Book Title: Guru Vani Part 01
Author(s): Jambuvijay, Jinendraprabashreeji, Vinaysagar
Publisher: Siddhi Bhuvan Manohar Jain Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006129/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI bhAga-1 pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvana vijayAntevAsI muni jaMbuvijaya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI bhAga-1 vikrama saMvat 2041, samIgrAma ke cAturmAsAntargata diye gaye pravacana pravacanakAra pUjyapAda gurudeva munirAja zrI bhuvanavijayAntevAsI munirAja zrI jambUvijayajI mahArAja sampAdikA sAdhvI zrI jinendraprabhAzrIjI hindI anuvAdaka sAhitya vAcaspati mahopAdhyAya vinayasAgarajI prakAzaka zrI siddhi-bhuvana-manohara jaina TrasTa, ahamadAbAda, (gujarAta) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: zrI siddhi-bhuvana-manohara jaina TrasTa ahamadAbAda (gujarAta) mUlya : sadupayoga hindI AvRtti : prathama saMskaraNa prati 1000 (c) : prakAzakAdhIna prakAzana varSa : san 2010, vi. saM. 2067 prApti sthAna :1. azoka bhAI bI. saMghavI, c/o mahAvIra TreDarsa 410, davA bAjAra, zephAlI seMTara ke sAmane, pAlaDI, ahamadAbAda - 380 007 phona - 079-26578214 / 9825037170 2. ajayabhAI - ahamadAbAda - 9825030658 mudraka - mudreza purohita sUryA ophaseTa AMbalI, ahamadAbAda - 380 058 phona - 02717-230112 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakArAkIya pA~ca varSa pUrva jaba isa guruvANI kA prakAzana kiyA gayA usa samaya hamane svapna meM bhI nahIM socA thA ki sAhitya ke kSetra meM isa pustaka kI itanI mA~ga hogii| zrAvaka varga hI nahIM, itara varga ke aneka logoM ne bhI isa pustaka ko cAhA hai, sarAhA hai| abhI taka gujarAtI bhASA kI 5000 pustakeM bheMTa svarUpa de cuke haiN| tRtIyA AvRtti meM Avazyaka parimArjana aura parivartana ke sAtha isa pustaka kA gujarAtI meM tIna bAra prakAzana ho cukA hai| jisake tIna bhAga haiN| _ hindI bhASIya zrAvakoM kI atyadhika mAMga hone ke kAraNa hindI meM hamArA yaha pahalA prayAsa hai, jise prakAzita karate hue hameM khUba-khUba Ananda kI anubhUti ho rahI hai| hindI anuvAda meM bhI isake tInoM bhAga prakAzita hue haiN| guruvANI ko par3hakara, samajhakara avazya anusaraNa kareMge, isI abhyarthanA ke sAtha prakAzaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA) 24 25 (o Www. 27 * * dharma-jIvanazuddhiH- 1-7 * zuddhi pratibimba dikhAtI hai * re! isa saMsAra meM sukha prApta karanA! 1* dharma jIvana kI pavitratA * varSa nAma kyoM par3A? 1* bindu kI zakti * mRtyu eka mehamAna hai 2* dharma kise kaheM? * zrI vastupAla kI jAgRti 3* bhAva kA prabhAva * mAtRbhakta kapila 4 pravAsI: 30-32 dharmarahita cakravartI pada mujhe nahIM * sikandara kA antima saMdeza 30 cAhie: 8-11 * sUI ko sAtha lAnA * kalyANakArI dharma 8* paraloka * AcaraNa kA jJAna Avazyaka hai 8 ruDI ne raDhiyALI re:- 33-37 * kapila kA cintana 10 karuNA kA eka AyAma hama kahA~? 12-15 * thAvaccAputra * bera ke jhAr3a kI chAyA ke samAna 12 * dezanA * eka se DUbatA hai 12* dezanA ke tIna bindu * chaH prakAra kA mAnava hotA hai 13 * vANI sunane se vairAgya kA udbhava 35 jJAna kA aJjana:- 16-19 * gurutattva kA mahattva * parivartana Avazyaka kahA~ hai 16 dharmamaMgala: 38-41 * satsaMga kI gaMgA 16 * maMgala kI vyAkhyA * samajhakara saMskArita ho jAtA pArasamaNi hai vaha mAnava 17 zreSTha davA: 42-44 zAsana-mahAsadbhAgyaH- 20-23 * kisakI upAsanA * jIva ziva hai 20 * tapa hI davA * yaha jIvana kitanA durlabha hai 20 * aTThama kise kahate haiM? * mAnava jAti kA itihAsa 21 aTThama kA zulka * artha nahIM, zAsana prApti jor3a aura toDa: 45-49 mahAsadbhAgya 22* namaskAra dharma-bhAvazuddhiH - 24-29 * hRdaya se praNAma * yogyatA ke vikAsa para siddhi 24* zuzrUSA * * * Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 68 68 * zravaNa ruci * namaskAra meM bAdhaka 47 dharma-guNAtmaka hai:- 67-70 * kaisA bhojana karate haiM 48 * gagana maNDapa meM gAya kI prasUti 67 zravaNa parivartana karatA hai:-50-53 * varNa-vyavasthA / 67 * jAnA jarUra hai 50 * du:khabhIru nahIM pApabhIru * kevala zravaNa pAnI hotA hai 50* adhikAra kA upayoga * cintana 51 * anIti ko dhanyavAda nahIM * cintana dUdha hai 51 * dharma ko samajho * nididhyAsana amRta hai 51 guru aparizrAvI:- 71-74 * pAgaloM ke bIca samajhadAra 52 * jauharI kI parakha * amUlya vANI 43 * bhUla svIkAra = samAdhi kitanA mUlya:- 54-57 * caNDakauzika * jIvana mUlyavAna hai 54 * AlocanA-sUkSmabuddhi se * durlabha kI prApti 54 * aisI prAmANikatA vyartha hai 55 mUla tattvaH 75-79 * sUcaka svapna 56* dayA * pradarzana nahIM kintu darzana 56 * ahiMsA * devagaNa asaMkhyAtA kaise 57* satya * mUrti meM sAkSAt darzana 57 * naro vA kuJjaro vA dharma kI yogyatAH- 58-60 * vratoM kI zakti * saMsAra meM saba duHkhI haiM 58* vasu rAjA * guNI hI dharma ke yogya hai 58 sampUrNa zarIra dharma yogya haiH-80-85 akSudratAH 61-66 * yuvAvasthA dharma ke lie hai 80 * pitta ke samAna 61 * anAthI muni * prathama akSudra guNa-varNana 61 * smaraNa meM aMtima, bhUlane * svAmivAtsalya kI prathA 62 meM pahalA * gaMbhIratA kA phala 62 * anAthI muni kA saMkalpa 83 * sampatti kA pradarzana 62 * zrAvaka kI vyAkhyA * choTI bahU kA uttara 64 * noravela-jinavANI * icchAeM AkAza ke samAna * zrAvaka kI dUsarI vyAkhyA hotI hai 65 rase jIte jItaM sarvam:- 86-88 * sUkSma buddhi se dharma 66* pA~ca para saMyama 75 da / 77 77 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * 105 * eka para cAra kA AdhAra 86 * nIti kA dhana 101 * Arya maMgu 86 antardarzana:- 103-105 * jihvA ke do kAma 88 akSaya antarvaibhava 103 parizIlana se prAptiH- 89-92 * anukampA 103 * ghAsa hI dUdha bana jAtA hai 89* deha kI nahIM, deva kI pUjA 104 * gautamasvAmI aSTApada parvata para 89* do roga / * kaMDarIka-puMDarIka 90 lokapriyatAH- 106-108 prakRti se saumyaH- 93-95 * ihaloka viruddha niMdA 106 * nahIM dekhane para kalyANakArI 93 * nindA karanA mahApApa hai 106 * nau prakAra ke kAyotsarga 93 * sarala hRdaya kI prArthanA 107 * saralatA 94 parama kI yAtrA:- 109-113 * pratichAyA ko nahIM, vastu * bahirAtmA 109 ko pakar3o 94* antarAtmA samatA kI sAdhanAH- 96-99 * merA kahA~ detA hU~? * svabhAva parivartana Avazyaka hai 96* basa, prabhu hI hai 110 * tU jalA to nahIM na? 96* vipattiH na santu zazvat * mahAtmA aMgarSi 97 * pavitra chAyA * samadRSTi se saccI zAMti 98* paramAtmA * bhAmaNDala-AbhAmaNDala 98* vo hI Asa kare 112 * IrSyAlu sadA du:khI 98* nindanIya pravRtti kA tyAga / * G.O.K 99 lokapriyaH- 114-116 sarvatra satya hI:- 100-102 * cAra prakAra ke ghar3e 114 * priya vANI 100 * vinaya * satya bhI asatya 100 110 * * 111 111 * * * 112 * Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI siddhagirimaMDana zrI RSabhadeva bhagavAna zrI zajayatIrthAdhipati zrI AdIzvaraparamAtmane namaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T zrI zaMkhezvarajI tIrthamAM birAjamAna devAdhideva es on co POTTERY zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAna CUDDE Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda mahAtapasvI gaNivarya paM. zrI maNivijayajI mahArAja ( dAdA ) nA ziSyaratna saMghasthavira AcAryadeva zrI 1008 pUjyapAda vijaya siddhisUrIzvarajI (bApajI ) mahArAja janma : vi. saM. dIkSA : vi. saM. paMnyAsapada : vi. saM. AcAryapada : vi. saM. svargavAsa : vi. saM. 1911 zrAvaNa sudi 15, vaLAda ( amadAvAda pAse) 1934 jeTha vadi 2, amadAvAda 1957, surata 1975 mahA sudi 5, mahesANA 2015 bhAdrapada vadi 14, amadAvAda Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda saMghasthavira AcAryadeva zrI 1008 vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadevazrI vijayameghasUrIzvarajI mahArAja janma : vi. saM. 1932 mAgazara sudi 8, rAMdera dIkSA : vi. saM. 1958 kAratika vadi 9, mIyAgAma-karajaNa paMnyAsapada : vi. saM. 1969 kAratika vadi 4, chANI AcAryapada : vi. saM. 1981 mAgazara sudi 5, amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 1999 Aso sudi 1, amadAvAda Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda prAtaHsmaraNIya saMghasthavira zrI 1008 AcAryadevazrI vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadevazrI vijayameghasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja (muni jaMbUvijaya ma.nA pitAzrI tathA gurudeva) janma : vi. saM. 1951 zrAvaNa vadi 5, zanivAra, tA.10-8-1895, mAMDala dIkSA : vi. saM. 1988 jeTha vadi 6, zukravAra, tA.24-6-1932, amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 2015 mahA sudi 8, tA.16-2-1959, zaMkhezvarajI tIrtha Page #14 -------------------------------------------------------------------------- Page #15 -------------------------------------------------------------------------- Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaH vaMdanIya pU. sAdhvIjI manoharazrIjI ma.sA. (bA mahArAja) vikrama saMvata 1951 mAgazara vadara, tA. 14-12-1894, zukravAre jhaMjhuvADAmAM pitA popaTabhAI tathA mAtA benIbenanI kukSie janmelu tejasvIratna maNibahena, ke je chabIla evA hulAmaNA nAmathI moTA thayA ane bALapaNathI ja dharmaparAyaNa evI A tejasvI dikarIne pitA mohanalAlabhAI ane mAtA DAhIbahenanA panotA putra bhogIbhAInI sAthe prnnaavyaa| varSa para varSa vItatA caalyaa| jalakamalavat saMsArasukha bhogavatAM emanI dAmpatya-vela para putranuM puSpa prgttyuN| nAnI uMmaramAM paDelu dharmamubIja maNibenanA jIvanamA have vRkSarupe phulyu-phAlyuM ane tenA phaLa svarUpe pati ane putrane vIranI vATe vlaavyaa| jeo pa.mu.zrIbhuvanavijayajI ma.sA. tathA pU.mu.zrIjaMbuvijayajI ma.sA.nA nAme prsidhdhbnyaa| patinA pagale-pagale cAlanArI mahAsatInuM birUda sArthaka karatA maNibene paNa temanA ja saMsArI moTA bahena pU.sA. zrI lAbhazrIjI ma.sA.nA caraNamAM jIvana samarpaNa kryu| tapa, tyAga, samatA, sahanazIlatA jevA guNone AtmasAta karyA. 57 varSa sudhI niraticArapaNe saMyama jIvananI ArAdhanA karatAM tathA vAtsalyanA dhodhamAM badhAne navaDAvatA e gurUmAtA 101 varSanI jaipha uMmare saMvata 2051 poSasudi 10 tAM. 11-1-1995, budhavAre pAlitANAmAM sidhdhAcalanI godamAM samAI gyaa| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda sAdhvIjI zrI lAbhazrIjI mahArAja (sarakArI upAzrayavAlA)nA ziSyA pUjyapAda sAdhvIjI zrI manoharazrIjI mahArAja (mu. jaMbUvijaya ma.nA saMsArI mAtuzrI) manu T IMITTI janma : vi.saM. 1951 mAgazara vadi 2, zukravAra, tA.14-12-1894 jhIMjhuvADA dIkSA : vi. saM. 1995 mahA sudi 12, budhavAra, tA.1-2-1939 amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 2051 poSa sudi 10, budhavAra, tA.11-1-1995 rAtre 8.54 vIzAnImAbhavana jaina upAzraya, siddhakSetra pAlitANA. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghamAtA zatavarSAdhikAyu pUjyapAda sAdhvIjI zrI manoharazrIjI ma. sA. nA ziSyA sAdhvIjI zrI sUryaprabhAzrIjI mahArAja janma : vi.saM. 1977, phAgaNa vadi 6, somavAra, AdariyANA dIkSA : vi. saM. mahAsudi 1, ravivAra, tA.30-1-1949, dasADA svargavAsa : vi. saM. 2051, Asovadi 12, zanivAra, tA.21-10-1995, mAMDala Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH tAraka gurudevAya namaH / sampAdakIya do zabda prAkRtika vAtAvaraNa ke atyanta premI, prasiddhi se dUra bhAgane vAle, choTe-choTe gAMvoM meM vicarane vAle pUjya gurudeva kA cAturmAsa saMvat 2041 meM samIgrAma meM huaa| cAturmAsa arthAt dharmaRtu / cAturmAsa meM varSA kI jhar3I ke samAna guruvANI kI bhI jhar3I barasatI hai| cAturmAsa daramyAna pUjya gurudeva ne dharmaratna prakaraNa para vyAkhyAna diyA thA / isa grantha meM zrAvaka ke 21 guNoM kA varNana hai / alaMkAra aura atizayokti rahita hone para bhI tAttvika aura mArmika, sIdhI aura sarala bhASA meM varSA karatI huI gurujI kI vANI - dhArA zrotAoM ke hRdaya ko tarabatara kara detI thii| mujhe vyAkhyAna ke noTa likhane kI atyanta tIvra abhilASA thI / isIlie maiMne vyAkhyAna ke sArAMza noTa kara lie, kyoMki sunA huA sampUrNa yAda nahIM rahatA, kintu likhA huA sAloM taka sthAyI rahatA hai| eka samaya jaba maiM vyAkhyAna ke noTsa par3ha rahI thI usI samaya eka bhAI vaMdana ke lie aae| unhone noTa buka par3hane ke lie maaNgii| lekhana meM sAdagI hote hue bhI vartamAna meM dharmIjanoM kA mukhauTA pahanakara phirane vAle logoM ke lie ye sacoTa bAteM unake dila ko sparza kara gii| unhoMne mujhe kahA - yaha samasta lekhana noTa buka meM hI rahe isakI apekSA isako janatA ke hRdaya taka phuNcaaiye| gurudeva grAmoM me hI vicaraNa kara rahe haiM ataH unake mukta vicAroM se janatA vaMcita raha jAtI hai| isameM saMcita guruvANI ke dvArA aneka dharmIjanoM ko satya dharma jAnane ko milegA tathA zrAvaka kA mukhoTA dhAraNa karane vAle Aja ke zrAvaka bhI sacce zrAvaka bneNge| unhoMne ina lekhoM ko vyavasthita karane ke lie mujhe khaa| maiM unako 'hA~' yA 'nA' kahU~ usase pUrva to ve bhAI kucha hI dinoM meM prUpha lekara mere sAmane Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta hue| maiMne pUjya gurudeva ko prUpha batalAe / tatkAla hI unhoMne nahIM kaha diyaa| haiM to ye mahApuruSa hI, unake hRdaya meM karuNA kA srota bahatA hI rahatA hai| anta meM unhoMne merI vinaMtI ko svIkAra kara 'hA~' khaa| isa prakAra pUjya gurudeva ke AzIrvAda se yaha kAma prArambha kiyaa| isa choTI sI pustikA meM virATa sAgara chupA huA hai| isameM dharma karane vAlA vyakti kaisA honA cAhie? usake guNoM kA varNana mArmika zailI meM kiyA gayA hai| jaise agAdha aura akSaya samudra meM girA huA bindu akSaya bana jAtA hai tathA amRta ke eka bindu se mRtyu zayyA para par3A huA vyakti bhI baiTha jAtA hai usI prakAra dharma kA eka bindu bhI jIvana meM otaprota ho jAe to vaha jIvanarUpI naukA ko pAra kara detA hai| isa pustaka ke prArambha meM dharma kI vyAkhyA karate hue zrAvaka ke guNa varNita kie gaye haiN| vaise to zrAvaka ke 21 guNa hote haiM kintu prArambha ke 4 guNa - akSudra, rUpavAna, prakRtisaumya aura lokapriya kA varNana isameM kiyA gayA hai, anya guNoM kA vivecana Age kiyA jaaegaa| mere lie sampAdana kA yaha prathama hI avasara hai| sampAdana kA kAma kaThina hone para bhI mujhe merI svargIyA tAraka-guruvaryA, pUjanIyA, zatavarSAdhikAyu, saMghamAtA, bA mahArAja ke priya nAma se jagatprasiddha, vAtsalyamayI gurumAtA pUjyA sAdhvIzrI manoharazrIjI mahArAja sAhaba (pUjya jambUvijayajI mahArAja sAhaba kI sAMsArika mAtuzrI) tathA pUjanIyA sevAbhAvI guruvaryA zrI sUryaprabhAzrIjI mahArAja sAhaba ke AzIrvAda kA sAtha milA hai| saMyama jIvana kI ArAdhanA karate hue mere sAMsArika pUjya pitAzrI dharmaghoSa-vijayajI mahArAja sAhaba tathA mAtuzrI AtmadarzanAzrI jI mahArAja sAhaba kA snehAzISa hI merA bala bnaa| pUjya gurudeva ne antima prUpha meM rahI huI kSatiyoM ko dUra kiyA hai ataH maiM unakI RNI huuN| pUjyazrI ke ziSya parivAra ne prUpha par3hane meM jo sahAyatA kI hai usake lie maiM unakA AbhAra svIkAra karatI huuN| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayaM ke amUlya samaya kA bhoga dene vAle zrIajayabhAI kA bhI bahutabahuta AbhAra mAnatI huuN| anta meM yaha pustaka aneka dharmiSThoM ke lie satya mArga preraka bane yahI merI manokAmanA hai| vItarAga kI AjJA ke viruddha kucha bhI likhA gayA ho yA prUpha vAMcana / sudhAra meM kisI bhI prakAra kI truTI raha gayI ho to kRpayA vAcakagaNa use sudhArakara par3heM, sAtha hI hameM bhI sUcita kareM tAki agale saMskaraNa meM sudhAra ta | bhUlacUka ke lie kRpayA vAcakagaNa kSamA kreN| yaha pustaka pUjanIyA vAtsalyamayI gurumAtA ke caraNoM meM samarpita kara maiM yatkiMcit RNa se mukta hone kI kAmanA karatI hU~ / ASAr3ha vadi 6, saMvat 2052 gAMdhInagara manohara-sUrya-zizu Page #22 -------------------------------------------------------------------------- Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma- jIvanazuddhi ASAr3ha di 14 re ! isa saMsAra meM sukha prApta karanA ! samagra jagata ke prANI nirantara sukha kI abhilASA ko hradaya meM rakhate Ae haiN| sabhI kI sarvadA eka hI abhilASA rahatI hai ki hama kaise sukhI hoM, hamArA jIvana kisa prakAra se Anandamaya bane? isa icchA kI pUrti ke lie mAnava ko puruSArtha to karanA hI par3atA hai| mAnava ko sukha pUrvaka calanA ho to anabhilaSita duHkhadAyI mArga chor3a hI denA cAhie / bhagavAna kA sarvadA eka hI dhyeya rahatA hai ki samasta jagata ko kaise sukhI karU~ ? nandIsUtra meM kahA gayA hai jayar3a jagajIvajoNi arthAt bhagavAn samasta jIvoM kI yoniyoM ke jAnakAra haiM / isa jagata meM prANI bhinna-bhinna yoniyoM meM kyo bhaTakatA hai aura kyoM dukhI hotA hai ? isakA mukhya kAraNa yahI hai ki manuSya sukha ke lie A~khe baMda karake cAhe jaise pApoM ko karane ke lie taiyAra rahatA hai| isI ke phalasvarUpa usako jahA~-tahA~ bhaTakanA par3atA hai| koI vyakti jaba gA~va meM se zahara meM jAtA hai usa samaya nagara nivAsI usa grAmavAsI ko kahate haiM- bhAI ! Age-pIche dekhakara calanA / bhagavAn bhI hamako isI prakAra kahate haiM- Age-pIche dekhakara calanA / Age arthAt bhaviSya meM tujhe kisa gati meM jAnA hai, pIche arthAt jagata meM vyApta viSamatA kA kAraNa kyA hai? ina sabhI sukhaduHkha kA mUla kAraNa jAnane ko milatA hai tabhI hamAre hAtha meM saccA dharma AtA hai| dharma arthAt jIvana kI zuddhi, jIvana kA nirmANa / varSa nAma kyoM par3A ? isa loka ke nirmANa ke lie bhI dharma bahuta hI Avazyaka hai| jIvana meM zAnti aura zakti ke lie dharma kitanA upayogI hai isa para Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma - jIvanazuddhi guruvANI-1 vicAra kareM to samajha meM AtA hai ki bAraha mahInoM ke nAma ke lie varSa zabda kA prayoga kyoM kiyA gayA? RtuoM ke nAma para varSa kA nAma kyoM nahIM rakhA? ina cha: RtuoM meM se varSA Rtu ke AdhAra para hI bAraha mahInoM kA nAma varSa zabda se rakhA isakA kyA kAraNa hai? samajha meM AtA hai kI varSA acchI hotI hai to bAraha mahIne bhI acche gujarate haiM yadi varSA kama hotI hai yA adhika hotI hai to sArA varSa hI bigar3a jAtA hai, usI prakAra caumAsA zabda kA mahatva bhI isIlie hai ki cAra mahInoM ke bhItara vItarAga prabhu kI vANI kA nirantara zravaNa hotA rahatA hai aura usa prabhu kI vANI ke zravaNa se jIvana meM kucha na kucha parivartana hotA hai| caumAse meM vANijya-vyApAra kama hotA hai isI kAraNa caumAse meM manuSya dharmadhyAna kara sakatA hai jisa prakAra varSA kI jhar3I lagatI hai| usI prakAra caumAse meM dharma kI bhI jhar3I lagatI hai caumAsA AtA hai to DaoNkTara kA mausama bhI A jAtA hai kyoMki caumAse meM jaba tapa-japa Adi dharmadhyAna nahIM karate haiM to svAbhAvika rUpa se roga utpanna hote hI haiN| yadi eka caumAsA bhI sukh| Arogya pUrvaka sampanna hotA hai to sArI jindagI hI sudhara jAtI hai| are! jIvana hI nahIM kintu dhArmika saMskAroM kA siMcana ho jAe to kaI janma sudhara jAte haiN| yaha tabhI sambhava hai jaba vItarAga kI vANI ko hama acchI taraha se dhAraNa kara skeN| isIlie cAturmAsa hetu sAdhu-sAdhviyoM ko Agraha pUrvaka vinaMtI karake apane yahA~ lAte haiN| mRtyu eka mehamAna hai .... zAstrakAra kahate haiM ki manuSya janma mahAn durlabha hai vizva kI sabhI yoniyoM ke prANI yahI icchA rakhate haiM ki mujhe manuSya bananA hai| kyA vaha vAstava meM manuSya bana sakate haiM? jo jIva bhayaMkara yAtanAoM ke sAtha duHkha/pIr3A ko bhoga rahe haiM, ve jIva manuSya hote to kyA ve una pIr3AoM ko bhogate? Aja mAvana jIvana ke rakSaNa ke lie niyama Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 dharma - jIvanazuddhi banate haiM kintu prANiyoM ke rakSaNa ke lie kisI bhI prakAra ke niyama haiM? ina jIvoM kI katla/hatyA hotI hai to kyA ve jIva bola sakate haiM? ina mUka prANiyoM ke sthAna para yadi hama hote to kabhI ke trAhimAmtrAhimAm pukAra utthte| yaha manuSya janma durlabha haiM, ina zabdo ko sunate sunate hama atyadhika DhITha ho gaye haiM, kAna bhI ghisa gaye haiM, hameM kisI bhI dina yaha vicAra nahIM AtA hai ki hama kisa durlabha yoni meM raha rahe haiN| hameM to isa durlabhatA kA dhyAna hI nahIM AtA hai| hama to yaha samajhate haiM ki ananta kAla taka hameM yahIM rahanA hai| mRtyu ne hamAre bAla pakar3a rakhe haiM aura ghasITa kara hameM le jA rahA hai aisA dRzya yadi hamArI A~khoM ke sAmane khar3A ho jAe to hamArA mana dharma karane kI ora avazya hI prerita ho jaataa| zrI vastupAla kI jAgRti . . . . gujarAta ke mahAmantrI vastupAla-tejapAla kaise samRddhi aura zaurya sampanna the! eka samaya mahArASTra ke rAjA ke sAtha yuddha huaa| rAjA ne kahalavAyA- 'vastupAla! tU vaNik putra hai, hama tujhe samApta kara deNge|' vastupAla ne uttara meM kahalavAyA- 'hA~, maiM vaNik hU~ kintu suno- maiM jaba dukAna para baiThatA hU~ usa samaya tarAjU meM sAmagrI ko tolatA hU~ kintu jaba maiM yuddha ke maidAna meM hotA hU~ usa samaya zatruoM ke siroM ko tolatA huuN|' jaise ve parAkramI the vaise hI ve dAnapremI bhI the| dAna dete samaya ve kisI prakAra kA bhedabhAva nahIM rakhate the, karor3oM rupayoM kA dAna dete the| aise samartha