - 151 ra ksa jena sAhitya jJAnasatra-). Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja jahemata ane samaya mAMgI le che. vaLI temAM viSayonA tANAvANA ane gANitika pharajiyAta ApaNI yAdadAsta mATe paDakArarUpa che. ApaNI samajamAM keTaluM Ave te kahevuM muzkela che. jinavaroe teno upadeza Apelo che. bhAva Arogya pAtratA pramANe bhavI jIvo bodha prApta kare che. jinAgamamAM dravyanI vyAkhyA be rIte karavAmAM AvI che : (1) utpAdri chatya yukta sat | (2) TU paryAyavaH dravyam | tattvArtha sUtra' pAMcamo adhyAya - sUtra naM.29 ane 37 zrI umAsvAtijI. prathama vyAkhyAmAM kriyAtmaktA - utpanna - vinAza ane Ama chatAM dravyanuM nizcittapaNuM. bIjI vyAkhyAmAM dravyamAM guNa ane paryAya rahelA che. dravya dara samaye parivartana pAme che. A dravyanI parivartana karavAnI zakti e teno guNa che, ane tenAthI thatuM parivartana e teno paryAya che. eTale ke guNa e kAraNa che ane paryAya e kArya che. dravyamAM guNa e sAmAnya ane paryAya e vizeSa che. eTale sAmAnyanA arthaparyAya ane vizeSanA vyaMjana paryAya pragaTa thAya che. dravyanI rajUAta naya dvArA karavAmAM Ave che. dravyanI vyAkhyA pramANe naya be rIte rajU karI zakAya H (1) dravyAthikanaya (2) paryAyathikanaya. bhASA dvArA kula sAta prakAranA nayono upayoga karavAmAM Ave che. prathama traNa naya dravyAdhika ane bAkInA cAra naya paryAyadhika naya gaNAya che. dravyamAM jIvadravya karatAM ajIvadravyanI prajJApanA nAnI che. ajIvadravyamAM pudgala karatAM bAkInAM cAra dravyanI prajJApanA nAnI che. cAra ajIvadravyonAM nAma nIce pramANe che : (1) dharmAstikAya (2) adharmAstikAya (3) AkAzAstikAya ane (4) kALa. ajIvadravyanA be vibhAga che : (1) rUpI ajIva (2) arUpI ajIva. arUpI ajIvamAM (1) dharmAstikAya (2) adharmAstikAya (3) AkAzAstikAya ane (4) kALa mukhya che. prathama traNa astikAya che. tenA skaMdha, deza ane pradeza Ama 3 vibhAga thAya. kALa astikAya nathI paNa retInA DhagalA samAna che. have arUpI ajIvanA 34349+1 Ama kula daza vibhAga thayA. A uparAMta (1) dravya (2) kSetra (3) kALa (4) bhAva jJAnadhArA -3 15ra jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane guNa pramANe 20 bheda thayA. (445=20) Ama kula arUpI ajIvanA 20+10=30 bhedo thayA. rUpI ajIvamAM pudgala Ave che. pudgalane (1) deza, (2) pradeza, (3) skaMdha ane (4) paramANu hoya che. A badhAne (1) varNa, (2) gaMdha, (3) rasa, (4) sparza ane (5) saMsthAna hoya che. varNa pAMca prakAranA, gaMdha be prakAranI, rasa pAMca prakAranA, sparza ATha prakAranA ane saMsthAna pAMca prakAranA. tenA kula 530 bheda thAya che. paramANumAM ochAmAM ochAM pAMca tattvo hoya che. 1 varNa, 1 gaMdha, 1 rasa ane 2 sparza. Ama arUpI ajIvanA 30 ane rUpI ajIvanA 530 bheda maLIne kula 560 bheda ajIvadravyanA thAya che. have ApaNe jIvavijJAnanI vAta karIe. A lokamAM anaMta pudgala vargaNAo che. tene pAMca mukhya vibhAgamAM vaheMcavAmAM AvI che : (1) AhAraka (2) tejasa (3) kArpaNa (4) audArika (5) vaikriya. have jIvadravya sUkSma ane bAdara, paryApta ane aparyApta, eka indriyathI mAMDIne pAMca indriya sudhInA badhA jIvo A vargaNAone grahaNa kare che. kArpaNa vargaNAnA pudgalonuM jIva sAthenuM saMghAta ane vighAtanI kriyAthI karmanuM baMdhAvuM ane chUTavuM zakya bane che. tenAthI bhavacakranuM nirmANa thAya che. A bhavacakra cAra gatinuM che : (1) nArakana (2) tiryaMca (3) manuSya (4) deva. jIvadravya potAnI gati pramANe zarIranI prApti karIne karmavargaNAnA bhAra heThaLa anaMtAanaMta janmamaraNanA pherA, nigodathI mAMDIne deva gati sudhI kare che. A abhimanyunA koThAmAMthI bahAra nIkaLavAno eka mArga che, ane te che saMpUrNa karmanAza. A saMpUrNa karmanAzathI ajaraamara siddhapadanI prApti thAya che. - jIvadravyamAM sUkSma ane sthULanuM khAsa mahattva e che ke te pote svataMtra che. potAnI svataMtra zaktithI bhAvinuM nirmANa kare che. jIvanI adhogati eTale nArakI ane tiryaMca tarapha prayANa ane Urdhvagati eTale manuSya ane devagati tarapha prayANa. jIvadravyanA be vibhAga che : (1) siddha (2) saMsArI. mAtra manuSya siddhatva prApta karI zake che. siddhamAM anaMtara siddha ane paraMpara siddha evA be prakAra che. kula siddha jIvo 22 prakAranA che. (15+7=22). siddha jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA-3 153 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvonI bAbatamAM khAsa vAta e che ke teo bhAvaprANathI jIve che. napusaMkaliMgamAM strI napusaMkaliMgane siddhatva prApta thatuM nathI. kAraNa ke strIsvabhAvathI sahaja strI chaThThA guNasthAnakathI AgaLa jaI zakatI nathI. navamA tIrthaMkara zrI suvidhinAthathI paMdaramA tIrthaMkara zrI dharmanAthanA samaya sudhI zrutajJAnano viccheda thayo hato. tethI A samaya daramiyAna je siddha thAya te atIrtha siddha gaNAya. AvA samayamAM mAtra svayaMbuddha ane pratyekabuddha ja siddha thaI zake che. saMsArI jIvo H saMsArI jIvonA pAMca prakAra che : (1) ekendriya (2) beindriya (3) te indriya (4) caurendriya (5) paMcendriya. A eka viziSTa prakAranuM vizleSaNa che. je bhAratanA vaidika ke bauddha dharmamAM jovA maLatuM nathI. gati pramANe cAra gati - (1) nArakI, (2) tiryaMca, (3) manuSya ane (4) devo. ekendriyanA pAMca prakAraH (a) pRthvI (b) pANI (c) agni () vAyu (e) vanaspati. A badhA sthAvara che. vaLI sUkSma ane bAdara tema ja paryApta ane aparyApta evA paNa vibhAgo che. sUkSma ekendriya jIvonA astitvathI mAnavajAtanuM astitva che, te bAbata Aje vijJAna paNa mAne che. A jIvo nirUpakramI AyuSyavALA che. temanuM AMtarmuhUrtanuM AyuSya hoya che. ekendriya vanaspatikAyamAM sUkSma ane bAdara tema ja paryApta ane aparyApta evA bheda che. bAdamAM vaLI pAchA pratyeka zarIrI ane sAdhAraNa zarIrI evA bheda che. sAdhAraNa zarIrI vanaspatikAyamAM eka ja zarIramAM anaMta jIvo rahelA hoya che. temanI zvAsocchavAsa ane AhAranI kriyA eka sAthe thAya che. temanA tejasa ane kArmaNa zarIranuM astitva alaga alaga hoya che. anaMta jIvonAM anaMta tejasa ane kArmaNa zarIro hoya che. AyuSya pUruM thatAM A tejasa ane kArmaNa zarIra chUTAM paDI jAya che. bendriya, tendriya ane caurajiyanA jIvomAM paryApta ane aparyApta evA be bheda che. paMcendriyamAM cAra bheda che : (1) nArakI, (2) tiryaMca, (3) manuSya ane (4) deva. (jJAnadhArA-3 154 ra nna jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) nArakI : sAta nArakInA paryApta ane aparyApta e pramANe 14 bheda thAya che. (2) tiryaMca : paMcendriyanA 3 prakAra : (1) jaLacara (2) sthaLacara (3) khecara. A badhAmAM samurcchima ane garbhaja tema ja paryApta ane aparyApta evA peTAbheda paNa che. jaLacaranA cAra, sthaLacaranA bAra ane khecaranA cAra maLIne kula 20 bheda thAya che. (3) manuSya : manuSyanA be prakAra : (1) samUcchima (2) garbhaja. samUcchima manuSya 14 prakAranAM pApasthAnakamAM pedA thAya che. temanI avagAhanA aguMlanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che. AyuSya AMtamuhUrtanuM hoya che. ApaNe paMcendriya jIvonI hatyAnA kAraNarUpa na banatAM bane teTalI vadhAre kALajI rAkhavI. garbhaja manuSyanA 3 prakAra che : (1) karmabhUmi (2) akarmabhUmi (3) AMtardavya. AmAM pAchA paryApta ane aparyApta. samUcchima manuSyanA 101 ane garbhaja manuSyanA 202 bheda. kula maLIne 303 bheda thAya che. 'prajJApanA sUtra'nA prathama padanI gAthA naM.127 ane 128mAM maleccha ane Arya manuSyanA bheda batAvelA che. AryonA be bheda - (1) Rddhi prApta ane (2) Rddhi aprApta. have Rddhi aprAptanA nava prakAra : (1) kSetArya (2) jAtyArya (3) kulArya (4) karkArya (5) zilpArya (6) bhAvArya (7) jJAnArya (8) darzanArya (9) cAritArya. A badhA prakAronI vigata vAMcatA eka vAta spaSTa thAya che ke kSetAryamAM jAtArya, karmorya, bhAvArya, jJAnArya vagere rahetA hoya, kAraNa ke kSetArya mAtra jagyAno ja ullekha che. ahIM samAjanA badhA vargonuM vistRta vargIkaraNa che. (4) devo : devonA cAra prakAra (1) bhavanapati (2) vyaMtara (3) jyotiSa (4) vaimAnika. temAM paNa paryApta ane aparyApta evA bheda - ane vaimAnika 26 che. 'prajJApanA sUtra'mAM 49 bheda (bhavanapati-10, vyaMtara-8, jyotiSa-5, kula 49 ane tenA paryApta ane aparyApta eTale ke 98 bheda che. - jIvAbhigamamAM kula 198 bheda batAvyA che. bhavanapati 25, vyaMtara 26, jyotiSI 10 ane vaimAnika 39 - kula 99 ane tenA paryApta ane jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA - 3 155 ### Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A dave aparyApta eTale 99*2=198 bheda. Ama jIva prajJApanAnA kula pa63 bheda thAya che. prajJApanA sUtra'nuM pAMcamuM pada paryAyanuM che. dravyanA guNa ane paryAyanA anusaMdhAnamAM mane prathama ane pAMcamA pada yogya lAgavAthI vistRta vivaraNa karela che. bIjAM padomAM nava tattva ane anya saMlagna mAhitI ApI che. paryAyaH paryAya eTale vividha avasthA. dravyanA paryAya hoya che. tenA be prakAra che - (1) jIvaparyAya (2) ajIvaparyAya. dravyane guNa paNa che. tethI tenAmAM paNa vividha avasthAo Ave che je paNa paryAya che. (1) jIvaparyAyaH jIvanA paryAya anaMta che. A anaMta paryAya karmanA udaya, upazama, kSAyopakSama athavA kSaya thavAthI thAya che. nArakInA anaMta paryAya che. temAM dravyanI apekSAe, pradezanI apekSAe, avagAhanAnI apekSAe. sthitinI apekSAe ane (varNanI apekSAe paryAya Ave che. vaLI guNamAM) jJAna ane darzananI apekSAe paNa paryAya Ave che. pAMca sthAvaranA anaMta paryAya che. temAM uparanA kahyA pramANenA cha prakArono samAveza thAya che. vikalendriyamAM be-traNa ane cAra indriyanA uparokta cha prakAre anaMta paryAya che. tiryaMca paMcendriyanA paNa anaMta paryAya che cha rIte. manuSyanA paNa anaMta paryAya uparokta cha prakAre hoya che. devonA paNa anaMta paryAya uparokta cha prakAre hoya che. (2) ajIvaparyAya : be vibhAga (a) rUpI ajIvaparyAya (b) arUpI ajIvaparyAya. arUpI ajIvanA 10 prakAra che - 3 astikALanA skaMdha deza ane pradeza ane adhyAkALa. rUpI ajIvanA cAra prakAra - skaMdha - deza - pradeza - paramANu. rUpInA anaMta paryAya temAM paNa - dravya - pradeza - avagAhanA sthiti ane varNa che. ajIva-paryAyamAM jJAna ane darzana hotuM nathI. jJAnadhArA-3. sAhitya jJAnasatra-3 - - - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApana sUtra'mAM dravyAnuyoganuM mahattva nagInabhAI goDA | rAjakoTa-sthita nagInabhAI jainadarzananA abhyAsu tathA lekhaka che. cha dravyonuM dravya kSetra AdinI dRSTie svarUpa H (1) dharmAstikAya ? ajIva eka dravyathI lokapramANa kSetrathI anAdi-anaMtakALathI arUpI bhAvathI gati sahAyaka guNathI. (ra) adhamastikAya ? ajIva eka dravyathI lokapramANa kSetrathI anAdi anaMtakALathI arUpI bhAvathI sthiti sahAyaka guNathI. (3) AkAzAstikAya : ajIva eka dravyathI, lokapramANa kSetre anAdi anaMtakALa arUpI bhAva - (sthiti sahAyaka) avagAhanA guNa. (4) kALa : ajIva anaMta dravya, aDhIdvIpa pramANa kSetra, anAdianaMtakALa arUpI bhAva, guNathI vartanA. (5) pagalAstikAyaH ajIva anaMta dravya, kSetra lokapramANa lokanAdeza bhAgamAM anAdi anaMta kALa, bhAvathI rUpI, guNathI grahaNa guNa. (6) jIvAstikAya : jIva, anaMta dravya, lokapramANa lokanAdeza bhAgamAM kSetrathI anAdi - anaMtakALa, arUpI bhAva, guNathI upayogavAna. bheda dharmAstikAya - traNa bheda : skaMdha, deza, pradeza adhamastikAya - traNa bheda : skaMdha, deza, pradeza AkAzAstikAya - traNa bheda : skaMdha, deza, pradeza kALanA - eka bheda : vartamAna samaya pulAstikAyanA - cAra bheda : skaMdha, deza, pradeza jIvAstikAyanA - traNa bheda : aMdha, deza, pradeza skaMdha - pradezono samudAya deza - nAnA bhAgane pradeza - skaMdhano sUmamAM sUkSama vibhAga jenA TukaDA na thaI zake. paramANu - skaMdhamAMthI jyAre eka pradeza chUTo paDe che tene ja paramANu kahevAya. I 1 1 1 I 1 1 5 jJAnadhArA-3 I AM 1 - na sAhitya jJAnasatra-3 : III III Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) astikAya dvAra : dravyomAM koNa konAthI alpa, bahutulya ke vizeSAdhika che. (1,2,3) dharmAstikAya - adharmAstikAya ane AkAzAstikAya, A traNe dravyo paraspara tulya che tathA dravyanI apekSAe sarvathI thoDA che, (4) tenAthI jIvAstikAya dravyanI apekSAe anaMtaguNA che, (5) tenAthI pudgalAstikAya dravyanI apekSAe anaMtaguNA che, (6) tenAthI adhA samaya (kALadravya) dravyanI apekSAe anaMtaguNA che. (1, 2) dharmAstikAya ane adharmAstikAya, A baMne dravyo pradezanI apekSAe paraspara tulya che ane sarvathI thoDA che (3) tenAthI jIvAstikAya (sarva jIvo) pradezonI apekSAe anaMtaguNA che (4) tenAthI pudgalAstikAya (sarva pudgalo) pradezanI apekSAe anaMtaguNA che. (5) tenAthI addhA samaya (kALa) apradezonI apekSAe eTale aupacArika dravyanI apekSAe anaMtaguNA che. (6) tenAthI AkAzAstikAya pradezonI apekSAe anaMtaguNA che. (1) dravyanI apekSAe dharmAstikAya dravyarUpa hovAthI sarvathI thoDA che. (2) tenAthI pradezonI apekSAe dharmAstikAyanA pradezo asaMkhyAtaguNA che. (1) dravyanI apekSAe adharmAstikAya dravya eka dravyarUpa hovAthI sarvathI thoDA che ane tenAthI pradezonI apekSAe adharmAstikAyanA pradezo asaMkhyAtAguNA che. (1) dravyanI apekSAe AkAzAstikAya dravya eka dravyarUpa hovAthI sarvathI thoDA che. (2) tenAthI pradezonI apekSAe AkAzAstikAyanA pradezo anaMtaguNA che. (1) dravyanI apekSAe anaMta jIvAstikAya dravya sarvathI thoDA che ane (2) pradezonI apekSAe jIvAstikAyanA pradezo asaMkhyAtAguNo che. addhA samaya Na puchijjai paesAbhAvA / bhAvArthaH kALa(addhA samaya)nA saMbaMdhamAM prazna karavo nahi, kAraNa ke tenA pradezono abhAva che (kALa apradezI che). (1,2,3) dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya A traNe (dravyo) paraspara tulya che ane dravyanI apekSAe sarvathI alpa (eka(jJAnadhArA-3 4 58 nna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dravyarUpa) che. (4, 5) tenAthI dharmAstikAya ane adharmAstikAya, A baMne dravyo pradezonI apekSAe asaMkhyAtAnuNA che ane tenA pradezo paraspara tulya che. (6) tenAthI jIvAstikAya, dravyanI apekSAe anaMtaguNA che. (7) tenAthI tenA ja pradezo asaMkhyAtAnuNA che. (8) tenAthI pulAstikAya, dravyanI apekSAe anaMtaguNA che. (9) tenAthI tenA pradezo asaMkhyAtAguNA che. (10) tenAthI addhAsamaya, dravyartha ane apradezArthanI apekSAe anaMtaguNA che. (11) ane tenAthI AkAzAstikAya, pradezonI apekSAe anaMtaguNA che. (21muM dvAra saMpUrNa). kamaastikAya dravya pramANa kAraNa 1 | dharmAstikAya sarvathI alpa pratyeka dravya akhaMDa eka dravyarUpa che. 2 adharmAstikAya (paraspara tulya) 3 AkAzAstikAya 4 | jIvAstikAya | anaMtaguNA anaMta jIvo svataMtra dravyarUpa che. 5 pudgalAstikAya anaMtaguNA paramANu, kayaNuka, caNuka Adi pratyeka svataMtra dravya che, temaja pratyeka saMsArI jIvonA Atmapradezo anaMtAnaMta karma pudgalothI Avarita che. mATe jIvathI pudgala anaMtaguNA thAya. 