vyakti na kevala dAnavIra evaM parAkramI hI the apitu vidvAn bhI the| saMskRta meM sundara subhASitoM kI racanA karate the| pratyeka dRSTi se samartha the| "dharmAbhyudaya" kAvya kI pratilipi vastupAla ne svayaM apane hAthoM se kI thii| kAryoM meM atyadhika vyasta hone para bhI ve sAhitya-lekhana karate Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma - jIvanazuddhi guruvANI-1 the| aise mahAn sAmarthya vAle vyakti jaba ghara se bAhara nikalate usa samaya kitane hI loga unakI kuzala-kSema pUchate the| usa samaya vastupAla darpaNa meM apane pratibiMba ko dekhakara usase pUchate the- 'vastupAla! tumhArI kuzalakSema saba loga pUchate hai para kuzalakSema hai kahA~? mRtyu kA koI bharosA hI nahIM hai| terI kuzalatA kahA~ hai? tu to mRtyu se jakar3A huA hai|' unake jIvana meM aisI jAgRti thii| unake jaisI jAgRti hamAre jIvana meM bhI A jAe to hamArA janma bhI saphala ho jaae| hamAre pAsa kisI prakAra kI gAranTI nahIM hai ki hama mRtyu ke bAda sukhI hoMge hii| hamArI caubIsa ghaNToM kI pravRti kyA hai? khAnA-pInA, pahananA, ghUmanAphiranA, basa yahI vicAra dimAga meM ghUmate rahate haiM, kyA anya vicAra bhI karate haiM? yahA~ mastI se khAte haiM kintu kutte kI yoni meM jAne para eka roTI ke Tukar3e ke lie bhI patthara khAne pdd'eNge| kavi kAlidAsa kahate haiM- tuma thor3e se Tukar3oM ke lie apanA bahuta kucha kho rahe ho| mAtRbhakta kapila.... kapila nAma kA eka brAhmaNa thaa| kapila ke pitA rAjya ke maMtrI the| akasmAt hI unakI mRtyu ho gii| kapila choTA thA isalie rAjA ne mantrI pada dUsare ko de diyA aura rAjya kI ora se jo vaibhava evaM sAdhana sAmagrI milatI thI vaha bhI kapila se chInakara naye mantrI ko de dii| eka dina vaha nayA mantrI bar3e ThATha-bATha ke sAtha kapila ke ghara ke pAsa se niklaa| usako dekhakara kapila kI mAtA ko purAnA samaya aura samRddhi yAda Ane se vaha jora-jora se bukkA phAr3a kara rone lgii| kapila ne pUchA- 'mA~, tuma kyoM rotI ho? uttara meM usakI mAtA kahatI hai- 'putra! yaha sArA vaibhava eka dina apane ghara para thaa| jaba tU Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 dharma - jIvanazuddhi bAlaka thA yaha vaibhava dUsaroM ko sauMpa diyA gyaa| tujhe aba mantrI pada nahIM milegA, kyoMki tU par3hA-likhA nahIM hai, isalie mantrI pada milane kA prazna hI nahIM hai|' kapila kahatA hai-'maiM pddhuuNgaa|'- mAtA kahatI hai'tujhe yahA~ koI par3hAyegA nahIM aura bhAvI bhaya se nayA mantrI tujhe par3hane bhI nahIM degaa|' kapila kahatA hai- to kyA kiyA jAe? mAtA kahatI hai-'yahA~ se thor3I dUra para eka nagara meM tere pitA ke mitra rahate haiM, unake pAsa jAkara par3he to kAma bana sakatA hai|' kapila ko eka hI lagana lagI thI ki mAtA ko kaise sukhI kiyA jAe? yadi isakA mana prasanna hotA hai to maiM jahA~ kahIM bhI par3hane ke lie jAne ko taiyAra huuN| sabhI prakAra kI sUcanA prApta kara vaha kapila ghara se nikala par3atA hai| usake hRdaya meM kevala mAtRbhakti hI bharI huI hai| hama to akelI kriyA ko hI dharma samajha kara karate haiN| dharma meM saba sadguNoM kA samAveza ho jAtA hai mAtRbhakti aura pitRbhakti bhI usameM A jAtI hai| zrI haribhadrasUri jI kahate haiM-trikAlaM cAsya pUjanam arthAt mAtA-pitA kI trikAla pUjA karanI caahie| kesara kI kaTorI lekara pUjA karane kI nahIM hai parantu trikAla mAtA-pitA kA caraNasparza karanA, unako prema se bhojana karavAnA, unake svAsthya kA dhyAna rakhanA aadi| hamane to dharma ko maMdira aura upAzraya taka hI sImita kara diyA hai| ghara meM Akara cAhe hama mAtA-pitA kA tiraskAra kareM, dukAna para baiThakara aneka logoM ko ThageM, kyA isako dharma mAna sakate haiM? kapila ke pAsa meM mAtRbhakti ke atirikta koI anya dharma nahIM thA, ataH mA~ kA ArzIvAda lekara vaha nikalatA hai aura pitA ke mitra ke grAma meM pahu~ca jAtA hai| unake samakSa apanI sArI sthiti kA varNana karatA hai| paMDita kahatA hai- 'bhAI! maiM nirdhana hU~, tere bhojana kI vyavasthA ho jAe to maiM tujhe par3hA sakatA huuN| tere bhojana kI vyavasthA to anya sthAna para karanI hI hogii|' yaha socakara paMDitajI kisI seTha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma - jIvanazuddhi guruvANI-1 ke ghara pahu~cate hai aura seTha ko kahate haiM- 'seTha ! mere pAsa eka bAlaka par3hane ke lie AyA hai, usako tuma pratidina bhojana karavA do to maiM use par3hA sakatA huuN|' seTha ne hA~ khii| kapila vahA~ niyamita rUpa se bhojana karane jAtA hai aura prasannatA pUrvaka rahatA hai| kapila jaba seTha ke yahA~ bhojana karane jAtA hai usa samaya pratidina eka lar3akI usako bhojana karavAtI hai| nirantara paricaya bar3hane se una dono meM kAma-vAsanA bhI jAgrata ho jAtI hai aura vaha pratidina bar3hatI huI pati-patnI ke sambandhoM taka pahu~ca jAtI hai| eka dina kapila jaba bhojana karane ke lie pahuMcatA hai usa samaya vaha lar3akI udAsa najara AtI haiN| kapila haTha pUrvaka usase pUchatA hai ki tuma udAsa kyoM ho? lar3akI kahatI haihama dAsiyoM ke lie kevala eka hI tyauhAra AtA hai usa samaya hama saba loga acche kapar3e pahanate haiM, acchA khAte-pIte haiM aura mauja majA karate haiN| mere pAsa to eka phUTI kaur3I bhI nahIM haiM, aba batAie mai kyA karU~? taba kapila kahatA hai- 'mere pAsa bhI eka phUTI kaur3I nahIM hai yadi tU koI rAstA batAe to mai madada kara sakatA huuN|' lar3akI kahatI hai- 'yahA~ eka samRddhizAlI rAjA rahatA hai usa rAjA ke pAsa prAtaH kAla meM sabase pahale pahu~cakara jo AzIrvAda detA hai usako vaha do mAsA sonA detA hai|' kapila ghara jAkara so jAtA hai kintu use ciMtA ke kAraNa nIMda nahIM aatii| madhya rAtri ke samaya vaha uThatA hai aura daur3ane lagatA hai| kapila ke dimAga meM yahI thA ki mere pahale koI AdamI rAjA ke pAsa nahIM pahu~ca jAe, isI bhaya se vaha bhAga rahA hai| madhya rAtri ke samaya usako bhAgate hue dekhakara caukIdAra AvAja detA haiMkauna bhAga rahA hai? kintu kapila rukatA nahIM hai| anta meM vaha paharedAra daur3akara use pakar3a letA hai aura kaidakhAne meM DAla detA hai| dUsare dina prAta:kAla kaidI ke rUpa meM use rAjya sabhA meM khar3A kiyA jAtA hai, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 dharma - jIvanazuddhi rAjA svayaM hI rAjya sabhA meM baiThakara nyAya kiyA karatA hai| rAjA usa kapila se bhAgane kA kAraNa pUchatA hai? kapila pUrNa rUpa se sArI hakIkata batA detA hai| satya kI sarvadA jaya hotI hai| kapila ke mukha se satya ghaTanA sunakara rAjA prasanna hokara kahatA hai- 'tumheM jo mA~ganA ho mA~ga lo|' kapila socatA hai-'rAjA se maiM kyA mA~gU'? soca vicAra ke bAda rAjA se vaha vicAra ke lie samaya mA~gatA hai| rAjA use samaya detA hai| kapila vicAra karane ke lie bagIce meM jAtA hai| kapila kyA vicAra karatA hai? kyA mA~gatA hai aura usake bAda kyA ghaTanA hotI hai? isakA Age dekhA jaaegaa| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmarahita cakravartI pada mujhe nahIM cAhie ASAr3ha sudi pUrNimA kalyANakArI dharma.... ___ dharma kyA hai? isako jIvana meM samajhane kI AvazyakatA hai| jIvoM kI tIna bhUmikAeM hotI haiM- bAlyAvasthA, madhyamAvasthA, aura praajnyaavsthaa| bAlyAvasthA meM bAlakoM ko khilaune Adi priya hote haiN| madhyamAvasthA meM usako khilauno meM koI ruci nahIM hotI, vaha kriyAkANDa Adi jo dharma svarUpa mAne jAte haiM usameM ruci letA hai| manuSya kI jisa prakAra kI yogyatA hotI hai usake sAtha vaisI hI vArtA karanI caahie| dharma eka vizAla vastu hai jisameM saba vastuoM kA samAveza ho jAtA hai| dharma kI prApti arthAt sadguNoM kI prApti hai| dharma kA svarUpa divya svarUpamaya hotA hai| dharma kA divya svarUpa jaba jIvana meM AtA hai taba jIvana maMgalamaya bana jAtA hai| jaba dharma kI vilakSaNatA kA dhyAna AtA hai taba manuSya ko jAnakArI hotI hai| isa dharma ke binA eka kSaNa bhI jIvana nahIM jI skte| jIvana meM mAna-sammAna, pratiSThA saba prApta ho jAne para vaha samajhatA hai ki mujhe sarvasva mila gayA hai| kintu yaha saba kRtrima/banAvaTI hotA hai ina vastuoM ke cale jAne para AdamI diGmUDha sA khar3A kA khar3A raha jAtA hai, usako khabara bhI nahIM hotii| ina nazvara/kRtrima vastuoM ke samakSa dharma sudRr3ha hotA hai, usameM banAvaTIpana nahIM hotA hai| vaizAkha ke mahIne meM madhyAhna kI garmI meM jaMgala meM kahIM para bhI chAyAdAra vRkSa mila jAtA hai to mana ko kitanI zAnti milatI hai, usI prakAra dharma milane se usako sarvatra zAnti milatI hai| AcaraNa kA jJAna Avazyaka hai .... isa janma meM hI dharma ke AcaraNa kI suvidhA prApta hai| anya kisI yoni meM kyA dharmAcaraNa kA avasara mila sakatA hai? mahArAjA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmarahita cakravartI pada mujhe nahIM cAhie 9 guruvANI - 1 kumArapAla pratidina uThane ke sAtha hI bhagavAna se prArthanA karate the- he prabhu! Apake dharma ke binA mujhe cakravartI kA pada aura samRddhi mila jAe taba bhI usakI mujhe AvazyakatA nahIM hai / cakravartI kI samRddhi kisa prakAra kI hai, jAnate ho? 84 lAkha ghor3e, 84 lAkha hAthI, 96 karoDa sainika dala aura 16 hajAra devatA jisakI sevA meM hAjira rahate haiM / vaha asIma bala kA dhAraka hotA hai / eka avasarpiNI se utsarpiNI ke madhya meM bAraha cakravartI hote haiM / cakravartI kI kitanI apAra zakti hotI hai ? dekhie- cakravartI ke eka ora 16 hajAra rAjAgaNa hoM aura dUsarI tarapha 16 hajAra rAjAgaNa ho, bIca meM cakravartI svayaM khar3A ho, usake hAtha meM zRGkhalA / jaMjIra ho / usa avasthA meM cakravartI kahe - 'Apa loga mujhe kheMcie / ' donoM aura ke 32 hajAra rAjA apanI sArI zakti lagAkara kheMcate haiM kintu cakravartI ko eka milImITara bhI hilA nahIM pAte / cakravartI kI mukhya rAnI meM bhI itanA hI sAmarthya hotA hai / vaha lalATa para biMdI lagAte samaya apane hAtha meM rahe hue hIre ko masala karake usake Tukar3oM ko lagAtI hai / aise atulabala dhAraka cakravartI pada ko bhI kumArapAla mahArAjA dharma ke lie meM tyAga dete haiM, isa tyAga ke lie vaha taiyAra hai| bar3e-bar3e rAjA aura rAjAdhirAja ho gae kintu Aja unakA koI astitva nahIM hai, to kyA hamArI sampatti sadA ke lie sthira rahane vAlI hai? dharma kA upadeza avazya hI sunate haiM kintu jaba taka usakA mahatva hameM samajha meM nahIM AegA taba taka vaha upadeza bhI vyartha hai| jaba bhagavAn ke upadeza ko hama grahaNa kara sakegeM usa avasthA meM yaha sampatti bhI hameM nagaNya sI lgegii| jaba taka hamAre jIvana para puNya rUpI bAdaloM kI chAyA hai taba taka kisI prakAra kI bAdhA/ar3acana nahIM hai / kintu, jaba yaha puNya rUpI bAdala haTa jAegeM usa samaya garmI kI uSmA ko hama sahana nahIM kara pAegeM / ataH garmI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmarahita cakravartI pada mujhe nahIM cAhie 10 guruvANI - 1 ko sahana karanA sIkhanA hI caahie| hamArA rupiyA kyA amarikA meM kAma A sakatA hai? nahIM, yaha sampatti jo isaloka meM bhI kAma nahIM AtI hai to phira paraloka meM vaha kaise kAma meM A sakatI hai ? kapila kA cintana .... kapila vicAra karatA hai - rAjA se do mAsA sonA hI kyoM mA~gA jAe? adhika mA~ga lU~ yahI ThIka rahegA, kyoMki usa lar3akI ke sAtha mujhe saMsAra racAnA hai, ata: jaba dene vAlA de rahA hai to phira kama kyoM mA~gU~? isa prakAra ke vicAra hI vicAra meM do mAsA sonA se bar3hatA huA karor3a taka pahu~ca jAtA hai / puna: vicAra - zRGkhalA calatI hai aura vaha socatA hai ki karor3a kI sampatti se bhI merA kAma nahIM calegA? kyoM na rAjA se sArA rAjya hI mA~ga lU~ jisase kI merA bhAvI jIvana zAnti se vyatIta ho jaae| ekAeka usakI vicAradhArA palaTatI hai| kapila ke pAsa eka guNa mAtRbhakti thA aura dUsarA guNa usameM cintanazIlatA kA thA / vaha vicAra karatA hai - jisa rAjA ne mujhe kaidakhAne meM rakhane ke sthAna para kucha mA~gane ko kahA aura maiM usakA sarvasva lUMTane kA vicAra karane lagA ? aho ! mAtA ne mujhe yahA~ kisalie bhejA thA aura maiMne yahA~ kyA nATaka prArambha kara diyA ? usake vicAra ekadama badala jAte haiN| saMsAra ke svarUpa ko vaha samajha letA hai aura sAdhu banane kA vicAra karatA hai| manuSya saba kA vicAra karatA hai kintu kisI dina apanA vicAra bhI karatA hai ? pUrNa vicAra karane ke pazcAt vaha kapila rAjA ke pAsa AtA hai aura apane samasta vicAra 'sAdhu bananA cAhatA hU~' unake samakSa rakhatA hai / tatkAla hI sAdhuveza dhAraNa kara vaha vahA~ se nikala par3atA hai| mArga meM use lUTane vAle 500 cora milate haiN| cora loga usako phakkar3a samajha kara koI bhajana sunAne kA Agraha karate haiN| kapila muni gAte haiM aura usa gIta kI kar3I ko coroM se bhI bulavAte haiN| usa gIta kI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmarahita cakravartI pada mujhe nahIM cAhie / guruvANI - 1 kar3I kA artha yaha hai- yaha saMsAra asthira hai| isa saMsAra me koI bhI vastu sthira nahIM hai| A~kha baMda hone ke pazcAt kuttA, billI aura cUhe ityAdi kI yoniyAM sAmane najara AtI haiM / hamane aisA kaunasA sukRta kiyA hai jisake kAraNa hama ina pazu yoniyoM meM nahI jAegeM ? kapila muni coroM se gIta kI kar3I kI punarAvRtti karavA rahe hai aura 500 cora bhI usa gIta ko gAte-gAte tathA usa para vicAra karate hue pratibodha ko prApta ho jAte haiM / anta meM ve dIkSA grahaNa karane ko utsuka ho jAte haiN| dharma ke mUla pA~ca tattva haiM - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, niSparigrahatA / yahI tattva sAdhu dharma ke pa~ca mahAvrata haiN| ina pA~ca mahAvratoM meM rahI huI zakti sAmAnya nahIM hotI hai / usa zakti kA sAmarthya aisA prabala hotA hai ki vaha samasta pRthvI ko kaMpita kara sakatA hai aura una vratoM meM tanika sI bhUla bhI bhavabhramaNa ko bar3hA detI hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama kahA~? zrAvaNa vadi 1 bera ke jhAr3a kI chAyA ke samAna .... mauja-mastI meM DUbe hue yuvakagaNa madamasta bana jAte hai / baMgalA, gAr3I, mauja-sukha Adi saba suvidhAeM milane se ve dharma ko bhUla jAte haiN| unake dimAga meM bhogasukha kI hI vicAradhArA calatI rahatI hai| prANIgaNa sarvadA isa loka ke svarga meM hI DUbe rahate haiN| pracaMDa rUpa se tapatI huI bhUmi meM bera ke eka vRkSa kI chAyA ho aura manuSya usakI chAyA meM baiThA huA ho, parantu vaha chAyA kaba taka aura kaisI? usI prakAra ina bhogasukhoM kI chAyA bhI kSaNika hotI hai| yaha vaibhava samRddhi bera ke vRkSa ke nIce phaile hue kAMToM ke samAna hotI hai| jaba manuSya kI dRSTi paraloka taka pahu~catI hai taba use khayAla AtA hai ki mujhe kyA prApta karanA hai? eka se DUbatA hai .... rAjA bhoja ke samaya kI bAta hai| unake rAjya meM pAnI se labAlaba bharA huA eka tAlAba thaa| vahA~ kisI ne kahA- 'isa tAlAba ko jo tairakara pAra kara jAegA use maiM eka lAkha sonA mohara duuNgaa|' eka manuSya ne yaha bIr3A svIkAra kiyA kintu vaha tAlAba ko tairakara pAra na kara sakA, bIca meM hI DUba gayA tathA vaha marakara vyantara ke rUpa meM utpanna huaa| usane apane jJAna se apanA pUrvabhava dekhaa| usa vyantara ne tAlAba meM eka Azcarya utpanna kiyaa| tAlAba ke madhya meM svayaM kA eka hAtha U~cA karatA hai aura AvAja detA hai - eka se DUbatA hai... eka se DUbatA hai, isa AvAja se loga Dara jAte haiM aura socate haiM ki yaha koI bhUta-preta kI lIlA hai| bhoja rAjA taka yaha bAta pahu~catI hai| bhoja rAjA apane vidvAnoM se kahatA hai- 'isa tAlAba meM se hAtha nikalatA hai aura AvAja karatA hai, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI - 1 hama kahA~ ? 13 isake pIche kAraNa kyA hai?' kintu koI bhI uttara nahIM de paataa| eka samaya eka bharavAr3a, gAya, bhaiMsa, bakarI carAne vAle ke kAna meM yaha bAta pahu~catI hai / vaha kahatA hai- mujhe vahA~ le calo, mai isakA kAraNa khoja lU~gA / vaha bharavAr3a vahA~ jAkara logoM se pUchatA hai - isake pahale bhI koI ghaTanA huI thI ? loga pUrva kI sonA moharoM ke lobha meM tAlAba ke bIca DUbe manuSya kI ghaTanA batAte haiN| bharavAr3a kahatA hai- oha ! yaha to eka se DUbatA hai arthAt lobha se manuSya DUbatA hai, kyoMki vyantara hI pUrva meM lobha ke vazIbhUta hokara DUbA thaa| lobha eka aisI anarthakArI vastu hai ki vaha sabakA satyAnAza kara detI hai / hameM kevala paraloka ke lie hI nahIM, kintu apanI AtmA aura deza ko bacAne ke lie bhI dharma cAhie / dharma ke siddhAnta sampUrNa vizva ko samajhane ke lie hote haiM, kevala cAra dIvAroM ke bIca meM baiThane vAle manuSyoM ke lie nhiiN| hamArA sampUrNa vyavahAra kevala paise ke pIche hI ghUmatA rahatA hai| chaH prakAra kA mAnava hotA hai mAnava chaH prakAra ke hote haiM - 1. adhamAdhama, 2. adhama, 3. vimadhyama, 4. madhyama, 5. uttama, 6. uttamottama / isameM pahale nambara kA adhamAdhama manuSya isa loka aura paraloka donoM ko hI bigAr3a detA hai| bhagavAn ne hamako samajhAne ke lie nArakI aura devaloka ke madhya meM hamako na rakhakara pazuoM ke bIca me kisalie rakhA? hama samajha jAe~ kI pApa aura puNya bhI koI cIja hai| apanI A~kha ke samakSa pazuoM kI yAtanA/pIr3A dekhakara hamArA dila kucha pighala jaae| dharma kArya kI ora prerita hokara isa yoni meM hI sudharane kA avasara hai| dRr3haprahArI jaisA pApI meM pApI manuSya bhI saMsAra sAgara ko taira gyaa| vaha yadi anya yoni meM hotA to use tirane kA maukA kahA~ milatA ? isIlie bhagavAn ne hamako sabake bIca me rakhA hai, tathApi hama bhogasukhoM ke pIche aise andha bana gaye hai ki kisI bhI dina hameM yaha vicAra nahIM AtA hai ki mRtyu ke pIche hamArA kyA hogA? Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 hama kahA~? guruvANI-1 dUsarA nambara adhama manuSya kA AtA hai| ye adhama manuSya aisI prakRti ke hote haiM ki ve apane isa loka ko to nahIM bigAr3ate, kyoMki unakA sArA vyavahAra isa loka meM sukha ke lie hotA hai, unake samakSa paraloka ke sukha kI koI dhAraNA nahIM hotii| aise manuSya ko yadi kahA jAtA hai- bhAI! paramAtmA kI kucha upAsanA karoge to paraloka meM tuma sukhI ho jaaoge| adhama manuSya tatkAla hI uttara deMgeM- ina bAtoM ko chor3o, isa loka kI bAta yahA~ karo, paraloka kI bAta paraloka meM kreNge| tIsare nambara ke manuSya vimadhyama hote haiM / vimadhyama dono lokoM kA vicAra karate haiN| isa loka me bhI kIrti prApta karate haiM aura paraloka ke lie bhI dharma kI ArAdhanA karate haiN| cauthe nambara ke manuSya madhyama koTi ke hote hai| ye madhyama paraloka ke sukha kI hI icchA rakhate haiN| pA~cave nambara ke prANI uttama kahalAte haiN| ye uttama koTi ke manuSya isa loka aura paraloka ke sukha kI cintA nahIM karate haiN| ve to sAMsArika jIvana ko hI baMdhana rUpa mAnate haiN| inakI sarvadA yaha pravRtti rahatI hai ki bhogasukhoM se jaldI se jaldI mukta ho jaaeN| uttama prakRti ke manuSya sarvadA svayaM me rahe hue durguNoM kA hI avalokana karate haiM / inako svayaM kI prazaMsA bicchu ke DaMka ke samAna lagatI hai| mokSa arthAt jIvana meM rahe hue samasta durguNoM kA nAza karanA aura unake nAza karane ke lie sarvadA prayatnazIla rahate haiN| chaThe nambara ke jIva uttamottama kahalAte haiN| arihanta paramAtmA isa koTi meM Ate haiN| unakI vicAradhArA yahI rahatI hai ki jagat ke samasta jIva kalyANa ko prApta hoN| ye arihanta nirvANa ke pUrva antima samaya taka vizva ke samasta prANiyoM ke kalyANa ke lie upadeza dete haiN| hameM apanA sambandha uttama athavA uttamottama koTi ke manuSyoM ke sAtha jor3anA hai, adhamAdhama ke sAtha nhiiN| kyA Apa jAnate haiM ki bhagavAn ne hameM ucca Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 hama kahA~? kula meM kisalie bhejA hai? bhagavAn ke sAtha sambandha jor3ane ke lie hI bhejA hai, na ki arthopArjana ke lie| hamAre hRdaya meM kevala arihanta kA hI sthAna honA cAhie, na ki bAhya bhautika padArthoM kaa| jIvana ke kendra meM arihanta paramAtmA ko hI rakhanA caahie| jIvana meM sadguNa kA nivAsa hogA to dharma TikA rhegaa| ina cha: koTi ke manuSya me se hama kaunasI koTi meM Ate haiM? jarA vicAra krie| *** Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna kA aJjana zrAvaNa vadi 2 parivartana Avazyaka kahA~ hai? mAnava ne svayaM ke rahana-sahana, vyavahAra Adi meM lAkhoM varSoM ke antarAla meM bahuta se parivartana kie haiN| kyA pazu-pakSiyoM meM isa prakAra kA parivartana dekhane ko milatA hai? lAkhoM varSa pahale bhI jisa prakAra pakSI apane rahane ke lie ghoMsalA bAMdhate the usI prakAra Aja bhI bAMdhate haiN| jabaki mAnava varSoM pahale kisa prakAra ke ghara kA nirmANa karate the aura Aja kisa prakAra kA nirmANa karate haiM? yaha to jAnate ho na? mAnava ne svayaM ke bAhya vaibhava meM aneka prakAra ke parivartana kie haiM, kintu bhItara ke antarvaibhava meM kisI prakAra kA parivartana kiyA hai? satsaMga kI gaMgA eka ghar3I AdhI ghar3I AdhI se punI aadh| tulasI saMgata sAdhu kI, kaTe koTi aparAdha // sajjana puruSoM kA eka ghar3I athavA AdhI ghar3I jitanA bhI satsaMga jIvana meM bahuta bar3A parivartana lA detA hai| ___ eka seTha the| samRddhizAlI the| seTha kI apekSA seThAnI kA dimAga kucha alaga taraha kA thaa| usako apane pati para aisA garva thA ki mere pati ke AdhAra se hI sArA vizva cala rahA hai| eka dina usa gA~va meM koI santa puruSa pdhaare| santa puruSa kI vANI sunane ke lie sArA gA~va umar3a pdd'aa| seTha seThAnI ko kahate haiM- santa puruSa kI vANI sunane ke lie caleM? seThAnI kahatI hai- oha ! aise bhAmaTe kI vANI ko sunane ke lie kyA jAnA? yaha kahakara usa santa puruSa kA vaha tiraskAra karatI hai| kucha dinoM ke bAda vahI bAta ko seTha punaH seThAnI ko kahatA hai aura seThAnI vApisa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 jJAna kA aJjana usa bAta ko anasunA kara detI hai| anta meM seTha punaH kahatA hai- khaira vANI sunane ke lie nahIM caleMge kintu vahA~ jAeM to shii| vahA~ aneka logoM se mela-milApa hogaa| seTha ke hRdaya meM yahI vicAra thA ki seThAnI ke hRdaya meM kisI prakAra parivartana A jaae| seTha ke bArambAra kahane para seThAnI ne thakakara anta meM kaha hI diyA- clo| donoM vahA~ jAte haiN| satpuruSa kI vANI sunate haiN| unakI vANI hRdaya meM utara jAtI hai| ahaMkAra hI aMdhakAra hai, yaha samasta vaibhava kisake lie hai| kevala ahaMkAra kA poSaNa karane ke lie hI to hai| isa aham' ke upara hI sArA jagata calatA hai| zAstroM meM ahaMkAra ko pahAr3a kahA hai| isa prakAra kA ahaMkAra rUpI parvata jaba taka khar3A rahegA taba taka bhagavAn kI vANI rUpI kiraNeM jIvana meM praveza nahIM kara sktii| isalie ahaMkAra rUpI aMdhakAra kA nAza kro| seThAnI ke hRdaya kA ahaMkAra dUra hone para usako svayaM hI svayaM ke durguNa A~khoM ke sAmane dikhAI dene lge| jIvana meM bahuta bar3A parivartana ho gayA aura seThAnI niyamita rUpa se usa santa kI vANI sunane ke lie jAne lgii| eka dina seTha ne kahA- are o seThAnI ! tumhAre bhItara to bahuta bar3A parivartana ho gayA hai| ahaMkAra rahita ho jAne ke kAraNa seThAnI ne uttara diyA- maiM to sudharI nahIM kintu bigar3a gaI huuN| aba mujhe mere saba doSa dikhAI dene lage haiM / isa prakAra satpuruSa kI vANI kI saMgati se seThAnI kA jIvana nirmala bana gyaa| hamArA jIvana tAza ke pattoM ke mahala ke samAna hai| mRtyu rUpI pavana ke eka jhakore mAtra se jIvana rUpI pattoM kA mahala naSTa-bhraSTa ho jAne meM dera nahIM lgegii| samajhakara saMskArita ho jAtA hai vaha mAnava .... mAnava janma kI vizeSatA aura mahattva yaha hai ki svayaM samajha sakatA hai aura parivartana kara sakatA hai| saccI samajha Ane ke bAda pApI meM pApI dRr3haprahArI jaisA manuSya bhI kevalajJAna kI prApti taka pahu~ca sakatA hai| dRr3haprahArI kA nAma isalie lenA par3A kyoMki vaha bahuta hI hiMsA aura Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jJAna kA aJjana guruvANI-1 khUna kharAbA karatA thA aura sabako lUTa letA thaa| vaha dRr3haprahArI kisI eka nagara meM ghUma rahA thaa| vahA~ eka galI meM garIba brAhmaNa kA ghara thaa| usa brAhmaNa ke ghara meM usa roja khIra bana rahI thii| lar3ake A~kha bichAkara rAha dekha rahe the| usI samaya dRr3haprahArI udhara se nikalatA hai aura khIra ko dekhatA hai| vaha khIra jhapaTane ke lie daur3atA hai| brAhmaNa usake duSTa bhAvoM ko bhAMpa jAtA hai, kyoMki svayaM ke lar3ake bhUkha se tilamilA rahe the isalie vaha dRr3haprahArI ke sAmane khar3A ho jAtA hai| dRr3haprahArI aisI sAmAnya vastu ke lie bhI talavAra khIMca letA hai, kyoMki bhUkha aura krodha se usakA dimAga Ape ke bAhara calA gayA thaa| usI samaya dRr3haprahArI ke bIca meM gAya A jAtI hai| gusse se bekAbU hokara vaha gAya para talavAra calAkara use khatma kara detA hai| usI samaya usake samakSa brAhmaNI khar3I ho jAtI hai| brAhmaNI para bhI talavAra calA kara use khatma kara detA hai| usa samaya brAhmaNI garbhavatI thii| brAhmaNI aura garbha donoM hI tar3apakara mara jAte haiN| dRr3haprahArI ke isa bhayaMkara duSkRtya ko dekhakara usakA sAmanA karane ke lie brAhmaNa sAmane AtA hai| vaha brAhmaNa ko bhI mAra girAtA hai| zAstroM meM Ane vAlI cAra mahAhatyAeM - brahmahatyA, gau hatyA, garbha hatyA, aura strI hatyA yaha cAra hatyA karane ke bAda jahA~ khIra kA bartana rakhA huA hai vahA~ pahu~catA hai| usa samaya apane samakSa krUra hatyAeM dekhakara sAre bAlaka jorajora se rone lagate haiN| isa dRzya ko dekhakara dRr3haprahArI ke hRdaya meM gaharA AghAta lagatA hai| usake samakSa khUna se lathapatha cAra zava par3e hue haiN| isa bIbhatsa dRzya ko dekhakara usakA hRdaya dravita ho uThatA hai| vaha vahA~ se bhAgatA hai| usake isa nIca kRtya ko dekhakara loga usakI bhartsanA karate haiN| dRr3haprahArI ke jIvana meM azAMti hI azAMti vyApta ho jAtI hai| ghUmate hue use eka sAdhu mahAtmA milate haiN| sAdhu mahAtmA kAyotsarga dhyAna meM lIna hote haiM, unakI zAMta mudrA dekhakara dRr3haprahArI kahatA hai- mahArAja! mujhe zAMti pradAna krie| maiM mahApApI hU~ ataH mujhe bacAie / munirAja jJAna Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 guruvANI-1 jJAna kA aJjana dRSTi se dekhate haiM- yaha koI mahAn AtmA hai ataH use dharmadezanA dete haiN| unakA upadeza sunakara usake hRdaya meM zAMti hI zAMti chA jAtI hai| vaha sAdhu banatA hai aura pratijJA karatA hai- jisa dina mujhe mere pApa yAda AegeM usa roja maiM AhAra-pAnI kA tyAga kara duuNgaa| jisa dina vaha gocarI ke lie gA~va meM jAtA hai, use dekhate hI loga use gAliyA~ dete haiM aura kahate haiM 'yaha pApI hai, yaha pApI jA rahA hai' / dRr3haprahArI usa pApa ko yAda nahIM karatA hai kintu loga pApI-pApI karake usa pApa ko yAda dilA dete haiN| phalataH vaha chaH mahIne taka AhAra-pAnI kA tyAga kara detA hai aura anta meM use kevalajJAna prApta hotA hai| yaha udAharaNa/dRSTAMta dRSTi ke sAmane rakheM to hameM dhyAna AegA ki mAnava jIvana kitanA amUlya hai? isa jIvana meM hama kyA nahIM kara skte| dRr3haprahArI jaisA pApI meM pApI manuSya jaba kevalajJAna prApta kara sakatA hai to usake pApa ke sAmane hama vaise pApI to nahIM haiM? bhagavAn ko prArthanA karo- Apane aise pApI ko kevalajJAna pradAna kara diyA to maiM to isa prakAra kA koI pApa nahIM karatA, mujhe kevalajJAna kaba milegA? sacce dila kI prArthanA hone para vaha saphala hotI hai| sacce dila se pApa kA pazcAttApa karane para pApI meM pApI manuSya bhI pavitra bana jAtA hai| bhagavAn mahAvIra arthAt sAkSAt karuNA kI mUrti / caNDakauzika jaise tiryaMca jIva kA uddhAra karane ke lie svayaM usake sAmane cale jAte haiM jabaki hama to svayaM bhagavAn ke sAmane jAte haiM, to ve hameM kyoM nahIM tAreMge? cetanA - upayoga.... yaha cetanA eka raMgahIna pAradarzI vastu hai,usako jisa prakAra ke padArthoM kA samparka karAeMge vaisA hI raMga pratIta hogaa| sadaguNoM se raMgIna karane para hI sadguNa AeMge aura durguNoM se raMgane para durguNa aaege| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana- mahAsadbhAgya zrAvaNa vadi 3 jIva ziva hai. prabhu ke sAtha sambandha jur3a jAne para AtmA ke bhItara samasta guNa prakaTa hone hI caahie| zAstrakAra kahate haiM- pratyeka jIvAtmA paramAtma svarUpa hai| pratyeka jIva paramAtmA hote hue bhI yaha jIva pUrNata: nimnakoTi kA bana gayA hai, kyoMki AtmA ke bhItara rahe hue paramAtmasvarUpa para ajJAnarUpI AvaraNa chA gayA hai| isa AvaraNa ke dUra hone para hI paramAtmA ke darzana hote haiM / yaha jIvana kitanA durlabha hai . sone kI khadAna meM kevala patthara hI hote haiM / sAmAnyataH dekhane para yaha bhI khabara nahIM hotI kI yaha sonA hai yA patthara? isa patthara ke donoM aura lohe kI zilAeM rakha dI jAtI haiM / ina loha khaNDa kI zilAoM ke Upara mazIna ke dvArA patthara para isa prakAra kA prahAra kiyA jAtA hai ki reta ke samAna usake Tukar3e kara die jAte haiM, phira usa retI ko pAnI meM DAlA jAtA hai / pAnI meM jo sone ke kaNa hote haiM ve bhArI hone ke kAraNa nIce raha jAte haiM aura pAnI ke sAtha miTTI baha jAtI hai| una kaNoM ko ekatrita kara pATa banAyA jAtA hai, isa prakAra yaha sonA taiyAra hotA hai / yaha sonA bhI pRthvIkAya kA jIva hai, hama bhI pahale isa kAya meM the| pRthvIkAya Adi kAyoM meM ghUmateghUmate hamArA ananta kAla vyartha meM gyaa| Aja hamArA mahApuNya kA udaya hai jisake kAraNa hama Aja isa bhUmikA taka pahu~ce haiN| Aja mAnava saMkhyA kitanI hai ? aura jIvANuoM kI saMkhyA kitanI hai ? karor3o - araboM kI hai| hama bhI jIvANuoM kI yoni meM bhaTake hogeM / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 zAsana-mahAsadbhAgya aisI to asaMkhya yoniyoM meM yaha jIva bhaTaka-bhaTaka kara AyA hai, ataH atyanta kaThinAI se milA huA yaha mAnava janma vyartha meM kaise gaMvAyA jA sakatA hai? yaha mAnava janma hI aisA janma hai jisameM manuSya apane hita ko sAdhe to ajara-amara bana sakatA hai| isa prakAra kI suvidhA kyA kisI anya janma meM hai? kabUtara ekadama Darapoka pakSI kahA jAtA hai| vaha tanika sI AvAja se Darakara dUra bhAga jAtA hai| jabaki ThaTheroM ke yahA~ nivAsa karane vAlA kabUtara pratidina hathaur3e kI AvAja suna-suna kara aisA abhyasta ho jAtA hai ki vaha hathaur3e ki AvAja se DaratA bhI nahIM hai| hama bhI saMsAra ke raMgIle vAtAvaraNa se aise abhyasta ho gaye haiM ki hamAre Upara upadeza kA koI prabhAva nahIM pdd'taa| mAnava jAti kA itihAsa . . . . ___eka samrATa bahuta raMgIlA thaa| vaha vidyA aura kalA kA premI bhI thaa| usane eka dina vicAra kiyA- mAnava jAti kA itihAsa likhavAnA caahie| aisA socakara usane apane rAjya ke samasta vidvAnoM ko kahA-mujhe mAnava jAti kA itihAsa likhavAnA hai Apa loga itihAsa likheN| itihAsa lekhana meM Avazyaka samasta sAmagrI Apako pradAna kI jaaegii| yaha sunakara samasta vidvAna bahuta prasanna hue| vidvAnoM kI eka samiti banAI gii| bhinna-bhinna dezoM ke mAnavajAti kA itihAsa likhane ke lie bhinna-bhinna paMDitoM kI samiti banAI gii| isa itihAsa meM gAMva-gAMva, nagara-nagara, jJAti, kuTumba Adi pratyeka kA itihAsa likhanA thaa| anta meM itihAsa likhA gyaa| likhita itihAsa kI pustakeM nagara ke bAhara surakSita sthAna para lAI gii| samrATa kahatA hai- lAo, vaha itihAsa laao| vidvAn kahate haiMhe samrATa! likhita itihAsa kI pustakeM yahA~ nahIM lAI jA sakatIM, unako lAne ke lie to kaI UMTa gAr3iyA~ bhejanI pdd'eNgii| samrATa kahatA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zAsana-mahAsadbhAgya guruvANI-1 hai- oha! ApakI likhita itanI sArI pustakoM ko bAMcane meM to merI yaha jindagI bhI bahuta choTI pdd'egii| mujhe itanA lambA itihAsa par3hane kA samaya nahIM hai, ataH isakA saMkSiptikaraNa karake laaiye| vidvAnoM ne bahuta kaThina parizrama karake usa itihAsa ko saMkSipta kiyaa| samrATa ne kahA- vaha saMkSipta itihAsa laaie| vidvAnoM ne kahA- hamane usa bRhatkAyika itihAsa kA saMkSiptIkaraNa kara diyA hai, kintu unheM lAne ke lie bhI vAhana bhejane pdd'eNge| samrATa kahatA hai- mujhe itanI adhika pustakeM par3hane kA avakAza nahIM hai, ataH ise bhI Apa saMkSipta kiijie| samrATa kI bAta ko sunakara vidvAn loga udvigna ho gye| kucha samaya pazcAt rAjA bImAra ho gayA, bacane kI koI AzA nahIM rhii| vidvAnoM ko yaha samAcAra milane para unhoMne vicAra kiyA- aho! hama para yaha kalaMka laga jAegA ki ina vidvAnoM ne rAjakoSa khAlI kara diyA kintu itihAsa nahIM likhaa| ataH samasta vidvAn milakara usa bAdazAha ke pAsa gye| bAdazAha ne kahA- merA aMtima samaya nikaTa hai, isalie jo kucha kahanA ho jaldI kaha ddaalo| vidvAnoM ne kahAbAdazAha ! suno, manuSya janma letA hai, bar3A hotA hai, ghara basAtA hai, zAdI-vivAha karatA hai, buDDA ho jAtA hai, ghisatA jAtA hai, ghAyala ho jAtA hai, rone lagatA hai, aura mara jAtA hai| isa prakAra kevala ina do paMktiyoM meM hI mAnava jAti kA pUrA itihAsa A jAtA hai| artha nahIM, zAsana prApti mahAsadbhAgya . . . . vicAra kIjie - atyanta durlabha yaha mAnava janma kyA isI prakAra nirarthaka kara denA hai? jo indra ko bhI atyanta durlabha hai vaha mAnava janma hameM bahuta sahajatA se prApta huA hai, isalie hama isakI kImata nahIM AMka skte| asaMkhyAta deva eka sAtha devaloka se cyuta hote haiM, kintu unameM se manuSya janma to maryAdA meM hI prApta karate haiN| vicAra karo, deva jaise bhI tiryaMca gati meM cale jAte haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsana- mahAsadbhAgya 23 guruvANI - 1 zAstrakAra kahate haiM- jisameM Asakti hotI hai vahIM utpatti hotI hai| devoM kI Asakti sarvadA vimAnoM meM jar3e hue ratna, bAvar3iyA~ aura upavanoM meM hI rahA karatI hai / isI kAraNa ve tiryaMca gati meM cale jAte haiN| kahA~ devaloka aura kahA~ pRthvI, pAnI aura vanaspatikAya ke jIva / vicAra karo, Asakti ke kAraNa hama kahA~ pheMka diye jAte haiN| sampatti mila gaI yaha koI bahuta bar3A bhAgya nahIM hai, kintu bhagavAn mahAvIra kA hameM zAsana milA hai yaha hamArA bahuta bar3A sadbhAgya hai| jaba saMsAra kI bhayAnakatA hamAre dhyAna meM AtI hai taba hI mAnava janma ke kSaNoM kI amUlyatA samajha meM AtI hai| 000 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-bhAvazuddhi zrAvaNa vadi4 yogyatA ke vikAsa para siddhi .... hameM dharma kA phala kyoM nahIM milatA hai, jAnate ho? kyoMki hama guNoM taka pahu~cate hI nahIM haiN| kevala bAhya dharma meM hI magna rahate haiN| pahale AtmA ko yogya banAiye aura yogya banAne ke pazcAt abhilASita kAryoM kA cintana kiijie| yogya bananA nahIM hai aura kAmanAe~ siddha karanI hai, kaise siddha hoMgI? yogyatA hogI tabhI milA huA surakSita raha sakegA, anyathA ghar3I ke chaThe bhAga meM hI vilIna ho jaaegaa| jinameM pAtratA hotI hai unako saba kucha svataH hI prApta ho jAtA hai| eka kahAvata hai- tU kisI vastu ke pIche mata par3a, yogyatA hone para svataH hI khica karake tere pAsa calI aaegii| zuddhi pratibimba dikhAtI hai .... eka rAjA thaa| vaha vibhinna pradezo meM ghUmatA thaa| ghUmate-phirate usako yaha pratIta huA kI mere rAjya meM eka vastu kI kamI hai| mere rAjya meM citrazAlA nahIM hai, ataH bar3hiyA se bar3hiyA koI citrazAlA banAnI caahie| rAjA ne zreSTha citrakAroM ko bulAyA aura zreSTha se zreSTha citrazAlA kA nirmANa karane ke lie khaa| citrakAroM ke nivAsa ke lie sundara nivAsa sthAna kI vyavasthA kI gaI aura sabhI citrakAroM ke lie sabhI prakAra kI alaga-alaga vyavasthA kara dii| nirmANa ke lie eka samaya sImA bhI bA~dha dii| kucha samaya pazcAt rAjA ne kahalavAyA ki maiM kucha hI dinoM meM citrazAlA ke nirmANa kArya ko dekhane ke lie Ane vAlA huuN| Apa apane citroM ko taiyAra rkheN| rAjA dekhane ke lie jAtA hai aura una citroM kI kalAtmakatA ko dekhakara rAjA Azcarya cakita ho jAtA hai| isa prakAra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma - bhAvazuddhi 25 guruvANI - 1 kramazaH dekhate-dekhate vaha eka citrakAra ke pAsa pahu~catA hai| rAjA vahA~ dekhatA hai ki dIvAra khAlI hai / rAjA pUchatA hai - bhAI ! itane dinoM meM tUne kyA kiyA? kevala vetana hI lete rahe kyA? citrakAra kahatA hai- he rAjan ! maiMne to itane dinoM taka isa dIvAra ko ghisa - ghisa kara camakA diyA hai, kyoMki paoNliza kI huI dIvAra para banAyA huA citra dIrghakAla taka rahatA hai, anyathA ve citra papar3I banakara ukhar3a jAte hai| dIvAra ko maiMne darpaNa ke samAna banA diyA hai| kArya karane vAloM ke bIca meM paradA DAlakara jo alagaalaga vibhAga banAye the / una paradoM ko haTAte hI sAmane vAle citra kA pratibimba isa dIvAra para par3ane lagA aura vaisA hI citra dikhAI dene lagA / mahApuruSa bhI hameM isI hI bAta kI zikSA dete haiM ki pahale tuma apanI AtmA rUpI bhIMta para lage hue asamAnatA ko ghisa - ghisa kara ke darpaNa ke samAna banAo, usake bAda usa para sadguNa rUpI citroM kA Alekhana kro| usake bAda isa citra kA mahattva dekho ki ananta kAla taka sadguNoM ke saMskAra naSTa nahIM hoMge / kharAba nahIM hoNge| hama chor3ane lAyaka doSoM ko pakar3akara rakhate haiM- rAga, dveSa, mAna, mAyA, krodha ye durguNa jaba taka hamAre ghara meM baiThe hue haiM taba taka sadguNa hamAre pAsa bhI nahIM AyeMge / samasta dharmoM meM dAna dharma sarvazreSTha kahA gayA hai, ataH denA siikho| samudra saba nadiyoM se jala kA saMgraha karatA hai isalie usakA pAnI khArA jahara bana gayA hai aura samudra kA sthAna bhI nIcA hai, jabaki megha kAle hone para bhI ve sadA dUsaro ko dete haiM isI kAraNa inakA sthAna bhI U~cA hai / saba loga usakA AturatA pUrvaka punaH-punaH smaraNa karate hai / isa apAra saMsAra samudra meM hameM jo manuSya bhava milA hai usako sArthaka karanA cAhie / dharma jIvana kI pavitratA . dharma kyA hai? hamane dharma kI vyAkhyA bahuta hI choTI sI banA rakhI hai| sAmAyika, pUjA, yAtrA karanA, thor3e bahuta rupaye kharca karanA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-bhAvazuddha guruvANI - 1 26 Adi, basa itane meM hI hamArA dharma A jAtA hai| zAstrakAra dharma kI vyAkhyA pRthak-pRthak rUpa se karate haiM / dharma arthAt sarvaprathama vANI, vyavahAra aura vicAra meM zuddhi honI cAhie / anyAya, anIti, chala, prapaMca se ikaTThe kie hue rupaye kharca karane se aisA pratIta hotA hai ki yaha koI bahuta bar3A dAnavIra dharmAtmA hai| zrAvaka ke prathama guNa meM nyAya - sampanna vaibhava kahA gayA hai| jIvana kI pavitratA dharma kA prathama caraNa hai ... isa prakAra kA dharma hI ArAdhanA rUpI dharma kahalAtA hai / vartamAna meM to hama ina kriyA-kAMDo meM itane tanmaya ho gaye haiM aura isI ko dharma kA saccA svarUpa samajha baiThe haiN| mana, vacana aura kAyA ko jo zuddha karatI hai vaha kriyA kahalAtI hai / dharma saba kucha pradAna karatA hai / vAstavika rUpa meM sacce dharma ko kareMge to vaha dharma hamAre jIvana kI Avazyaka vastuoM ko pUrNa kara degaa| paga-paga para dharma ke sAtha dhana kI bhI jarUrata par3atI hai| paraloka to dUra hai... pahale to isa loka meM AvazyakatAeM khar3I hoMgI usakA kyA karoge? isake uttara meM kahate haiMdharma isa loka kA sudhAra karatA hai, paraloka kA sudhAra karatA hai aura anta meM mokSa pradAna karatA hai| Aja hameM jitanA dravya para vizvAsa hai, jaise sau rupaye kA noTa lekara jAegeM to usake badale meM sau rupaye hI milane vAle haiN| aisA vizvAsa sarvapApoM kA nAza karane vAle, sarva maMgaloM meM prathama maMgala isa navakAra maMtra para hai kyA? nahIM hai / vizvAsa nahIM hai isIlie hamArA mana bhI navakAravAlI meM nahIM lagatA hai / kadAcit sau rupaye ke noTa ko sarakAra nirasta karatI hai to vaha kAgaja kA Tukar3A mUlya rahita bana jAtA hai, kintu navakAra mantra ke lAbha ko koI nirasta karane vAlA hai? kisI bhI kAla meM nahIM hai| yaha dharma aura kAma ko detA hai tathA Arogya ko bhI detA hai| abhilASA kisa bAta kI hai- Arogya kI athavA davA kI ? Arogya kI hI hogI to davA kA smaraNa kauna karegA? vaise hI tanmayatA dharma kI hai Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 guruvANI-1 dharma-bhAvazuddhi yA dhana kI? dharma kA hI smaraNa/dhyAna honA cAhie kintu hama sarvadA dhana ke lobha meM hI DUbe rahate haiN| bindu kI zakti .... dharma kA eka bindu bhI mAnava ke lie saMsAra samudra kA tArakahAra bana jAtA hai| aisA pratIta hotA hai ki vizAla saMsAra samudra ke samakSa eka bindu kyA kara sakegA? kintu nahIM, bindu se bahuta kucha ho sakatA hai| amRta kA eka bindu bhI mAnava ko samasta doSoM se vikAroM se mukta kara sakatA hai| are, mRtyu zayyA para par3e hue vyakti ko bhI vaha biThA detI hai| usI prakAra jahara kA eka bindu bhI kaunasA anartha nahIM kara sakatA? dharma kI eka bindu ko bhI jIvana meM barAbara utAra liyA jAe aura usake svAda kA anubhava kiyA jAe to sirpha yahI janma nahIM kaI janma sudhara sakate haiN| isa dharma ke bindu meM itanI vipula zakti hai ki dhana kI abhilASA ho to vaha dhana detA hai aura kAma kA abhilASI ho to vaha kAma bhI detA hai| yaha dharma saba kucha degA aura anta meM mokSa bhI degaa| dharma kise kaheM? dharma kise kaheM? zAstrakAroM ke vacanAnusAra sadguNoMsatkAryoM kA anuSThAna hI dharma hai aura yaha anuSThAna maitrI Adi cAra bhAvoM se yukta honA caahie| maitrI arthAt parahita kI ciMtA aura anya ke sukha kA vicAra hI maitrI kahalAtI hai| Aja sarvatra svayaM ke svArtha kI hI vicAraNA hotI hai| dillI ke eka kirAne ke vyApArI jisakA nAma lavajI thaa| vaha dharma kI khUba carcA-vicAraNA karatA thaa| isakI pUrI maNDalI thii| isa maNDalI meM mAvajI nAmaka sAmAnya vyakti bhI AtA thaa| eka samaya mAvajI kisI kAraNavaza bAhara gAMva gaye the| vApasa lauTe to unakI patnI ne aisA socA ki mere pati bAhara gAMva se Aye haiM to Aja halavA banAyA jAe, kintu ghara meM gur3a nahIM thaa| mAvajI kI patnI lavajI bhAI kI dukAna para gur3a lene gaI / usako pUrNa vizvAsa thA ki lavajI bhAI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-bhAvazuddhi guruvANI - 1 28 ne jaisA gur3a diyA hai, vaha acchA hI hogaa| usa gur3a ko lekara vaha apane ghara AI aura halavA banAyA / khAte samaya usa halave meM bArambAra kaMkara Ane lage, dekhA to vaha gur3a kaMkara vAlA hI thaa| mAvajI bhAI uThakara ke zIghra hI lavajI bhAI kI dukAna para gaye aura gur3a vApisa lene ke lie khaa| lavajI bhAI gusse meM tar3akakara bole- bhAI ! maiM yahA~ vyApAra karane baiThA hU~, terA gur3a nAlI meM pheMka de| yadi isI prakAra vastuoM kA maiM parivartana karatA rahA, to merA vyApAra Thappa ho jaaegaa| yaha sunakara mAvajI bhAI to stabdha ho gaye / are, dharma kI bar3I-bar3I bAte karane vAle lavajI bhAI kahA~ aura kahA~ unakA yaha vyavahAra? jisakI nIMva hI na ho usako dharma kaise kaha sakate hai? dharma karane vAlA nItimAna honA caahie| dharma kA pahalA lakSaNa hai maitrI arthAt parahita ciMtA / dUsarA lakSaNa hai dUsaroM ko sukhI dekhakara pramudita honaa| tIsarA lakSaNa hai kAruNya arthAt dUsaroM ke duHkha ko dekhakara mana dravita ho uThe / cauthA lakSaNa hai mAdhyasthya arthAt upekSA bhAva / bhAva kA prabhAva .... eka rAjA thaa| akelA hI ghUmane ke lie nikalatA hai / bahuta jora kI pyAsa lagatI hai / phiratA phiratA kisI kheta meM calA jAtA hai| pahale ke samaya meM janatA sukhI hai yA duHkhI isakI jAnakArI lene ke lie rAjA svayaM hI sAmAnya veza pahana kara akelA hI nikala par3atA thA / prajAvatsala rAjA the aura gupta rIti se prajA ke sukha-duHkha ko jAnane kA prayatna karate the| kheta meM jAkara rAjA ne ghor3e ko khar3A kiyA, vahA~ eka jhoMpar3I thI rAjA ne kisAna ko kahA- bhAI pyAsa lagI hai pAnI pilaao| yaha kheta ganne kA thaa| sAMThe se rasa nikAlakara rAjA ko diyaa| rAjA to pIkara atyanta prasanna huaa| rAjA ne kisAna ko pUchA- bhAI, kaisI kamAI ho rahI hai ? kisAna ne sarvasvabhAva se kahA- bhAI, rAjA kI kRpA se isameM hameM bahuta kucha milatA hai| kisAna kI bAta sunakara rAjA kA mana DAMvADola - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 dharma-bhAvazuddhi huA aura vaha vicAra karane lgaa| are! isameM to bahuta kamAI hai, ina logo ke pAsa se maiM bahuta kucha kamA sakatA huuN| inakI badaulata to merA bhaMDAra akhUTa bana jaaegaa| thor3I dera baiThane ke bAda rAjA ne phira rasa kA gilAsa maaNgaa| kisAna sAMThe ko pIlakara rasa nikAlane gyaa| bahuta samaya laga gyaa| jaba pUrA sAMThA pila gayA taba muzkila se eka gilAsa rasa niklaa| rAjA ko diyaa| rAjA ne pUchA- itanA samaya kaise lagA? khabara nahIM kauna jAne pahale to eka choTe se Tukar3e me se pUrA gilAsa bhara gayA thA kintu abhI to sAre sAMThe ko pilane ke bAda muzkila se gilAsa bhara pAyA hai| bhUmi ke mAlika ke hRdaya meM vicAroM meM kucha parivartana huA hogA isalie aisA bana gayA hai| kisAna ko khabara nahIM thI ki yaha rAjA hai| rAjA ko jhaTakA lagA ki mere azuddha vicAroM se dharatI se rasa calA gyaa| use atyanta kheda huaa| rAjA ke vicAra punaH badala gaye aura usane phira eka gilAsa rasa maaNgaa| thor3e samaya meM hI gilAsa bhara gyaa| vicAroM meM kitanI zakti hotI hai? isI prakAra dUsaroM ko sukhI dekhakara Anandita hooge to tumhAre yahA~ bhI akhUTa sampatti ho jAegI, kintu dUsare ke sukha ko haraNa karane kA vyavahAra jIvana meM ghusa jAegA taba to jo AyA hai vaha bhI calA jaaegaa| . . . . . . . bhUla karanA yaha to manuSya kA svabhAva hai, parantu bhUla karane ke bAda usako svIkAra karanA yahI uttama hai| . . . . . . . . . . . . . . Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsI zrAvaNa vadi 5 sikandara kA antima saMdeza. saMsAra meM aisA koI sthAna nahIM hai jahA~ manuSya ajara-amara bana jAtA ho / bhale hI vaha cakravartI ke sthAna para ho athavA kisI rAjA mahArAjA ke sthAna para ho| isa jagat meM sikandara nAma kA samrATa huA / usake samaya meM bhArata kA sthAna kaisA thA ? vizva ke loga aisA kahate the ki 'manuSya jIvana kaise jInA cAhie ! yaha yadi jAnanA hai to bhArata meM jAnA caahie| kintu isa samaya to kitane hI hindu bhI zarAba, ,juA, mA~sa ke vyasanI bana gaye haiN| pUrva samaya meM pazcimI loga hamArA anusaraNa karate the jabaki Aja hama loga pazcima Adi dezoM ke tuccha tattvoM kA anusaraNa kara rahe haiN| grISma Rtu meM yaha sikandara senA lekara hindustAna para car3hAI karane ke lie AyA thA, usa samaya sindha ke kinAre para Apasa meM samajhautA hone ke kAraNa vaha vApasa lauTane kI taiyArI kara rahA thaa| usa samaya sikandara apane vizvasta AdamiyoM se kahatA hai ki hameM aba yahA~ se vApasa lauTanA hai, isalie kisI santa puruSa ko tuma loga le aao| kyoMki, jisa samaya maiM senA lekara nikalA thA usa samaya mere guru ne mujhe kahA thA kI vijaya prApta karake jaba lauTo usa samaya hindustAna ke kisI santa ko sAtha le aanaa|' sikandara ke AdamI santa kI khoja karate haiN| jaMgala meM koI muni mila jAte haiM, dUta unake pAsa pahu~cate hai aura kahate haiM- Apako samrATa sikandara bulA rahe haiN| muni kahate haiM- yaha sikandara kisa jAti kA prANI hai? maiM use pahacAnatA nahIM huuN| mujhe tumhAre sikandara ke pAsa jAnA bhI nahIM hai / jAo sikandara ko kaha do - 'milanA hai to yahA~ Akara mila le|' muni kA saMdeza dUtoM ne sikandara ko kahA / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsI 31 guruvANI-1 sikandara vahA~ AtA hai aura kahatA hai- mere sAtha calie / muni sAtha calane ko taiyAra nahIM hote haiN| sikandara ko ahaMkAra ke kAraNa krodha AtA hai aura kahatA hai- calate ho yA nahIM? muni AtmabalI the| ve kahate haiMsikandara, tuma bhale hI apanI talavAra calAo! AtmA aisI amara hai ki isakA kisI bhI zastra se vadha nahIM ho sakatA, ise koI jalA nahIM sktaa| na to yaha jala se bhIgatI hai aura na hI pavana se sUkhatI hai| muni ke ukta vacana sunate hI sikandara kA ghamaNDa cUra-cUra ho jAtA hai, hAtha se talavAra gira par3atI hai aura vaha muni se mAphI mA~gatA hai| anta meM anunaya-vinaya ke sAtha usa muni ko sikandara apane sAtha le jAtA hai| eka samaya sikandara bImAra ho jAtA hai, bacane kI koI ummIda nahIM rahatI hai, usa samaya vaha apane nikaTa ke AdamiyoM ke samakSa apanI antima icchA batalAtA hai- jaba tuma loga merA janAjA/zava yAtrA/ arthI nikAlo usa samaya merI arthI ke Age khulI talavAra vAlI senA ko rakhanA, vaidya, hakIma, khajAnacI Adi mere arthI ke cAroM ora cleN| mere donoM khule hAtha kaphana ke bAhara rakhanA aura udghoSaNA karanA- sampUrNa pRthvI kA adhipati sikandara jA rahA hai, usako sazastra senA, ye vaidya, aura yaha hakIma koI bhI bacA nahIM sake haiN| yaha isalie Avazyaka hai ki janatA merI jIvana gAthA se yaha jJAna prApta kara le ki manuSya kucha sAtha lekara nahIM AyA hai aura na hI kucha sAtha lekara jAne vAlA hai, apane sAtha kevala pApa aura puNya ko hI le jAtA hai| zAstrakAra udarapUrti hetu bhAgadaur3a karane ki manAhI nahIM karate haiM, ve manAhI karate haiM to piTArA/khajAnA bharane ke lie| sUI ko sAtha lAnA .... paMjAba kI bAta hai| guru nAnaka ghUmate hue eka sthAna para phuNce| vahA~ koI dhanavAna manuSya rahatA thaa| guru nAnaka pravacana de rahe the vaha dhanavAna vyakti bhI pravacana suna rahA thaa| pravacana pUrNa hone para vaha dhanI manuSya guru nAnaka se kahatA hai- sAheba! koI kArya ho to khiegaa| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 pravAsI guruvANI-1 dhanika ne socA thA ki pA~ca-pacAsa rupaye kharca karane para yadi maiM guru kI najaroM meM A jAtA hU~ to merA kAma bana jaaegaa| guru nAnaka kahate haiM- bhAI! eka kAma hai| mere pAsa eka sUI hai, vaha sUI maiM tumhe sambhAlakara rakhane ke lie detA huuN| mai jaba paraloka meM jAUM aura tuma bhI paraloka meM Ao to yaha sUI sAtha meM lekara aanaa| dhanI vyakti soca-vicAra meM par3a jAtA hai aura kahatA hai, gurujI yaha kArya to nahIM ho sakatA / guru nAnaka kahate haiMhe bhAI! jaba tU eka sUI bhI sAtha meM lekara ke nahIM jA sakatA to isa aizvarya ke pIche apanA samaya kyoM naSTa kara rahA hai? yaha sunate hI usa dhanI kA ghamaNDa aura paise para mamatva samApta ho jAtA hai, tathA vaha apanI lakSmI kA sadupayoga karane lagatA hai| paraloka.... manuSya mRtyu prApta hone para tIna vastueM sAtha lekara jAtA haipuNya, pApa aura sNskaar|sNskaar meM vinaya, viveka, sadAcAra, kSamA, aura paropakAra sabase adhika mahatva ke haiN| yahA~ se hama jahA~ bhI jAegeM vahA~ pUrvajanita saMskAroM para hI hamAre jIvana kI racanA hogii| kisI ke janma se hI yaha saMskAra hote haiM ki vaha dUsaroM ko lUTa letA hai, jabaki kisI ke saMskAra kisI ko dene ke hote haiM, koI abhimAnI hotA hai, koI namra svabhAva kA hotA hai| yaha saba svabhAva pUrva ke saMskAroM para hI AdhArita hote haiN| puNya se sukha milegA, pApa se duHkha milegA aura zreSTha saMskAroM se jIvana ujjvala bnegaa| acche saMskAra kaise prApta hoM, yaha hamAre hAtha kI bAta hai| sukha-prApti aura duHkhoM se nivRtti yaha bhI hamAre hI hAtha kI bAta hai| / dUsare ko sukhI dekhakara jo prasanna hotA hai vahA~ sampatti / / akhUTa rahatI hai, kintu dUsaroM ko lUTane kA vyavahAra apane | jIvana meM rakhatA hai to jo prApta huA hai vaha bhI calA jAtA hai|| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruDI ne raDhiyALI re (sundara aura manamohaka ) zrAvaNa vadi 6 karuNA kA eka AyAma .. hamAre Upara bhagavAn ne kitanI apAra karuNA kI hai hamako bhUkha aura pyAsa tathA aneka prakAra kI vedanAoM se pIDita tiryaMca paMcendriya ke bIca meM rakhA hai jabaki devaloka meM akele deva rahate haiN| vahA~ koI manuSya nahIM hotA aura na kisI prakAra kI yAtanA se pIDita dUsare jIva hote haiN| devoM kI A~kho ke sAmane kevala sukha hI sukha dikhAI detA hai aura hamArI A~khoM ke sAmane yAtanAoM se pIr3ita jIva dikhAI dete haiM / dUsarI yoni ke duHkhoM ko dikhalAne meM bhI bhagavAn kI karuNA hai / hamako A~kho ke sAmane dikhAI detA hai ki saMsAra kaisA hai? yadi hama pApa kareMge to A~khe baMda hone para hamAre samakSa ye tiryaMca Adi yoniyAM par3I hI haiM / prAta: uThane ke sAtha hI hama kevala khAnA-pInA, mauja- zauka kA hI vicAra karate haiM / hamako saMsAra meM bhaya lagatA hai, isalie hama dharma karate haiM yA saMsAra ko madhura banAne ke lie hama dharma kriyA karate haiM? yaha saMsAra eka kar3avI nIma kI velar3I hai, yaha kabhI mIThI nahIM bana sktii| jo yaha saMsAra madhura bana sakatA to dhannA, zAlibhadra aura thAvaccAputra Adi ghara-dvAra nahIM chor3ate / thAvaccAputra . thAvaccAbAI kA rAja darabAra meM bahuta acchA mAna thA / vaha dvArikA nagarI meM rahatI thii| vidhavA thI / karor3oM rupayoM kA vyApAra karatI thI I dvArikA nagarI meM usakA nAma thA / usakA eka putra thA jo thAvaccAputra ke nAma se pahacAnA jAtA thA / thAvaccAputra kA yuvAvasthA meM vivAha bhI ho gayA thA, devAMganAoM jaisI usakI striyA~ thiiN| dogundaka devoM ke samAna vaha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruDI ne raDhiyALI re guruvANI-1 sukha bhogatA thaa| eka samaya bhagavAn neminAtha dvArikA meM padhArate haiN| thAvaccAputra unakI dezanA sunane ke lie jAtA hai, upadeza sunatA hai| dezanA.... bhagavAn kahate haiM- bhavyAtmAo! yaha jIvAtmA manuSya yoni meM eka bAra nahIM apitu ananta bAra A cukA hai, kintu dharmarahita hone ke kAraNa vApasa inhIM pazu Adi yoniyoM meM bhaTakatA rahatA hai| basa- punarapi jananaM punarapi maraNaM - punarapi jananIjaThare shynm| arthAt bArambAra janma lenA- bArambAra maranA aura bArambAra mAtA ke udara meM zayana krnaa| manuSya aisA mAnatA hai ki dharma ke pIche bahuta kucha tyAganA par3atA hai/bhoga denA par3atA hai| kintu, dharma kI apekSA saMsAra meM mana kA, vacana kA aura vANI kA bahuta bhoga denA par3atA hai| tyAga kaThina nahIM hai, kintu usakA jJAna honA atyanta kaThina hai| kisI manuSya ko bIr3I tyAga karane ko kahate haiM to vaha kahegA- isake chor3ane se mujhe aisA ho jAegA, vaisA ho jAegA, isa prakAra bAteM karegA, kintu jaba usI vyakti ko DaoNkTara kahegA- bhAI! tu yadi bIr3I nahIM chor3egA to tujhe kaiMsara ho jaaegaa| yaha samajha meM Ate hI vaha bIr3I chor3a detA hai| isa prakAra tyAga karanA kaThina nahIM hotA hai kintu usake lie jJAna kI prApti avazya hI kaThina hai| dezanA ke tIna bindu .... jahA jIvA bajhaMti - jIva kisa prakAra baMdhana prApta karate haiN| jahA jIvA kilissaMti - jIva kisa prakAra kleza prApta karate haiN| jahA jIvA muccaMti - jIva kisa prakAra mukti prApta karate haiN| ___ bhagavAn kI dezanA isa tIna binduoM ke AdhAra para hI calatI hai| moharAjA pahale to jIvoM ko baMdhana meM DAlatA hai aura bAda meM atyanta duHkhita karatA hai| samRddhi kA garva aura Asakti manuSya ko kahA~ le jAkara paTakatI hai? cakravartI jaisA cakravartI yadi rAjya vaibhava ko nahIM chor3atA hai to vaha sAtavIM naraka meM jAtA hai aura yadi usakA tyAga kara Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruDI ne raDhiyALI re 35 guruvANI - 1 detA hai to vaha mokSa meM jAtA hai| brahmadatta cakravartI aizvarya meM lubdha hone ke kAraNa sAtavIM naraka meM jAtA hai aura usakI rAnI (kurumatI) chaTThI naraka meM jAtI hai| dekho, vaibhava aura Asakti kA aisA dAruNa pariNAma? bhagavAn kahate haiM- yadi tumheM ajara-amara bananA hai to siddhi pada kI ArAdhanA kro| jIva pahale rAga, dveSa, moha-mAyA Adi se baMdhA huA hone ke kAraNa durgati meM calA jAtA hai| jo jIva isa baMdhana meM se chUTa jAtA hai, vaha kleza se mukta ho jAtA hai aura kleza se mukta hone para vaha sIdhA mukti meM calA jAtA hai| prabhu kI ukta dezanA ko sunakara thAvaccAputra coMka uThatA hai / kyA yaha vaibhava mujhe durgati meM le jAegA? dezanA pUrNa hotI hai| hama dezanA ko sunate avazya haiM kintu kAna se sunate haiM, hRdaya se nahIM / hRdaya se jaba dezanA sunate haiM to hI hama usakI kImata samajha sakate haiM / aMdhere ko dUra karane ke lie bahuta bar3e prakAza kI AvazyakatA nahIM hotI usake lie to kevala eka kiraNa hI kAphI hai / roja vyAkhyAna sunane vAle eka seTha pratidina vyAkhyAna meM Ate haiM aura pahale Akara baiTha jAte haiM / eka dina seTha ko vilamba ho gyaa| guru mahArAja ne pUchA- seTha ! Aja vilamba se kaise Ae ho? seTha kahatA haimahArAja! maiM Aja apane choTe bAlaka ko samajhA rahA thA / vaha haTha kara rahA thA ki maiM bhI Apake sAtha cluuNgaa| guru mahArAja ne kahA to usa bAlaka ko sAtha le Ate na? seTha ne kahA- gurudeva usakA kAma nahIM hai / sAheba ! hamArI chAtI majabUta hai, lar3ake kI chAtI komala hotI hai.... hama sunate haiM to hamAre Upara dezanA kA koI asara nahIM hotA hai / yadi vaha choTA bAlaka dezanA sunakara vairAgya ke raMga meM raMga jAe to? dekhA na, kaise haiM Aja ke zrAvaka ! 1 vANI sunane se vairAgya kA udbhava . thAvaccAputra ne hRdaya lagAkara bhagavAn kI dezanA sunI thii| eka hI dezanA meM usako saMsAra kA svarUpa bhayAnaka lagA / vahA~ se Akara apanI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruDI ne raDhiyALI re guruvANI-1 mAtA ko kahatA hai- mAtAjI! mujhe saMyama lenA hai| putra ke mukha se saMyama zabda sunate hI isakI mAtA mUrchita ho gii| kyoMki, yaha sArA aizvarya aura vaibhava putra ke lie to usane saMcita kiyA thaa| karor3o kI sampatti thI, eka hI putra thaa| mUrchA dUra hone para vaha apane putra ko samajhAtI hai- putra! saMyama atyanta duSkara hai| putra! sAdhu jIvana meM bAIsa pariSaha sahana karane par3ate haiN| putra kahatA hai- mAtA! saMsAra meM to bAIsa se adhika pariSaha haiN| una para vijaya prApta karanA usase bhI kaThina hai| AtmA meM hI paramAtmA kA nivAsa hai| mAtA aura putra ke bIca meM saMvAda calatA hai aura anta meM putra hI vijayI hotA hai| mA~ thakakara kRSNa mahArAja ke pAsa pahuMcatI hai| kRSNa pUchate haiM- seThAnI! kaise AnA huA? thAvaccA kahatI hai, mere pAsa akhUTa sampatti hai| merA putra saMyama grahaNa karane ke lie taiyAra ho gayA hai, Apa use kisI prakAra smjhaaiye| kRSNa mahArAja thAvaccAputra ko samajhAte hue kahate haiM- he bhAI! tujhe kyA duHkha hai? tere pAsa saba kucha hai, tere mana meM kisI prakAra kI AzaMkA yA Dara ho to use nikAla phaiNk| tere Upara to maiM nAtha/svAmI ke rUpa meM baiThA huA huuN| thAvaccAputra kahatA hai- mahArAja! dekhie, maiM ApakI bAta svIkAra karane ko taiyAra huuN| Apa yadi merI itanI jimmedArI le leM- merA mRtyu se rakSaNa kareM, jarA se rakSaNa kareM, janma se rakSaNa kreN| bolie kyA Apa isake lie taiyAra haiM? taba kRSNa mahArAja kahate haiM- bhAI! mRtyu se to maiM apanA bhI rakSaNa nahIM kara sakatA to dUsare kA rakSaNa kaise karUMgA? thAvaccAputra kahatA hai- mahArAja mere to svAmI aise haiM jo Adhi-vyAdhi-upAdhi saba se rakSaNa kara sakate haiN| maine to aise svAmI kI hI zaraNa svIkAra kI hai| basa Apa to mujhe apane mArga para jAne kI AjJA deN| kRSNa mahArAja vArtAlApa se yaha anubhava karate haiM ki yaha samajha karake vairAgya bhAva se hI dIkSA grahaNa kara rahA hai, isako isa mArga se dUra rakhanA sambhava nahIM hai| ataH kRSNa mahArAja use AjJA pradAna karate hue kahate haiM- dIkSA kA varaghor3A/mahotsava merI tarapha se hogaa| itanA hI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruDI ne raDhiyALI re 37 guruvANI - 1 nahIM, nagara meM yaha DhiMDhorA piTavAte haiM, ghoSaNA karavAte haiM ki thAvaccAputra dIkSA grahaNa karane jA rahe haiM, jisa kisI ko bhI isa mArga para jAnA ho prasannatA se jA sakatA hai| usake pIche se usake parivAra kA bharaNa-poSaNa maiM kruuNgaa| isa ghoSaNA se prabhAvita hokara eka hajAra manuSya bhI dIkSA lene ko taiyAra hote haiN| sabake sAtha dIkSA grahaNa karatA hai aura anta meM eka hajAra ziSyoM ke sAtha thAvaccAputra kA zatruMjaya tIrtha para mokSa hotA hai / pahale ke jIva laghukarmI the| eka dezanA sunane mAtra se hI saMsAra chor3ane ke lie taiyAra ho jAte the / dravya rUpI javAharAta duHkhoM se mukta nahIM kara sakate athavA sukha pradAna nahIM kara sakate, balki ApattiyoM ko khIMca kara lAte haiM aura duHkha ke garta meM DUbA dete haiN| jabaki dharma rUpI javAharAta samasta duHkhoM se mukta karAte haiM aura anta meM mokSa sukha pradAna karate haiN| gurutattva kA mahattva . devatattva aura dharmatattva ko samajhAne vAle guru hote haiM / deve ruSTe gurustrAtA gurau ruSTe na kazcana / deva ruSTa ho gaye to guru bacA leMge parantu yadi svayaM guru ruSTa ho gaye to koI bhI bacA nahIM sktaa| gurutattva ke dvArA samasta guNoM kI prApti ho sakatI hai| tIrthaGkara paramAtmAoM kA yaha sampUrNa zAsana gurutattva para hI cala rahA hai kyoMki tIrthaMkara bhagavAn svayaM kitane samaya taka zAsana kara sakate haiM? jagat meM tIna tattva mahAn haiM / devatattva, gurutattva aura dharmatattva - ye tInoM hI tattva yadi jIvana ke sAtha jur3a jAe~ to jIvana dhanya bana jAe / tRSNA sadA bar3hatI hI hai yaha kabhI ghaTatI nahIM hai| sadA ghaTane vAlI vastu hai AyuSya / tyAga kaThina nahIM hai kintu usake liye jJAna prAta karanA kaThina hai / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-maMgala zrAvaNa vadi7 maMgala kI vyAkhyA .... manuSya koI bhI kArya prArambha karane ke pUrva maMgala vAkyoM se prArambha karatA hai, yaha kisa lie? kyoMki manuSya kA sampUrNa jIvana maMgala para AdhArita hai, racita hai| prArambha meM maMgala vAkya dene se koI bhI kArya nirvighnatA ke sAtha pUrNa hotA hai| maMgala cAra prakAra ke haiM- 1. nAma maMgala, 2. sthApanA maMgala, 3. dravya maMgala, 4. bhAva mNgl|| nAma maMgala - kisI kA nAma maMgala svarUpa hotA hai sthApanA maMgala - kumbha, ghar3A, AkRti Adi dravya maMgala - loka meM aupacArika rUpa se dahI, gur3a Adi bhAva maMgala - paramAtmA ke sAtha tAdAtmya sambandha maMgala zabda kI vyAkhyA zAstrakAroM ne do prakAra se kI hai| akSaroM ko tor3akara kI huI vyAkhyA ko nirukta kahate haiM aura dhAtu Adi jor3akara jo vyAkhyA kI jAtI hai use vyutpatti kahate haiM / jaise- hindu zabda hai-hi arthAt hiMsA, aura dU yAne dUra rahane vAlA, hiMsA se dUra rahane vAlA hindU kahalAtA hai ise nirukta kahate haiN| maM isakA artha hai- manAti vinAni arthAt jo samasta vighnoM kA maMthana kara detA hai| manuSya jaba duHkha meM hotA hai, to usakI sarvaprathama icchA kyA hotI hai? basa, merA duHkha dUra ho yahI icchA hotI hai| maMgala meM apUrva zakti hai ki vaha vighna rUpI bhayaMkara parvatoM ko bhI cUrNa-cUrNa kara detA hai| gaisakA artha hai- gamayati sukham arthAt sukha kI ora le jAne vaalaa| pahalI icchA pUrNa hone para bAda meM icchA hotI hai ki aba mujhe sukha prApta ho| maMgala meM samasta sukhoM ko pradAna karane kI zakti hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI - 1 dharma-maMgala 39 la isakA artha hai- lAlayati sukhe arthAt sukhoM meM lAlanapAlana karAne vaalaa| dusarI icchA pUrNa huI aura sukha bhI mila gayA, kintu usa saToriye ke sukha jaise sukha kA kyA karanA hai ? jo Aja saTTe meM lAkhoM rupaye kamAe aura kucha hI dinoM meM lAkhoM rupaye hAra bhI gae, aise kSaNika sukha kA kyA karanA? isalie manuSya kI tIsarI icchA hotI hai ki prApta sukha sadA ke lie rhe| isa prakAra maMgala zabda meM aisI apUrva zakti hotI hai, pahale duHkha dUra kara sukha pradAna karatA hai aura usa sukha meM manuSyoM kA pAlana karatA hai| yaha maMgala zabda kI nirukti huI / vyutpati arthAt mAM gAlayati pApAt mujhe pApa se chur3Ane vAlA / ina cAroM maMgaloM meM bhAva maMgala hI sarvotkRSTa maMgala hai| prArambha ke nAma, sthApanA, dravya