6 | addhA samaya | anaMtaguNA anaMtajIva ane pudgaladravya para tathA tenI bhUtano bhaviSyakAlIna anaMtAanaMta paryAyo para kAma vartI rahyo che, tethI kALa dravya, upacArathI anaMta dravyarUpa che, mATe te pudgalAstikAyathI anaMtaguNA che. pradezonI apekSAe SaDa dravyonuM alpabadutvaH (1, 2) dharmAstikAyane adharmAstikAya, A baMne dravyanA pradezo paraspara tulya ane sarvathI alpa che. baMne dravyanA pradezo lokAkAzanA pradezo jeTalA arthAt asaMkhyAt che. (3) tenAthI pradezonI apekSAe jIvAstikAya anaMtaguNA che, kAraNa ke jIvo anaMta che ane eka-eka jIvanA Atmapradezo (hovAthI) lokAkAzanA pradezo jeTalA che. evA anaMta jIvonA anaMta asaMkhyAtA jJiAnadhArA-3 159 jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa Atmapradezo hovAthI anaMtaguNA che. (4) tenAthI pradezonI apekSAe pudgalAstikAya anaMtaguNA che, kAraNa ke eka jIvanA dareka Atmapradezo para anaMta-anaMta karmaskaMdho baMdhAyelA che. karmavargaNA sivAya audArika, vaikriya Adi anya aneka vargaNAo paNa che, tethI jIvAstikAyanA pradezothI pudgalAstikAya pradezo anaMtAnuNA che. (5) tenAthI addhAkALanA dravya-apradeza anaMtaguNA che, kAraNa ke jIva-ajIva dravyanI saikAlika anaMtaanaMta paryAyo para kAma dravyavartI rahyuM che. (6) tenAthI pradezonI apekSAe AkAzAstikAya anaMtaguNA che, kAraNa ke lokathI aloka anaMtAnuanaMtaguNo vizALa che, tethI tenA pradezo sarvathI vadhu che. krama astikAya pradeza pramANa 1dharmAstikAya | sarvathI alpa | lokAkAzanA pradezapramANa pradezo che. | adharmAstikAya (paraspara tulya) 3 jIvAstikAya | anaMtaguNA | eka eka jIvanA Atmapradezo lokAkAzanA pradezapramANa hovAthI anaMtajIvonA Atmapradezo anaMta guNA thAya. 4) pudgalAstikAya, anaMtaguNA | pratyeka jIvanA Atmapradezo anaMtAnaMtI karmaskaMdhothI Avarita che. 5. addhA samaya | anaMtaguNA | | kAma apradezI hovA chatAM jIva ane pugalanI paryAyo para vartI rahyuM hovAthI aupacArika dravyanI apekSAe pugalanA pradezothI anaMtAguNA che. 6 | AkAzAstikAya anaMtaguNA | AlokAkAzanA pradezo anaMta che, te kALadravyathI anaMtaguNA che. 1,2 dharmA-adharmAstikAya dravyArthI pradezArthathI - pramANa dravyArthI sarva alpa, pradezothI-asaMkhyAtAnuNA kAraNa - ekadravyarUpa che, pratyeka dravyanA pradezo lokAkAzanA pradezapramANa che. (jJAnadhArA-3 + 160 - jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 AkAzAstikAya pramANa kAraNa dravyathI sarvathI alpa eka dravyarUpa che. pradezArthIthI anaMtaguNA AlokAzanA pradezo anaMta che. 4 jIvAstikAya dravyArthathI sarvathI thoDA anaMtajIvo anaMta dravyarUpa che. pradezArthathI asaMkhyAtAnuNA pratyeka jIvanA Atmapradezo asaMkhyAtA che. 5 pudgalAstikAya dravyArthathI sarvathI thoDA pradezo karatAM dravyonI saMkhyA alpa hoya che. pradezArthathI asaMkhyAtAguNA pudgalAstikAya dravyamAM anaMtapradezI, skaMdha ochA che, tenAthI asaMkhyAtApradezI skaMdha asaMkhyAtAguNA che, tethI tenA pradezo asaMkhyAtANA thAya che. 6 kALadravya apradezI dravya che. tenA bheda thatA nathI. dharmAstikAyAdinuM dravya - pradezonI apekSAe sammilita alpabadutvaH dharmAstikAya Adi SaDU dravyonA dravya ane pradezonI sammilita apekSAe alpabadutva bhAvArthathI spaSTa che. addhA samaya dravyadu apaecachayAe aNaMtaguNA : addhA samaya eTale kALadravya-dravyartha ane apradezArthathI anaMtaguNA che. jema paramANu pudgala dravya apradezI hovA chatAM anaMtapradezI skaMdhathI dravyartha - apradezArthathI anaMtaguNA che, tema kALadravya - apradezI hovA chatAM jIva ane pudgala dravyanI zaikAlika paryAyo para vartanano hovAthI upacArathI anaMta dravyAtmaka che, tethI pudgala dravyanA pradezothI kAma dravyArtha-apradezArthathI anaMtaguNA thAya che. jJAnadhArA-3 161 rksa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa chae dravyomAM dravyArtha-pradezArthanI apekSAe sammilita alpa bahutvaH | kama | dravya pramANa 1-3| dharmAstikAya | sarvathI alpa A traNe dravya akhaMDa ane adharmAstikAya | (paraspara dravya) eka-eka dravyarUpa che. AkAzAstikAya, dravyArthI 4-5| dharma-adharma- asaMkhyAtAguNA bane dravyonA pradezo lokAkAyanA pradezArthathI | (paraspara tulya) pradezapramANa che. jIvAstikAya | anaMtaguNA dravyArthathI anaMta jIvo anaMta jIva drivyarUpa che. jIvAstikAya |asaMkhyAtAnuNA pratyeka jIvanA Atma pradezo pradezArthathI asaMkhyAtAnA che. 8 | pulAstikAya anaMtaguNA dravyathI pratyeka saMsArI jIvanA Atmapradezo anaMta karmaaMdhathI Avarita che. | 9 | pudgalAstikAya, asaMkhyAtAguNA pUrvavatu. pradezArthathI 10 addhA samaya | addhArtha ane apradezArthathI anaMtaguNA addhAsamayanA aupacArika dravya (apradeza) anaMta hoya che. | 11 AkAzAstikAya | | pradezArthathI anaMtaguNA AlokanA pradezo kALadravya karatAM anaMtaguNA che. AkAza thiggala dvAra : AkAza thingala (loka) dharmAstikAyathI spaSTa che, dharmAstikAyanA dezathI pRSTa nathI, dharmAstikAyanA pradezathI spaSTa che. A rIte adharmAstikAyathI spaSTa che. adharmAstikAyanA dezathI spaSTa nathI, adharmAstikAyanA pradezothI jJAnadhArA - 3 I sAhitya jJAnasatra- 3 LI - 1 TTTTTT Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spaSTa che. AkAzAstikAyathI spaSTa nathI. AkAzAstikAyanA dezathI spaSTa che, AkAzAstikAyanA pradezothI paNa spaSTa che. pudgalAstikAya, jIvAstikAya, pRthvIkAya, yAvata vanaspatikAyathI spaSTa che, trasakAyathI kadAcita spaSTa che ane kadAcita spaSTa nathI, addhA samaya kALadravyanA dezathI spaSTa che ane dezathI sRSTa nathI. AkAzathiggala H loka, saMpUrNa AkAza pradeza eka vistRta paTa (vastra) samAna che. tenI vacce loka te vistRta vastra para lAgelA thIgaDA samAna thAya che, tethI lokAkAzane ahIM thIMgaDuM kahyuM che. dharmAstikAya H dharmAstikAya dravya lokapramANa eka akhaMDa dravya che. tenA koIpaNa vibhAga-khaMDane dharmAstikAyano deza kahevAya che ane tenA avibhAjya aMza pradeza kahevAya che. dharmAstikAya dravya loka vyApI hovAthI loka dharmAstikAya dravyathI spaSTa che, paraMtu tenA eka vibhAgarUpa khaMDathI saMpUrNa loka spaSTa nathI, tenA pradezo samasta lokamAM vyApta hovAthI loka dharmAstikAyanA pradezothI spaSTa che. A rIte loka (1) dharmAstikAya dravyathI ane (2) tenA pradezothI spaSTa che, paraMtu tenA dezathI spaSTa nathI. :: adharmAstikAya : te dravya paNa lokavyApI, eka akhaMDa dravya che ane tenA asaMkhyAta pradezo samasta lokamAM vyApta che, tethI loka (1) adharmAstikAya dravyathI ane (2) tenA pradezothI spaSTa che paraMtu tenA dezathI spaSTa nathI. AkAzAstikAya : te dravya lokAloka vyApI, eka akhaMDa dravya che ane tenA anaMta pradezo samasta lokAlokamAM vyApta che. loka samasta AkAza dravyanA eka vibhAgarUpa ane temAM AkAzAstikAya dravyanA asaMkhyAta pradezo che. tethI loka AkAzAstikAya dravyanA asaMkhyAtA pradezo che. tethI loka AkAzAstikAya dravyane akhaMDapaNe sparzI zakato nathI, paraMtu tenA eka vibhAgarUpa (1) dezane ane (2) tenA asaMkhyAta pradezone sparze che. pudgalAstikAya - te dravya anaMtarUpa che dravyarUpa che te anaMtadravyarUpe samasta lokamAM vyApta che, tethI loka pudgalAstikAya dravyathI spaSTa che. jIvAstikAya - te dravya paNa anaMta jIva dravyapaNe samasta lokamAM vyApta che, tenAM pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya pAMca sthAvara jIvonA sUkSmajIvo samasta lokamAM vyApta che. trasajIvo lokanA eka vibhAgarUpa trasanADImAM ja rahe che, paraMtu kevaLI bhagavAna kevaLI samud163 da jJAnadhArA 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAtanA cothA samaye potAnA AtmA pradezone lokavyApI banAve che te sivAya trasajIvo lokavyApI banatA nathI. A rIte loka pRthvIkAyAdi pAMca sthAvara jIvothI saMpUrNapaNe spaSTa che. ane trasajIvothI loka (kevalI samuddAtanI apekSA) kyAreka pRSTa hoya che, kyAreka spaSTa hoto nathI. aA samayakALa : te aDhI dvIpakSetramAM ja hoya che. samasta lokamAM nathI, tethI loka aTThA samaya(kALa)thI kaMcita (dezathI) spaSTa che ane kaMthacita spaSTa nathI. A rIte (1) dharmAstikAya (2) teno deza (3) tenA pradezo (4) adharmAstikAya (5) teno deza (6) tenA pradeza (7) AkAzAstikAya (8) teno deza (9) tenA pradeza (10) pudgalAstikAya (11-15) pAMca sthAvara jIvo (16) trasakAyanA jIvo (17) addA samaya kALa. A sattara bolamAMthI AkAza thingala eTale loka (1-2) dharmAstikAya ane adharmAstikAya baMne akhaMDa dravyone (3-4) baMnenA asaMkhya pradezone. (5) AkAzAstikAyanA dezane (6) tenA pradezone (7) pudgalAstikAyane (8 thI 12) pAMca sthAvara jIvone. A rIte bAra bolone pUrNapaNe sparze che. trasakAyanA jIvo ane aA samayakALa, A be bolane kaMthacita sparze che. paraMtu dharmAstikAyano deza tema ja AkAzAstikAya rUpa akhaMDa dravyane, A rIte traNa bolanI sparzanA thatI nathI. jJAnadhArA -3 che 164 . jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA sUtra'ne AdhAre | jinAgamamAM dravyAnuyoganuM mahattva ketakIbahena zAha ghATakopara-sthita ketakIbahena jainadarzananA abhyAsu che. muMbaI yuni.mAM pIeca.DI. karI rahela che. prakarSarUpeNa jJApanA-prarupaNA iti prajJApanA / prakarSa rUpathI arthAt vividha bheda-prabheda dvArA jIva dravya ane ajIva dravyanuM kathana karavuM te prajJApanA che. anuyoga eTale anurUpa artha sAthe sUtranuM joDANa. anuyoga eTale artha pragaTa karavAnI vidhi. anuyoga eTale vyAkhyA. vyAkhyaya vastunA AdhAre vyAkhyA sAhityamAM anuyoganA 4 vibhAga karavAmAM Ave che : (1) caraNakaraNAnuyoga (2) dharmakathAnuyoga (3) gaNitAnuyoga (4) dravyAnuyoga. jIvAdi dravyo, nava tattvAdi viSayonA varNanane dravyAnuyoga kahevAmAM Ave che. dravyo dvArA hetuka je anuyoga athavA dravyano dravya sAthe, dravyano paryAya sAtheno yoga te dravyAnuyoga kahevAya che. prajJApanA sUtra'nA prathama pada prajJApanA' padamAM vizvanA mukhya be dravya - jIvadravya ane avadravyanuM vistArathI varNana che. caitanya lakSaNa, jJAna darzana guNathI yukta, sukha-duHkhano anubhava karanAra jIvadravya. je jIva nathI, jemAM caitanya lakSaNa nathI, tevA jaDa dravyane ajIvadravya kahe che. ajIvadravyanA be bheda : arUpI ajIva ane rUpI ajIva. varNa, gaMdha, rasa ane sparzathI rahita hoya te arUpI che ke jemAM varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna hoya che, te rUpI che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzastikAya ane kAla - e cAra arUpI ajIva che. dharmAstikAya dravya jIva ane pudgalanI gatimAM sahAyaka thAya che. jJAnadhArA - 3. | 15. | sAhitya jJAnasatra-2 TI I Lili Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adharmAstikAya dravya, jIva ane pudgalanI sthitimAM sahAyaka thAya che. AkAzAstikAya dravya, pratyeka dravyone avagAhanA pradAna kare che, te sarva dravyanA AdhArarUpa che. kALa dravya, pratyeka dravya para vartI rahyo che, te paryAya pariNamanamAM sahAyaka bane che. A cAra arUpI ajIva potAnA viziSTa svabhAvathI svarUpamAM ja sthira rahe che, tema chatAM jIvAdinI gati Adi kriyAmAM sahAyaka hovAthI tenuM jJAna Avazyaka bane che. rUpI ajIvadravyamAM eka pudgalAstikAya che. saMghaTana ane vighaTana eTale ke bhegA thavuM ane vikherAI javuM te teno svabhAva che. jIvonA zarIra, karma, mana, vacana Adi paudgalika che. A lokamAM je kAMI dRSTigocara thAya che te sarva pudgaladravya ja che, kAraNa ke eka pudgaladravya ja rUpI che. jIvadravyanA be bheda che : (1) karmarahita jIvo te siddha jIvo (2) karmasahita jIvo te saMsArI jIvo. jIvonA karmAnusAra temAM aneka prakAranI vividhatA hovAthI saMsArI jIvonA pAMca indriyanI apekSAe pAMca bheda batAvyA che. sUtrakAre ahIM vistRta varNana karyuM che . - jIvAjIvavibhatti, suNeha me egamaNA io / jaM jANiUNa bhikkhU, sammaM jayai saMjame // jIva ane ajIvanA bhedone tame ekAgra citta thaIne mArI pAsethI sAMbhaLo; jene jANIne sAdhaka AtmA saMyamamAM samyak prakAre yatnazIla thAya che. 'dazavaikAlika sUtra'nI adhyayana-4nI gAthA paNa ahIM baMdhabesatI lAge che. soccA jANai kallANaM, soccA jANai pAvagaM / ubhayaM pi jANai soccA, jaM seyaM taM samAyare // vyakti sAMbhaLIne kalyANa ane pApane jANe che, mATe je kalyANarUpa che tenuM AcaraNa karavuM joIe. jIva prajJApanAmAM e vAta sAbita thAya che ke sUkSma bhedamAM paNa jIva che, vanaspati AdimAM paNa jIva che. je ApaNA tIrthaMkaroe varSo pUrve kahelI che, te vAta vaijJAniko Aje sAbita kare che. 'pRthvIkAyanA eka nAnakaDA TukaDAmAM asaMkhyA jIva che' tenI pRSTi Aje vijJAna paNa kare che. Ama, dravyAnuyogamAM adhyAtmadarzanane vaijJAnika manovRttino Teko maLe che. jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 166 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA sUtranI racanA saMpUrNa praznottara zailImAM thaI che. gautama svAmI prazna pUche che ke uttaradAtA bhagavAna mahAvIra che. sUkSma vicAraNA dvArA yogane gaNitAnuyoga sAthe joDI praznanAM badhAM pAsAMono sparza karavAmAM Ave che ane praznanA uttarane syAdavAda zailIthI kathana karI. bAkInA akathya bhAvone avaktavya kahI praznanI sImAthI pare che' tevo bhAva prarUpita karyo che. jemake - eka paramANu vize prazna kare che ane tenA guNadharma vize jijJAsA kare che tyAre bhagavAna svayaM avaktavya kahI, zabdAtIta bhAvone jaNAve che. saptabhaMgIno cotho bhaMga avaktavyano ullekha aneka sthAne che. prajJApanA sUtramAM ThekaThekANe "siya' (kadAcita) zabda Ave che. jemAM apekSAvAdano pUrNa upayoga karI sApekSavAdane mahattva ApyuM che. vaijJAnika AInasTAIna paNa A ja vAta kahe che ke vizvanA badhA bhAvo ekAMtarUpe kahI zakAya tema nathI. A siddhAMtanuM nAma "Reality of Truth' che. Ama, kyAMya AgrahavAda ke ekAMtavAdane sthAna nathI. prajJApanA samagra zAstra ghaNA ja gUDha, kalpanAtIta tathA sUkSma bhAvone prarUpita karanAra bejoDa zAstra che. te jainadarzananA AdhyAtmika bhAvo sivAyanA padArthagata sUkSma bhAvonuM dravyArthika naya ane paramArthika naya dvArA udghATana kare che. eka rIte AtmAnuM jema adhyAtma che, tema padArthanuM paNa adhidravya' hoya, tema phalita thAya che. adhyAtmamAM madha + mAtmA A be zabdonI saMdhi thayelI che. Ano artha aMtargata thAya che. padArthanI aMtargata ke bIjAM dravyonI aMtargata kriyA thAya che. jeTalI AdhyAtmika kriyA jIvadravyamAM thAya che, teTalI aMtargata kriyA pudgalAdi ajIvadravyamAM paNa thAya che. prajJApanA sUtra AvI aMtargata kriyAonuM udghATana kare che, teTaluM ja nahi paNa sApekSa bhAvone bhinna-bhinna nayothI nihALI tenA astitvane zeyathI prameya sudhI ane prameyathI mahAprameya sudhI samajavA buddhine dorI jAya che. ajIva prajJApanAmAM pudgaladravyamAM saMghaTana ane vighaTana thatuM hovAthI temAM paramANurUpa bheda thAya che. skaMdhathI chUTA paDelA avibhAjya aMzane paramANu pudgala kahe che. paramANuonA pArasparika baMdhanathI skaMdhanA nirmANanI prakriyAne samajAvavA mATe tattvArtha sUtra'nA pAMcamA adhyayanamAM eka sUtra che. "snigdharUkSatthAt bandha" arthAt snigdha ane rUkSa paramANuo ekabIjAne maLIne aMdha