ina tInoM maMgaloM se maMgala ho yA nahIM ho, kintu bhAva maMgala se paramAtmA ke sAtha abhinna sambandha bana jAe vahI saccA maMgala kahalAtA hai| pArasamaNi.. | dharma pArasamaNi ke samAna hai / pArasamaNi ke sparza se lohakhaNDa bhI sonA bana jAtA hai / eka santa puruSa the / unake pAsa eka pArasamaNi thaa| usa saMta ko usakI koI AvazyakatA nahIM thI, kintu kisI ne unako bheMTa svarUpa pradAna kI thI isalie pArasamaNi ko lohe kI DibbI meM rakhakara svayaM prabhu ke bhajana meM tanmaya rahate the / eka samaya usa saMta kI sevA karane ke lie eka manuSya AyA / dIna-du:khiyoM kA uddhAra karane meM vaha saMta sarvadA tatpara rahatA thA / sevA meM Agata manuSya duHkhI nahIM thA kintu asaMtoSI / lobhI thA / usako to dhana ke bhaMDAra bharane the| eka samaya saMta ne usakI sevA se prasanna hokara kahA- jA baccA, terA kalyANa ho jAegA, kintu usa sevaka ko to kalyANa kI AvazyakatA nahIM thI / vaha to sone kA bhaMDAra cAhatA thaa| usane saMta ko kahA- mujhe to sonA, dhana caahie| sArA jagat sone ke pIche pAgala banA huA hai / kahA jAtA hai -- Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharma-maMgala guruvANIyasyAsti vittaM naraH kulInaH sa eva vaktA sa ca drshniiyH|| sa paNDitaH sa zrutavAn guNajJaH sarve guNAMH kaanycnmaashrynte|| arthAt jisake pAsa vipula dhana hotA hai vahI vyakti kulIna, vaktA, darzanIya, paMDita, jJAnI aura guNavAna hotA hai kyoMki saba guNa kaMcana/sone ke Azrita hote haiN| dhana ke binA saba kucha zUnya hotA hai| bAbAjI ne kahA- bhAI! tujhe yadi sone kA bhaMDAra cAhie to mere pAsa meM jo pArasamaNi hai vaha maiM tujhe detA huuN| usa ora sAmane lohe ke Dibbe meM pArasamaNi rakhA huA hai, vaha lohe kA DabbA lekara ke aa| vaha dhanalobhI manuSya usa Dibbe ko lene ke lie gyaa| usane socA ki pArasamaNi lohe ke Dibbe meM kaise raha sakatA hai? kyoMki usake sparza mAtra se lohakhaNDa sone kA bana jAtA hai tathA yaha DibbA lohe kA kaise? kahIM ye bAbAjI mujhe dhokhA to nahIM de rahe haiN| vaha manuSya apane vicAroM meM hI par3A rhaa| bAbAjI tatkAla uThe aura Dibbe meM se pArasamaNi nikAlakara usa lohakhaNDa ke Tukar3e ko sparza kraayaa| turanta hI vaha lohe kA DibbA sone kA bana gyaa| yaha dekhakara usa manuSya ne unase pUchA- bAbAjI! yaha kaise ho gayA? yaha DibbA to lohe kA hai sone kA kyoM nahIM banA? bAbAjI ne kahA- bhAI, varSoM se yaha maNi usI sthAna para par3A huA hai, isa Dibbe ke cAroM aura jAle hI jAle chA gaye haiN| ina jAloM ke Upara pArasamaNi rakhA huA hai| yaha maNi Dibbe ko chUtA nahIM hai isalie yaha DibbA sone kA nahIM bnaa| yaha dekhakara vaha dhana lobhI sevaka Azcarya cakita raha gayA aura tatkAla hI bolA- are bAbAjI! aisI pArasamaNi hone para bhI ise Apa tijorI meM sambhAlakara kyoM nahIM rakhate? bAbAjI kahate haiM- bhAI, isakI koI kImata hI nahIM hai| saccA pArasamaNi to bhagavAn kA nAma hai jo mere pAsa hai, isa kA~ca ke Tukar3e ko kauna hAtha lagAtA hai? yaha sunate hI usa dhanalobhI sevaka ke mAnasika vicAra ekadama badala jAte haiM aura vaha svayaM sanyAsa dharma svIkAra kara letA hai| yaha dharma rUpI pArasamaNi hamAre pAsa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 41 dharma-maMgala hone para bhI hama svayaM svarNamaya kyoM nahIM bane? kyoMki usa vAstavika dharma kA hamane sparza hI nahIM kiyaa| dharma aura hamAre bIca meM saMsAra kI Adhi, vyAdhi, upAdhi rUpI jAle cAroM aura phaile hue haiN| Aja parigraha ke lie bhagavAn aura dharma ko chor3ate hue bhI hameM samaya nahIM lgtaa| jisane bhagavAn kI rAta-dina sevA kI hai aura maMdira kI pratiSThA kaise bar3he isakI ciMtA nirantara karate rahate haiM ve hI loga Aja naI havA calane para apanI janmabhUmi ko kucha hI kSaNoM meM chor3a dete haiM, kyoMki dUsare sthAna para arthotpAdana adhika hotA hai| dhana ke lie prabhu ko bhI chor3akara cale jAte haiN| Aja gAMvoM kI dazA dekho, adhikatara gAMvo meM bhagavAn ko pujArI ke adhIna kara diyA hai aura bahuta se gAMvoM meM maMdiroM kI sAra-saMbhAla karane vAlA koI nahIM hai| aisA apanI anukUlatA ke anusAra ho to dharma kaise sukha de sakatA hai? STRAPH - zrAvaka kI vyAkhyA - 11) saMskRta meM 'nAma kI dhAtu hai usako 'Nak pratyayA lagAne se usakI vRddhi | zruNika - zru+ak-zrI ak-zrAvaka, pRNoti iti zrAvakaH, jo sarvadA jinavANI kA hI zravaNa karatA ho. vaha zrAvaka kahalAtA hai| (2) jisameM zraddhA, vinaTa aura kriyA the tInoM vastue~ jaba ekatrita hotI hai taba vaha zrAvaka kahalAtA hai| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTha davA zrAvaNa vadi 11 kisakI upAsanA saMsAra kA svarUpa hI aisA hai jisameM jIva eka ke bAda eka du:khoM kI pIDA kA anubhava karate rahate haiM / ananta kAla se cala rahI duHkha kI hAramAlA meM manuSya pha~sakara rakhar3atA rahatA hai| jaba taka saMsAra kI asAratA kA svarUpa usake dhyAna meM nahIM AegA taba taka yaha jIva pratyeka janma meM adhika se adhika yAtanAeM bhogatA jaaegaa| pramAda arthAt baiThe rahanA pramAda nahIM hai, kintu sAre dina viSaya-vAsanAoM kI vicAraNA karate rahanA eka taraha kA pramAda hai / jJAniyoM ne jIvana meM paMca parameSThi kI upAsanA ke lie kahA hai, kintu hama kisakI upAsanA kara rahe hai, jAnate ho? pAMcoM indriyoM ke sukha kI upAsanA karate haiN| samAja kA AdhA bhAga yAni nAriyA~ parivAra ke khAne kI vyavasthA meM hI lagI rahatI haiM! subaha kyA khAnA aura kyA banAnA, dopahara ko, saMdhyA ko aura mahIne bhara kyA khAnA hai, are, varSa meM hameM kyA khAnA hai isakI bhI taiyArI karatI rahatI hai| chaMdA, murabbA, pApar3a, bar3I Adi .... yaha jIva ko bhojana kI ananta vastueM khAne para bhI kabhI use tRpti nahIM huI / gati cAre kIdhAM AhAra ananta niHzaMka, toya tRpti na pAmyo jIva lAlaciyo raMka..... ananta janmoM ke AhAra ke samUha ko yadi ikaThThA kiyA jAe to meru parvata ke samAna ho jAya taba bhI jIva ko tRpti kahA~ hai ? tapa hI davA hai .... tapa jaisI roga kI koI davA nahIM hai| jagat meM pratyeka sthAna para kisI bhI prakAra ke kAma karane vAle kArIgara ko chuTTI milatI hai| manuSya ko ArAma to milanA cAhie na ! aba to sarakAra ne saptAha meM do dina kI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 guruvANI-1 zreSTha davA chuTTI svIkAra kI hai| hamArA zarIra bhI eka mazIna rUpI kArIgara hai, isako bhI eka dina kI chuTTI to milanI hI cAhie / saptAha meM do nahIM to eka upavAsa to karanA hI caahie| phira dekho tumhAre zarIra meM kyA koI roga AtA hai? bhagavAn mahAvIra kA batAyA huA tapa jIvana meM kitanA adhika upayogI hai| isa tapa se karmoM kA kSaya to hotA hI hai, sAtha hI yaha tapa Arogya ke lie bhI atyanta upayogI hai| aThThama arthAt tIna upavAsa, ATha kyoM nahIM? aThThama kA artha to ATha hotA hai| aTThama kise kahate haiM?.... zAstrakAra kahate haiM- eka bAra khAne vAlA yogI, do bAra khAne vAlA bhogI aura tIna bAra khAne vAlA rogii| aTThama arthAt ATha bhojana kA tyAga / sAmAnyataH pratidina ke do bhojana kA tyAga yAne tIna dina ke cha: bhojana kA tyaag| prArambha ke dina meM ekAsaNA aura pAraNe ke dina ekaasnnaa| isa prakAra ATha bhojana kA tyAga hone se jJAnI puruSoM ne isakA nAma aThThama rakhA hai| aTThama kA zulka.... ____ amerikA meM eka DaoNkTara thaa| usakI bhArata ke nivAsiyoM para bahuta zraddhA thii| usako aisA lagatA thA ki hindustAna ke RSi-muniyoM ne tapa ko bahuta bar3A mahattva diyA hai, vaha kisa lie? pazcima deza ke vaijJAnikoM ne bhoga kI sAmagrI avazya ekatrita kI, jabaki hamAre jJAniyoM ne tyAga kI sAmagrI khar3I kii| vaha DaoNkTara pratidina tapa ke Upara ciMtana karatA hai| citaMna karate hue use aisA pratIta huA ki ina samasta rogoM kI jar3a bhojana hI hai| bhArata ke jJAnIjanoM ne jo tapa batalAyA hai vaha vAstava meM utkRSTa hai| rogoM kA mUla bhojana aura davA donoM hI hai| usa DaoNkTara ne aisA pracAra kiyA- davA chor3o aura upavAsa kro| usake isa pracAra se logoM ko aisA lagane lagA yaha DaoNkTara to upavAsa karavAkara logo ko mAra degaa| isa galataphahamI ke vicAroM se logoM meM joza pUrvaka halacala macI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTha davA guruvANI-1 aura logoM ne usakA bahiSkAra kiyaa| vahA~ kI sarakAra ne usa DaoNkTara ko jela meM baMda kara diyaa| usane kaidakhAne meM rahate hue bhI upavAsa kI pravRtti cAlU rkhii| aMta meM sarakAra ne thakakara usako jela se mukta kara diyaa| usa DaoNkTara ne mukta hokara upavAsa kI aspatAla bnvaaii| usa auSadhAlaya meM jo koI bhI rogI AtA usako praveza zulka ke rUpa meM aThThama karanA pdd'taa| aTThama ke pazcAt usa vyakti ko jisa prakAra kA roga hotA usI anupAta meM vaha upavAsa karavAtA thaa| DaoNkTara svayaM caurAsI varSa kI avasthA meM bhI custa aura sazakta thaa| tapa ke to phAyade hI phAyade haiN| lIbha aura lAbha ke bIca meN| / kevala eka hI mAtrA kA aMtara hai|| / isIlie lIbha hamezA Age rahatA hai|| I jyoM-jyoM lAbha hotA haityoM-tyoMlIbha. bar3atAjAtA hai| . . . . . . . . . . . . Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jor3a aura tor3a zrAvaNa vadi 12 namaskAra ..... ___ mahApuruSoM ke sAtha hameM sambandha jor3anA hai to kisa prakAra jor3anA cAhie? kyoMki mahApuruSa to mahAn hote haiM jabaki hama eka mAmUlI prANI haiM / namaskAra yaha eka aisI vastu hai ki usake mAdhyama se hama mahAn se mahAn puruSoM ke sAtha apanA sambandha jor3a sakate haiM tathA mahAn vibhUtiyoM ke sAtha sambandha jor3ane se unameM rahe hue ananta guNoM kA saMcAra hamAre meM hotA hai| jisa prakAra vidyut gRha hotA hai aura usake sAtha eka vAyara kA samparka karAne para duniyA ke pratyeka deza meM vidyut jA sakatI hai| parantu yadi vAyara arthAt tAra meM kisI prakAra kI kamI ho athavA acchI taraha se na jor3A gayA ho to hamako prakAza kaise mila sakatA hai? usI prakAra prabhu ke sAtha sambandha sthApita karanA ho to namaskAra rUpI tAra se hI jor3a sakate haiN| kintu, isa tAra meM kisI bhI prakAra kI koI kamI nahIM honI caahie| koI mahilA pAnI bharane ke lie kueM para jAtI hai / ghar3e ko pAnI meM utAratI hai| prArambha meM ghar3A pAnI para tairatA hai / jaba mahilA usako do-cAra bAra jhukAtI hai to tatkAla hI vaha ghar3A pAnI se bhara jAtA hai| usI prakAra jo mAnava hRdaya ko sacce bhAvoM se jhukAtA hai, namana karatA hai usakA parama kalyANa ho jAtA hai| mastaka se namaskAra to bahuta loga karate haiM parantu yadi paramAtmA ke sAtha sambandha jor3anA hai to hRdaya se namana kro| paramAtmA kA jur3anA hRdaya ke sAtha hI hotA hai| isa yoni meM hI paramAtmA hamAre bahuta najadIka hai / dUsarI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jor3a aura tor3a 46 yoniyoM meM to inake darzana bhI durlabha ho jAte haiM / guruvANI - 1 hRdaya se praNAma .... kRSNa mahArAja sabhA meM baiThe haiN| ve apane donoM rAjakumAroM ko kahate haiM- bhagavAn neminAtha ko jo pahale namaskAra karegA usako maiM upahAra svarUpa ghor3A duuNgaa| donoM rAjakumAroM ke nAma the- zAmba aura pAlaka / donoM ko ghor3oM kI AvazyakatA thii| pAlaka vicAra karatA hai- maiM bhagavAn ko pahale namaskAra karake ghor3A prApta kara lU~, isalie vaha tatkAla hI uThakara daur3akara bhagavAn ke pAsa jAtA hai aura kevala bhagavAn ko baiThA huA dekhakara mastaka jhukAkara vApasa lauTa AtA hai| jabaki zAmba ne to svayaM ke niyamAnusAra uThakara Asana para baiThakara bhagavAn ko hRdaya se namaskAra kiyA / pAlaka vApasa Akara kRSNa mahArAja ko kahatA hai- pitAjI! maiM pahale vandana karake AyA hU~, ata: ghor3A mujhe diijie| kRSNa kahate haiM- pahale maiM bhagavAn se pUcha lUM ki pahale namaskAra kisane kiyA hai? kRSNa mahArAja bhagavAn se pUchate haiN| bhagavAn kahate hai- pahale zAmba ne vandana kiyA hai| pAlaka kahatA hai- zAmba to abhI taka Apake pAsa AyA hI nahIM to usane namaskAra kaise kiyA? bhagavAn uttara dete haiM- usane ghara baiThe hI hRdaya se mujhe namaskAra kiyA hai| isalie pahalA namaskAra usI kA hai / ataH paramAtmA ke sAtha hRdaya se sambandha jor3o, prabhu ke sAtha sambandha jur3a jAne se dhannA, zAlibhadra, rohiNeya jaise aneka mahAtmAgaNa tira gaye haiM / bhagavAn meM eka aisI vizeSatA hotI hai, draSTA hote haiM, ciMtaka nahIM hote; kyoMki ciMtana meM sArI vastuoM kA samAveza ho jAtA hai aura kabhI-kabhI jhUThI vastu kA bhI cintana hotA hai| jabaki A~kho dekhI satya hI hotI hai| bhagavAn aise hI draSTA the| zuzrUSA.. bhojana karate hue bhUkha kA mahattva hai| jisa manuSya ko teja bhUkha lagI hogI usako sukhI roTI bhI zakkara ke samAna mIThI lgegii| bhUkha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 jor3a aura tor3a nahIM hone para amRta jaisA bhojana bhI svAdarahita bana jAtA hai| hameM dharma kI jijJAsA rUpa bhUkha jagAnI caahie| Aja dharmaguruoM ke vANI rUpI amRta bhojana hamAre sAmane rakhA huA hai, parantu hameM dharma ko samajhane kI bhUkha nahIM hai isalie dharma sunate hue bhI vaha hameM rucikara nahIM lagatA hai| saMskRta meM 'dhR' nAma kI dhAtu AtI hai 'dhR' arthAt dhAraNa krnaa| dharma zabda 'dhR' ke Upara se banA hai| durgati meM par3ate hue jIvoM ko jo bIca meM hI dhAraNa kara letA hai vaha dharma hai| vAstava meM manuSya ke hRdaya meM isa prakAra kA vicAra AtA hai ki dharma ko maiM bahuta samaya se sunatA A rahA hU~, kintu usakA prabhAva mere Upara nahIM hotaa| maiM kaisA maMdabhAgI hU~, anyathA merA kalyANa ho jaataa| isake viparIta hama vicAra karate hai ki hamane dharma khUba sunA hai, aba sunane ko kucha zeSa nahIM rhaa| namaskAra meM bAdhaka.... cIna meM eka tattvajJAnI the| tattvajJAna kA ciMtana karane ke lie aneka manuSya unake pAsa Ate the| ahaMkAra meM DUbA huA eka vyakti DhITha banakara tattvajJAna sunane ke lie unake pAsa aayaa| usa cInI ne kahAmujhe tumhArA tattvajJAna sunanA/samajhanA hai, mujhe sunaao| uttara meM usa cInI tattvajJa ne yaha kahA- bhAI, pahale cAya pIkara Ao phira hama baittheNge| phalataH cAya kI keTalI AI, cInI bhAI ne keTalI meM se cAya kapa meM DAlanI cAlu kI, kapa bhara gayA, taztarI bhI bhara gaI, taba bhI usane cAya kI dhAra baMda nahIM kii| usa ahaMkArI cInI bhAI ne kahA- yaha kyA kara rahe ho? kapa aura taztarI to bhara gaI hai, cAya bAhara giratI jA rahI hai| tatkAlIna cInI tattvajJa ne kahA- maiM tumheM tattvajJAna sIkhA rahA huuN| kyoMki tumhAre dimAga meM ThUsa-ThUsa kara ahaMkAra bharA huA hai| maiM tumheM kucha bhI kahU~gA vaha cAya ke samAna vyartha hI hogaa| ataH pahale tuma ahaMkAra ko dUra karo aura usake bAda tattvajJAna ko prApta kro| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jor3a aura tor3a guruvANI-1 kaisA bhojana karate haiM .... vastupAla aura tejapAla vIradhavala rAjA ke mantrI the| mantrI hone ke kAraNa unakA sampUrNa dina matraMNA meM hI bIta jAtA thaa| tanika bhI avakAza nahIM milatA thaa| unake guru mahArAja vicAra karate haiM ki vastupAla aura tejapAla DUba jAeMge, kyoMki dharma kriyA karane kA unheM avasara nahIM milatA aura satsaMga bhI chUTa gayA hai| una donoM para atyanta kRpA hone se guru mahArAja vihAra kara dholakA aae| vaise to guru mahArAja Ate the taba guru mahArAja ke pAsa jAte hI the| bhakti karate the aura unake sAnnidhya meM apanA samaya bhI bitAte the| isa bAra vastupAla upAzraya meM Aye nahIM isaliye guru mahArAja unake ghara jAte haiN| ghara meM vastupAla nahIM milate haiM kevala rasoIyA hI thaa| usane guru mahArAja kA sammAna kiyaa| guru mahArAja ne kahA- he bhojana banAne vAle ! Aja tuma bhojana mata banAnA / ghara meM jo kucha rUkhA-sUkhA ho vaha bhojana karane ke lie mantrI ko denaa| rasoIye ne bhojana nahIM bnaayaa| vastupAla ghara Aye, bhojana karane baitthe| usa samaya rasoIyA thAlI meM khAkharA Adi parosane lgaa| yaha dekhakara vastupAla gusse meM A gaye aura pUchA- yaha kyA hai? rasoIye ne guru mahArAja kA jo Adeza thA vaha kaha sunaayaa| vastupAla ekadama cauka gye| turanta hI usI ghar3I upAzraya kI ora daur3e, guru mahArAja ke pairoM meM par3e aura kahA- Apa kaba padhAre, mujhe to sUcanA bhI nahIM milI? guru mahArAja kahate haiM- bhAI, aba tuma bar3e AdamI ho gaye ho, ThIka kaha rahA hU~ na? maiM tumhAre rasoIye ko bAsI khAnA parosane ke lie kahakara AyA thaa| usake pIche kAraNa thA use suno ! tumheM tAjA bhojana karanA hai yA bAsI hI khAnA hai? kyoMki yaha tU jo kucha bhoga rahA hai yaha tere bApa-dAdA kA puNya hai| puNya samApta hone para kyA hogA? maiM tujhe kevala yahI sandeza dene AyA hU~ / vastupAla ne Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 guruvANI-1 jor3a aura tor3a usI kSaNa yaha niyama kiyA ki gurumahArAja ke darzana aura unakA upadeza sunane ke bAda hI rAjasabhA meM jAnA / vastupAla ne kyA nahIM jAnA yA samajhA? phira bhI ve pratidina guru kI vANI sunane ke lie jAte the| hama pratidina kyA davAI nahIM lete haiM? jaba taka vaha davA guNakArI nahIM bana jAtI hai taba taka use lete rahate haiM / usI prakAra yaha dharmavANI jaba taka hamako dharmI na banA de taba taka eka prakAra kI bAteM hone para bhI hameM guruvANI kA zravaNa karanA hI caahie| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zravaNa parivartana karatA hai . zrAvaNa vadi 13 jAnA jarUra hai .... jIvAtmA ko yaha vicAra karanA hai ki yaha saMsAra eka vizAla samudra hai| isa samudra meM ananta jIva utpanna hote haiM aura mRtyu ko prApta karate haiN| pAnI kI eka bUMda meM bhI asaMkhyAta jIva janma lete haiM aura marate haiN| devoM ko bhI durlabha aisA yaha manuSya janma prApta karake bhI hama isakI durlabhatA ko samajha nahIM pAye haiM / hamaneM jahA~ janma liyA hai vahA~ mRtyu bhI anivArya hai| yaha kalevara (zarIra) apane svAmitva kA nahIM hai, kirAye kA hai| mAlika jaba bhI Adeza degA hameM ise chor3akara jAnA hI pdd'egaa| phira kyoM na dIvAlI ho yA paryuSaNa parva ho| usakA Adeza hone ke bAda eka saikaNDa athavA kSaNa mAtra bhI usameM raha nahIM skte| khAlI karane meN| chor3a dene meM hI bhalAI hai| isa ciMtana kI bhUmikA se zravaNa kareM tabhI vaha hRdaya meM utaratA hai| isIlie zAstrakAroM ne tIna bhUmikA batalAI hai 1. zravaNa, 2. manana-cintana, 3. nididhyAsana (tanmayatA) zravaNa karane ke pazcAt usakA manana-cintana karo aura phira usameM tanmaya bno| kevala zravaNa pAnI hotA hai .... ___isa samaya hamArA sArA samAja zravaNapremI hai| cintana kA nAmonizAna bhI nahIM hai| cAhe jaisI bahumUlya se bahumUlya sAr3I ho kintu vaha hai to vastra/cIthar3A hI hai na? yaha samasta AbhUSaNa pRthvIkAya ke kalevara haiM yA anya koI? hama jina padArthoM para cipake hue haiM, una padArthoM se jaba hamArA AkarSaNa kama ho jAegA taba usakA mUlya bhI kama ho jaaegaa| yaha sArA saMsAra mUlyahIna padArthoM se bharA huA hai| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 zravaNa parivartana karatA hai cintana .... iMglaiNDa meM elijAbetha nAma kI rAnI huii| vaha vastroM kI bahuta zaukIna thii| bAjAra meM kisI bhI kisma kA nayA vastra A jAe, to vaha usake ghara pahuMce binA nahIM rahatA thaa| usake pAsa lagabhaga 3 hajAra vastroM kI jor3iyAM thiiN| itanA hone para bhI vaha atRpta va asaMtuSTa rahatI thii| sociye, ekeka veza ko bArI-bArI se pahanane kA avasara kaba AegA? aura jaba avasara AegA vaha vastu purAnI bana gaI hogI athavA usakI phaizana samApta ho gaI hogii| basa, yaha sArA vezoM kA saMgraha nirarthaka aura ahaMkAra ke poSaNa ke lie hI hai| Aja manuSya ko sunane kA itanA adhika raMga lagA hai ki koI prasiddha vaktA AtA hai to use sunane ke lie do-tIna hajAra kI medinI ekatrita ho jAtI hai, kintu usa zravaNa para koI cintana nahIM karatA hai| cintana rahita jJAna kevala pAnI hotA hai| pAnI kI zakti kahA~ taka? pAnI pIte haiM to kucha samaya ke lie pyAsa bujha jAtI hai kintu punaH pyAsa lagatI hai, usI prakAra jaba taka zravaNa karate haiM tabhI taka vaha zravaNa rahatA hai| vyAkhyAna kakSa ke bAhara jAte hI vyAkhyAna kA prabhAva samApta ho jAtA hai, kintu zravaNa ke bAda manana honA caahie| cintana dUdha hai .... manana aura cintanajJAna dUdha jaisA hai| kevala dUdha pIne vAlA vyakti mahInoM ke mahIne bItA sakatA hai, ataH dUdha jaisA jJAna prApta karanA siikho| dUdha jaisA jJAna prApta hone para jIvana meM tRpti kA anubhava hogaa| yadi cintanajJAna ho to jo Ananda arthopArjana meM hotA hai usase kaI guNA adhika Ananda dAna dene meM hogaa| nididhyAsana (tanmayatA) amRta hai .... dharma prApta karane ke bAda usameM tanmaya bana jaanaa| tanmayatA se jo jJAna prApta hotA hai vaha amRta samAna hotA hai| amRta kA svAda kucha kSaNa AsvAdana ke lie bhI kiyA ho to vaha svAda varSoM taka smaraNa meM rahatA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zravaNa parivartana karatA hai guruvANI-1 hai aura usase samasta vikAra naSTa ho jAte haiM tathA parama tRpti milatI hai| ukta tInoM stara arthAt bhUmikA hameM prApta ho jAe to vAstava meM yaha jIva saralatA se isa bhayaMkara saMsAra samudra ko pAra kara sakatA hai| ataH pahale prabhuvANI kA