bane che. te vyAkhyA Aje vaijJAnika vyAkhyA saMmata banI gaI che. snigdha eTale ghanAtmaka vidyutathI Avezita ane rUkSa eTale (jJAnadhArA-3 100 E zna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNAtmaka vidyutathI Avezita sUkSma kaNa. Ama, jainadarzananI paribhASA vijJAna saMmata pratIta thAya che. paramANu athavA pudgala kaNomAM anaMta zaktino bhaMDAra che tema jainadarzana kahe che. Adhunika vaijJAnika A mAnyatAne siddha karI gayA ke eka paramANuno visphoTa paNa keTalI virATa zaktinuM sarjana karI zake che ! prajJApanA sUtranAM sthAna padamAM sarva jIvonA utpattisthAnonuM ane nivAsasthAnonuM varNana che. jIva jyAM sthita thAya, jIva jyAM rahe tene sthAna kahe che. jIva potAnA karma pramANe bhinna bhinna sthAnamAM nivAsa kare che. kayA jIvo kyAre, kyAM ane keTalA sthAnamAM rahe che, tenuM spaSTIkaraNa karavuM te A padano mukhya viSaya che. te badhA parathI eTaluM ja phalita thAya che ke sAcA sukhanuM saranAmuM to lokanA agrabhAga, siddhazilA ja che. prajJApanA sUtramAM vizeSa padamAM paryAya viSayaka varNana che. ' paryAyavad dravyam | guNa ane paryAyathI yukta hoya, tene dravya kahe che. dravyanA asAdhAraNa ane sahabhAvI dharmane guNa kahe che, ane dravyanI vividha avasthA ke vividha prakAranA pariNamanane paryAya kahe che. jema ke - jJAna, te jIvadravyano asAdhAraNa ke sahabhAvI dharma hovAthI guNa che; ane nAraka, tiryaMca Adi vividha avasthAo jIvadravyanI paryAya che. te ja rIte guNanI paNa vividha avasthAo guNanI paryAya che. yathA matijJAna, zrutajJAna Adi.. kevaLajJAna saMbaMdhI avadhAraNA che ke kevaLI athavA sarvajJa samasta lokanA padArthone hastakamalavatuM pratyakSa rUpe jANe che, athavA avadhijJAna saMbaMdhI avadhAraNA che ke avadhijJAnI carmacakSu dvArA na thatA dUranA viSayonuM sIdhuM pratyakSIkaraNa karI le che. keTalAMka varSo pahelAM jagatane kapoLakalpanA lAgatI hatI, paNa Aje jyAre TelIvijhanano AviSkAra thayA bAda A vAta Azcaryajanaka nathI. pratyeka bhautika piMDathI prakAza kiraNo parAvartita (parivartana thAya che ane e paNa dhvaninA samAna ja lokamAM potAnI yAtrA kare che. (prakAza, aMdhakAra, tApa, chAyA, zabda vagere paugalika che) tathA pratyeka vastu athavA ghaTanAnuM citra vizvamAM saMpreSita (prakAzita) karI de che. Aje jo mAnavamastiSkamAM TelIvijhana seTanI jema citrone grahaNa karavAnuM sAmarthya vikasita thaI jAya to dUranA padArtho ane ghaTanAonA hastakamalavatu jJAnamAM koI aDacaNa raheze nahi. zvAsocchavAsa padamAM samasta saMsArI jIvonA zvAsocchavAsanA kAlamAnanI vicAraNA che. tenI prarUpaNAthI spaSTa thAya che ke jIva jeTalo vadhu duHkhI (jJAnadhArA -3 = 168 - jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya che teTalI tenI zvAsocchavAsanI kriyA tIvra hoya che. ane nArakI Adi duHkhI jIvonI A kriyA satata aviratarUpe dhamaNanI jema cAlyA ja kare che. je jIvo jeTalA adhika adhikatara ke adhikatama sukhI hoya che, teonI zvAsocchavAsa kriyA uttarottara maMda, maMdatara ke maMdatama gatithI (zAMta-prazAMta rIte) cAle che. je zArIrika vijJAnanI daSTie ekadama baMdhabesatuM lAge che. Aje prANAyAma vagere dhyAna paddhatimAM paNa bane teTalA UMDA zvAsa laI zvAsanI mAtrA ghaTADavAnuM kahe che. bhASA padamAM to bhagavAne badhI bhramaNAone bhAMgI dIdhI che. temAM bhASAnI utpatti, tenA prakAra, kAlamAna vagerenI vistRta carcA che. vicArone pragaTa karavAnuM mAdhyama bhASA che. bhASA dvArA ja parasparano vyavahAra thAya che, zAsana prabhAvanA thAya che. bhASAthI ja tIrthakaro dvArA zAsananI sthApanA ane zAsananI paraMparA cAle che. A rIte sAMsArika ane AdhyAtmika kSetre bhASAnuM sthAna AgavuM hovAthI ahIM sAMgopAMga varNana karyuM che. ahIM eka vizeSatA e che ke anya bhAratIya bhASAne AkAzano guNa mAne che, tyAM jainadarzana ghaTasphoTa karIne pudgalano guNa sAbita karyo che. bhASAvargaNA zabdathI abhinna che. kAyayoga dvArA bhASAvargaNAnA pudgalonuM grahaNa thAya che ane vacanayoga dvArA teno tyAga thAya che. Aje bhASAnI paugalikatA vijJAnathI paNa pramANita thaI gaI che. jaina AgamonuM kahevuM che ke - "zabda na mAtra paugalika che, paraMtu te dhvanyAtmaka rUpathI AkhA lokanI yAtrA kare che.' te have Adhunika vaijJAnika zodhoe siddha karI batAvyuM che. AvA to kaMI keTalAMye rahasyo ApaNAM AgamomAM bharyAM paDyAM che, jo tenA para Research karavAmAM Ave to ghaNA bhedo khUle ema che. lazyA padamAM vividha dRSTikoNathI cha lezyA saMbaMdhI vicAraNA che. kaSAyathI anuraMjita AtmapariNAmone vezyA kahe che. legyA AtmA ane karmanuM joDANa karAvanAruM mAdhyama che. vezyAnA be prakAra che : dravyalezyA ane bhAvalezyA. bhAvalezyA AtmapariNAmarUpa tathA arUpI che. bhAvalezyAnA kAraNe je pagalonuM grahaNa thAya te dravyalezyA che. dravyalezyA ane bhAvalezyA paraspara saMbaMdhita che, paraspara sApekSa che. dravya ane bhAva baMne prakAranI lezyAnA cha-cha prakAra che - kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejalezyA, paghalezyA ane zuklalezyA. pahelI traNa azubha lezyAnAM pariNAmo durgatidAyaka che ane traNa zubha lezyAnAM pariNAmo sugatidAyaka che. jaya jinendra jaya mahAvIra jJAnadhArA-3 ksa 109 jena sAhitya jJAnasatra-3] Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Do. niraMjanA vorA-amadAvAda bauddhadarzana ane jainadarzananA vizeSa abhyAsI, gUjarAta vidhApITha-amadAvAdamAM prAdhyApaka. 15 pustako prakAzita thayAM che. hastapatronuM saMpAdana saMzodhana priya pravRtti che. sadgururUpa vaidya dvArA AtmabhrAnti TALIne rAga-dveSAdi kaSAyothI rahita thaIne zuddha-buddha caitanyane, sva-rUpane pAmavA mATe dravyAnuyogane mahattvano gaNavAmAM Avyo che. cAra anuyoga H jainadarzanamAM jaNAvelA cAra anuyoga A pramANe cheH (1) dravyAnuyoga : lokone vize rahelAM dravyo, tenA svarUpa, guNa, dharma, hetu, sahetu, paryAya Adi anaMta anaMta prakAre che, tenuM jemAM varNana che te dravyAnuyoga. dravyayoganuM svarUpa ane 'prajJApanA sUtra'mAM tenuM nirUpaNa (2) caraNAnuyoga : dravyAnuyoganuM svarUpa samajAyA pachI kema cAlavuM te saMbaMdhInuM varNana te caraNAnuyoga . (3) gaNitAnuyoga : dravyAnuyoga tathA caraNAnuyogathI tenI gaNatarInuM pramANa tathA lokane vize rahelA padArtha, bhAvo, kSetra, kALAdinI gaNatarInA pramANanI je vAta te gaNitAnuyoMga. (4) dharmakathAnuyoga : satpuruSonAM dharmacaritranI je kathAo ke jeno dhaDo laI jIvane paDatAM avalaMbanakArI thaI pariName, te dharmakathAnuyoga. dravyanI paribhASA ane prakAra : dravyanA mukhya be prakAra che H jIva ane ajIva. ajIvanA pAMca prakAra che -pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kALa. tene A pramANe darzAvI zakAya. dravya jIva pudgala jJAnadhArA - 3 ajIva dharma adharma 10 kALa jaina sAhitya jJAnasatra-3 AkAza Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-ajIva dravyano prakArabhede vizeSa paricaya: jIva : (1) te nitya caitanya svabhAvarUpa - upayoganA lakSaNavALo hovAthI eka ja che. (2) jJAna ane darzana evA bhedane kAraNe be prakArano che. (3) utpAda, dhrauvya ane vinAza e traNa lakSaNavALo hovAthI athavA karmaphaLacetanA, kAryacetanA ane jJAnacetanA e traNa prakAre rANa lakSaNavALo che. (4) deva, manuSya, nAraka ane tiryaMca - e cAra gatimAM paribhramaNa karato hovAthI caturvidha bhramaNavALo che. (5) pAriNAgika, audAvika vagere pAMca mukhya guNonI pradhAnatA hovAne kAraNe paMcAgra guNapradhAna che. (6) jIva cAra dizAmAM ane upara tathA nIce ema cha dizAmAM gamana karato hovAthI cha apakramasahita che. (7) asti, nAsti vagere saptabhaMgI yukta hovAne kAraNe saptabhaMgI che. (8) jJAnAvaraNa vagere ATha karmo athavA samyakatva vagere ATha guNonA AzrayabhUta hovAne kAraNe aSTa-Azraya che. (9) nava padArtha ke tattvo - jIva, ajIva, pApa, puSya, Azrava, saMvara, nirjara, baMdha ane mokSarUpe pravartamAna hovAthI nava artharUpa che. (10) agni, pANI, vAyu, pRthvI, sAdhAraNa vanaspati, pratyeka vanaspati, dvindriya, trindriya, caturindraya ane paMcendriyarUpa daza sthAnomAM prApta hovAthI dazasthAnagata che. ajIva H pudgaladravyamAMthI sarjita koI samagra vastu enA akhaMDa svarUpamAM skaMdha che. tenA ardhabhAgane deza kahe che. dezanA ardhabhAgane pradeza ane tenA chevaTanA avibhAgI bhAgane paramANu kahe che. temAM rasa, varNa, graMtha ane sparzanA guNa che, paNa koI eka samaye te eka ja prakAranA rasa ke varNAdithI yukta hoya che. pudgalanA cha prakAra che ane tenAthI traNa loka utpanna thAya che. (jJAnadhArA-3 me 101 kraksa jaina sAhitya jJAnasatra-3) 11 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane adharma dravyanI vizeSatA paNa varNavI che. loka ane alokano vibhAga dharma ane adharmane kAraNe bane che, mATe dharma ane adharma vidyamAna che, temanuM astitva che. jIva-pudgalanA gati ane sthitinA bAhyaraMga hetune lIdhe dharma ane adharmano svIkAra karavAmAM Ave che. svabhAvadharmanI dRSTie teo bhinna che, lokAkAzanA eka ja kSetramAM temanuM astitva hovAthI, ekakSetrI hovAthI abhinna che. samasta lokamAM rahelA jIva-pudgalone gatisthitimAM sahAyaka hovAthI samasta lokamAM vyApta che, lokapramANa che. A dharma ane adharma jIva-pudgalone gati-sthiti karavAmAM hetubhUta ke preraka nathI. te pote niSkriya che, udAsIna che. paraMtu samasta gati ane sthitiyukta padArtho potAnA ja hetuthI gati ke sthiti kare che ane dharmaadharma temAM sahAyaka ke AzrayarUpa bane che. A SaT dravyAtmaka lokamAM bAkInAM dravyone je pUrepUro avakAza Ape che, te AkAza che, te temane mATe vizuddha kSetrarUpa che. AkAzanA lokAkAza ane alokAkAza evA be bhAga paDe che. jIva vagere dravyo (AkAza sivAyanAM) lokAkAzamAM astitva dharAve che. lokathI uparanA bhAgamAM - jene alokAkAza kahevAmAM Ave che, te anaMta ane lokathI anya che ane ananya paNa che. temAM gati-sthiti hotI nathI. tethI siddha bhagavaMto Urdhvagamana karIne lokanA agrabhAge birAje che. gati-sthitino hetu AkAza vize nathI. dharma tathA adharma ja gati ane sthitinA heturUpa che. dharma, adharma ane AkAza samAna parimANavALA hovAne lIdhe ja eka ja AkAzamAM avagAhana karIne sAthe rahelA hovAne kAraNe ja ekatvavALA che, paNa vyavahAramAM temanA svabhAvadharma - gatihetutva, sthitihetutva ane avagAhahetutva - bhinna bhinna hovAthI ekabIjAthI bhinna paNa che. temanA pradezo paNa bhinna bhinna che. A dravyomAM AkAza, kALa, jIva, dharma ane adharma amUrta che. pudgaladravya mUrta che. temAM jIva cetana che. A lokamAM indriyo dvArA grAhya padArtho mUrta che. ane indriyo dvArA jenuM grahaNa thaI zakatuM nathI te amUrta che. jIva svarUpe amUrta che paNa pudgaladravyone saMyoga thatA mUrta bane che. prajJApanA sUtramAM jIva-ajIva dravyanuM nirUpaNa : jainadarzananA dravyAnuyoganuM nirUpaNa vividha Agama graMthomAM thayuM che. temAM paNa pannavaNA-sutta-prajJApanA sUtramAM jIva-ajIva dravyonI prajJApanA jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 ------ 12 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra, sthAna, sthiti, vizeSa, vyutkAnti, saMjJA, yoni, bhASA, zarIra, pariNAma, vezyA, karmabaMdha... vagere 36 padonA saMdarbhamAM vistAra ane atyaMta sUkSmapaNe karavAmAM AvI che. temAM jIva ane ajIvanI je vividha prakArabhede carcA karavAmAM AvI che, tenuM nIce pramANe pRthakkaraNa karavAthI vizeSa grAhya bane tema che : prajJApanAnA mukhya be prakAra che - jIva ane ajIva. prajJApanA jIva ajIva saMsAra samApanna asaMsAra samApanna rUpI arUpI ajIva prajJApanA ajIva prajJApanA nAraka tiryaMca manuSya devagati anaMtara paraMparA siddha siddha jIva ane ajIva dravyanA ane sUkSma vargIkaraNo paNa ahIM ApavAmAM AvyAM che jemA ke - saMsAra samApanna jIvaprajJApanA ekendriya be-indriya te-indriya caurijiya paMcendriya pRthvIkAyika apakAyika tejakAyika vAyukAyika vanaspatikAyika A dareka sUkSma ane bAdara ema be prakAra gaNAvyA che. ajIva prajJApanAnA be prakAro varNavIne tenA sUkSma bheda paNa A rIte darzAvyA che ? arUpI ajIva dharma prajJApanAnA dasa prakAra che: dhamastikAya, dharmAstikAyano deza, ane dharmAstikAyanA pradezo, adharmAstikAya, adharmastikAyano deza, adharmAstikAyanA pradezo ane kALa. rUpI ajIva prajJApanAnA cAra prakAra che. : skaMdho, skaMdha-dezo, skaMdha-pradezo ane paramANu pudgalo. pudgalanA pAMca prakAra che: jJAnadhArA-3 4 103 ra nna jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala varNapariNata gaMdhapariNata rasapariNata sparzapariNata saMsthAnapariNata A pratyeka dravyanA sthAnAdi bhede je vividha paryAyonuM ahIM nirUpaNa thayuM che, Azcaryajanaka che. atyaMta sUkSmatA, gahanatA ane krAntadarzitA vaDe pUjya tIrthaMkara svAmIe sakaLa lokanuM je citra sUtrAtmakarUpe ahIM pragaTa karyuM che, tenuM sArarahasya pAmavuM muzkela che. jema ke - manuSyonA bheda jaNAvatA tenA be prakAra darzAvyA che saMmUrcchima manuSyo ane garbhaja manuSyo. devonA cAra prakAra che - bhavanavAsI, vAnamaMtara, jayotiSka ane vaicAnika, pRthvIkAyika, vanaspatikAyika vagerenA to asaMkhya bhedo varNavyA che. te darekanAM sthAno, sthiti, alpabAhutva, saMkhyAvizeSa, vyutkrAnti,ucchavAsa vagere vize vistArathI mAhitI ApI che. dasa saMjJAo : AhAra, bhaya, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, loka ane ogha saMjJA - temanuM vizad varNana ane tenA upayoga vizenI talasparzI mAhitI ahIM maLe che. vividha dRSTie yoninA prakAra A pramANe che : yoni zIta uSNa zItoSNa | saMvRtta vivRtta saMvRttavivRtta kamonnatA saMkhAvartA vaMzIpatrA - sacitta acitta mizra pRthvInA ATha prakAra gaNAvIne audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kAryaNa - e zarIranA bhedonuM paNa ahIM dravyAnuyoga saMdarbhe varNana upalabdha thAya che. pariNAma, indriyo, uddeza, paMdara prakAranA prayogo, cha prakAranI lezyAo, bAvIsa prakAranI kAyasthiti, aMtakriyA-cyavana-utpatti; saMsthAna, kriyAo, ATha prakAranI karmaprakRti; AhAra, bhavya, saMjJI, lezyA, dRSTi saMghata, kaSAya, jJAna, yoga, upayoga, veda, zarIra ane paryApti vagerenA saMdarbhamAM jIvadravyanuM kareluM vistRta nirUpaNa-prajJApanA khUba mahattvanuM ane noMdhapAtra che. jJAnadhArA-3 ###### ###### -------- 104 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prajJApanA sUtra'ne AdhAre dravyAnuyoganuM mahattva . AMtararASTrIya jaina adhyayana Do. zobhanA Ara. zAha- amadAvAda kendra, gUjarAta vidhApITha-amadAvAdanA prAdhyApaka, aneka rASTrIya parisaMvAda ( ane jJAnasUcaka tathA sAhitya samArohamAM abhyAsapUrNa rajU kare che. je kara che. * | prajJApanAno artha : prajJApanA zuM che?' enA uttaramAM svayaM zAstrakAre kahyuM che ke - "jIva ane ajIvanA saMbaMdhamAM je prarUpaNA che te prajJApanA che." pra' eTale viziSTa prakAre "jJApana eTale ke nirUpaNa karavuM. yathAyogya rUpathI jIvAdi padArthonuM jJAna karAvatuM hovAthI tene prajJApanA kahe che. AcArya maladhArI hemacandra teno artha yathAvasthitaM gIvAdikvArthanApati prajJApanA' evo jaNAve che. AcArya malayagiri prajJApanAno artha jaNAve che ke - "prajJApanA zabdanA prAraMbhamAM je pra" upasarga che, te bhagavAna mahAvIranA upadezathI vizeSatA sUcita kare che." arthAt jIva-ajIva Adi tattvonuM je sUma vizleSaNa sarvajJa bhagavAna mahAvIre karyuM che, jenA dvArA ziSyone jIva-ajIva Adi tattvonA yathAyogya svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM Ave, je viziSTa nirUpaNa kutIrthika praNetAonA mATe asAdhya che, te prajJApanA che. saMpUrNa jaina Agama sAhityamAM je sthAna pAMcamuM aMga bhagavatI sUtranuM che te upAMga sUtramAM prajJApanA sUtranuM che.' prajJApanA sUtranA kartA - AdhAraH kartAnA viSayamAM Arya zyAmanuM nAma nirvivAda rUpathI mAnya che, evo ullekha sUtranA prAraMbhamAM maMgala pachI be gAthAomAM che, jene vyAkhyAkAra AcArya haribhadra ane AcArya malayagirine anya kartaka kahyA che. AdhAra : prajJApanA sUtranA saMkalayitA zrI zyAmAcArye prajJApanAne dRSTivAdano niSkarSa batAvyo che. saTTAyAmAM citta thayAM vi3ivIyaofidra daSTivAda Aje ApaNI sAme upalabdha nathI, paraMtu saMbhava che ke dRSTivAdamAM deSTi darzanathI saMbaMdhita varNana hoya, prajJApanAmAM (jJAnadhArA -3 OM 105 ra ksa jaina sAhitya jJAnasatra-3) : - Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNata viSayavastunuM jJAnapravAda, AtmapravAda, karmapravAda Adi sAthe meLa khAya che." * racanA zailIH prajJApanA sUtra upAMgomAM sauthI moTuM sUtra che. samagra graMthanI racanA praznottara rUpamAM che. A Agama mukhyatayA gadyAtmaka che, keTaloka bhAga padyamAM paNa che. temAM AvelI gAthAonuM parimANa 272 che. padonA AraMbhamAM viSaya ke dvAra sUcaka ane kramAMka madhyamAM to kyAMka upasaMhAraka sUcaka gAthAo AvelI che. viSayonuM varNana vistArathI karavAmAM AvyuM che. graMtha prakaraNomAM vibhakta che, jene pada kahevAmAM AvyA che. sUtranI bhASA ardhamAgadhI che. jinabhadragaNie dravyAnuyoganA be bheda karyA che - jIvadravya, ajIva dravyAnuyoga prajJApanA sUtramAM padravyonuM varNana dravyAnuyogano eka mukhya viSaya che. SaDu dravya : 1. jIva, 2. ajIva-dharma, adharma, AkAza, pugala, kALa. jIvaH jIva dravyanI apekSAe zAzvata ane anAdi anaMta che. jIvanA svarUpanuM varNana karatAM zrI nemIcaMda siddhAMta cakravartIe kahyuM che - ___"jIvo uvaogamao amutti kattA sadehaparimANo / bhottA saMsArattho siddho so vissasoDDhagaI // "7 arthAtu jIva upayogamaya hoya che. amUrtika hoya che. kartA ane bhoktA hoya che. te svadeha parimANa hoya che. svabhAvathI te Urdhvagati kare che. jIvadravya cetanAlakSaNa yukta hoya che. jIvanuM lakSaNa upayoga che. upayoga be prakAranA che : (1) sAkAra, (2) nirAkAra. sAkAra upayogane jJAna ane nirAkAra upayogane darzana kahevAmAM Ave che. A pramANe je dravya jJAna ane darzanayukta hoya che, te jIva che. A jIvanI oLakha vyavahAramAM pAMca indriyo, mana, vacana ane kAya rUpa traNa baLa tathA zvAsocchavAsa ane Ayu, A dasa prANa rUpa lakSaNonI ochI-vadhatI sattA dvArA thaI zake che. "paMca vi iMdiyapANA manavacakAyesu tiSNi balapANA / ANappANappANA AugapANeNa hoMti dasa pANA // 8 saMsAramAM jIva be prakAranA hoya che : saMsArastha ane siddha. siddha jIva ATha karmothI mukta thaI anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, kSAyika jJiAnadhArA-3 106 jena sAhitya jJAnasatra-3] Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakatva Adi guNothI yukta hoya che. saMsArastha prANI jIvAjIvanuM saMmilita rUpa che. saMsArastha prANIne dehAdinuM prApta hoya che teno ajIvanI sAthe saMyoga hoya che. vyavahAramAM dehAdiyukta prANIone ja jIva kahevAmAM Ave che. AvA jIvonuM aneka prakArathI vibhAjana karavAmAM Ave che. cAra gatinA AdhAre teone (1) narakagati, (2) tiryaMcagati (3) manuSyagati, (4) devagatinA jIvomAM vibhakta karavAmAM Ave che, tema ja pratyeka jIvonA indriyonA bhedAnusAra pAMca prakAra che - ekendriya jIva te che jene eka mAtra sparzendriya hoya che. enAM pAMca bheda che - pRthvIkAya, jalakAya, agnikAya, vAyukAya ane vanaspatikAya, dvindriya jIvo te che jene sparza ane rasanA be hoya che. dA.ta, kRmi, zaMkha, zabUka, ghoMgharI, zuktisaMpuTa. e ja prakAre kIDI varganA sparza, rasanA ane ghANayukta prANI trikriya che. bhramara varganA netra sahita caturindriya ane bAkInA pazu, pakSI ane manuSya varganA zrotrendriya sahita jIva paMcendriya kahevAya che. ekendriya jIvone sthAvara ane kindriyAdi badhA jIvone trasasaMjJA ApavAmAM AvelI che. A eka-eka zarIradhArI vRkSAdi samasta prANIonAM zarIramAM sAdhAraNa jIvonI sattA mAnavAmAM AvI che. jene AhAra, zvAsocchavAsa Adi jIvana kriyAo eka sAthe thAya che. A sAmAnya zarIrane nigoda kahevAmAM Ave che. AvA jIvonI saMkhyA anaMta mAnavAmAM AvI che. ega - nigoda - sarIre jIvA davvappamANado diTThA / siddhehiM anantaguNA, savveNa vidIdakAleNa // A nigodavartI jIvonuM Ayu-pramANa ati alpa mAnavAmAM AvyuM che. tyAM sudhI ke eka zvAsocchavAsa kALamAM enuM aDhAra vAra jIvana ane maraNa thAya che. A jIvonI anaMta rAzi che, jemAMthI kramazaH jIva uparanI yoniomAM AvatA rahe che, ane mukta jIvonA saMsAramAMthI nIkaLavA para paNa saMsArI jIvanadhArAne anaMta banAvI rAkhe che. A prakAranA sAdhAraNa jIvonI mAnyatA jena-siddhAMtanI potAnI vizeSatA che. paryApta ane aparyAptanA AdhAre paNa jIvonuM vibhAjana karavAmAM AvyuM che. paryAptanA AdhAre arthAt potAnA yogya AhAra, indriya Adi paryAptione grahaNa karI kArya pUrNa karI levuM. aparyApta eTale A paryAptione pUrNa na karavuM. eka jIvamAM ochAmAM ochI cAra paryApti (jJAnadhArA-3 = 100 nna jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya che H (1) AhAra, (2) zarIra, (3) indriya, (4) zvAsocchvAsa. A cAra paryAptio ekendriya jIvamAM jovA maLe che. dvindriyathI asaMjJI paMcendriya sudhInA jIvomAM bhASA paryApti adhika hoya che, tathA saMzI paMcendriya jIvamAM mana:paryApti maLIne cha paryAptio thAya che. ekendriya jIva sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA che. sUkSma ekendriya jIvone kApI, bhedI ke chaMdI zakatA nathI. bAdara ekendriya jIvone ghAta AdithI prANavihIna karI zakAya che. Ama jIvanuM svarUpa ane tenA bheda batAvavAmAM AvyA che. ajIvatattva : ajIvadravyanA pAMca bheda che : pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kALa. ajIva prajJApanAmAM arUpI ane rUpI ajIvonA bhedaprabhedonuM vargIkaraNa tathA vividha varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna eka bIjA sAthe saMbaMdhita thavAthI thavAvALA vikalpo paNa prastuta karavAmAM AvyA che. rUpI ajIvanI paribhASA : jenAmAM rUpa che te rUpI kahevAya che. rUpa arthAt rasa, gaMdha, sparza ane saMsthAnane grahaNa karavuM te che. kAraNa ke rasa, gaMdha Adi vinA ekalA rUpanuM astitva saMbhava nathI. pratyeka paramANu rUpa, rasa, gaMdha ane sparzavALA hoya che. TUMkamAM, rUpano artha che - sparza, rUpa Adimaya mUrti, te jemAM che, te mUrtika ke rUpI kahevAya che. saMsAramAM jeTalI paNa rUpAdimAna ajIva vastuo che, te badhAnI rUpI ajIvamAM gaNanA thAya che. arUpI ajIvanI paribhASA : jenAmAM varNa, gaMdha, rasa, sparza Adi na hoya, te badhA acetana padArtha arUpI ajIva kahevAya che. arUpI ajIvanA mukhya daza bheda hovAthI tenI prajJApanA - prarUpaNA paNa dasa prakAranI kahevAmAM AvI che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya A traNenA skaMdha, deza ane pradeza tathA akrAkALa ema kula 10 bheda hoya che. pudgala : ajIvadravyomAM rUpavAna dravya pudgala che. bAkInA badhA arUpI che. jeTalA paNa mUrtimAna padArtha vizvamAM dekhAya che, te badhA pudgaladravyanA vividha rUpa che. pRthvI, jala, agni ane vAyu - A cAre tattva, vRkSo, pazu-pakSI Adi jIvo ane manuSyonAM zarIra - A badhA pudgalanA ja rUpa che. 'tattvArtha sUtra'mAM pudgalanuM lakSaNa ApatAM kahyuM che ke - "sparzama jJAnadhArA - 3 108 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fthavayo : putrInA " 10 arthAt je sparza, rasa, gaMdha ane varNathI yukta che te pudgala che. pudgalano eka nirUktiparaka artha e che ke je pUraNa ane galana avasthAne prApta thAya che te pugala che. eka anya paribhASA anusAra, jIva jene zarIra, AhAra, viSaya, indriya AdinA rUpamAM grahaNa kare che te pudgala che, nirvibhAga dravya rUpa parama aNu-paramANu pudgala kahevAya che. paramANu skaMdhamAM maLelA nathI hotA te svataMtra pudgala hoya che. pudgalanA mukhya be bheda che - (1) paramANu ke aNu, (2) skaMdha. pudgalanuM sUkSmatama rUpa paramANu che, je atyaMta laghu hovAnA kAraNe indriyagrAhya nathI hotuM. aneka paramANuonA saMyogathI emAM parimANa utpanna thAya che, ane sparza, rasa, gaMdha, varNa ane saMsthAnamAM pariNamita thavAthI pugala pAMca prakAranA hoya che. pratyeka pugaladravyamAM A pAMce guNa rahe che. varNa pAMca prakAranA che : kALo, lIlo, lAla, pILo, sapheda. gaMdhanA be prakAra : surabhigaMdha, durabhigaMdha. rasanA pAMca prakAra : tIkho, kaDavo, kaSAyelo, khATo, mITho. sparzanA ATha prakAra : karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, rUkSa, snigdha. saMsthAnanA pAMca prakAra : ke cha prakAra che. pAMca prakAra mAnIe to - parimaMDaLa, vRtta, trikoNa, catuSkoNa ane Ayata. chaThTho prakAra mAnIe to aniyatanI gaNanA thaI zake che. zabda, baMdha, sUkSmatA, sthULatA, saMsthAna, aMdhakAra, chAyA ane prakAza A badhA pudgaladravyanA ja vikAra che. pudgalonuM sthUlatama rUpa mahAna parvato ane pRthvIonA rUpa AdimAM che. uparAMta sUkSmatama karma-paramANuo sudhI pudgaladravyanA asaMkhyAta bheda ane rUpa jovA maLe che. pudgala skaMdhono bheda ane saMghAta niraMtara thato rahe che. pugala zabdano upayoga jaina-siddhAMta sivAya bauddhagraMthomAM paNa jovA maLe che, paraMtu tyAM teno artha mAtra zarIrI jIvo sAthe ja che. Ama A pUraNa ane galananA kAraNe A pudgala nAma sArthaka thAya che. dharmadravyaH bIjuM ajIvadravya dharma che, A arUpI che, ane samasta lokamAM vyApta che. svayaM gati pariNAmamAM pariNata jIvo ane pudgalonI gatimAM je (jJAnadhArA-3 jJAnadhArA-3 109 jaina sAhitya jJAnasatra-3) I III in India : - 109 kanya jJAnasatra-3 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimitta kAraNa che, jIvo-pudgalonA gatirUpa svabhAvanuM je dhAraNa-poSaNa kare che, te dharma kahevAya che. astino artha pradeza che ane kAya arthAt saMghAta, astikAya che. dharmarUpa astikAya dharmAstikAya kahevAya che. dharmAstikAyano deza dharmAstikAyanA buddhi dvArA kalpita be, traNa Adi pradezAtmaka vibhAga che. dharmAstikAyano pradeza : dharmAstikAyanA buddhikalpita prakRSTa deza, pradeza - jeno pharIthI vibhAga na thaI zake tevo nirvibhAga vibhAga. adharmAstikAya : dharmAstikAyano pratipakSabhUta adharmAstikAya che. arthAt sthiti pariNAmamAM pariNata jIvo ane pudgalonI sthitimAM je sahAyaka hoya evo amUrta, asaMkhyAtapradeza saMghAtAtmaka dravya adharmAstikAya che. adharmAstikAyanA deza, pradeza : adharmAstikAyanA buddhi kalpita dvipradezAtmaka Adi khaMDa adharmAstikAya deza ane eno ati sUkSma vibhAga, jeno pharI bIjo vibhAga na thaI zake te adharmAstikAya pradeza che. dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA pradeza asaMkhyAta che. AkAzAstikAya : jemAM avasthita padArtha potAnA svabhAvano parityAga karyA vinA prakAzita svarUpathI pratibhAsita thAya che te AkAza che, athavA je badhA padArthomAM abhivyApta thaIne prakAzita thato rahe che te AkAza che. jIvAdi dravyone avakAza Apavo te teno guNa che. AkAza anaMta che, paraMtu jeTalA AkAzamAM jIvAdi anya dravyonI sattA prApta thAya che te lokAkAza kahevAya che. ane te sImita che. lokAkAzathI para je anaMta zuddha AkAza che, tene AlokAkAza kahevAmAM Ave che. AmAM anya koI dravyanuM astitva hotuM nathI. AkAzadravyanuM astitva badhAM darzanoe svIkAryuM che. dravyanI AkAzamAM sthiti hoya che, gamana hoya che ane rukAvaTa paNa hoya che. sAmAnyataH A traNe arthakriyAo AkAza guNa dvArA ja saMbhava mAnavAmAM Ave che. A vicAradhArAnusAra lokAkAzamAM ukta traNa artha kriyAonA jJAnadhArA-3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 180 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana rUpa traNa pRthaka pRthaka dravya arthAt AkAza, dharma ane adharmanI kalpanA karavAmAM AvI che. Adhunika bhautika vaijJAnikono eka evo paNa mata che ke - "AkAzamAM jyAM sudhI bhautika tattvonI sattA prApta thAya che, enAthI para enA gamanamAM te AkAza rukAvaTa utpanna kare che." jaina siddhAMtAnusAra - "A paristhiti e kAraNathI utpanna thAya che ke A alokAkAzamAM gamananA sAdhanabhUta dharmadravyano abhAva che." kALadravya : - pAMcamuM ajIvadravya kALa che. kALane addhA kahevAmAM Ave che. addhArUpa samaya addhAsamaya che, athavA kALa samaya arthAt nivibhAga bhAga addhAsamaya kahevAya che. paramArtha dRSTithI vartamAnakALano eka ja samaya "sa" hoya che. atIta ane anAgatakALano samaya nahi, kAraNa ke atItakALano samaya vItI cUkyo che ane anAgatano samaya utpanna nathI thayo. AthI kALamAM deza-pradezonA saMghAtanI kalpanA thaI zakatI nathI. asaMkhyAta samayonA samUharU5 AvalikA AdinI kalpanA mAtra vyavahAranA mATe karavAmAM AvI che. kALa svarUpanuM be prakAre nirUpaNa karavAmAM Ave che - (1) nizcayakALa ane (2) vyavahArakALa nizcayakALa potAnI dravyAtmaka sattA rAkhe che, ane te dharma ane adharma dravyonI samAna samasta lokAkAzamAM vyApta che. jyAre padArthomAM kALakRta sUkSmatama viparivartana thavAmAM athavA pudgalanA eka paramANune AkAzanA eka pradezathI bIjA pradezamAM javA mATe je samaya ke avakAza lAge che, te vyavahArakALa che. AvA asaMkhyAta samayanI eka Avali. saMkhyAta Avaliyono eka ucchavAsa. sAta ucchavAsono eka stoka, sAta stokono eka lava, 38-1/2 lavonI eka nALI, 2 nALIonuM eka muhUrta ane 30 muhUrtanuM eka ahorAtra thAya che. ahorAtrathI adhikanI kALagaNanA pakSa, mAsa, Rtu, ayana, varSa, yuga, pUrvAga, pUrva, nayutAMga, nayuta A badhA saMkhyAtakALanA bheda che. tyArabAda asaMkhyAtakALano prAraMbha thAya che. tenA paNa jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa bheda thAya che. tyArabAda anaMtakALa Ave che. tenA paNa jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa bheda batAvavAmAM AvyA che. (jJAnadhArA -3 jJAnadhArA - 3 181nna 181 jana sAhitya jJAnasatra-3 sAhitya jJAnasatra-3 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA sUtra'ne AdhAre jinAgamamAM dravyAnuyoganuM mahattva prekSAdhyAnI prakharavaktA razmibhAIe 1 Do. razmibhAI jhaverI tAjetaramAM muMbaI yunivarsiTImAM pIeca.DI. karela che. "maMgalayAtrA', jIvadayA'nA saMpAdaka che. anuyogaH nirvacana ane paribhASA sUtranI enA arthanI sAthe yojanA karavAmAM Ave, ene anuyoga kahevAmAM Ave che. sUtra saMkSipta