zravaNa karo, phira usakA cintana karo aura usake bAda usameM tanmaya bana jaao| AvI rUr3I bhagati meM pahelAM na jANI pelAM na jANI re meM to pahelAM na jANI saMsAranI mAyAmAM meM to valovyaM pANI arthAt aisI rucikara bhakti maine pahale nahIM jAnI thI, pahale na jAnI thI, maine pahale nahIM jAnI thii| saMsAra kI mAyA meM lipta hokara Aja taka pAnI kA bilaunA kiyA hai| bhavajalahammi asAre dullahaM mANussaM bhvN| arthAt isa asAra bhava samudra meM manuSya bhava durlabha hai| duniyA~ meM do araba kI AbAdI hogI, usa AbAdI meM Atmatattva aura paramAtma tattva kA vicAra karane vAle kitane manuSya hoMge? Aja hamane vicAra ko hI tAlA lagA diyA hai| pAgaloM ke bIca samajhadAra .... __eka pAgaloM kA aspatAla thaa| usameM jisakA dimAga phira gayA ho vaise hI vyaktiyoM ko praveza diyA jAtA thaa| kucha samaya taka usameM rakhate the| samaya pUrNa hone se pahale koI pAgala vyakti samajhadArI kI bAta bhI karatA to vahA~ se use chor3ate nahIM the| eka pAgala manuSya eka dina pAgalapana kI avasthA meM phinAIla kI pUrI botala pI gyaa| jisa kAraNa usake peTa meM rahe hue viSaile jantu bhI adhomArga se nikala gye| vaha svastha ho gyaa| usane caukIdAra se kahA- bhAI, aba to mujhe chuTTI do, mai svastha aura samajhadAra ho gayA huuN| caukIdAra ne kahA- are, kyoM aisI mUrkhatA bharI bAteM kara rahA hai| pAgala, pAgala hI rahatA hai| jaba taka terI avadhi pUrNa Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 zravaNa parivartana karatA hai na ho jAe maiM tujhe mukta nahIM kara sktaa| vicAra karie, svastha hone para cha: mahIne taka vaha pAgaloM ke bIca meM kaise raha sakatA hai? usI prakAra jaba manuSya ko saMsAra kI asAratA samajha meM A jAe to use pAgaloM ke samudAya meM rahanA kaise acchA laga sakatA hai? kabhI yaha bhI vicAra kiyA hai ki maiM kitanA bhAgyazAlI hU~ ! manuSya jaba janma letA hai usa samaya usake sAtha asaMkhyAta jIva janma lene yogya hote haiM, una asaMkhyAta jIvoM meM merA nambara lagA aura janma huaa| mAtA aura pitA kI kRpA se kuzalakSema pUrvaka hama bar3e hue, hameM jinazAsana milA, uttama saMskAra mile aura uttama kula milaa| ahA! hama vAstava meM kitane bhAgyazAlI haiN| amUlya vANI.... upadeza sunane meM eka kaur3I bhI lagatI nahIM aura binA kharca kie hI muphta meM sunane ko milatA hai, isI kAraNa isakI kImata bhI ghaTa gaI hai| gA~va ke caure para bAteM kareMge aura gappe mAregeM kintu dharma sunane ke lie nahIM aaeNge| isI samaya sinemA yA kisI netA kA bhASaNa hotA to hama daur3akara jaate| vahA~ paise bhI kharca karate aura vAhavAhI bhI lete| jabaki Aja guruvANI muphta meM mila rahI hai| upAzraya meM baiThaka muphta meM mila rahI hai| dharma muphta meM mila rahA hai| sAdhu-sAdhvI bhI muphta meM mile haiN| saba kucha muphta meM milA huA hai| zAyada isI kAraNa guruvANI ko zravaNa karane kI icchA nahIM hotI hai? / bhagavAna meM eka aisI vizeSatA, aisA guNa hotA hai ki ve draSTA hote haiM, ciMtaka nahIM hote; kyoMki ciMtana meM sArI vastuoM kA samAveza ho jAtA hai aura kabhI-kabhI khoTI vastu kA bhI ciMtana ho jAtA hai jabaki A~khoM dekhI hI satya hotI hai| bhagavAna aise hI draSTA the| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kitanA mUlya zrAvaNa vadi 14 jIvana mUlyavAna hai .... manuSya janma ke dvArA vizva kI mUlyavAna se mUlyavAna vastu bhI prApta ho jAtI hai, isIlie mahApuruSoM ne manuSya janma kI durlabhatA kA pratipAdana kiyA hai| manuSya janma kA mahatva yaha nahIM hai ki khAne ko acchA milA aura pahanane ko acchA milA, apitu dharma rUpI ratna prApta karanA hI atyanta durlabha hai| aSTApada parvata ke Upara jaba gautama svAmI padhAre usa samaya bhagavAn ne gautama gaNadhara ko kahA thA- he gautama, mAnava ko manuSya janma milanA atyanta durlabha hai| yaha saMsAra durghaTanAoM se bharA huA hai, kaba kisake sAtha durghaTanA ghaTa jAe kaha nahIM skte| isIlie kisI bhI samaya kSaNa mAtra pramAda mata kara! isa bhAgadaur3a ke anta meM hAtha meM jo kucha AtA hai vaha ananta duHkha ko dene vAlA banatA hai| durlabha kI prApti .... akabara bAdazAha aura bIrabala donoM baiThe hue haiN| unake sAmane se eka bahuta bar3A julUsa nikalatA hai| julUsa meM sammilita vyakti jorajora se cillA-cillAkara yaha kahate haiM- he annadAtA, hama bhUkhe mara rahe haiN| kucha do, kucha do| unakI AvAjeM sunakara akabara bIrabala ko kahatA haiye kauna loga haiM jo cillA rahe haiN| mujhe inakA cillAnA acchA nahIM lagatA hai| kisalie bhUkhe marate haiM? yadi pUrA khAjA khAne ko nahIM milatA hai to khAje kA cUrA hI khA leN| bIrabala kahatA hai- samrATa ina logoM ne duniyA meM khAje kA nAma bhI nahIM sunA hai| jahA~ sUkhI roTI kA Tukar3A bhI milanA kaThina hotA hai vahA~ khAje kI bAta kaisI? sukhI ko sukha kI kalpanA meM kisI bhI dina garIba ke prati vicAra nahIM aataa| hameM yaha manuSya bhava Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kitanA mUlya 55 guruvANI - 1 milA hai, isalie jIva kI yAtanA aura pIr3A kA hameM dhyAna hI nahIM AtA / jisa prakAra akabara ko khAjA sAmAnya padArtha lagatA hai usI prakAra hameM yaha uttama kula, Aryadeza aura jaina dharma Adi sAmAnya pratIta hotA hai / una garIboM ke samUha ko khAne ke lie khAjA milanA kitanA durlabha hai? usI prakAra hamArI A~kheM baMda ho jAne para lAkha prayatna karane para bhI yaha manuSya janma hameM punaH milane vAlA nahIM hai / zravaNa ruci .... eka vyakti ne kahA- jagat meM do prakAra ke manuSya haiN| kitane hI manuSya aise haiM jo corI karate haiM aura jela meM jAte haiM, tathA kitane hI manuSya aise haiM jo jela meM jAte haiM aura corI karate haiM / yaha rAjakIya saMsthAoM meM calatA hai| jela meM gaye hue netAgaNa kahate haiM - hama pahale jela meM gae the, ata: rAjya karane kA adhikAra hamArA hai aura rAjya para AsIna hote haiM, corI karane lagate haiN| aise hI saba logoM ke bhASaNa sunane kA hama logoM ko khUba mana hotA hai jo vinAza kI ora le jAtA hai| jabaki manuSya ko Aja dharma kI kalyANakArI dezanA sunane kA mana nahIM hotA / jabaki sunAne vAlA svayaM tumhAre sAmane AtA hai| tuma usako apane jIvana meM utAro yA nahIM utAro vaha to sunAtA hI hai / bhagavAn kI kitanI apAra karuNA hai, ki jisane caturvidha saMgha kI sthApanA kI / isa saMgha meM zAmila hone ke lie kisI prakAra kA zulka nahIM hai| bhUkha aura pyAsa ko sahana kara tathA paidala calakara sAdhu sAdhviyoM kA saMgha gAMva-gAMva ghUmatA hai aura paramAtmA kA saMdeza pahu~cAtA hai| parantu usa saMdeza ko grahaNa karane vAle bahuta kama loga haiM / devoM athavA indroM ko aisI prabhuvIra kI vANI sunanI ho to lAkhoM yojana kA antara kATakara AnA par3atA hai aura tabhI suna pAte haiN| jabaki yaha sAdhu-sAdhvI kA saMgha calakara svayaM tumhAre sAmane AyA hai| zravaNa kI ruci utpanna honA bhI ati durlabha hai| Aja isa bhArata deza se jaina dharma ke vidvAnoM ko amerikA bulAyA jAtA hai| unako nahIM milA hai isIlie Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 kitanA mUlya guruvANI-1 jAnane kI chaTapaTAhaTa hai| amerikA meM 1 hajAra DaoNlara dene para saMvatsarI pratikramaNa hotA hai| amerikA ke loga pratikramaNa vidhi samajhane ke lie bhArata meM Ate haiN| vicAra karo jinako nahIM milA hai unake lie yaha kitane mahatva kA hai| sUcaka-svaja.... ___ DhAI hajAra varSa pahale kI bAta hai| eka vyakti ko svapna aayaa| svapna meM dekhatA hai ki janatA pAnI ke lie pyAsa se tar3aphar3A rahI hai| unake pIche kuMA daur3atA hai| kuMA AvAja de-dekara kahatA hai- pAnI pIo, pAnI piio| kintu loga to pIche dekhane kI apekSA Age kI ora cillAte hue, daur3ate hue cale jAte haiN| svapna pUrA hotA hai| vaha vyakti kisI mahAtmA ke pAsa jAkara usa svapna kA rahasya pUchatA hai| mahAtmA kahate haiM- bhAI! bhaviSya meM bhayaMkara duSkAla par3ane vAlA hai| sAdhu, sAdhvI aura santa mahAtmAgaNa AvAja de-dekara inake pIche ghUmeMge kintu ye loga Age hI daudd'eNge| guru bhagavAn svayaM kI vANI rUpI pAnI pilAne ke lie pIche daur3eMge kintu loga usa pAnI ko nahIM piieNge| mUlyavAna AbhUSaNa kauna-kauna pahana sakatA hai? jo seTha hogA vahI na! garIba manuSya kyA pahana sakatA hai? usI prakAra jisake pAsa sadguNa rUpI AbhUSaNa hoMge vahI dharma ko samajha skegaa| sadguNoM ke sAtha dharma dedIpyamAna ho utthegaa| pradarzana nahIM kintu darzana.... hamArA yaha jIvana paramAtmA kA darzana karane ke lie hai| Aja saba jagaha pradarzana ho rahA hai| aizvarya kA ho yA vastroM kA, AbhUSaNoM kA ho yA rUpa saundarya kA, basa kevala pradarzana mAtra prdrshn| vizva ke samasta jIva svArthoM se bhare hue haiN| jabaki paramAtmA hI eka aisA hai jo paramArtha se vyApta hai| sUradAsa aMdhe the| kucha loga kahate haiM ki ve janmAndha the, jabaki kucha loga kahate haiM ki isa jagat kI sUrata ko dekhakara mujhe kyA karanA hai? basa jagat kA ceharA nahIM dekhanA par3e isIlie ve A~khoM ke sAmane paTTI bAMdha lete the| kevala paramAtmA kA mukha hI dekhane lAyaka hai| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 kitanA mUlya devagaNa asaMkhyAtA kaise?.... devaloka meM asaMkhyAtA deva utpanna hote haiM jabaki manuSyaloka meM saMkhyAtA manuSya hii| devaloka meM itane deva kahA~ se utpanna hote haiM? samudra meM pratimA ke AkAra kI belar3iyA~ hotI haiN| maccha una belar3iyoM ko dekhate haiM aura unheM aisA lagatA hai ki isa prakAra kI AkRti hamane pahale kahIM dekhI hai| anta meM unako jAtismaraNa jJAna hotA hai aura ve vicAra karate haiM ki pUrva janma meM kukarma karake hama isa yoni meM bhaTaka rahe haiN| isa vaicArika AghAta ke kAraNa ve anazana karate haiM aura vahA~ se maraNa prApta karake ve devaloka meM devarUpa meM utpanna hote haiN| isa prakAra manuSya saMkhyAtA hI rahate haiM aura deva asaMkhyAtA utpanna hote haiN| mUrti meM sAkSAt darzana.... barmA ke uttara meM baiMgakAMga nAma kA zahara hai| vahA~ buddha kI pratimA hai| vaha pA~ca Tana sone kI banI huI hai|56 maNa kA eka Tana hotA hai| sacce dila se mUrti kI upAsanA ke dvArA bhI bahuta se loga tiraM jAte haiN| manuSya mUrti meM sAkSAt paramAtmA ke darzana kara sakatA hai| parantu jaba usakA AtmollAsa ucca koTi kA banatA hai, tabhI vaha paramAtmA kA darzana kara sakatA hai| jo vyakti zarIra, AyuSya, sambaMdhoM aura sampatti Adi kI anityatA kA sadaiva cintana karatA hai, unake cale jAne para bhI usako tanika bhI zoka-glAni nahIM hotii| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma kI yogyatA zrAvaNa vadi amAvasya saMsAra meM saba duHkhI haiM .... sabhI loga manuSya ke sukha meM bhAgIdAra banane ke lie Ate haiM, kya ye loga duHkha meM bhI bhAgIdAra banane ke lie Ate haiM? are ! duHkha Ane para sagA bhAI bhI dUra ho jAtA hai| saMsAra kA aisA svarUpa A~khoM se dekhate hue bhI manuSya isI meM Asakta rahatA hai, kyoMki vANI zravaNa karane ke pazcAra bhI vaha cintana nahIM karatA hai| jaba manuSya ko isa saMsAra se virakti haM jAegI tabhI saMsAra kI yaha ghaTamAlA pUrNa hogii| zrIhemacandrAcArya kaha haiM- tU dUsaroM kI avasthA dekhakara duHkhI hotA hai| ahA! becAre kita pIDita haiM? isa prakAra bolatA hai, parantu yaha vicAra nahIM AtA ki jisa prakAra kI inakI durdazA hai, vaisI merI bhI hone vAlI hai| guNI hI dharma ke yogya hai ..... jo manuSya guNoM se daridra hotA hai arthAt guNarahita hotA hai vaha dharma ke yogya nahIM hotaa| vaha sAmAnya dharma karatA bhI hai kintu viziSTa koTi kA dharma usake hastagata nahIM hotaa| guNoM ke sAtha hI dharma guMthA huA hai| Aja arthasampanna manuSya aisA mAnatA hai ki use dhana karane kI kyA AvazyakatA hai? jo garIba, anAtha, sAdhanarahita hote hai unhIM ke lie dharma hai| ThIka hai na / sAmAnyatayA arthasampanna manuSya ke jaba dharma zravaNa kI icchA nahIM hotI to devaloka meM sukha bhogate hue devo ko kahA~ se ho sakegI? yadi kadAcit koI pUrva kA ArAdhaka deva ho aura use zravaNa karane kI icchA ho to use kitanI dUrI ko lAMghakara AnA par3atA hai / isalie mahApuruSa kahate haiM ki, jo dharma sAmagrI manuSTa bhava meM prApta huI hai vaha sAmagrI kisI anya loka meM milane vAlI naha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 dharma kI yogyatA hai| pazu jIvana meM to dharma kI zakyatA hI nahIM hai| mAnava jIvana meM bhI do-cAra pratizata ko dharma zravaNa kI ruci hotI hai / 21 guNoM se sampanna vyakti hI dharma karane ke yogya hotA hai| 21 guNa.... 1. akSudra - zUdra na ho, arthAt bacakAnApana na ho| 2. rUpavAn - pA~coM indriyoM se paripUrNa ho| prakRti saumya - svabhAva se zAnta aura namrapriya ho| lokapriya - janatA meM priya ho| dharmI manuSya adhikAMzataH logoM meM priya hotA hai| akrUra - niSThara na ho, dayAlu ho| pApabhIru - pApa se bhaya khAne vAlA ho| azaTha - kapaTa rahita ho, dhUrta na ho| dAkSiNya - pratiSThAyukta ho, A~khoM kI zarma se bhI AdamI sudhara sakatA hai| lajjAlu - lajjAyukta ho| maiM yadi aisA-vaisA kAma karUMgA to mujhe loga kharAba kI dRSTi se dekheNge| zAstrakAroM ne lajjA ko guNoM kI mAtA kahA hai| zarma vAlA ho| 10. dayAlu - dayA dharma kI mAtA hai arthAt dayA sampanna ho| 11. madhyastha - pakSapAtI na ho, sAmya dRSTi vAlA ho| guNAnurAgI - guNoM kA anurAgI ho, saba loga dUsaroM ke doSa hI dekhate haiM, guNa grahaNa karane vAle virale hI hote hai| satkathA - satsaMga vAlA ho, acchI maNDalI ho aura jaba dekheM tabhI dharma kathA karane vAlA ho| 14. supakSa yukta - Asa-pAsa rahane vAle sabhI loga susaMskArI hoN| kyoMki jaisI saMgati hotI hai vaisA hI prabhAva par3atA hai| 15. vizeSajJa - viziSTa rUpa se dharma kA jAnakAra ho| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma kI yogyatA guruvANI-1 16. sudIrghadarzI - sarvadA vicAra kara kadama uThAne vAlA ho| 17. vRddhAnugata - vRddhoM kA anusaraNa karane vAlA ho, vRddhoM kI AjJA ko svIkAra karane vAlA ho| 18. vinIta - vinaya yukta ho| tasmAt sarveSAM guNAnAM bhAjanaM vinyH|' guNarUpI ratnoM ko dhAraNa karane yogya pAtra vinayI kahalAtA hai| 19. kRtajJa - dUsaroM ke kie hue upakAra ko smaraNa karane vAlA ho, upakArI para apakAra karane vAlA na ho| 20. parahitacintaka - svabhAva se dUsaroM kA hita karane vAlA ho| 21. labdhalakSya - lakSya bAMdhakara calane vAlA ho| jo manuSya kisI bhI bAta kA lakSya bAMdha letA hai vaha pUrNa kara hI letA hai| C.5 pa jisameM mahiMsAkIsAdhanA parAkASThAtaka pahu~cI housa vyakti ke sAmane jAte hI dUsare manuSyoM ke samasta vaira vikAra naSTa ho jAte haiN| vaira bhAvanA bhI dUra ho jAtI hai| agara samAgama mAtra se ina dUSaNoM se baca sakatI hai aura unavratoM meM tanika sI bhUla bhIbhavamamaNa ko bar3hA detI hai| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSudratA zrAvaNa sudi 1 pitta ke samAna . vAstava meM isa jIvana meM arjana karane yogya koI vastu ho to vaha dharma hI hai| dharmarUpI javAharAta prApta karanA mahAdurlabha hai| Aja jIvana meM jo chichorApana hai usake kAraNa manuSya apane meM rahe hue guNoM kA avamUlyAMkana karatA hai| jaba manuSya ke zarIra meM pitta kI bar3hotarI ho jAtI hai aura vaha pitta jaba taka vamana ke dvArA bAhara nahIM nikalatA hai taba taka usako caina arthAt zAMti nahIM milatI hai| jaba taka jIvana meM yaha chichorApana samAyA huA hai, vaha manuSya svakRta satkAryoM kA guNagAna nahIM karegA taba taka use zAnti nahIM milegI / prathama akSudra guNa-varNana . vicAroM meM bhI bacapanA, svabhAva se bhI lar3akapana, dharmakArya meM bhI chichorApana, jisameM ye avaguNa rahe hue ho vaha manuSya dharma ke lAyaka nahIM hotA / usake kathana evaM vyavahAra meM bhI chichorApana rahatA hai| sampUrNa vizva adhikAMzataH chichalA hI hai| jIvana meM gaMbhIratA lAo / samudra gaMbhIra hotA hai / vaha samasta nadiyoM kA pAnI apane meM samA letA hai| jabaki thor3e se pAnI se bhare hue ghar3e chichale hote haiM aura ve chalakate rahate haiM ve pAnI kA saMgraha nahIM kara sakate / vastutaH Aja adhikAzaMtaH loga chichale ho gaye haiM, isIlie koI bhI satkArya kareMge to unakI hArdika abhilASA rahegI ki maiM usa kArya kI dUsaroM se prazaMsA prApta kruuN| jabaki gaMbhIra prakRti kA manuSya kisI ko dAna detA hai athavA koI uttama kArya karatA hai to usakA dUsarA hAtha bhI nahIM jAna pAtA / eka putra ko usake pitA ne kahA- he vatsa, tuma dharma kArya meM icchAnusAra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSudratA guruvANI-1 kharca karo kintu apanA nAma mata lagavAnA / bhagavAn ke nAma ke atirikta kisI kA bhI nAma na to amara rahA hai aura na rhegaa| svAmivAtsalya kI prathA .... eka yuga meM manuSya aisA sattvazAlI thA, ki koI bhI kucha bhI lene ko prastuta nahIM hotA thA, kintu Aja dhairya aura audArya dRSTigata nahIM hotaa| manuSya kahatA hai- hameM kisa prakAra se dAna dharma karanA caahie| isIlie navakArasI, svAmivAtsalya Adi kI prathA prArambha huii| navakArasI vAMdane ke lie kaisA bhI karor3apati kyoM na ho vaha AtA hai aura usI pramANa meM dharma kArya meM dhana kA vyaya karatA hai| Aja to yaha sattva isa yuga meM se nikala gayA hai| sabase pahale zrAvaka kyA vicAra karatA hai, khAne kA athavA khilAne kA? bhoga kA athavA tyAga kA? zAlibhadra ne pUrvabhava meM daridrI avasthA meM kisI bhI dina khIra nahIM dekhI thii| phira bhI jaba usake hAtha meM khIra kA bhAjana AyA to usane kyA vicAra kiyA? jAnate ho na? guru mahArAja ko (arpaNa) vahorAkara bAda meM khIra khaauu| thAlI para baiThate hue tumhAre hRdaya meM kisI bhI dina isa prakAra kA vicAra AtA hai? kyoMki hamAre hRdaya meM guruoM ke prati vaisI sadbhAvanA nahIM hai| gaMbhIratA kA phala .... zAlibhadra ko usa khIradAna kA aisA vizeSa phala kyoM milA? kyoMki usane khIra arpaNa avazya kI, kintu usake vicAroM meM gaMbhIratA thI, isIlie usane apanI mAtA ko bhI nahIM kahA ki mA~ maiMne khIra guru mahArAja ko vahorA dI hai| isa gaMbhIratA-guNa ke kAraNa hI usako itanA bar3A phala prApta huaa| sampatti kA pradarzana .... eka seTha the| usane apane jIvana meM apAra sampatti kmaaii| talaghara ke kamaroM ko usane sone cAMdI se bhara diyaa| usake hRdaya meM aisI utsukatA jAgrata huI ki maiM isakA bheda kisako batAUM ki mere pAsa itanI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 akSudratA apAra sampatti hai? usane vicAra kiyA- rAjA ko yaha jAnakArI prApta ho jAe ki mere pAsa aisI akhUTa sampatti hai to bahuta acchA hogaa| aisA vicAra kara usane apane samasta kuTumba ko ikaTThA kiyA aura unake samakSa kahA- yadi hama rAjA ko bhojana ke lie AmaMtraNa deM to kaisA rahegA? choTI bahU ne asvIkAra kiyaa| usakA kathana thA ki sampatti kA pradarzana upayukta nahIM hai| phira bhI seTha ne usakI bAta nahIM mAnI aura rAjA ko bhojana ke lie AmaMtrita kiyaa| bhojanoparAnta apanI samagra sampatti kA pradarzana kiyaa| rAjA to sampatti se bhare hue eka-eka kamare ko dekhakara Azcarya cakita raha gyaa| are, itanA dhana kA bhaMDAra to mere pAsa bhI nahIM hai| rAjA apane mahala meM gayA kintu mana kI azAMti sulagatI hI rhii| rAjA ne mantrI ke samakSa sArI sthiti kA varNana kiyaa| isa jagat meM prakRti kA eka niyama hai- manuSya dUsare kI sampatti ko jaba taka nahIM dekhatA hai taba taka apane pAsa rahI huI sampatti meM hI santuSTa hotA hai kintu jaba usakI dRSTi ke sAmane dUsaroM kI sampatti AtI hai to usake jIvana meM IrSyA kI Aga bhabhaka uThatI hai| pAnI ke bhItara rahe hue jahAja ko vAyu apanI icchAnusAra ghasITakara le jAtI hai usI prakAra manuSya ko vaibhava rUpI vAyu apanI ora khIMcakara le jAtI hai| mantrI ne kahA- yaha dhana usase chIna leM, kintu acAnaka usake yahA~ chApA mAreMge to loka meM hama nindA ke pAtra bana jaaeNge| isIlie mantrI eka yukti sujhAtA huA rAjA ko kahatA hai- seTha ko apane yahA~ nimaMtrita kIjie aura usake Ane para usase eka prazna pUchie, yadi vaha uttara de de to bahuta acchA anyathA use yaha kahA jAe- bhAI, yaha sampatti to buddhibala se hI surakSita rahatI hai, buddhi ke binA sampatti saMbhAlI nahIM jA sktii| isIlie surakSA kI dRSTi se tumhArI sampatti rAjya ke koSAgAra meM bheja do| isa mantraNA ke anusAra seTha ko bulAyA jAtA hai aura usake sAmane eka prazna rakhA jAtA hai| seTha to isa bAta ko sunakara bhaucakkA sA raha jAtA hai| mantrI prazna Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 akSudratA pUchatA hai- hamezA kaunasA padArtha bar3hatA hai aura ghaTatA hai? guruvANI - 1 choTI bahU kA uttara .... seTha eka dina ki avadhi mAMgatA hai / ghara AtA hai / sattvahIna hokara palaMga para niDhAla sA gira jAtA hai / aba kyA karanA cAhie? ghara ke samasta sadasyoM se pUchatA hai / rAjA aura mantrI ke sAtha huI praznAvalI kA varNana karatA hai, kisI ke bhI dimAga meM isakA uttara nahIM AtA / usI samaya choTI bahU kahatI hai- sasura jI ! Apa tanika bhI nahIM ghabarAe / rAjasabhA meM nirbhaya hokara kaha deM ki Apake prazna kA uttara merI choTI bahU degii| dUsare dina seTha rAjasabhA meM jAte haiM aura choTI bahU kI bAta ko hI doharA