hoya che eTale e "anu' kahevAya che. e "anunuM enA abhidheya - pratipAdya sAthe saMyojana karavuM enuM nAma che anuyoga. TUMkamAM, anuyogano artha che - adhyayananA arthanI pratipAdana paddhati. anuyoganA pAMca paryAya cheanuyoga, niyoga, bhASA, vibhASA ane vArtika anuyoganA sAta nikSepa che - nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, vacana ane bhAva. anuyogamAM praveza karavAnA cAra dvAra che. - upakrama, nikSepa, anugama ane naya.' pannavaNA - nAma-bodhaH A sUtranA prathama padanuM nAma che - "papNavarNA'. AthI enuM nAma pannavaNA sUtra che. svayaM sUtrakAre prathama padanI bIjI gAthAmAM kahyuM che ke - "bhavI jIvone nirvANano upadeza ApanArA jinezvara bhagavAne zrutaratna nidhirUpa sarvabhAvonI prajJApanAno upadeza Apyo che." Ama paNavaNAno pracalita artha che jIva ane ajIvanA saMbaMdhamAM bhagavAnanI prarUpaNA e ja prajJApanA. eno zAbdika artha che - viziSTa prakAre nirUpaNa karavuM - jJAna karAvavuM. jIva-ajIva Adi tattvonuM sUkSama vizleSaNa e ja enI prajJApanA. zrI jayaMta munijIe eno navIna artha Apyo che - "prajJavaI." viSayavastu : pannavaNA sUtramAM 36 pado - prakaraNo che, jemAM jIva ane ajIvanI bhinna bhinna paryAyonuM praznottaranA rUpamAM prajJApana karavAmAM AvyuM che. jaina (jJAnadhArA -3 182 jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAnano A arNava graMtha che. It is the ocean of the science of Reality. It is the source book of the science of Truth, as it thoroughly deals with Jaima metaphysics and omtology. zrI bhagavatI sUtranI jema A Agama paNa tattvajJAnano Akara-graMtha che, kAraNa emAM jaina tattvajJAnanuM gaMbhIra adhyayana che, varNana che, prajJApana che. eno saMcaya dRSTivAda(bAramuM aMga)mAMthI karavAmAM Avyo che. tethI e dRSTivAdanuM niHspanda athavA sAra kahevAya che. dRSTivAdamAMthI saMgRhIta karavAne kAraNe eno viSaya paNa dRSTivAda - je hAni anupalabdha nA viSayomAMthI che ema anumAna karI zakAya che. enA chatrIsa padomAM be prakAranI prajJApanA che jIvapaNavaNA ane ajIvapaNvaNA'.. (1) A enuM prathama pada che. bIjAM pado che (2) sthAna (3) bahuvaktavya (4) sthiti (5) vizeSa (6) vyutkrAMti (7) ucchvAsa (8) saMjJA (9) yoni (10) carama (11) bhASA (12) zarIra (13) pariNAma (14) kaSAya (15) indriya (16) prayoga (17) lezyA (18) kAyasthiti (19) samyaktva (20) aMtakriyA (21) avagAhanAsaMsthAna (22) kriyA (23) karma (24) karmabaMdhaka (25) karmavedaka (26) karmavedabaMdhaka (27) karmavedavedaka (28) AhAra (29) upayoga (30) pazyattA (31) saMzI (32) saMyama (33) avadhi (34) pravicAraNA (35) vedanA ane (36) samuddAta'' racanAkAra ane racanAkALa che * prastuta sUtranI racanA sudharmAsvAmInA 23mA paTTadhara Arya zyAmazyAmAcArye (apara nAma kAlakAcArya - prathama) karI che.12 teo vAcakavaMzanI paraMparAnA zaktizALI vAcaka ane pUrvadhara AcArya hatA. prastuta Agamano racanAkALa vIra-nirvANa pachI 335 thI 375nI vacceno saMbhavita che. bAra upAMgomAM enuM viziSTa sthAna che, eTale ema pratIta thAya che ke jyAre pUrvonI vismRti thavA lAgI hatI ane enA bAkI rahelA aMzonI smRti zeSa hatI, e samaya prajJApanAno racanAkALa saMbhavita che. A ja samayamAM 'khaMDAgama'nI racanA paNa thaI hatI.13 jJAnadhArA-3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 ### - 183 -. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoga : dravyano artha che dhruva svabhAvI tattva je vibhinna paryAyone prApta kare che, paNa potAno mULa guNa nathI choDatuM. A saMsAramAM mULa be ja tattvo che - jIva ane ajIva athavA cetana ane jaDa. A be tattvonI judI judI dRSTio ane judI judI zailIthI vyAkhyA ane vargIkaraNa karavAmAM Ave, ene dravyAnuyoga kahevAya che. jainAgamomAM cAra anuyogomAMthI dravyAnuyogano viSaya sauthI vizALa ane gaMbhIra gaNAya che. dravyAnuyogano samyakttAtA AtmajJa ane avikala samagra rUpamAM parijJAtA 'sarvajJa' kahevAya che.14 dravyanI paribhASAo 'guNa-paryAyavar dravyam'' 'guNa paryAyAzrayo dravyam' dravyanuM lakSaNa sat che ane satnI pirabhASA che 'utpAda-vyayadhrauvyAtmakama sat'.17 A tripadI e mahAvIranI maulika dena che ane ene AdhAre pannavaNAmAM dravyAnuyoganI vizad carcA che. jJAnadhArA-3 194 F Eo jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzana ane vijJAnanA saMdarbhamAM vizvanA svarUpanI tulanAtmaka samIkSA amadAvAda sthita jaina dharmanA vidvAna, pravINabhAI sI. zAha abhyAsu, deza-videzamAM aneka pravacano Ape che. jaina dharmanA aneka viSayo para mananIya lekho lakhe che. jenadarzananI daSTie vizvanuM svarUpa eka bAju jaina bhUgoLa-khagoLa tathA vartamAna bhUgoLa-khagoLanA siddhAMtomAM AkAza-pAtALa jeTalo taphAvata jovA maLe che, ane jaina zAstrIya vicAradhArAo tarapha anekAneka prazno upasthita thAya che. jyAre bIjI tarapha bhautikazAstra(Physics)nA kSetramAM jaina zAstrakAroe prarUpelA siddhAMto saMpUrNa sAcA puravAra thAya che. jainagraMthomAM darzAvela samaya (Time), avakAza (Space) ane pudgala (Matter) saMbaMdhI siddhAMtonuM vartamAna vaijJAnika siddhAMto sAthe adbhuta sAmya jovA maLe che. kALanA saMdarbhamAM prAcInakALanA mahAna RSimuniothI laIne atyAranA mahAna vijJAnIoe khUba ja ciMtana karyuM che. jainadarzanamAM kALa (samaya), avakAza ane pudgala vize ghaNuM ghaNuM lakhyuM che ane Aje paNa A viSayamAM navAM navAM saMzodhana thaI rahyAM che. | sarva vizvanuM saMpUrNa jJAna dharAvanAra evA anaMtajJAnI tIrthaMkara paramAtmAoe potAnA jJAna dvArA jANIne jagatamAM sUrya-caMdra eka be nahi paraMtu asaMkhyanI saMkhyAmAM jaNAvyA che, ane jagatanI sAme rajU karyA che. A sUrya-caMdranuM vistRta varNana aneka Agamo ke tadanusAra graMthomAM prApta thAya che. jema ke - bhagavatIjI-jIvAbhigama-sUryaprajJapti-caMdraprajJAtijyotiSakaraMDaka-kSetralokaprakAza-bRhad saMgrahaNI kSetrasamAsa va. va. - loka eTale jagata paNa artha thAya. janasamudAya artha paNa thAya, kSetravAcI paNa che. jema pAtALaloka Urdhvaloka vagere ane SaDradravyAtmaka je dharmastikAya vagere padArtho je AkAzamAM vartI rahyA che, te kSetrane paNa loka kahevAya. ahIM padravya jemAM vilasI rahyA che te cauda rAjaloka artha abhipreta che, je cauda vibhAgamAM vaheMcAyela che. e ja pramANe vaidikadarzanakAroe paNa potAnA dharmagraMthomAM cauda lokanI mAnyatA svIkArelI che. jJAnadhArA - 3 sAhitya jJAnasatra-3 1 . I ! 11 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka rAjalokanuM pramANa koIka deva hajAra bhAra lokhaMDano goLo potAnI sarva zakti vaDe karI AkAzamAMthI pheMke ane te lokhaMDano goLo cha mahinA, cha divasa, cha kalAka, cha miniTa samayamAM jeTaluM kSetra oLaMge teTaluM kSetra eka rAjalokamAM kahevAya che. cauda rAjalokano AkAra be paga pahoLA karI kammara para be hAtha rAkhelA puruSa jevo che. te cauda rAjalokamAM dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, jIvAstikAya ane kALa e cha dravyo che. lokanI bahAra je AkAzAstikAya che, temAM A cha dravyo na hovAthI tene aloka kahevAya che. teno vistAra loka karatAM anaMtagaNo moTo che. te lokanA Urdhva, adho ane ticchaloka vibhAga rUpe traNa vibhAga che. ratnaprabhA- pRthvInA samabhUtalapradeza AgaLa ATha rUcaka pradezo ke je meru parvatanA mULamAM avaLA gostana AkAre rahelA che. tyAMthI navaso yojana upara ane navaso yojana nIce ema kula aDhAraso yojana jADAIvALo eka rAja pahoLo evo ticchaloka che. adholoka navaso yojana ochA evA sAta rAjapramANa che, ane Urdhvaloka paNa e ja pramANe navaso yojana ochA evA sAta rAjapramANa che. lokAkAzamAM eka rAja eTale ticcha lokanA pramANa jeTalI pahoLI ane cauda rAja lAMbI evI trasa-nADI che. trasa-nADImAM ja trasa-jIvonuM cyavana, utpAta, gamanAgamana, AhAra vagere dareka kriyAo thAya che. trasa-nADI bahAra pAMca prakAranA sthAvaro hoya che. UrdhvalokamAM AThamA rAjalokanA cheDe prathama devaloka saudharmanAM 32 lAkha vimAno ane bIjA devaloka IzAnanAM 28 lAkha vimAno che. sarvArthasiddhavimAnathI bAra yojana dUra ISataprAgubhara nAmanI sphaTika ratnanI banelI 45 lAkha yojanAnA vistAravALI siddha bhagavaMtonA nivAsarUpI siddhazilA che. pro. AInasTAInanA rIleTIvITInA siddhAMta mujaba yunivarsa-vizva, ilITIkala- laMbagoLAkAra sAbita thayuM che. tevI ja rIte OM paNa laMbagoLAkAra ja dorAya che, rIleTIvITI mujaba vizva game teTaluM moTuM kalpo to paNa te anaMta (inphInITa) nathI, paNa maryAdita (phAInAITa) che. sAdhAraNa rIte pRthvIno itihAsa bhUpRSThanA khaDako baMdhAyA tyArathI zarU karavAmAM Ave che, tenuM kAraNa A che. sauramaMDaLanA A trIjA graha (jJAnadhArA - 186 zna jana sAhitya jJAnasatra-3 II Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvInuM baMdhAraNa jevuM bahArathI dekhAya che tevuM nathI. ApaNe je joIe chIe te to bhUgarbhamAM dhagadhagatI pRthvIno TharI gayelo upalo - pAtaLo popaDo athavA bhU-pRSThanI sapATI che. pRthvInI A sapATI bhUmivistAra (khaMDo ane TApuo) tathA jaLavistAra (mahAsAgaro, samudro ane sarovaro)mAM vaheMcAyela che. bhUmivistAra 58,469,928 corasa mAila ane jaLavistAra 139,840,841 corasa mAilamAM jIvasRSTinI samagra lIlA A sapATI para prasarelI che. bhUpRSThamAM mAnava vadhumAM vadhu be mAila UMDe jaI zakyo che. vaijJAnika -sAdhano dvArA teo 21,482 phUTa jeTalo UMDANano tAga amerikAmAM keliphorniyAnA ane khanija telanA kUvA vaDe meLavI zakyA che. 10 thI 30 mAIla jADA bhUpRSThanA pRthvInA goLAkAra pRSThanI barobara nIce 1800 mAIlanI jADAI dharAvatuM bIjuM goLAkAra ghara che, je ghana athavA narama mATI jevuM AkArakSama che. AnI nIce pRthvInA madhyabhAgamAM 4000 mAIlano vyAsa dharAvato atizaya garama pravAhI piMDa che. pRthvInA A traNe vibhAgo samakendrI vartuLomAM goThavAyelA che. baMne mAnyatAonI samIkSA : Aje lagabhaga moTA bhAganI evI dhAraNA thavA pAmI che ke - basa ! je kaMI che te ATalI ja duniyA che ! pUrva-goLArdhamAM pAMca khaMDa ane pazcima-goLArdhamAM amerikA khaMDa - basa ! A cha khaMDanI duniyA che, bIjuM kaMI nathI." atyAranI dekhAtI pRthvI mAtra 8000 mAilanI che, ra5000 mAilanI paridhivALI che. ATalAmAM kaMI bhAratanI samRddhinA darzana zakya nathI. jyAre jainadarzana pramANe AjanI duniyAnuM sthAna tapAsIe. AkhuM vizva cheDe hAtha daI paga pahoLA karI UbhA rahelA puruSanA AkAre che ane tenuM pramANe 14 raju che. 1 raju asaMkhya koTAkoTI yojananuM mApa. te 14 rajU-pramANa vizvamAM madhyabhAge asaMkhya dvIpasamudronuM vartuLa che. te badhAmAM madhyabhAge jaMbUdvIpa che, jenuM pramANa pUrva-pazcima, uttaradakSiNa 1 lAkha yojanAnuM che te jaMbUdvIpamAM madhyabhAge meruparvata che. tenI ( jJAnadhArA - 3 a 180 na sAhitya jJAnasatra-3) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva-pazcima bAju mahAvideha kSetra che, ane uttaramAM eka parvata, eka kSetra ema traNa parvata, traNa kSetro che. A rIte dakSiNamAM paNa eka parvata, eka kSetra ema traNa parvato traNa kSetro che, ema kula jaMbUdvIpamAM sAta kSetro ane cha parvato che. temAM dakSiNa bAju chelluM je kSetra che, tenuM nAma bhAratakSetra che, jenuM pUrva-pazcima pramANa 14471.5/19 yojana che ane uttara-dakSiNa pramANa pa26.9/19 yojana che. te bharatakSetranA madhyabhAge vaitADhya parvata che. jenI UMcAI 25 yojana che, uttara -dakSiNa pahoLAI 50 yojana ane pUrva-pazcima laMbAI 1072.11/19 yojanapramANa che. tenAthI bharatakSetranA be bhAga paDyA che : (1) uttarArdhabharata (2) dakSiNArdhabharata. dakSiNArdha bharatanuM pUrva-pazcima pramANa yojana 9744 12/19 yojanA dUra ayodhyA nagarI che. tenAthI naitraotya (dakSiNa-pazcima vacce) khUNe 1,85,000 gAu dUra ApaNe rahelA chIe, te vartamAna vizva vizALa samudra vacce nAnA-moTA aneka dvIponA samUho jevuM che." A uparathI ApaNe rahelA chIe te 8000 mAIlano manAto goLo - dakSiNa bhAratanA madhyabiMdu rUpa ayodhyAthI maitya khUNe 1,85,000 gAu (1 gAu rA mAIlanI gaNatarIe 5,08,750 mAila) dUra cAre bAju pANIthI vIMTaLAyela nAnA-moTA aneka dvIponA samUharUpa vartamAna vizva che ema nakkI thAya che. 8000 mAilanA vyAsavALI ane 25000 mAIlanI paridivALI vartamAna dekhAtI duniyA akhila vizva(14 rajU pramANa)nA madhyabhAge rahela asaMkhya dvIpa-samudronA madhyabiMdurUpa jaMbUdvIpanA dakSiNa cheDe Avela dakSiNArdha bharatakSetranA madhyabiMduthI neotya khUNe 1,85,000 gAu dUra hoya ema lAge che." madhyabiMdu para ayodhyA nagarI vaselI che. A nagarI te AjanI ayodhyA nahi, paNa Adama ane iva jyAM pahela-vahelA svargathI AvyA bhagavAna RSabhadeva jyAM thayA te ayodhyA. A ayodhyAne kendra gaNI khagoLa-bhUgoLanAM gaNito thAya che. Aje sTAnDarDa ane lokala TAimamAM jJiAnadhArA-ka 188 - jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema phera Ave che, tema ayodhyAne anulakSato samaya sTAnDarDa samaya che. eka gaNatarI mujaba "ApaNe je pRthvI para rahIe chIe, tyAMthI ayodhyA 1 lAkha 85 hajAra gAu dUra che.' poNAtraNa mAIlano eka gAu gaNAya che ! hiMdustAna TAImsanI okTobaranA aMkamAM eka raziyana vaijJAnika lakhyuM che ke - - "ApaNe je pRthvI para rahIe chIe, te jANIe chIe tenA karatAM eka karoDa gaNI vastI vadhu che. " I.sa. 1965nA yunAITeDa inpharmezanamAM paNa keTalAka vaijJAnikoe jaNAvyuM che ke - "ApaNA brahmAMDa jevuM bIjuM brahmAMDa astitva dharAve che, jemAM abajo loko vase che." eka raziyana khagoLazAstrInuM maMtavya che ke - "atyAranA paricita graho karatAM bIjA sAta hajAra graho para buddhizALI mAnavo vase che." TUMkamAM, vijJAnanI judI judI zAkhAo, jevI ke bhUstarazAstra, bhautikazAstra, jIvavijJAna, paramANuvijJAna, bhUgoLa, khagoLazAstranA bhAratIya vijJAnIoe, bhAratIya prAcIna dArzanika tema ja anya graMthone UMDo abhyAsa karI, tenA AdhAre yogya saMzodhano karavAnI anivArya jarUriyAta che ane e pramANe thaze to bhArate vijJAnanA kSetramAM amUlya bheTa ApI gaNAze. (jJAnadhAsa -3) jJAnadhArA - 3 89 ER jana sAhitya jJAnasatra-2 na sAhitya jJAnasatra-3 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajakA . Aja kAla ja na ra ja kahe ke , [33 jenadarzana ane vijJAnanA saMdarbhamAM | | vizvanA svarUpanI tulanAtmaka samIkSA jaina ekeDamI kolakAtA sAthe saMkaLAyelA harSada dozI | harSadabhAI jainadarzananA abhyAsu lekhaka tathA vaktA che. vaidika, jaina ane bauddha paraMparAmAM sAdhAraNa mANasane siddhAMta ane zAstronI gUDha vAta sahelAIthI samajAI jAya te mATe prAcIna samayamAM daSTAMta, udAharaNa ane pratIkono upayoga chUTathI karavAmAM Avyo che. jyAre moTA bhAgano janasamudAya haju saMskRti, jJAna-vijJAna ane sAmAjika utkrAMtinA prAthamika tabakkAmAM hato tyAre e samayanA dharmapravartako, dharmAcAryo ane dArzanikoe buddhi, prajJA ane AMtaradaSTinA sarvocca zikhara sara karyA hatA. aneka maryAdA hovA chatAM temaNe mAnavajAtinA sarvocca bauddhika ane AdhyAtmika kIrtimAna sthApyA che. temaNe rahasyamaya AdhAratattvone skUTa karavA mATe vistArapUrvakanA kathAnako, udAharaNo ane citrAtmaka pratIkonI sahAya lIdhI hatI. kALakrame A kathAnako ane citrAtmaka pratIkonI skUTatA vismRta thaI gaI ane jeno uddezya arthaghaTana mATe hato, te svayaM rahasyamaya thaI gayA ke kAlpanika vArtArUpe rahI gayA. (1) jainadarzana ane vijJAna baMne vizvanA koI kartAmAM mAnatA nathI, tema ja vizvane anAdi-anaMta ane svayaMsaMcAlita mAne che. jainadarzana vizva mATe loka, saMsAra vagere zabdano paNa upayoga kare che. (2) jainadarzana mAne che ke - "A vizva jIva ane ajIva evA be dravyanuM baneluM che.' te ema paNa mAne che ke - "pRthvI, pANI, vAyu ane agnimAM jIva che. jIve je zarIra dhAraNa karyuM che te ajIva padArthonuM baneluM che ane lokanA bhautika niyamone anusare che. zuddha AtmAne bhautika niyamo lAgu paDatA nathI." - vijJAna mAne che ke - "vizva mAtra ajIvatattva eTale ke bhautika padArthonuM baneluM che. te jIvatattvano asvIkAra kare che. dareka zArIrika kriyAo paNa bhautika - rAsAyaNika che ane bhautika siddhAMtone anusare che. jJAnadhArA-3 + 190 jana sAhitya jJAnasatra-3) jJAnadhArA - 3 sAhitya jJAnatra-3 TTT Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) AtmA ane teno vikAsa jainadarzananuM mukhya lakSya che, ajIva ane loka gauNa che, tethI jainadarzanamAM jIvane kendrasthAne rAkhI lokanuM varNana karavAmAM AvyuM che. temAM Apela lokanuM svarUpa, tenA saMcAlana niyamo ane ajIvadravyono uddezya jIva-ajIvanA anyonyanA prabhAva ane AMtarakriyAne yathArtharUpe jANavA mATe che. vijJAna saMpUrNapaNe bhUtalakSI che. vijJAne darzAvelA vizvanA svarUpa ane racanAmAM jIvananuM koI sthAna nathI. teno uddezya bhautika vizvanI racanA, saMcAlana ane rahasyano abhyAsa ane teno ukela lAvavAno che. (4) jainadarzana adhyAtmavAdI che, eTale AtmAne kendramAM rAkhIne badhAM dravyono abhyAsa kare che. eTale tenI dRSTie dareka dravyonI AMtarakriyAo vijJAnanI mAtra bhautika AMtarakriyA karatA judI che. (5) vijJAnamAM navI jANakArI ane zodha-khoLane AdhAre parivartana karavAmAM Ave che. AjathI be hajAra varSa pahelAMnI ane AjanI vaijJAnika mAnyatAomAM AmUla parivartana AvI gayuM che. bhautika viSaya hoya to paNa dhArmika mAnyatAomAM te vize pheraphAra ke punaH vicAraNAno koI avakAza nathI, eTale sadIo pahelAM jaina graMthamAM je vidhAno ApavAmAM AvyAM che te A ja paNa e ja svarUpe mAnavAmAM Ave che. (6) vaijJAniko temanA bhautika siddhAMto phUTa ane asaMdigdha rahe te mATe cokkasa pAribhASika zabdo, tarkabaddha vyAkhyA, gaNita, purAvA, prayoga, sUkSma parIkSaNa ane nirIkSaNano upayoga kare che. te mATe jarUra paDe to paddhatimAM paNa pheraphAra kare che. tarkabaddhatA khaMDita na thAya te mATe pUratI kALajI rAkhavAmAM Ave che. AtmajJAna mULa lakSya hovAne kAraNe jainadarzana AdhyAtmika siddhAMtone sthApavAmAM eTalI ja kALajI ane tarkabaddhatA rAkhe che, je vaijJAniko bhautika siddhAMto mATe rAkhe che. jaina zAstromAM bhautika padArtho ane niyamonAM varNano che, paNa zAstrakAroe tenA purAvA ApavAnI koI AvazyakatA mAnI nathI. (7) jena dharmanI mAnyatAo AgamazAstra AdhArita che. te TIkA, vivecana ke tarkathI upara che. te jema che tema ja teno svIkAra karavAno rahe che. jyAre vaijJAnika mAnyatAo ane siddhAMtone tarkanI kasoTI upara caDAvI zakAya che ane prayogazALAmAM cakAsI zakAya che. (jJAnadhArA -3 191Frsa jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) je vidhAnano purAvo maLyo nathI hoto, tene 'anumAna AdhArita' (Hypothesis) kahevAmAM vaijJAnika kSobha anubhavatA nathI, jyAre dharmanA kSetramAM anumAnane koI sthAna nathI, badhuM ja cokksa mAnavAmAM Ave che. (9) jaina AgamazAstramAM zrI jIvAjIvAbhigama sUtra, zrI jaMbUTTIpa prajJapti sUtra ane zrI sUrya ane caMdra prajJapti sUtramAM jIva-ajIva ane lokanAM svarUpa vistArathI ApyAM che. te uparAMta zrI bhagavatI sUtra ane zrI prajJApanA sUtramAM paNa tenAM varNano jovA maLe che. temAM vizvanuM je svarUpa ghaTako ane niyamo ApelA che, te A ja sudhI yathAvat cAlI rahyA che, temAM koI saMzodhana thayuM nathI. jainadarzananA AdhyAtmika-bhautika dRSTikoNa ane vijJAnanA mAtra bhautika dRSTikoNanA saMdarbhamAM vizvanA svarUpanI samIkSA nIcenA muddAone AdhAre karavAmAM AvI che H (1) khagoLa ane vizva - sthULa svarUpa. (2) vizvanA ghaTakonuM sthULa svarUpa (3) vizvanA ghaTakonuM sUkSma svarUpa (4) vizvanuM saMcAlana karatA niyamo khagoLa (Astronomy) ane vizva (Cosmology) : jaina vizvanuM sthULa svarUpa : puruSAkAra vizva : jaina dharma anusAra vizva eTale ke lokanuM svarUpa puruSAkAra che. eka puruSa baMne paga pahoLA rAkhIne ane baMne hAtha kamara upara TekavIne Ubho hoya tevuM lokanuM svarUpa che. kamara e madhyamAM tIrjhA loka che ane sahuthI nAno bhAga che. tenI nIce, jema baMne paga nIcenI tarapha pahoLA thatA jAya che tema adholoka nIcenI tarapha vadhato jAya che. kamaranI upara baMne hAtha TekavelA che, tyAMthI zarU karI mastaka sudhI Urdhvaloka che. koNI sudhI teno vistAra vadhato rahe che. koNIthI garadana eTale grIvA sudhI teno vistAra ghaTato jAya che. sauthI uparano bhAga mastakAkAre che. tirdhvaloka kramavAra AvatA asaMkhya dvIpa ane samudrano banelo che. manuSya mAtra aMdaranA aDhIdvIpamAM ja vase che, jyAre tiryaMca dareka dvIpa ane samudramAM vase che. adholokamAM sAta naraka che, jemAM mukhyatve nArakInA jIvo vase che. UrdhvalokamAM bAra devaloka, grIvAne sthAne nava caiveyaka ane jaina sAhitya jJAnasatra-3 jJAnadhArA-3 -------- ##### 192 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mastakane sthAne pAMca anuttara vimAna che. UrdhvalokamAM mukhyatve deva vase che. ekendriyanA jIvo lokonA traNa bhAgamAM patharAyelA che. jIva tenA karma pramANe lokamAM paribhramaNa kare che. je manuSya zubha karma kare che, te uparanA devalokamAM gati kare che. je manuSya azubha karma kare che, te adholokamAM nArakIrUpe janme che. je manuSyanA zubhAzubhA karma samAna jevA che te tIcchalokamAM ja manuSya ke tiryaMcarUpe rahe che. te nathI upara jato ke nathI nIce jato. je devanuM puNya vadhu te kramavAra uparanA devalokamAM vase che. anuttara vimAnamAM sauthI ucca koTinA devo vase che. te ja pramANe ochA pApakarmavALA jIvo pahelI narakamAM ane sahuthI vadhu pApakarmavALA jIvo sahuthI nIce sAtamI narakamAM rahe che. jyAre te karmathI mukta thaI jAya che tyAre tene A saMsArarUpI lokamAM paribhramaNa karavuM paDatuM nathI. saMsArathI mukta thayelA siddha AtmAo UrdhvalokanI upara, lokone cheDe siddhazilA upara vase che. noMdhapAtra vizeSatA e che ke cAre gatinA jIvonuM sthAna lokamAM nIcethI zarU karI sauthI uparanA bhAga sudhI pApa-puNyanI zreNI pramANe atyaMta cokasAIthI nakkI karavAmAM AvyuM che. jIva tenA karma pramANe adholokamAM sauthI nIcenI sAtamI narakathI laIne UrdhvalokamAM upara zaiveyaka sudhI paribhramaNa karato rahe che. paraMtu raiveyakanI uparanA anuttara vimAnamAM sAmAnya jIva mATe praveza niSedha che. je jIva mukta thavAnI aNI upara che, te ja anuttara vimAnamAM janma le che. tyAra pachI manuSyanA chellA janmane aMte e AtmA siddhazilA para pahoMcI jAya che. mukta thavAnuM sadbhAgya phakta manuSyane ja che. lokanA A saMkSipta varNanathI spaSTa thAya che ke jene vizvanA kendrasthAne manuSya che. jIvAtmAonuM temanA karmane AdhAre ATaluM vyavasthita zreNIbaddha vitaraNa Azcaryajanaka che. mAnavakendrita vizvanI A racanA prAkRtika che ke pratIkAtmaka che, temAja jaina zAstramAM vijJAna, khagoLa, bhUgoLa, vizvanA svarUpa saMbaMdhI je kaMI mAhitI ApI che ane te je rIte rajU karI che, te pAchaLa zAstrakArano uddezya zuM hoI zake che tenI vicAraNA ahIM prastuta karI che. (1) jainadarzana dravya karatAM bhAvane vadhu mahattva Ape che. bhAvanI yathArtha rajUAtamAM paDatI muzkelIone dUra karavA pratIkono upayoga zAstrakArone sahelo lAgyo hoya. jJiAnadhArA-3okarakSaka 193 jana sAhitya jJAnasatra-3) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) jainadarzanano mukhya hetu AtmakalyANa che, je phakta manuSyabhavamAM ja saMbhava che. eTale vizvanuM svarUpa darzAvavA mATe puruSanuM pratIka zAstrakArone yogya lAgyuM hoya. (3) zAstrakAroe temanA kathana AjathI 2500 varSa pahelAMnA zrotAone lakSamAM rAkhIne karelA che. vijJAna, bhUgoLa, khagoLa vagerenAM varNano ane niyamo AjanA bhaNelA vargane paNa aTapaTA lAgatA hoya che. jyAre 2500 varSa pahelAM zikSaNanI prathA maukhika hatI ane sAmAnya mANasa pAse vijJAnanI jANakArI nahivat hatI tyAre vijJAnanA jaTila niyamo zrotAone samajAvavA ghaNA ja agharA hatA. temanI pAse vijJAnane yathAsvarUpe rajU karavAthI zrotAo mUMjhAI jAya ane temano AtmakalyANano mULa uddezya mAryo jAya. uparokta kAraNothI mAnI zakAya ke zAstrakAro pAse vizvanA svarUpanI yathArtha mAhitI hovA chatAM temaNe pratIkAtmaka varNana karavAnuM yogya mAnyuM haze. A mAnyatAne AdhAre ahIM jaina dharmanA ane vijJAnanA vizvanA sthULa svarUpanI tulanA karavAmAM AvI che. vizvanA sthULa svarUpanI tulanA : (1) vijJAna ane jaina dharma baMne mAne che ke vizvano koI kartA nathI. baMne bhagavAna ke Izvara jevA tatve vizvanI racanA karI che, te vidhAnano asvIkAra kare che. (2) baMne mAne che ke vizva kALathI anAdi ane anaMta che, jyAre sthaLathI te virATa hovA chatAM sImita che. (3) vijJAna kahe che ke - pRthvI sUryamaMDaLano eka bhAga che. sUrya AkAzagaMgAno (Galaxy) eka bhAga che. vizvamAM asaMkhya AkAzagaMgAo che. dareka AkAzagaMgAmAM asaMkhya sUrya che ane temane paNa potAnA grahaupagraha hoI zake che. ApaNI AkAzagaMgAmAM ke vizvamAM ApaNI pRthvI ke sUryanuM koI viziSTa sthAna nathI. sUrya teno pRthvI jevA graho sAthe bIjAM asaMkhya sUryamaMDaLonI jema AkAzamAM vicArI rahyo che. A dareka AkAzagaMgA ane sUryamaMDaLo vacce vizALa aMtara che. pRthvI jevA jIvana dharAvatA aneka grahonuM paNa astitva hoI zake che. jainanA UrdhvalokanA varNanamAM aneka devaloka kahyA che. dareka devalokamAM vizALa saMkhyAmAM vimAno AvelAM che. dareka vimAna hajAro jJAnadhArA-3 194 rksa jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojana lAMbA-pahoLAM che ane temAM devarUpe jIvana che. e ja pramANe narakamAM paNa jIvana che. eTale devaloka ane narakane AkAzagaMgA (Galaxy) sAthe sarakhAvI zakAya che. (4) vijJAna kahe che ke AkAzagaMgAo eka bIjAthI dUra jaI rahI che. A vizvano satata vistAra thaI rahyo che. jyAre A vistaraNa dhImuM paDI jaze pachI vizvanuM satata saMkocana thaze. vizva eka nAnA biMdu jevaDuM thaI jaze tyAre pharI eka mahAvisphoTa thaze. vizva pharIthI vistaratuM jaze. A pramANe vizvanA vistAra, saMkocana ane visphoTanI zRMkhalA anaMta kALathI cAlI Ave che ane anaMta kALa sudhI cAlatI raheze. jaina vizvanA svarUpamAM anaMta kALa sudhI koI vistAra ke saMkocananuM vidhAna nathI. devaloka, naraka vagerenA aMtaramAM paNa kyAre koI parivartana AvatuM nathI. joke mAnavavastIvALAM aneka kSetromAM kALacakranA (utsarpiNIkALa ane avasarpiNIkALa) prabhAvathI jIvananI guNavattAmAM caDAva-utAramAM jainadarzana mAne che. (5) jainadarzana spaSTapaNe mAne che ke pUrA vizvamAM jIvana astitva dharAve che, jyAre vijJAna mAtra tenI saMbhAvanA jaNAve che. vizvanA ghaTakonuM sthULa svarUpa H (1) jaina dharma vizvanA ghaTako mATe dravya zabdano upayoga kare che. jaina dharma pramANe vizva cha dravyonuM baneluM che : dharmAstikAya, adharmAstikAya, kALa, AkAza, pudgala ane jIva. vijJAnamAM vizvanA mULa ghaTako cAra che H kALa, AkAza (Space) padArtha ane UrjA. vijJAna pAse jIvadravyano koI purAvo na hovAnA kAraNe teno svIkAra karatuM nathI. vijJAna ane jaina vijJAna kALa ane AkAzanI samAna vyAkhyA kare che. padArtha pudgalamAM AvI jAya che, jyAre dharmAstikAya ane adharmAstikAya UrjAnA bhAga che. te uparAMta prakAza, uSNatA, vidyuta, dhvani vagerene vijJAna UrjA gaNe che; jyAre jainadarzana tene pudgala gaNe che. jaina vijJAnamAM UrjAnuM sthAna mULa dravya tarIke nathI. jJAnadhArA - 3 195 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ane Adhunika vijJAnanA vizvanA mULa ghaTakonI sarakhAmaNI nIce koThAmAM ApI che : . jaina vijJAnanuM dravya Adhunika vijJAnanuM dravya kALa kALa AkAza AkAza pugala padArtha, prakAza, tApa, dhyani va. UrjA jIva (asvIkArya) dharmAstikAya gatinI UrjA Kinetic energy adharmAstikAya Rulat alud Potential energy A rIte vijJAna ane jainadarzanamAM vizvanA sthULa ghaTakomAM koI gaNanApAtra tAtvika taphAvata nathI, mAtra vargIkaraNa ane vyAkhyAno taphAvata che. (2) jainadarzanamAM dharmAstikAya ane adharmAstikAya be svataMtra dravya che. dharmAstikAya gatimAM sahAya kare che ane adharmAstikAya sthiratAmAM sahAya kare che. nyUTananA gatinA niyamo spaSTa kare che ke ekadhArI gati ane sthiti mATe koI bAhya paribaLanI jarUra nathI. gati ApavI, rokavI ke vadhAravI e dareka kriyA mATe eka ja prakAranA paribaLanI jarUra che. eTale vijJAna mATe dharmAstikAya ane adharmAstikAya baMne eka dravya che ane teno UrjAno prakAra gaNe che. vijJAnane gati ane sthiti eTale ke dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA viSayane vadhAre vikasAvyA che. te baMne kramathI Kinetic energy ane Potential energy sAthe sarakhAvI zakAya. (3) vijJAna padArthanI 3 avasthA jaNAve che : Element, Compound and Mixture. jainavijJAna paNa pugalanI traNa avasthA batAve che : vistrasA, mistrasA, prayogasA je Adhunika vijJAna sAthe sahamata che. upara darzAvela tulanAne AdhAre kahI zakAya ke anya darzanonA pramANamAM jaina vijJAnanuM vizvanA mULa ghaTakonuM vargIkaraNa Azcarya upajAve teTaluM vikasita hatuM. (jJAnadhArA-3 - 196 # jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fazlagie (Determinism): vizva je vyavasthita rIte cAlI rahyuM che, tenAthI prerAIne aneka dharma, tattvajJAnIo ane vaijJAniko paNa mAnatA AvyA che ke vizvanI ghaTanAo eka sunizcita kramathI cAlI rahI che. tenI sAthe kArya-kAraNanA niyamone AdhAre mAnavAmAM AvatuM hatuM ke badhI ja vartamAna ghaTanAone AdhAre bhaviSyanI ghaTanAonI AgAhI karI zakAya. TUMkamAM, vizva eka sunizcita pagadaMDI para cAlI rahyuM che ane tene AdhAre niyativAda sarvamAnya hato. jainadarzane niyativAdane kyAre paNa sArvabhauma siddhAMta tarIke mAnya nathI rAkhyo. te mAne che ke sthULa rIte ghaTanAo nirdhArita kramathI ghaTe che, paNa sUma stare ajJAta paribaLo bhAvi ghaTanAone judI dizA ApI zake che. Caaraqie end 241ECIE (Determinism & Uncertainty Principle) : gaI sadInI zarUAtamAM jarmana vaijJAnika hAIjhanabarge tenA "anizcitatAnA siddhAMta(Uncertainty Principle)thI samasta vijJAna jagatane coMkAvI dIdhuM. vizva tenA niyamanI dhUMsarIne vaza eka sunizcita patha para bhaviSyamAM AgaLa vadhI rahyuM che ane tenI dareka ghaTanAo paNa tethI nizcita che, e mAnyatAne hAIjhanabarganI zodhe joradAra AMcako Apyo. AInsTAIna jevo sarvocca vaijJAnika