dete haiN| usI samaya choTI bahU hAtha meM ghAsa kI pUlI aura dUdha kA kaTorA lekara upasthita hotI hai aura rAjA se kahatI hai- he rAjan ! uttara denA yaha to nagaNya sI bAta hai / pahale to Apa kaTore meM rahe hue dugdha kA pAna kIjie / rAjA kahatA hai- are yaha kyA? kyA rAjasabhA meM kabhI dUdha piyA jAtA hai? choTI bahU kahatI hai- he rAjan, abhI Apa choTe bAlaka hI haiM kyoMki bAlaka meM buddhi nahIM hotI hai, samajhane kI zakti bhI nahIM hotI hai, isIlie Apa dUdha pIte bacce hI ho| usI samaya baMdhI huI ghAsa kI pUlI mantrI ke samakSa rakhatI hai aura kahatI hai - yaha mantrI to buddhi kI dRSTi se pUrNata: baila haiM, isIlie usake khAne ke lie maiM yaha ghAsa kA pUlA lAI huuN| binA ghabarAhaTa ke choTI bahU isa prakAra bola jAtI hai / rAjA vicAra karatA hai- yaha kyA ho rahA hai? choTI bahU se pUchane para bahU uttara detI hai- he rAjan, ApameM kubuddhi yukta sujhAva dene vAlA yaha mantrI hai| mantrI meM buddhi nahIM hai, kyoMki prajA kI sampatti aura samRddhi dekhakara prasanna honA cAhie, har3apane kA vyavahAra nahIM honA caahie| aba Apa apane prazna kA uttara sunie / tRSNA prati kSaNa bar3hatI jAtI hai aura yaha kabhI bhI ghaTatI nahIM hai aura nirantara ghaTane vAlI vastu hai AyuSya! vaha sadA ghaTatI jAtI hai| jaise mA~ bApa samajhate haiM lar3akA itanA bar3A ho gayA, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSudratA guruvANI-1 itane varSoM kA ho gayA, kintu usakA AyuSya to ghaTatA gyaa| icchAeM AkAza ke samAna hotI haiM .... uttarAdhyana sUtra meM indra aura namirAjA kA saMvAda AtA hai| usameM indra mahArAja prazna karate haiM aura saMyama ke mArga para kadama bharane vAle namirAjA utanA hI sundara uttara dete haiN| indra mahArAja kahate haiM- Apa dhana bhaMDAra ko pUrNa rUpa se bharakara jaaie| namirAjA uttara dete haiM- he indra ! manuSya kI tRSNA nirantara bar3hatI jAtI hai vaha kabhI bhI tRpta nahIM hotii| subhUma cakravartI ho gye| isa pRthvI para adhika se adhika aneka buddhizAlI cakravartI ho gaye haiN| subhUma kI chaH khaNDa vijaya ke bAda bhI tRSNA bujhI nahIM / vaha anya chaH khaNDa bhI jItane kI taiyArI karatA hai| vimAna taiyAra karavAtA hai| 16 hajAra devatA usa vimAna ko uThAkara lavaNa samudra ke Upara se jA rahe haiM / vahA~ eka devatA ko yaha vicAra AtA hai ki itane saba devagaNa isa vimAna ko uThAkara le jA rahe haiM, to maiM yadi akelA hAtha nahIM lagAu~gA to kyA bAdhA utpanna hogI? aisA vicAra kara vaha apanA hAtha kheMca letA hai| usI samaya eka sAtha hI 16 hajAra devoM ko bhI isI prakAra kA vicAra AtA hai aura ve saba eka sAtha hAtha khIMca lete haiN| phala yaha hotA hai ki vaha vimAna nirAdhAra hokara samudra meM gira par3atA hai| tRSNA kI Aga meM cakravartI marakara sAtavIM naraka meM jAtA hai| bhagavAn ne zrAvakoM ke vrata meM batalAyA hai na? parigraha parimANa vrata arthAt sampatti kI mryaadaa| yadi yaha nahIM bana sakatA hai to tuma apanI icchA kA parimANa kro| icchA AkAza ke samAna ananta hotI hai| isa icchA ko maryAdA/sImA meM lAne ke lie hI bhagavAn ne icchA parimANa vrata batalAyA hai| Aja kA manuSya itanI lobha dazA meM jIvana jI rahA hai, usakI to bAta hI na kI jaae| lAbha aura lobha ke bIca meM kevala eka mAtrA kA antara hai| eka mAtrA adhika hone se lobha sarvadA Age rahatA hai aura jyoM-jyoM lAbha bar3hatA jAtA hai tyoM-tyoM lobha bar3hatA jAtA hai| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSudratA guruvANI-1 dUsarI tarapha choTI bahU kI bAteM sunakara pUrI rAjasabhA Azcarya cakita ho gii| rAjA ne usa choTI bahU se kahA - beTI! tUne to mujhe bahuta bar3e pApa se bacA liyaa| tU to merI guru hai| bAda meM mantrI ko apane pada se haTA diyaa| sUkSma buddhi se dharma .... ___manuSya meM se gAmbhIryatA kA guNa vidA ho jAne se usameM chichorApana A gayA hai aura usase vaha parezAna rahatA hai| eka manuSya ne abhigraha liyA bImAra kI sevA karane ke bAda hI maiM bhojana kruNgaa| eka samaya aisA AyA ki pUre gAMva meM koI bImAra hI nahIM rhaa| kSudra buddhi ke kAraNa vaha vicAra karatA hai ki Aja merA dina vyartha hI gyaa| kyoMki, Aja gAMva meM koI bImAra nahIM hai| aise tuccha vicAroM ke sthAna para use vicAra karanA cAhie thA ki Aja mere lie sone kA sUrya udita huA hai, kyoMki Aja gAMva meM koI bImAra nahIM hai| basa, isIlie zAstrakAra kahate haiM ki dharma kA sUkSma buddhi se parIkSaNa karanA caahie| AcArAMga sUtra meM AtA hai ki yadi ghar3A tirachA/Ter3hA ho to pAnI Dhula jAtA hai kintu ghar3A hara dRSTi se samAna ho to usameM pAnI sthira rUpa se TikA rahatA hai| isI prakAra dharma kI ArAdhanA karane vAlA manuSya aisI kSudra buddhi vAlA, hRdaya meM malinatA dhAraNa karane vAlA aura vicAroM se vakra ho to vaha jo bhI dharma karegA vaha nizcita rUpa se Dhula jaaegaa| gambhIra hRdaya aura sUkSma buddhi hI dharma ko sthira rakhatI hai| manuSya hRdaya ko sacce bhAva se namAtA hai to usakA parama kalyANa ho jAtA hai| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma - guNAtmaka hai zrAvaNa sudi 2 gagana maNDapa meM gAya kI prasUti bhagavAn kI hRdaya se saccI bhakti karane para, usake sAtha tAdAtmya / sambandha jor3ane se sacce dharma kI prApti hotI hai / uttama kula milatA hai / uttama saMskAra milate haiN| usake kAraNa manuSya ke hRdaya meM dharma karane kI pravRtti jAgrata hotI hai / parantu, vaha dharma ucca koTi kA hai athavA dharma kA AbhAsa mAtra hai? yaha prazna khar3A hotA hai / AnandaghanajI mahArAja kahate hai - maiM usI ko guru mAnatA hU~ jo mujhe isa bAta kA satya uttara pradAna karatA hai / gaganamaMDana meM gauA vIANI, dharatI dUdha jmaayaa| mAkhaNa to koI viralA pAyA, chAze jagata bharamAyA // arthAt AkAza meM gAya kI prasUti huI, jamIna para usa ke dUdha kA dahI jamAyA gayA, usa dahI meM se makkhana to kisI virale manuSya ne hI prApta kiyaa| aura sArA vizva to chAcha se hI bhramita hotA rahA / bhagavAn dezanA dete haiM, usa samaya ve samavazaraNa meM virAjamAna hote haiM / bhagavAn kI vANI ko AnandaghanajI mahArAja gaganamaMDana meM gauA vIyANI aisI upamA dete haiN| unakA vANI rUpa dUdha pRthvI para giratA hai kintu usameM se makkhana rUpI tattva ginIcunI AtmAeM hI prApta karatI haiN| zeSa sampUrNa vizva to chAcha ke samAna kriyAtmaka dharma meM hI bhramita hotA rahatA hai| varNa-vyavasthA. adhikAMzataH loga saMsAra ko madhura banAne ke lie dharma karate haiM / sampUrNa jagat duHkhabhIru hai| manuSya jaba pApabhIru banatA hai taba hI vaha dharma kA saccA svarUpa samajha pAtA hai, aisA kahA jaaegaa| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dharma - guNAtmaka hai guruvANI-1 duHkhabhIru nahIM pApabhIru .... ___pahale hamAre deza meM varNa-vyavasthA thii| jisake kAraNa samasta varga eka dUsare ke pUraka hokara rahate the| kSatriya, brAhmaNa, vaizya, aura kSudra isa prakAra cAra varga the| jisa varga ko jo kAma sauMpA gayA thA use vahI karatA thaa| kSatriyoM ko deza kI rakSA kA kAma saupA gayA thaa| brAhmaNoM ko zikSita karane kA kAma sauMpA gyaa| vaizya vANijya- vyApAra karatA thaa| anya sabhI sApha-saphAI ityAdi ke kArya kSudra logoM ke adhIna kie gaye the| isa prakAra kArya kA vibhAjana hone se dezavAsI bahuta hI sampanna aura sukha se jIvana vyatIta karate the| deza meM rAjyatantra bhI bahuta hI sundara DhaMga se cala rahA thaa| Aja vartamAna meM varNa-vyavasthA calI jAne ke kAraNa deza meM sarvatra arAjakatA bar3ha gaI hai| adhikAra kA upayoga.... strI dvArA kiyA huA pApa pati ko bhI lagatA hai| yadi pati use pApamArga se rokatA nahIM to vaha nizcita rUpa se use bhI lagatA hai| pati ko use rokane kA adhikAra hai| ziSya ayogya AcaraNa karatA hai aura guru use nahIM rokatA hai to vaha pApa guru ko bhI lagatA hai| usI prakAra prajA pApa karatI hai aura rAjA(rASTrapati) nahIM rokatA hai to vaha pApa rAjA ko bhI lagatA hai| usI prakAra rAjA garhita kArya karatA hai aura purohita use nahIM rokatA hai to pApa kA bhAgI purohita bhI banatA hai| kyoMki jisa adhikArI ko logoM ko rokane kA adhikAra hai, taba bhI vaha usa bAta ko anasUnI kara detA hai to pApa kA vaha bhAgIdAra banegA hI / anIti ko dhanyavAda nahIM ..... eka samaya kI bAta hai kisI gAMva meM bApa-beTe rahate the| eka dina dukAna se ghara jAte hue bApa ne putra ko kahA- dekho, beTA maiM ghara jA rahA hU~, tuma jaldI A jaanaa| pitA ghara gayA, ghara jAkara putra kI rAha dekhatA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 dharma - guNAtmaka hai rhaa| kintu putra ko Ane meM adhika samaya laga jAne ke kAraNa pitA ne bhojana kara liyaa| putra ghara aayaa| pitA ne pUchA- vatsa, Aja itanA samaya kyoM lgaa| putra Ananda meM jhUmatA huA bolA- pitAjI! jo purAnA mAla par3A huA thA! jisako koI nahIM letA thA, eka bhadrika svabhAva vAlA grAhaka A gayA usako maiMne sArA mAla beca diyaa| Aja to khuba munAphA huA hai| yaha sunakara pitA ko kyA javAba denA cAhie? Aja ke yuga kA pitA ho to vaha yahI kahegA- beTA! tUne bahuta acchA kiyaa| aba tU dukAna calAne lAyaka ho gyaa| yaha dharma nahI dharmAbhAsa hai| kisI ko Thagane para milA huA dhana kyA sthira raha sakegA? usa pitA ne kyA javAba diyA? jAnanA hai? usane kahA- putra! tU dukAna saMbhAlane lAyaka nahIM hai| tUne kisI ke sAtha vizvAsaghAta kiyA hai| vaha bholA vaNika ThagA nahIM gayA balki tU khuda ThagA gayA hai| anIti se prApta dhana kabhI nahIM TikatA hai| jisakA hRdaya dharmavAsita ho vahI uttara degaa| bAlaka koI bhI galata kAma kare taba pitA kA yaha karttavya hai ki use upAlambha denA hI cAhie aura use acche mArga para lAnA hI caahie| dharma ko samajho.... eka vyakti jo mumbaI meM nivAsa karatA thaa| usane kisI ko byAja para rupaye diye hoNge| usane byAja ke rupa meM cUsa-cUsa kara lenadAra ko kaMgAla banA diyaa| phira bhI lenA bAkI rhaa| vaha dete-dete thaka gyaa| usane jAkara eka mahArAja sAhaba se bAta kii| vaha byAja para dene vAlA bhAI pratidina sevA-pUjA karatA thA aura vyAkhyAna sunane ke lie AtA thaa| mahArAja sAhaba ne usa bhAI se kahA - bhAI, tUne jo rupaye byAja se die the usake pAsa se tUne bahuta kucha prApta kara liyA hai| usa vyakti kA jIvana jaharamaya bana gayA hai| aba to usa byAja se usako mukta kara / taba usa seTha ne kahA- mahArAja! isa vyavahAra meM par3ane kI Apako jarUrata Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dharma - guNAtmaka hai guruvANI-1 nahIM hai| Apa kaheM to maiM bhaMDAra meM 10,000/- rupaye DAla sakatA hU~ kintu mApha karane kI bAta maiM nahIM mAna sktaa| aise logoM ko kyA kahA jAe? yaha kaunasA dharma hai? bhagavAn ko 10,000/- rupaye kI jarUrata nahIM hai| jisako AvazyakatA hai usako dIjie n| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru-aparizrAvI zrAvaNa sudi 3 nauharI kI parakha . . . . jisa prakAra jauharI hIre ko sUkSmabuddhi se dekhatA hai, parIkSaNa karatA hai tabhI vaha jauharI saccA hIrA parIkSaka ginA jAtA hai, usI pakAra yahA~ saba anarthoM ke mUla ko dUra karane vAlA, dharma rUpI hIre kA saccA parIkSaNa karane vAlA bhI sUkSmabuddhi sampanna manuSya ginA jAtA hai| bhUla svIkAra = samAdhi . . . . samAdhi maraNa kaba milatA hai? manuSya ke zarIra ke kisI bhI aMza meM kahIM duHkha darda ho to vaha svasthatA kA anubhava nahIM karatA hai, jo svasthatA prApta karanI hai to use zalya/kAMTe ko dUra karanA hI caahie| usI prakAra maraNa ke samaya samAdhi cAhie to jIvana meM kie hue pApa rUpI zalyoM kI AlocanA karane se samAdhi prApta hotI hai| AlocanA lenA bahuta kaThina hai| bhUla karanA yaha manuSya kA svabhAva hai kintu bhUla karane ke bAda use svIkAra karanA hI uttamottama lakSaNa hai| manuSya kI sabase bar3I kamajorI yaha hai ki jo bhUla kI hai usako svIkAra karate hue bhaya khAtA hai| adhikAMzataH usameM ahaMkAra bhAva hI bAdhaka banatA hai| caNDakauzika .... ___caNDakauzika pUrvabhava meM mAsakSamaNa(eka mahIne kA upavAsa) ke pAraNe ke pazcAt bhI mAsakSamaNa karatA hai, parantu eka bAra bhikSA ke lie jAte samaya eka meMDhakI usake pairoM ke nIce daba jAtI hai| sAtha meM calatA huA choTA sAdhu guru mahArAja ko batalAtA hai- mahArAja! yaha meMDhakI Apake paira ke nIce Akara daba gaI hai| kintu apanI bhUla svIkArane ke Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 guru - aparizrAvI guruvANIsthAna para vaha krodha meM Akara bolatA hai- kyA vaha meMDhakI marI huI par3I thI yA mere pairoM se marI thI? sAndhyakAlIna pratikramaNa ke samaya choTA sAdhu punaH yAda dilAtA hai| gurujI Apake pairoM se meMDhakI mara gaI thI- isa pApa kA smaraNa karAtA hai| ziSya kI bAta sunakara krodhAveza meM ziSya ko mArane ke lie daur3atA hai, bIca meM khambhA A jAtA hai aura usakA sira usase TakarAtA hai| akasmAt hI mauta ho jAtI hai| krodha kI dazA meM marane ke kAraNa vaha caNDakauzika nAga banatA hai| bhUla svIkAra karanA kitanA kaThina hai? yaha isa udAharaNa se samajha meM A jaaegaa| AlocanA pradAna karane vAle guru ko zAstroM meM aparizrAvI kahA gayA hai| miTTI ke ghar3e meM rakhA huA pAnI risatA rahatA hai kintu tAMbe ke ghar3e meM rahA huA pAnI eka bindu bhI risakara bAhara nahIM AtA hai| usI prakAra doSoM ko sunane vAle AcArya mahArAja bhI tAMbe ke ghar3e ke samAna hone caahie| DaoNkTara zalya cikitsA kara vyAdhi ko bAhara nikAla detA hai, usI prakAra AlocanA mana meM rahe hue pApoM ko bAhara nikAla detI hai| pratikramaNa meM devasiaM AlouM? yaha pATha AtA hai| isa prakAra pUrva yuga meM ziSya dina ke bhItara hue svayaM ke doSoM ko guru mahArAja ke samakSa nivedana pUrvaka kahate the| AlocanA - sUkSmabuddhi se .... eka gAMva ke upAzraya meM kitane hI sAdhugaNa virAjamAna the| vahA~ kisI gItArtha guru mahArAja kA padArpaNa hotA hai| rAtri pratikramaNa ke samaya eka ke bAda eka sAdhugaNa guru mahArAja ke pAsa Akara AlocanA mAMgate haiN| guru mahArAja jJAnI/gItArtha nahIM the| isI kAraNa ve ziSyoM ko kahatevAha! ye ziSya kitane sarala haiM? jo svayaM ke samasta doSoM ko kaha dete haiN| isI prakAra ve sAdhugaNa pratidina vahI kI vahI bhUla karate aura guru mahArAja ke pAsa Akara AlocanA mAMgate / isa prakAra do-tIna dina prasaMga claa| gItArtha guru mahArAja yaha dRzya dekhate haiM aura sUkSmabuddhi se vicAra karate haiM- isa prakAra doSoM kA prAyazcitta to ho hI nahIM sktaa| yahI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 guruvANI-1 ___ guru - aparizrAvI paramparA calI to pUrNa samudAya samApta ho jaaegaa| ve gItArtha guru samasta sAdhuoM ko ikaTThA karate haiM aura unake samasta eka dRSTAMta rakhate haiN| eka nagara meM eka manuSya rahatA thaa| vaha agnideva kA bhakta thaa| agnideva ko prasanna karane ke lie vaha pratidina kucha na kucha jalAkara agnideva ko tarpaNa karatA thaa| kisI dina vaha ghAsa kA pUlA jalAtA thA to kisI dina jIrNa-zIrNa makAna Adi bhii| rAjA bhI usakI agnideva ke prati bhakti dekhakara usako protsAhita karatA thaa| anta meM eka dina aisA AyA ki usane eka jhoMpar3I meM Aga lgaaii| teja havA calI, Aga kAbU meM nahIM AI, Asa-pAsa kA sArA mahollA jalakara sApha ho gyaa| isa udAharaNa ko dekara gItArtha guru mahArAja kahate haiM- ziSyoM ko doSoM kA prAyazcita dene ke sthAna para Apa pratidina unake pApa ko protsAhita karate ho| Aja eka ziSya karegA, dUsare dina dUsarA ziSya bhI vahI pApa kregaa| pUrvokta udAharaNa ke anusAra sArA mahollA jalakara rAkha ho gayA thA usI prakAra tumhArA pUrNa samudAya samApta ho jaaegaa| isa prakAra sUkSmabuddhi vAle gItArtha guru mahArAja ne sAmAnya buddhidhAraka sAdhu mahArAja ko bodha diyaa| AtmA yaha paramAtmA hai| isa kAraNa hama kisI bhI prakAra kA doSajanita kArya karegeM, usI samaya bhItara se AvAja uThegI ki yaha tU galata kara rahA hai| hama hRdaya kI AvAja ko bAhara Ane bhI nahIM dete, bhItara hI bhItara dabA dete haiN| aisI prAmANikatA vyartha hai.... eka manuSya ne kahA- vyAkhyAna zravaNa karane ke lie Ane vAle sabhI manuSya bahuta hI prAmANika hote haiM / usI samaya kisI bhAI ne pUchA- bhAI! yaha kaise? pahalA manuSya kahatA hai- bhAI dekho, ghara meM ratnoM ke Dhera par3e hoM, bahumUlya AbhUSaNa idhara-udhara par3e hoM aisI sthiti meM ghara meM koI manuSya bhItara A jAe aura ina vastuoM para najara DAle binA vApasa lauTa jAe to use hama kyA kaheMge? prAmANika Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 guru - aparizrAvI guruvANI-1 hI kaheMge na? hA~, to suno, vyAkhyAna sunane vAle zrotA bhI vyAkhyAna meM amUlya javAharAta se bhI adhika mUlya vAle dharma rUpI javAharAta ko hAtha bhI lagAte haiM kyA? una vastuoM para najareM DAle binA hI ve dharmasthAna se vApasa cale jAte haiN| aise logoM ko prAmANika nahIM kaheMge to kyA kaheMge? Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla tattva zrAvaNa sudi 4 dayA .... sUkSmabuddhi se jaba dharma para vicAra karate haiM taba dhyAna meM AtA hai ki dharma vizva ko zAnti detA hai| kisI bhI jIva ko pIDA denA dharma nahIM hai| ahiMsA Adi ki upAsanA hI bhagavAn kI upAsanA hai| dayA dharmakA mUla hai, pApa mUla abhimAna, tulasI dayA na choDiye, jaba laga ghaTameM praann| dharma kA mUla dayA hai, dayA dharma kI mAtA hai, pApa kA mUla abhimAna hai| tulasIdAsajI isa prakAra kahate haiM ki jaba taka AtmA meM prANa hai taba taka dharma nahIM chor3e / dharma ke mUla tattva haiM- ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, nissprigrhtaa| ye pA~coM tattva mahatva ke haiN| sAdhu dharma ke ye pA~ca mahAvrata haiN| ahiMsA .... sampUrNa bhAratavarSa ke bhItara pataJjali racita yoga grantha prasiddha hai| isa grantha meM ina pA~ca tattvoM kI vyAkhyA bahuta sundara paddhati se kI gaI hai| jisakI ahiMsA kI sAdhanA parAkASThA taka pahu~cI ho usa vyakti ke sAmane jAte hI dUsare manuSyoM ke samasta vaira vikAra naSTa ho jAte haiN| vaira bhAvanA bhI dUra ho jAtI hai| agara samAgama mAtra se ina dUSaNoM se baca jAte hoM, to jIvana meM ahiMsA kA samAveza ho jAe to yaha jIvana kitanA pavitra bana jaae| bhagavAn mahAvIra kI ahiMsA kI sAdhanA parAkASThA para pahu~cI huI thii| isIlie unake samavasaraNa meM bAgha aura bakarI eka sAtha baiThate the| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 mUla tattva guruvANI-1 satya.... jisa manuSya kI satya kI sAdhanA parAkASThA para pahu~cI huI ho to usameM vacana siddhi prakaTa ho jAtI hai| are, vaha sAdhaka yadi gUMge manuSya ke sira para hAtha bhI rakha de to vaha bolane lagatA hai, aisI siddhi unameM prakaTa ho jAtI hai / isa viSaya meM yudhiSThira satyavAdI ke rUpa meM prakhyAta hai| naro vA kuJjaro vA .... eka samaya jaba kaurava aura pAMDavoM kA yuddha cala rahA thaa| sAmane droNAcArya bANoM kI varSA kara rahe the| usa samaya guru droNAcArya ko yuddha ke maidAna se kaise haTAyA jAe? isa prazna para kRSNa ne Akara yudhiSThira se kahA- Apa yadi tanika bhI jhUTha boleM to yaha kArya sahajatA se ho sakatA hai| tumheM yahI kahanA hai- azvatthAmA mara gyaa| azvatthAmA droNAcArya kA putra hai| putra-maraNa ke AghAta se ve apane samasta zastra nIce rakha deNge| bahuta samajhAne para yudhiSThira taiyAra hue| saMyoga aisA banA ki usa yuddha sthala para azvatthAmA nAma kA eka hAthI bhI thaa| vaha hAthI yuddha meM mArA gyaa| usa samaya saba loga jora-jora se cillAkara bole - azvatthAmA mArA gyaa| droNAcArya ke kAnoM meM bhI yaha AvAja pahu~cI, ve azvatthAmA zabda se apane putra kI kalpanA kara baitthe| yaha bAta satya hai yA nahIM! isakI pratIti karane ke lie calate hue yuddha meM droNAcArya yudhiSThira ke pAsa Ate haiM aura pUchate haiM- he yudhiSThira! kyA mere putra azvatthAmA kA maraNa ho gayA? droNAcArya ke zabda sunate hI yudhiSThira ke samakSa dharma saMkaTa paidA ho gayA, isIlie yudhiSThira ne kahA- naro vA kuJjaro vaa| arthAt azvatthAmA kI mRtyu huI hai vaha manuSya thA yA hAthI mai nahIM jaantaa| basa tanika asatya uccAraNa karate hI yudhiSThira kA ratha satya ke kAraNa jo jamIna se Upara calatA thA vaha ekadama nIce A gyaa| isakA kAraNa yaha hai ki yudhiSThira mana meM jAnate the ki azvatthAmA hAthI kI mauta huI hai| jIvana meM eka tanika sA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 guruvANI-1 mUla tattva asatya bolane para jo satya kI siddhi hotI hai vaha calI jAtI hai| ye sAre vrata bhagavAn ke hI eka svarUpa haiN| sacce satyavAdI ke pratApa se agni bhI staMbhita ho jAtI hai| vratoM kI zakti .... pA~ca mahAvratoM meM rahI huI zakti sAmAnya nahIM hotI hai / usa zakti kA sAmarthya aisA prabala hotA hai ki vaha samasta pRthvI ko kaMpita kara sakatI hai aura una vratoM meM tanika sI bhUla bhI bhavabhramaNa ko bar3hA detI hai| vasu rAjA.... kSIrakadambaka AcArya ke pAsa nArada, rAjakumAra vasu aura AcArya putra parvata ye tInoM hI vidyArthI zikSaNa prApta kara rahe the| eka dina adhyayana ke uparAMta rAtri ke samaya thakakara ve saba chata para so rahe the| usI samaya AcArya ke kAnoM meM cAraNa maharSi ke nimna zabda sunane