paNa A siddhAMtane svIkArI na zakyo. tenI prakhyAta pratikriyAmAM kahyuM: "Izvara sogaThAnI ramata nathI ramI rahyo." (God is not playing dice) pazcimanA aneka philosophara A siddhAMtanA AghAtamAMthI haju sudhI bahAra nathI AvI zakyA. A navA siddhAMtanI manuSyanA dRSTikoNa ane vicAro upara kAyamI UMDI ane gherI asara paDI che. niyativAdathI viparIta je vicAradhArAne pazcimamAM AvavA mATe TheTha 20mI sadI sudhI rAha jovI paDI tene bhagavAna mahAvIre 2500 varSa pahelAM svAdvAdarUpe pUrNa vikasita rUpamAM prastuta karI hatI. Uncertainty Principle niyativAda para je pracaMDa prahAra thayo che, teno vijJAna upara paNa vyApaka pratyAghAta paDyo che. pariNAme nyUTananA vijJAne ApeluM vizvanuM yAMtrika citra paNa badalAI gayuM che. jyAre jainadarzane vizvanA saMcAlanane kyAre paNa yAMtrika mAnyuM ja nathI. yAMtrika vizvamAM manuSyanI IcchAzakti ane puruSArthanuM sthAna DagamagI jJiAnadhArA-3EE 190 phanna jana sAhitya jJAnasatra-3] Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya che. jenadarzana mAne che ke puruSArtha bhAvi ghaTanAone prabhAvita kare che. AvI adbhuta ane asAdhAraNa vaijJAnika ane sUkSma dRSTinA ApaNA vArasAne jainoe vizvanA mukhya vaijJAnika pravAha sAthe joDavAno pUro prayatna karavo joIe. Entropy - avyavasthA : Entropy: 20mI sadInA vijJAna ane enjiyariMgano sarvavyApI gahana siddhAMta che. kAMDe bAMdhelI nAnI ghaDiyALathI laIne vizALa AkAzagaMgA ane saMpUrNa vizva tenI pakaDamAM che. Entropyno siddhAMta, ke je 2nd law of Thermodynamics tarIke prakhyAta che, jaNAve che ke vizvanI vyavasthAmAM kramazaH ghasAro thato rahe che. vizva na badalI zakAya, na pheravI zakAya tevI satata aMdhAdhuMdhI tarapha dhasI rahyuM che. A krama jayAM sudhI vizvano vistAra thaI rahyo che tyAM sudhI cAlaze. jyAre vizva vistAramAMthI saMkocananA tabakkAmAM Avaze tyAre Entropyno krama badalAze. jaina kALacakra pramANe avasarpiNI kALa daramiyAna dareka padArthanA guNono hrAsa thato rahe che ane A kALanA aMte, jyAre eka prakArano pralaya thaze tyAra pachI kALacakra UMdhuM pharaze, je utsarpiNI kALa kahevAya che, tyAre padArthonA guNamAM pharI vRddhi thavI zarU thaze. | Entropy vaizvika ane sthAnika stare pragADha ane lAMbA gALAnI asara thaI rahI che. vizvanA stare pRthvI uparanI kriyAo sthAnika gaNAya che) dareka stare thatI prAkRtika kriyAo EntropymAM satata vadhAro karI rahI che. temAM pRthvI upara mAnavasarjita kriyAo ane pravRttio Entropy nA vadhArA ne vadhAre jhaDapI karI rahI che. Entropy nA saMdarbhamAM bhagavAna mahAvIranI ahiMsAnI vibhAvanAnI sUkSamatA, vaizvika stare tenI mahattA ane prAsaMgikatA navI dRSTi khole che. jeTalI jarUriyAta ochI, jeTalA bhoga-upabhoga ochA, teTalo Entropy mAM vadhAro-ocho. bhagavAna mahAvIranI jarUriyAto nyUnatama hatI tenuM mahattva Entropy sAthe sAMkaLI zakAya che. AinsTAInano sApekSavAdaH AInsTAInanA sApekSavAda (Theory of Relativity) nA aNasAra sudUra AvelA devaloka ane narkanAM jaina varNanomAM jovA maLe che. (jJAnadhArA -3 198 jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvanI agaNita AkAzagaMgAo eka bIjAthI dUra jaI rahI che. AInsTAInanA sApekSavAda pramANe A AkAzagaMgAo ApaNAthI jeTalI vadhAre dUra teTalI vadhu gatithI te dUra jatI dekhAya che ane teTalA pramANamAM ApaNane tyAMnA sthaLanuM saMkocana ane kALanuM vilaMbana jaNAya che, eTale ke AkAzagaMgA jeTalI dUra teTalA pramANamAM tyAMnuM sthaLa space TUMkuM ke nAnuM jaNAya ane tyAMno samaya vadhAre lAMbo jaNAya. sUrya ApaNane AMkhathI nAno dekhAya che te AMkhanA khUNAne kAraNe che. sUryanuM aMtara ane dRSTinA koNanA sudhArA pachI sUryanuM je kada Ave te yathArtha kada gaNAya. sUrya jo anekagaNo vadhu dUra hoya to sApekSavAda pramANe tyAMthI tenuM yathArtha kada ghaNuM nAnuM jaNAze. jaina varNanomAM kahe che ke prathama devalokathI je dUranA devaloka che tyAMnA devanI UMcAI kramazaH ghaTatI jatI jaNAya che ane temanA zvAsocchavAsano samaya vadhu ane vadhu lAMbo thato jato jaNAya che. A varNana sApekSavAdane anurUpa che. jIva, karmanA pugala nyuTrino (Neutrino) ane prAthamika aNu sseisien (Elementary Particles) : - vijJAna jIva ane karmanA pugalanA astitvano svIkAra karatuM nathI, kAraNa ke tenuM koI vajana nathI ane te koIpaNa prakAranAM vaijJAnika parIkSaNo ke pratikriyAo dvArA jANI zakAtA nathI. A dalIla saikAothI karavAmAM Ave che. ema mAnavAmAM AvatuM hatuM ke padArthano sauthI nAno avibhAjya kaNa paramANu (Atom) che. paramANu vaijJAnika kasoTImAMthI pAra Utarela che. paramANunA vibhAjana pachI paNa tenA ghaTako upara prayoga thaI zake che ane tenI upara prakriyAo paNa karavAmAM AvI che. paraMtu Quantum Mechanics nA udaya pachI saMkhyAbaMdha prAthamika aNukaNikAonI (Elementary Particles) zodha thaI che, je vijANuo (Electron) karatA paNa anekagaNA nAnA ane haLavA che. vadhAre AzcaryanI vAta e che ke evI ghaNI prAthamika aNukaNikAo arUpI che, tenuM koI vajana nathI, tenA astitvanA koI cihna nathI, ke te koIpaNa prayoga ke parIkSaNa dvArA cakAsI zakAtI nathI, chatAM vijJAnane A aNukaNikAonA astitvano svIkAra karavo paDyo che. nyuTrino A prakAranI aNukaNikA che. tene koI daLa (Mass) nathI, vidyuta Charge nathI, te koIpaNa prakAranA vaijJAnika prayogazALAnAM (jJAnadhArA-3 199 # jena sAhitya jJAnasatra-3) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhano ke upakaraNo dvArA jANI zakAtA nathI. tene koI avarodha naDato nathI. te prakAzanI pracaMDa gatithI pRthvInI ArapAra nIkaLI jAya che. AkhA vizvamAM nyuTrino dhodhanI jema vahI rahyA che. vijJAna have e paNa svIkAre che ke nyuTrino karatAM paNa vadhu sUkSma aNukaNikAnuM astitva hoI zake che ! chatAM sadIo jUnA pUrvagrahane kAraNe vaijJAniko haju AtmA ane karmano svIkAra karatA acakAya che. 'AtmAnI zaMkA kare, AtmA pote Apa; zaMkAno karanAra te, acaraja eha amApa.' jo nyuTrinono avirata dhodha pUrA vizvamAM varSI rahyo hoya, to karmanA pudgalanA vizvavyApI gatizIla astitvane kema nakArI zakAya ? joke have navI peDhInA vaijJAnikonA valaNamAM pheraphAra thaI rahyo che. teo AtmA ane karmano spaSTa svIkAra nathI karatA, paNa cetanatattva ConsciousnessnI saMbhAvanA vize vicAra ane carcA karatA thayA che. Consciousness and Cosmos as giant computer : have jyAre vijJAna cetana vize carcA karatuM thayuM tyAre vaijJAnikono vizvanA svarUpa vizeno adyatana abhigama ApaNI sAme Ave che. have vaijJAniko abhiprAya Ape che ke vizva eka vizALa kaoNmpyuTara che. vizvanA sarjana samaye mahAvisphoTa thayo tyAre vizva eka sUkSmAtisUkSma biMdu hatuM. tyAre ja tenI kAyAmAM tenA bhaviSyano kAryakrama noMdhAI gayo hato. e kAryakramane vizva Aja sudhI vaphAdArIthI amalamAM mUkI rahyuM che. e sUkSmAtisUkSma biMdu vizvanA vistAra sAthe tenA ghaTako ane niyamo krama pramANe astitvamAM AvatA gayA ane vikasatA gayA. padArtha ane UrjAnA vikAsa pachI vizALa tArA ane AkAzagaMgA astitvamAM AvyA. tenI sAthe sAthe kompyuTaranA kAryakrama pramANe cetanatattva paNa aMkurita thayuM. A cetanatatva prAthamika padArthomAM sarvavyApIrUpe avikasita avasthAmAM abajo varSa rahyA pachI dhIre dhIre utkrAMti pAmatuM gayuM che ane chevaTe buddhizALI, prazAzIla jIvana astitvamAM AvyuM che. A anumAna(Hypothesis)mAM thoDA zabdonA pheraphAra karavAmAM Ave, ane pUrA vizvamAM phelAyelA nigodanA jIvo, temAMthI vikaselA pRthvIkAyanA jIvo ane pachI akAya, vAyukAya, agnikAya, vanaspatikAya vagere zabdone sthApavAmAM Ave to A vaijJAnika citra jaina jIva-jagatanA AlekhanathI juduM paDe kharuM ? jJAnadhArA - 3 200 jaina sAhitya jJAnasatra-3 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAnanuM vizvanuM A citra ahIM batAvyuM che teTaluM saraLa nathI. tene samajavA mATe gaNitanA aTapaTA jaTila sUtrono upayoga karavo paDe che. pAyathAgorase vizvanI vismayatA ane AzcaryamAMthI gaNitanA niyamo zodhavAno prayatna karyo. AjanA vaijJAnikoe gaNitanA niyamomAM vizvane samAvI dIdhuM che. 2500 varSe vartuLa pUruM goLa pharIne UbhuM che tyAre jemAM jainadarzane dorelA vizvanA nakazAnI rekhAo aMkita thayelI dekhAI rahI che. jaina graMthomAM paramANuvAda, kiraNotsarga (Radiation), piMDa ane UrjAnA saMrakSaNa vagere vaijJAnika viSayone sparzatA vidhAno aneka sthaLe jovA maLe che. bhUmitinI jANakArI paNa joI zakAya che. upasaMhAra : A lekhano hetu e che ke ApaNAM zAstrokta kathano paranA polA ahobhAvane badale jainasamAja temAM rahelI asAdhAraNa pratibhAnuM vaizvika stare yathArtha mUlyAMkana thAya ane arvAcIna vaijJAniko ane vijJAnanA itihAsakAro tene yogya kIrtistaMbha upara sthApita kare te mATe kAryazIla bane. jo 2500 varSa pahelAMnA grIsanA philosopharonA yogadAnane vijJAnanA bIja tarIke vadhAvavAmAM AvatA hoya ane AdarapAtra hoya, to jainadarzanamAM ApelA vizvanA svarUpanAM dUragAmI pariNAmo ane asaranI paNa AMtararASTrIya stare yogya noMdha levAya ane kadara thAya te jainonA gaurava mATe Avazyaka che. ApaNAM zAstromAM aneka vidhAno AjanA vijJAna sAthe tAlameLa nathI dharAvatA te vAtano svIkAra karavo paDaze. tyAre ja Adhunika vijJAna ane jagata jainadarzanamAM rahelAM asAdhAraNa vaijJAnika kathano ane tenA vizvavyApI mahattvano to svIkAra karaze ja, sAthe sAthe jainadarzananI sArvabhauma mahattAnuM paNa yogya mUlyAMkana karaze. jainavijJAnamAM vizvazAMti ane sAmaMjasyanI pracaMDa zakti che, tene jAgRta karavA mATe jainasamAje svayaM jAgRta thavAno samaya paripakva thaI gayo che. jJiAnadhArA-3 2014 na sAhitya jJAnasatra-3) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzana ane vijJAnanA saMdarbhe vizvanA svarUpanI tulanAtmaka samIkSA 34 DaoN. javAhara pI. zAha ema.ecasI., ema.e., ema.phila. jainolojI viSaya para, pudgala para pIeca.DI. karela che. gUjarAta vidhApITha- amadAvAdamAM prAdhyApaka, jaina dharmanA abhyAsI, saMpAdanakAryamAM rata. pAMca astikAyomAM jIva ane pudgala sakriya ane gatizIla che ane aneka vyaktisvarUpa che. jIva amUrta che jyAre pudgala mUrta che. bAkInA traNa amUrta - Abstract che. temane daLa ke Mass hotuM nathI. jaina tattvamImAMsAmAM sakriya dravyo-jIva ane pudgalane gatizIla banavAmAM sahAyaka evuM dravya - dharmAstikAya che. te abhautika, AkAza ane kALa jevuM amUrta (Noncorporial) che. temAM pudgala jevI paramANivayatA (Atomicity) nathI. evuM ja bIjuM dravya adharmAstikAya jIva ane pudgalane sthiti karavAmAM sahAyaka che. dharma ane adharma nAmanAM A be dravyo lokAkAzamAM rahelAM che - avasthita che. alokAkAzamAM tenuM astitva nathI. baMne dravyo ekabIjAnAM virodhI dravyo nathI, phakta dharmadravyanuM ja astitva hota to vastuo satata gatimAna ja raheta ane arAjakatA (Chaos) sarjAta. jo adharmadravya ja hota to vastuo phakta sthitinI dazAmAM (Paralytic state) ja raheta. baMne dravyonI hAjarI vaizvika saMtulana (Cosmic equilibrium) nirmANa kare che. Ama A be dravyo virodhI nathI paNa tenAM kAryo virodhI che. A kAryo (Functions) teo niSkriya rahIne bajAve che, paraMtu teo koI prakAranI vyavasthitatA (Orderlyness) pedA karatA nathI. Ama teo vizvavyavasthAmAM parokSa rahIne potAnuM yogadAna Ape che. AkAzAstikAya bIjAM badhAM dravyone avagAhana-sthAna Ape che. te na hota to bAkInAM dravyo paNa na hota. pudgalanuM dRzyamaya jagata paNa na hota. te nakkara dravya nathI, paNa khAlI sthAna (Void) che. te sarvavyApI, akhaMDa, anaMta pradezAtmaka che, paraMtu bhAvAtmaka che, asat ke abhAvAtmaka nathI. tenA be bhAga che : (i) lokAkAza ane (ii) alokAkAza. badhAM dravyone rahevAnuM sthAna lokAkAzamAM ja sImita che. alokAkAzane koI sImA nathI ane temAM AkAza sivAya koI dravyanuM astitva nathI. AkAza jJAnadhArA-3 - 202 ------ jaina sAhitya jJAnasatra-3 ##### ##### Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adheya che, teno koI Adheya nathI. te svapratiSThita che. lokAkAza asaMkhyAtapradezI che, jyAre alokAkAza anaMtapradezI che. Ama dravyathI - AkAza anaMtapradezAtmaka che. kSetrathI - anaMtavistArayukta lokAloka pramANa che. kALathI - anAdi anaMta che. bhAvathI - amUrta che; varNa, gaMdha, rasa, sparza rahita che. je rIte jainadarzana koI eka ja tattvane vizvanA AdhArabhUta tarIke mAnatuM nathI, tema Adhunika bhautikazAstra paNa A aphATa brahmAMDamAM traNa mukhya padArthonAM astitvane svIkAre che : (1) avakAza ke AkAza (Space). (2) samaya-kALa (Time) ane (3) pudgala (Matter). samagra bhautikazAstramAM teno ja vicAra ane gaNatarI karavAmAM AvI che. jo ke A vicAranAra ke karanAra vyakti brahmAMDanuM sauthI agatyanuM dravya che - jene AtmA kahevAya che - tenI vicAraNA vijJAnamAM karavAmAM AvatI nathI. teno ullekha mAtra karI bhautika vijJAnanI dRSTie pudgalanI zodha e ja vijJAnanuM lakSya banI rahyuM che. Adhunika vijJAnano prAraMbha sattaramI sadIthI - geliliyo ane nyUTananA samayathI mAnavAmAM Ave che. tyArathI prayogo ane nirIkSaNonuM mahattva vadhyuM. siddhAMtomAMthI je pariNAmo maLe te prayoganI kasoTIe pAra Utare te pachI ja A siddhAMto vijJAnamAM sthAna pAme te svIkAravAmAM AvyuM. nyUTane gatinA niyamo ApyA ane sAthe gatinA mAdhyama rUpe "ithara' nAmanA dravyano khyAla pracalita karyo. e dravya sarvavyApI ane zUnyAvakAzamAM paNa tenuM astitva hovAnuM mAnavAmAM AvyuM. meksavelanI thiarI opha IlekTromegneTijhamamAM noMdha levAmAM AvI ke prakAzanA taraMgo cokkasa vega sAthe ithara'mAM gati kare che, je rIte dhvaninA taraMgo havAmAM gati kare che. Ama nyUTana ane jainadarzana AkAzane svataMtra, vastusApekSa (Objective) rUpe jue che ane tene sthira, eka akhaMDa avakAzanI kSamatAvALuM svIkAre che. tema chatAM baMnemAM moTuM aMtara che. nyUTananA bhautikazAstramAM AkAza sAthe ithara jevA bhautika tattvano avicchinna saMbaMdha darzAvyo che, jyAre jainadarzanamAM svataMtra evA abhautika dharmAstikAya ane adharmAstikAya jevA gati-sthitinI samasyAnuM samAdhAna karanAra dravyonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jJAnAdhArA - 3 203 GH jaina sAhitya jJAnasatra-3 1 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I.sa.1887 thI I.sa.1905 sudhI bhautika itharano khyAla svIkArya banyo hato, paraMtu mAIkalasana-moralenA prayoganuM pariNAma darzAvatuM hatuM ke Ithara" nAmanA tattvanuM astitva siddha thatuM nathI. I.sa. 1905mAM AInsTAIne speziyala thiarI oNpha rileTiviTI dvArA nyUTananA ithara' siddhAMtano tyAga karyo. nyUTanano nirapekSa AkAzano siddhAMta zUnya ane vAstavikatAnA saMbaMdhamAM UbhI thatI mUMjhavaNo dUra kare che. tArkika rIte A siddhAMtanuM khaMDana karI zakAya nahi. A siddhAMtano mukhya virodha e che ke nirapekSa AkAzane jANavuM ja zakya nathI (te indriyAtIta hovAthI) ane vyAvahArika kAraNa e che ke bhautika vijJAnanI Trena tenA vagara doDI zake che. pahelA AkAza ane kALa(Space and Time)nI nirapekSatAno khyAla vyApaka ane sarvasvIkRta manAto hato. eka vizALa pAtra - Containce rUpe AkAza - jemAM aneka vastuo sAthe rahelI hoya ane kALa paNa evuM ja bIjuM mAdhyama - jemAM kramikapaNe banAvono anaMta pravAha vahyo jAya che tema mAnavAmAM AvatuM. AInsTAInanA mata pramANe AkAza ane kALa nirapekSa nathI paNa ekabIjA sAthe gADha rIte saMkaLAyelA che. AInsTAIne ItharanI kalpanAne sthAne pAyAno niyama Apyo. vijJAnanA badhA niyamo mukta gati karatA tamAma nirIkSako mATe samAna che. A niyamanAM pariNAmo ghaNAM dUragAmI hatAM. A niyamanA AdhAre gatinAM navAM samIkaraNo AInsTAIne ApyAM. AmAM rasaprada vAta e che ke jyAre padArtha ochA vegathI gati karatA hoya tyAre AInsTAInanAM samIkaraNo nyUTananA samIkaraNa banI jAya che, paraMtu ati tIvra vegathI gati karatA padArthone nyUTananA nahi paNa AInsTAInanA samIkaraNa lAgu paDe che. Ama nyUTananuM gatizAstra khoTuM puravAra thayuM ema kahevAne badale ema kahevuM yogya Tharaze ke tenA gatizAstranuM vistRtIkaraNa thayuM che. sApekSatAnA A be siddhAMto bhautika jagatanAM be aMtima pariNAmovALA padArthone sparze che. eka tarapha te brahmAMDamAM AkAra letAM paribaLo ane racanA vizenI dhAraNAomAM bhAga bhajave che, to bIjI tarapha sUkSmAtisUkSma paramANuonI lAkSaNikatAonuM paNa yathArtha varNana kare che. "madhyama" parimANIya padArtho je ApaNA rojiMdA jIvananA anubhavanA bhAgarUpa che tyAM to nyUTananA niyamo ja sarvoparI che. LI NE jJAnadhArA - 3 | a I sAhitya jJAnasatra-3 is ] TI TI ' i E G Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama AkAza ane kALane svataMtra, niSkriya rAzi mAnavAnI jagyAe Adhunika vijJAna tene paraspara gADha rIte saMkaLAyela rAzio mAne che ane sAthe pudgalane paNa asarakAraka ane sakriya rIte saMkaLAyela tattva tarIke jue che. Ama jainadarzanamAM AkAza, kALa ane pudgala e traNeyanuM je svataMtra astitva mAnavAmAM Ave che, teno ahIM spaSTa niSedha sUcavavAmAM Avela che. joke digaMbara jaina graMthomAM AkAza ane kALane ekabIjA sAthe saMpUrNa saMkaLAyelAM batAvyA che. digaMbara jainAcArya zrI nemicaMdra temanA graMtha 'dravyasaMgraha'mAM darzAve che ke "lokAkAzanA jeTalA AkAzapradeza che teTalA ja kALanA aNuo che. lokAkAzanA ekeka AkAzapradeza upara ekeka kAlANu rahela che." pudgala dravya(Matter)nA je guNadharmo Adhunika bhautikazAstramAM varNavelA che, te badhA guNo jaina siddhAMtAnusArI che. baMnenA paramANuviSayaka khyAlo (Concepts) paNa samAna che. vyAkhyAo paNa ghaNI samAnatA dharAve che. vyAkhyAonuM arthaghaTana kyAreka juduM paDe che. jainadarzanamAM prakAzane paNa paudgalika kahyo che ane tene paNa gurutvAkarSaNanA niyamo lAgu paDe che. bhautika vijJAna tene taraMgasvarUpe apaudgalika mAne che. Ama tArAnA prakAza viSayaka vaLAMka ke DeviationnI ghaTanAne samajAvavA AkAzane AinsTAIna vakra mAne che, tenI jagyAe paudgalika kiraNonuM vakrapaNuM jainadarzanamAM svIkArya bane che. AkAza paudgalika nahi apaudgalika hovAthI gurutvAkarSaNanuM baLa tene sparzatuM nathI. A prakAranuM nirUpaNa jaina-siddhAMta mAnya banI zake ane prayoganuM pariNAma tenA vaDe samajAvI zakAya. bhautika zAstramAM dravyanA avibhAjya sUkSmatama aMzane paramANu (Atom) kahevAmAM Ave che. paraMtu je paramANu che tenuM ilekTrona, proTona che ane nyUTrona, kvArka vagere Sub atomic kaNomAM vibhAjana zakya che, mATe tene vAstavika paramANu kahI zakAya nahi. jainadarzanamAM anaMta paramANunA samUhanA mukhya ATha prakAra darzAvyA che : (1) audArika vargaNA (2) vaikriya vargaNA (3) AhAraka vargaNA. (4) tejasa vargaNA (5) bhASA vargaNA (6) zvAsocchvAsa vargaNA (7) mano vargaNA (8) kArmaNa vargaNA. A vargaNAo uttarottara vadhu ne vadhu sUkSma che. Adhunika bhautikavijJAna A vargaNAomAMnI prathama audArika vargaNA sudhI pahoMcI H jJAnadhArA - 3 jaina sAhitya jJAnasatra-3 205 -A Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakyuM che. dArika vargaNAnA paramANu ekamamAM rahelA paramANuo ghaNA sthaLa che. Adhunika vijJAna jene prakAza - Light kahe che ane dhvani - Sound kahe che, te jainadarzananA tejasa vargaNA ane bhASA vargaNAmAM sthAna pAme che. AkAza-kALa sAtatyaka (Space-time continuum)nI jema bhautikazAstrIo have pudgala ane manane paNa Mattermind continuum thI joDatA thayA che ane gelamAne to klArka ane lepTonanI traNa peDhInuM moDela taiyAra karyuM che, je dvArA samagra brahmAMDanI racanA darzAvI zakAya. Ama brahmAMDanA mULamAM eka tattva che, e dhAraNAne vijJAna Teko ApatuM nathI. ahIM anekAMtavAda ane padravyanuM mahattvanuM bIja raheluM che. kvonTam phijhiksa ane thiarI oNpha rileTiviTI dvArA vizvanuM citra e rIte dorI zakAya ke badhuM ja aneka saMyojano, baMdhAraNa ane saMbaMdhonA tANAvANAthI - parasparAvalaMbI taMtukALathI koIka rUpe dekhAya che ane pAchuM tarata badalAI jAya che. ahIM ApaNane zrI jinezvara bhagavaMtanI tripadI pratyakSa thAya che ke - uppanei vA dhuvei vA vigamei vA / astu. jJAnadhArA-3] jJAnadhArA-3 a 206 PER 206 jana sAhitya jJAnasatra-1 | sAhitya jJAnasatra-3 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ripo jenadarzana ane vijJAnanA saMdarbhamAM vizvanuM svarUpa pravartaka zrI mRgendravijayajI ma.sA. jainadarzanamAM vizva-vyavasthA mATe suMdara, suvistRta nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. vizva eTale brahmAMDa, Universe paNa jainadarzanamAM vizva mATe vizeSarUpe "loka' zabda prayukta che. jema ke - 14 - rAjaloka. A uparAMta gaNadhara bhagavaMto viracita sUtromAM paNa A "loka" zabda ja upayukta che. 0 Namo loe savvasAhUNaM / 0 tAsa 3mokAre 0 jaM kiMci nAma titthaM, sagge pAyAli mANuseloe 0 pAmotthavi rihaMtAI... logahiANaM, loga paivANaM, loga pajjoagarANaM / loaggamuvagayANaM, Namo sayA savvasiddhANaM / 0 ".... nAno nandu pasthio , nAmivi tenuSyIkura che vagere sUtrapAThothI joI zakAya che. upAdhyAya zrI vinaya vijayajI mahArAje vi.saM. 1723mAM "zAMta sudhArasa' graMthanI racanA karI che. temAM 16 bhAvanAo paikI loka svarUpa" bhAvanAnI vicAraNA karI che. "lokazabdano vyutpatti artha thAya che - "jovuM'. nu = (To See) dhAtu uparathI "loka' zabda banyo che. jemAM paMcAstikAya ane "kALa' sAthe padravyo jovAmAM Ave che te ja 'no R' che - athavA "lokAkAza" paNa kahevAya che - tenA mukhya traNa bheda che : (1) Urvaloka, (2) adholoka ane (3) tiththaloka - athavA tiryakaloka, madhyaloka ke maryaloka paNa kahevAmAM Ave che. temAM sauprathama UrdhvalokamAM siddhAtmAo, siddhazilA tema ja anuttara raiveyaka ane vaimAnika devo, lokAMtika, kibliSika devono samAveza thAya che. jJAnadhArA-3 = 200 rksa jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adholokamAM bhavanapatidevo, paramAdhAmIdevo tathA 7 narakano samAveza che. jyAre maryalokamAM jyotiSacakra, meru parvata, jaMbudvIpa, ApaNo A dakSiNArdha bharatakSetra vagere asaMkhya dvIpa-samudro AvelA che. je rIte vizva-vyavasthA goThavAyelI che, tenI pratidina anuprekSA karavI joIe - tenuM kAraNa darzAvatAM tattvArtha sUtramAM kahyuM che ke - "nat- svabhAva 2 saMve-vairApathArtha " (7) jagatano svabhAva ane zarIranA svabhAvanI vicAraNA karavAthI saMvega ane vairAgya vadhe che - jJAnI puruSono A dRSTikoNa che, jyAre Adhunika vijJAnanI pRSThabhUmi judI paDe che. vijJAnane sAbitI joIe che, - jyAre dharma ke adhyAtmanA pAyAmAM pratIti che. jyAM pratIti che - tyAM sAbitI ke pUphanI jarUra rahetI nathI. AjanuM bhautika vijJAna mAtra traNa padArthane svIkAre che : (1) avakAza - Space (2) samaya - Time (3) pudgala - Matter. jyAre jaina dRSTikoNa - kahe che ke - samagra 14 rAjalokamAM dharmAstikAya - A cAra ajIvadravya ane jIvAstikAya - vyApta che. "kALa' sAthe SaTu dravyo gaNAvyAM che. dharmAstikAya' e jainadarzanano viziSTa pAribhASika zabda che - je gatimAM sahAyaka dravya che. jIva ane pugalanI gatinuM mAdhyama che. jema masyAne pANImAM taravA mATe jaLa sahAyaka che, tema gatinA saMcAlana mATe dharmAstikAye upayogI dravya che, tenA vinA gati asaMbhava che. arvAcIna vijJAna ane "ithara' Ether nAmathI oLakhe che, brahmAMDanAM aneka rahasyono vijJAne Aje AviskAra karyo che, je prAcIna graMthomAM pratipAdita che. tevI ja rIte bRhad saMgrahaNI sUtra'mAM "aSTa kRSNarAji'nI vAta Ave che. jene AjanA vaijJAniko Black Holes - bleka holsa athavA tene "zyAmagI' tarIke paNa oLakhAya che. | (samApta) (jJAnadhArA -3 - 208 rksa jaina sAhitya jJAnasatra-3) Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KO EBBAKRUORBRAAKALAUREABAREVARALAR ) 'saurASTra kesarI prANaguru jena philosophikala thI 'enDa liTararI rIsarca senTara - muMbaI-86 ' ( senTaranI kAyamI yojanAnA dAtAo * mAnavamitraTrasTa - sAyana vizva vAtsalya prAyogika saMgha-muMbaI -cicaNI * uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa - muMbaI senTaranA peTransa zrI akhila bhAratIya sthAnakavAsI jaina konpharansa zrI manasukhalAla amRtalAla saMghavI - ghATakopara, muMbaI che el egRBRUKERBRGRSARABARBERERGRRRRRRRRRRURERERURER jJAnadhArA-3 nA 'prakAzana sojanyadAtAo muni saMtabAlajI prerita vizva vAtsalya prAyogika saMghanA suvarNa jayaMtI varSa prasaMge * kAThiyAvADa sthA. jaina samAja - ghATakoparanA rajata jayaMtI varSa prasaMge zrImatI puSpAbahena bhUpatarAya bAvIzI ha. yogezabhAI zrImatI dhanavaMtIbahena navInacaMdra modI tathA sva. zIvalAla sAkaracaMda zAha m agreclamavaragatas Arenas Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyutavarya zrI G RIESKVKVKVKG88&TTBTE paripatra tA. 24-8-2007 viSaya : jainasAhitya jJAnasatra-4 jaya jinendra sAthe jaNAvavAnuM ke, zAsana aruNodaya pUjya zrI namramunijI prerita uvasaggaharaM sAdhanA TrasTanA sahayogathI vizvavAtsalya prAyogika saMghanA suvarNa jayaMtI avasare, saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI risarca senTara dvArA jaina sAhitya jJAnasatra-4nuM Ayojana karavAmAM AvyuM che. mahAvIra nagara AMtararASTrIya kendra vAyA boIsara jIllo-thANA ciMcaNI mukAme adhyAtma yoginI pU. lalitAbAI mahAsatIjI tathA pU. DaoN. tarulatAjI svAmInI pAvana nizrAmAM tA. 6 ane 7 okTobara2007 zanivAra-ravivAranA yojAnAra A jJAnasatranuM pramukha sthAna gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha padmazrI DaoN. kumArapALa desAI zobhAvaze. vidvAna lekhako ane saMzodhako mATe jJAnasatranA viSayo : (1) vizvavAtsalyanA ArAdhaka krAMtadaMSTA munizrI saMtabAlajI, (2) adhyAtma jagatamAM jaina kavinI mArI priya tattvasabhara racanA, (3) jaina saMskRtinA vikAsamAM nArInuM yogadAna, (4) jinAgama saMdarbhe zrAvakAcAra, (5) dhyAna, japa athavA jaina vidhi - anuSThAnanI vaijJAnikatA. jJAnasatra-3mAM thayelA nibaMdhono saMgraha jJAnadhArA-3nuM vimocana A prasaMge thaze. jJAnasatramAM Apa je viSaya para lekha-nibaMdha ke zodhapatra rajU karavAnA ho te 6 phUlaskepa para eka bAju lakhIne athavA 4 phUlaskepa kAgaLa para TAIpa karIne tA. 25-9-2007 sudhImAM mokalI ApavAno raheze. nibaMdhanA muddAo 10 miniTamAM rajU karavAnA raheze. Apano svIkRti patra ApanA paricaya ane nibaMdhanA viSaya sAthe tA. 20-9-2007 sudhImAM maLyethI Apane ame vigatavAra AmaMtraNa patrikA pAThavIzuM. saMparka sUtra : guNavaMta baravALiyA (saMyojaka) 601, smita epArTamenTa, upAzraya lena, ghATakopara (IsTa), muMbaI-77 phonaH (022) 25125658 (mo) 98202 15542 EmageKITTLES, 888888 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ** * zrI paMDita ratnacaMdrajI jena kanyAzALA TrasTa | pI. enavIzI vImarAlejIsIphazArIlilA 'saurASTrakesarI prANagura jaina philosophikala enDa liTarari risarca senTara saurASTrakesarI pU. prANalAlajI mahArAja sAhebanI kRtaprabhAvanA viziSTa hatI. zAsagraMthonuM parizIlana, tADapatrIya graMthono saMgraha ane jALavaNI, zAkabhaMDAro ane pAThazALAnI sthApanAmAM emanuM aneruM yogadAna hatuM. A saMdarbhanA pariprekSyamAM adhyAtma yoginI pU. lalitAbAI ma.sA.nAM vidvAna ziSyA pU. DaoN. taralatAjInI preraNAthI saurASTrakesarI pU. prANaguru janma zatAbdI samiti' muMbaInA | sahayogathI gurudevanI smRti ciraMjIva rAkhavA pUjyazrInI janma zatAbdI prasaMge saMsthAe | "saurASTrakesarI prANagura jaina philosophikala enDa liTarari risarca senTaranI sthApanA karI che. senTaranA uddeza A pramANe cheH * jainatattvajJAna ane sAhityanuM adhyayana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzanakaravuM. - saMskRti, dharma ane adhyAtmanA sAhityanuM prakAzana karavuM. * jaina dharmanAM tattvonI vaijJAnika rIte rajUAta karavI. * prAcIna hastalikhita ane tADapatrIya graMthonuM saMzodhana ane pustakAlayanI pravRtti karavI. * jaina dharmane kendramAM rAkhI mAnavadharmanI pravRttino vikAsa karavo. * jainasAhityanA adhyayana ane saMzodhanano abhyAsa karatA vidyArthIone ziSyavRtti (skolarazipa) ApavI. * vidvAno ane saMtonAM pravacanonuM Ayojana karavuM. * dharma ane saMskAranAM vikAsa ane saMvardhana thAya tevI zibira ane anya kAryakramonuM Ayojana karavuM. saMskAralakSI, sattvazIla ane ziSTasAhityanuM prakAzana karavuM. * abhyAsa nibaMdha vAcana (Paper Reading), lipi vAcana ane prAcIna jaina graMtho (Old JainManuscript)nuM vAcana. * jaina dharma para saMzodhana M.A., Ph.D, M.Phil karanArAM jijJAsu, zrAvaka, saMta-satIjIone sahayoga, suvidhA ane mArgadarzana pUrA pADavA ane saMzodhita sAhityanuM prakAzana. * jaina prAcIna graMtho, citro, zilpa, sthApatyanA phoTAo vagerenI sI.DI. taiyAra karAvavI. * deza-videzamAM jaina dharma para parisaMvAda, pravacana-Ayojana, InTaraneTa para "vebasAITa dvArA jainatattvajJAna ane sAhityaviSayaka mAhitIno pracAra karavo. ApanA sahayoganI apekSA sAthe menejiMga TrasTIH navanItabhAI zeTha mAnad saMyojakaH guNavaMta baravALiyA saurASTrakesarI prANagura jaina philosophikala enDa liTarari risarca senTara sPR. kanyAzALA TrasTa, kAgAlena, ghATakopara (vesTa) muMbaI-400086 (rIrahelI prANa ja philoroki enDa hiTara risarca I - zopara, muMbaI Page #213 -------------------------------------------------------------------------- Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka , / T jJAna e AtmAno mULa guNa che , jahA sUI paDiA na viNassai / tahA jIve rasutte saMsAre na viNssai // Just as a threaded needle does not get lost even when it falls on the ground, Similarly the soul with knowledge of scriptures is not lost in the world of birth and death. jema doro parovelI soya paDI jAya. to paNa khovAI jatI nathI, tema zrutajJAnI jIva saMsAramAM rakhaDato nathI. (uttarAdhyayana sUtra, 19-59) vidyAM cacidyAM ca yastada vedomayaM saha avidhayA mRtyu tItvAM vidhayAmRtamaznute / vidhA ane avidhA baMne sAthe ane yathArthataH jANe che te avidhA dvArA mRtyu tarI jAya che ane vidyA dvArA amRtane pAme che. - IzopaniSada : 11 jJAnI ke ajJAnI jana, sukha duHkha rahita na koI; jJAnI vede dhairyathI ajJAnI vede roI. 1 - zrImad rAjacaMdra