meM Ate haiM- ina tInoM vidyArthiyoM meM se eka svargagAmI hai aura do narakagAmI haiM / sunate hI AcArya vicAra karate haiM ki ina tIna meM se do naraka meM kauna jAeMge aura eka svarga meM kauna jAegA? isakI pratIti karane ke lie prAtaHkAla AcArya kSIrakadambaka bhItara lAkha se bharA huA aura ATe se banA huA eka-eka murgA tInoM ko diyA aura kahA- jahA~ koI bhI na dekhatA ho vahA~ isakA vadha krnaa| tInoM vyakti apanA-apanA murgA lekara nirjana sthAna meM jAne ke lie nikalate haiM / vasu aura parvata kisI nirjana pradeza meM jAkara una murgo kA vadha kara dete haiN| nArada bhI janarahita jaMgala meM jAte hai| vahA~ ve vicAra karate haiM- yaha murgA svayaM dekhatA hai, maiM dekhatA hU~, bhagavAn dekhate haiM, vidyAdhara dekhate haiM, aisI sthiti meM maiM isakA vadha kaise kara sakatA huuN| dUsarI bAta, pUjya AcAryagaNa isa prakAra kA hiMsaka Adeza de hI nahIM skte| AcArya ke vAkyoM meM koI na koI gaMbhIra rahasya avazya hai, ataH vadha kie binA hI vApasa lauTa AtA hai| tInoM vyakti AcArya ke pAsa Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 mUla tattva guruvANI-1 Ate haiM / vasu aura parvata ke kie hue ayogya kArya para AcArya upAlambha bhI dete haiN| unake isa vyavahAra se AcArya jAna jAte haiM ki merA putra parvata aura rAjakumAra vasu narakagAmI haiN| svayaM ke putra ko narakagAmI jAnakara AcArya ko saMsAra se vairAgya ho jAtA hai aura svayaM saMsAra chor3a dete haiN| bahuta samaya ke pazcAt vasu rAjA banatA hai, nArada svasthAna para calA jAtA hai aura parvata adhyApaka ke rUpa meM kArya karatA hai| parvata ke pAsa vidyArthI par3hane ke lie Ate haiN| eka dina nArada bhI ghUmate-ghUmate vahA~ A jAte haiN| usa samaya parvata vidyArthiyoM ko par3hA rahA thaa| vaha ajA zabda kI vyAkhyA karate hue ajA kA artha bakarA karatA hai| prasaMga AtA hai ki yajJa meM aja kA homa karanA caahie| aja ke do artha hote haiM / gauNa/ sAmAnya artha hotA hai, nahIM ugane vAlA tIna varSa purAnA dhaany| aja kA dUsarA artha hotA hai bkraa| pUrva AcArya kSIrakadambaka ne aja kA artha tIna varSa purAnA dhAnya hI kiyA thaa| yahA~ parvata ne bakarA artha kiyaa| nArada aura parvata ke bIca vAda-vivAda huaa| parvata kahatA hai- gurujI ne bakarA hI artha kiyA thA, jabaki nArada kahatA hai- gurujI ne purAnA dhAnya hI artha kiyA thaa| ina donoM kA vAda-vivAda zarta ke rUpa meM pariNata ho gyaa| una donoM ne nirNaya kiyA ki sAkSI ke rUpa meM vasu rAjA rheNge| hama donoM unake pAsa jAe~ aura jo zarta meM hAra jAe vaha apanI jihvA ko kATa le| yaha zarta kI bAta parvata kI mAtA ne sunI, usane parvata ko ekAnta meM bulAkara kahA- he putra! tUne bahuta jaldabAjI kii| tere pitAjI ne aja arthAt purAnA dhAnya hI kiyA thaa| yaha bAta ghara kA kAma karate hue maiMne sunI thii| aba kyA hogA? putra - moha ke kAraNa parvata kI mAtA gupta rUpa se vasu rAjA ke pAsa jAtI hai aura unake samakSa donoM ke vAda-vivAda kI ghaTanA batalAtI hai| sAtha hI khoTI sAkSI dene ke lie gurumAtA ke rUpa meM dabAva bhI DAlatI hai| vasu rAjA kI eka samaya meM satyavAdI ke rUpa se prasiddhi thI aura usakA siMhAsana sphaTika zilA para nirmita huA thaa| darzakoM ko aisA hI lagatA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla tattva 79 -- guruvANI - 1 thA ki vaha jamIna se Upara hai| logoM meM yaha prasiddhi thI kI satya ke prabhAva se hI vasu rAjA kA siMhAsana pRthvI se Upara adhara rahatA hai| dUsare dina nArada aura parvata rAjasabhA meM Ate haiM aura donoM apane-apane pakSa prastuta karate haiN| sabhya rUpa meM rahe hue sadasya rAjA ko kahate haiM - he rAjan, Apa satyavAdI haiM isIlie jo satya ho khie| apane jIvana meM kabhI jhUTha nahIM bolane vAlA vasu rAjA jhUThI sAkSI detA hai - gurujI ne aja kA artha bakarA kiyA thA..... basa itane kathana mAtra se nikaTa meM rahe hue kuladevatA ne kupita hokara vasu rAjA ko sihAMsana se nIce girA diyA / rakta vamana karatA huA vasu rAjA tatkAla hI marakara naraka meM gyaa| kevala yahI nahIM, usakI rAjagaddI para baiThane vAle ATha-ATha vaMzaja the| ve pratyeka rAjA isI prakAra mauta ko pAkara narakagAmI hue / jagat meM tIna tattva mahAn haiN| devatattva gurutattva aura dhrmtttv| ye tInoM hI tattva yadi jIvana ke sAtha jur3a jAe~ to jIvana dhanya / saphala bana jaae| devatattva aura dharmatattva ko samajhAne vAle guru hote haiN| 'deve ruSTe gurustrAtA gurau kaSTe na kazcana' deva ruSTa ho gaye to guru bacA leMge parantu yadi guru ruSTa ho gaye to koI bhI bacA nahIM sktaa| gurutattva ke dvArA hI samasta guNoM kI prApti ho sakatI hai| tIrthaMkara paramAtmA kA yaha sampUrNa zAsana gurutattva para hI cala rahA hai| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampUrNa zarIra - dharma yogya hai yuvAvasthA dharma ke lie hai .. zrAvaNa sudi 7 dharma yogya banane kA dUsarA guNa hai- pA~coM indriyoM se paripUrNa honA / eka ora dharma karate haiM aura dUsarI tarapha kaTu zabdoM dvArA dUsaroM ke hRdaya ko vIMdha dete haiM / yaha kisa prakAra kA dharma hai? dharma karane vAlA vyakti to kaisA madhurabhASI aura saumya hotA hai| jisake aMgopAMga pUrNa hote haiM vaha manuSya dharma ke yogya hotA hai| lUlA, laMgar3A dharma to kara sakatA hai kintu sampUrNa aMgopAMga vAlA manuSya jo bhI dharma karatA hai usakA Ananda bhinna prakAra kA hI hotA hai / mahApuruSa kahate haiM ki jaba taka vRddhAvasthA nahIM AtI taba taka dharma kara lo| jisa prakAra vyApAra-vANijya karane ke lie yauvanavaya hI bahuta acchA hotA hai, kintu vyApAra to eka sAmAnya vastu hai| jabaki dharma jaisI mahAn vastu prApta karane ke lie yauvanavaya bahuta upayogI hai| Aja manuSya yaha mAnatA hai ki dharma to TheTha pichalI avasthA meM hI karanA caahie| isa kAla meM manuSya dhana ke pIche pAgala banA huA hai / vaha dharma ko pUrNata: bhUla jAtA hai / samasta karmoM meM adhika hissA vedanIya karma kA hI rahatA hai| kevalajJAnI hone para bhI usako sAre dina meM aisA pratIta nahIM hotA hai ki maiM kevalajJAnI huuN| jabaki manuSya vedanIya karma bhoga rahA ho to use kSaNa-kSaNa meM vaha vedanIya karma apanI yAda dilAtA rahatA hai| zarIra meM tanika sI bhI vedanA utpanna ho jAe aura mana usI ko sahana karane meM lagA rahe to batAie bhagavAn kI bhakti kaise ho sakatI hai? adhikAMzataH vRddhAvasthA meM hI vedanIya karma prabala hotA hai / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 sampUrNa zarIra - dharma yogya hai isIlie mahApuruSa kahate haiM- vRddhAvasthA meM tumhAre se dharma nahIM ho skegaa| jo manuSya kAna se baharA ho vaha dharma tattva kaise suna sakatA hai? A~khoM se dikhatA na ho to manuSya bhagavAn ke darzana aura pustaka-vAMcana kaise kara sakatA hai? bhoga svayaM hI eka prakAra kA roga hai| Apa roga miTAne kI davA karoge athavA roga bar3hAne kI? anAthI muni .... zreNika mahArAja ghUmane ke lie nikalate haiN| vaise to bhagavAn kI dezanA sunane ke lie bhI jAte the| bhagavAn kI sevA meM kama se kama eka karor3a devatA upasthita rahate the| bhagavAn kA aisA atizaya hotA hai ki kitane hI adhika devatA kyoM na ho ve usa samavazaraNa kI sImA meM samAviSTa ho jAte the| mArga meM eka yuvA puruSa sAdhu veza ko aMgIkAra kara dhyAnastha khar3A hai| acAnaka mahArAja zreNika kI dRSTi usa para gii| apane vAhana se utarakara, vahA~ jAkara zreNika mahArAja ne unako namaskAra kiyaa| yaha usa kAla kI viziSTatA kaheM yA kucha aura kaheM, kintu sAdhu mahArAja ko dekhate hI rAjAdhirAja bhI unako namana krte| sAdhu ko dekhakara vaha jhuka jAtA hai| zreNika mahArAja ne unase prazna kiyA- bhagavan ! Apane isa choTI sI avasthA meM yaha mArga kyoM svIkAra kiyA? saMsArasukha bhogane ke bAda nikalanA cAhie thaa| ApakA nAma kyA hai? sAdhu mahArAja uttara dete haiM- he rAjan, merA nAma anAthI muni hai| rAjA kahatA hai- Apa anAtha kahA~ haiM / sampUrNa deza kA rAjAdhirAja maiM Apake caraNoM meM baiThA huA hU~ taba Apa anAtha kaise hue? muni kahate haiM- he rAjan! mai akelA hI nahIM, Apa svayaM bhI anAtha haiM / yaha sunakara rAjA kahatA haihe mahArAja! Apake kathana ke rahasya ko maiM nahIM samajha pAyA, spaSTa khie| muni kahate haiM- he rAjan ! suno, mai eka deza kA rAjakumAra thaa| yuvAvasthA meM mere zarIra meM eka bhayaMkara vyAdhi utpanna ho gii| usa vyAdhi ko dUra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 sampUrNa zarIra - dharma yogya hai guruvANI-1 karane ke lie nagara ke samasta vaidya aura hakIma cikitsA meM laga gae kintu kisI kA bhI upacAra lAgU nahIM huaa| mAtA-pitA rone lge| merI taruNa patnI bhI rone lagI, kintu merI vedanA meM koI bhI bhAgIdAra nahIM bana skaa| vedanA meM maiM tar3aphatA rhaa| anta meM mere mana meM yaha vicAra jAgrata huA- yaha saMsAra asahAya hai| koI kisI ke duHkha meM sAthIdAra nahIM bana sktaa| jIva ne jisa prakAra ke karma bAMdhe hai use usI rUpa meM bhogane par3ate haiN| jo karja(RNa) letA hai vaha RNa use hI cukAnA par3atA hai| merA koI nAtha/svAmI nahIM hai| mujhe vicAra AyA ki jIvana meM saccA nAtha kauna hai? smaraNa meM aMtima, bhUlane meM pahalA .... jaba hamAre Upara duHkha kA pahAr3a TUTa par3atA hai taba hama bhagavAn ko yAda karate haiN| manuSya jIvana meM bhagavAn ko kaba yAda karate haiM? sabase pahale athavA sabake anta meM? jaba hama cAroM ora se AdhArahIna ho jAte haiM usa dazA meM bhagavAn ko yAda karate haiM aura jaba Adhi, vyAdhi, upAdhi dUra ho jAtI hai to hama sabase pahale kisako bhUlate haiM? bhagavAn ko| smaraNa karate haiM sabake anta meM aura bhUlate haiM sabase phle| isI kAraNa bhagavAn ke sAtha hamArA sambandha jur3a nahIM paataa| caNDakauzika jaba bhagavAn ko kATane ke lie AtA hai to sabase pahale bhagavAn ke samakSa dRSTi pheMkatA hai| kucha bhI prabhAva nahIM hotA hai to vaha sUrya ke sanmukha dekhakara dRSTi DAlatA hai, phira bhI kucha nahIM hotA hai| anta meM vaha kATatA hai kintu usI samaya camatkAra hotA hai / itane-itane mArane ke upAya karane para bhI usake Upara bhagavAn kI kaisI karuNA! bujjha-bujha cnnddkoshiyaa|he caNDakauzika ! samajha-samajha / prema se bhIge hue kaise udgAra nikalate haiM ki krodhI se krodhI aura jaharI se jaharI sarpa bhI staMbhita ho jAtA hai| vaha caNDakauzika anazana svIkAra karake svarga meM pahu~ca jAtA hai| aise bhayaMkara viSadhara ke sAmane jAkara bhI Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 sampUrNa zarIra - dharma yogya hai usako tAra diyaa| hama bhI jo sneha se usa prabhu ke sAtha sambandha bAMdhe to vaha isa sambandha ko kisI bhI dina tor3egA nhiiN| kadAcit hama use tor3a bhI deM to bhI.... anAthImuni kA saMkalpa .... ____ muni mahArAja kahate haiM- maraNAvasthA meM par3e hue maine mana meM saMkalpa kiyA ki jo yaha kAyA rogarahita ho jAe to maiM bhagavAn ko samarpita ho jaauuNgaa| marAThI meM eka kahAvata hai- satya saMkalpAcA dAtA bhagavAn aahe| saMkalpa satya hotA hai to bhagavAn use avazya pUrNa karate haiN| bhagavAn usakI sahAyatA ko aae| AtmA ke bhItara hI paramAtmA nivAsa karatA hai| bhagavAn koI bAhara se nahIM Ate haiM? vyAdhi zAnta ho gii| cha:-cha: mahIne se bhoga rahe merI usa bhayaMkara pIr3A ko naSTa hote hue dera nahIM lgii| svastha hone ke bAda maine ghara ke samasta sadasyoM se AjJA mAMgI ki mai jA rahA huuN| Aja hama sAmAnya sA eka niyama bhI akhaNDa rUpa se nahIM pAla skte| hama niyamoM meM, kisI na kisI prakAra mArga nikAla lete haiN| isI kAraNa hamAre sAtha bhagavAn bhI mArga nikAla lete haiN| bhagavAn ke sAtha hama sambandha bAMdhate hI nhiiN| muni mahArAja dRr3ha saMkalpI the| hamAre jaise nahIM ki svastha hue aura bhUla gye| mAtA-pitA, strI, aura prajAgaNa saba sAmane Ae, jAne ke lie koI bhI AjJA dene ko taiyAra nahIM thaa| mAtApitA snehI-svajanoM ke rokane para bhI vaha nikalakara bhagavAn ko samarpita ho gyaa| jaba taka aMgopAMga pUrNa ho, buddhi barAbara kAma detI ho tabhI dharma kara lo| zAstroM meM bhI dekhate haiM ki mahApuruSa choTI umra meM hI dIkSita ho jAte haiM, ve zAsana ke camakate hue sitAre bana jAte haiN| haribhadrasUri jI mahArAja, hemacandrAcArya, vijayahIrasUrijI mahArAja aura upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja aadi| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI - 1 84 zrAvaka kI vyAkhyA .... saMskRta meM zru nAma kI dhAtu hai usako Nak pratyaya lagAne se usakI vRddhi, zru + Nak - zrau + aka zrAvaka, zRNoti iti zrAvaka:, jo sarvadA jinavANI ko sunatA hai vaha zrAvaka kahalAtA hai / sarvadA niyamita rUpa se jinavANI kyoM sunanI cAhie ? manuSya ko jaba roga hotA hai vaha niyamita rUpa se davA kA sevana karatA hai / isI prakAra hama bhI rAga, dveSa, kAma, krodha Adi kitane hI rogoM se grasta haiM / ina samasta rogoM kA auSadha hai zAstra - zravaNa / auSadha kA nitya pAna karanA hotA hai, bIca meM yadi chor3a dete haiM to vaha auSadha phaladAyI nahIM hotI hai| noravela - jinavANI.... sA~pa aura nauliyA jaba Amane-sAmane hote haiM to Apasa meM khUba jhagar3ate hai| sA~pa usako kATatA hai aura nauliyA bhI usako kATatA hai| jaba sA~pa nauliyA ko kATatA hai taba vaha bhAgakara noravela nAma kI vanaspati ke pAsa jAkara usako sUMgha kara AtA hai| nauliyA samajhatA hai usa vanaspati ko sUMghane se jahara kA nAza hotA hai / isa prakAra jahara utArakara puna: lar3ane ke lie AtA hai / isa prakAra ve Apasa meM bArambAra lar3ate haiM aura Akhira meM sarpa ko vaha mAra DAlatA hai| hamAre zarIra meM bhI pratikSaNa indriyoM dvArA viSa car3hatA rahatA hai| kAna se suneM taba bhI aura AMkha se dekheM taba bhI viSa car3hatA hai| kisI kA sukha dekhakara hamAre mana meM bhI lAlasA utpanna hotI hai aura jaba taka usa prakAra kA sukha prApta nahIM kara lete taba taka hamAre jIvana meM zAnti nahIM A pAtI / dUsare kI vastuoM ko dekhakara usako prApta karane kI hamArI bhI abhilASA hotI hai / parantu, kisI dina sAdhu kA veza dekhakara kabhI aisA bhI vicAra AtA hai ki hama kaba sAdhu bneNge| sAdhu kA sukha to saMsAra ke sukha kI apekSA aneka guNA hai| isa sukha kI kisI dina icchA hotI hai? samasta sampUrNa zarIra - dharma yogya hai Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 guruvANI-1 sampUrNa zarIra - dharma yogya hai indriyoM ke dvArA car3hate hue jahara ko dUra karane kI eka mAtra zAstra hI vanaspati rUpa hai| pratidina zravaNa se moha kA viSa dhIre-dhIre kucha kama hotA jAtA hai| zAstravANI nahIM sunate haiM to jIvana meM adhika se adhika jahara phailatA jAtA hai| zrAvaka kI dUsarI vyAkhyA .... jisameM zraddhA, vinaya aura kriyA ye tInoM vastueM ekatrita hotI haiM taba vaha zrAvaka banatA hai| anAthImuni kI bAta sunakara zreNika mahArAja ko aisA pratIta huA ki vAstava meM maiM anAtha huuN| basa, sabakA eka nAtha hai mhaaviir| Savabheemaas Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rase jIte jItaM sarvam zrAvaNa sudi 8 pA~ca para saMyama . dharma karane vAle zrAvaka ke dUsare guNa kA varNana cala rahA hai| zrAvaka pA~coM indriyoM se paripUrNa honA cAhie, sAtha hI una para saMyama rakhane vAlA bhI honA caahie| jo indriyoM para saMyama nahIM rakhatA hai vaha manuSya kahIM kA kahI pheMka diyA jAtA hai| eka para cAra kA AdhAra ... 1 rasanendriya para cAroM indriyoM kA AdhAra hai / kucha dina paryanta bhojana nahIM kiyA jAe to eka bhI indriya kAma nahIM detI hai / manuSya AhAra kA tyAga karatA hai usase samasta viSaya zAnta ho jAte haiM / kintu, viSayoM kI ora kA rasa use nahIM chor3atA hai| koI manuSya upavAsa karatA hai arthAt usa dina to vaha AhAra chor3a detA hai kintu pAraNe meM tUphAna kA prArambha ho jAtA hai| eka vastu kama AtI hai athavA ThaMDI AtI hai taba dimAga bigar3a jAtA hai| yaha rasa kaba chUTegA ? jJAnI bhagavAn kahate haiM- yadi paramAtmA kA rasa hamAre jIvana meM jAgrata ho jAe to samasta rasa chUTa jAte haiN| isa rasanendriya se to yugapradhAna Arya maMgu jaise bhI apane mArga se bhaTaka gaye the| Arya maMgu... Arya maMgu nAma ke eka mahAn AcArya hue haiN| ve zAstroM ke jAnakAra aura yugapradhAna puruSa the| unake samaya meM mathurA jaina dharma kA kendrasthAna thA / isI kAraNa AcArya bhagavAn vahA~ bArambAra Ate rahate the / aise yugapradhAna puruSa vahA~ virAjamAna hone se cAroM ora se zraddhAlugaNa unake darzanArtha vahA~ Ate the aura bhakti se svAdiSTa se svAdiSTa vastu Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se jIte jItaM sarvaM 87 guruvANI - 1 AcAryazrI ke ziSyoM ko vahorAte the / ve AcArya svayaM mahAjJAnI the phisalana vAle sthAna para paga A jAe to manuSya phisalegA hii| isI prakAra indriyA~ phisalAne vAlI haiN| kucha samaya taka to AcArya mahArAja nirlepa rahe / rasanendriya ne apanA prabhAva jamAyA, phalata: AcArya mahArAja adhika samaya mathurA meM nivAsa karane lage / bhadrika bhaktagaNa zraddhA se bhinna-bhinna svAdiSTa pakvAnoM ke dvArA AcArya mahArAja kI bhakti karane lage / AcArya mahArAja kI vRddhAvasthA A gii| unako svAdiSTa bhojana rucikara lagane lgaa| arthAt AcArya mahArAja Asakti se bhojana karane lge| vahIM yamarAja kI ghaMTI bajI, AcArya zrI kA svargavAsa ho gayA / mathurA nagarI ke bAhara eka gaMdA nAlA hai| sAdhugaNa vahA~ pratidina sthaMDila / nipaTane ke lie jAte the / sAdhugaNa vahA~ jAte haiM taba unheM eka vikarAla AkRti dikhAI detI hai| yaha krama ATha-dasa dina taka claa| sAdhugaNa bhayabhIta ho gaye / sAdhumaNDalI ne vicAra kara nirNaya liyA ki Aja saba loga milakara eka sAtha jaaeNge| pUrI maNDalI usa sthAna para jAtI hai / vaha maNDalI dekhatI hai ki vaha vikarAla AkRti jisake mukha meM se jIbha bAhara nikala-nikalakara caTakArA mAra rahI hai / sAdhugaNa himmata karake usase pUchate haiM- tuma kauna ho aura hama sabako kyoM DarA rahe ho? uttara meM vikarAla AkRti bolI- maiM tumhArA guru Arya maMgu hU~ / tuma logoM ko bhayabhIta karane ke lie maiM yahA~ nahIM AtA, kintu upadeza dene ke lie AtA huuN| rasanendriya kI lAlasA chor3a do| isI lAlasA se isa nAlI para maiM vyaMtara deva ke rUpa meM utpanna huA hU~ / bhaviSya meM tumhArI bhI yaha dazA na ho isIlie tuma sabako cetAvanI dene ke lie maiM yahA~ AyA hU~ / tuma saba loga yahA~ se zIghra hI vihAra kara do aura bhaviSya meM bhI jihvA ke svAda meM Asakti mata rakhanA / Arya maMgu jaise jJAnI yugapradhAnoM kI bhI aisI dayanIya dazA ho jAtI hai to hamArI dazA kaisI hogI? Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI - 1 88 jihvA ke do kAma kudarata ne jihvA ko do kAma sauMpe hai / 1. khAne kA aura 2. bolane kA / jisa manuSya kA jihvA para adhikAra nahIM hotA usake jIvana meM sadAcAra, tapa aura tyAga dekhane meM nahIM AtA / ye samasta jhagar3e kisa kAraNa se hote haiM? eka mAtra jihvA se hI na? are ! haDDI rahita yaha jIbha aneka manuSya kI haDDiyoM kA cUrA banAne meM dera nahIM lagAtI / eka samaya dA~ta aura jIbha ke bIca meM saMvAda huaa| dA~ta ne jIbha ko kahA- jIbha ! tU cupacApa baiTha jA, kyoMki tU battIsa rAkSasoM ke bIca meM rahI huI hai| jo hamArI battIsI ke bIca meM A gaI to terA kacUmara nikala jaaegaa| yaha sunakara jIbha ne kahA- are rAkSasoM ! tuma bhI sIdhe calo, anyathA tuma sabhI ko eka jhaTake meM samApta kara duuNgii| bolane para saMyama na ho to battIsI bhI gira jAtI hai / yahI jIbha logoM kA kalyANa bhI kara sakatI hai| rase jIte jItaM sarvaM indriyoM meM rasanendriya ko jItanA bahuta kaThina hai| guptiyoM meM manogupti ko jItanA duSkara hai aura vratoM meM brahmacarya vrata kA pAlana duSkara hai| dharma ke mUla tattva - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aparigraha haiM / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlana se prApti zrAvaNa sudi 9 ghAsa hI dUdha bana jAtA hai .... dharma ko jIvana meM isa prakAra gUMthanA/ekameka karanA cAhie ki hamAre jIvana se kisI ko dharma kI prApti ho tabhI hameM dharma milanA sulabha bana sakatA hai| kintu, hamAre vyavahAra ke dvArA kisI dUsare ko adharma kI prApti ho to hamAre lie bhI dharma kA milanA durlabha ho jAtA hai| vyAkhyAna pUrNa rUpa se kaba pacatA hai? jo usakA bArambAra parAvartana arthAt cintanamanana hotA hai tabhI usakA vAstavika rahasya samajha meM AtA hai| gAya bhI pahale jaldI se khAtI hai aura phira ArAma ke kSaNoM meM jugAlI karatI hai tabhI usase hameM dUdha kI prApti hotI hai| jAnate ho bhagavAn vajrasvAmI kaise bane? eka hI vAkya kA unhone pA~ca sau bAra parizIlana kiyA thA aura usI kAraNa se unhe padAnusAriNI labdhi milI thii| gautamasvAmI aSTApada parvata para .... eka samaya bhagavAn ne dezanA meM kahA- jo vyakti svayaM kI Atmalabdhi se aSTApada parvata para jAtA hai vaha usI bhava meM mokSa jAtA hai| gautamasvAmI ko aisA pratIta huA kI bhagavAn mujhe hI kahate haiM ki he gautama! tU tadbhava mokSagAmI hai| kyoM na, apanI Atmalabdhi se aSTApada parvata para jAkara isa bAta kA nirNaya hI kara luuN| aisA nirNaya kara gautamasvAmI Atmalabdhi se sUrya kI kiraNoM kA Azraya lekara aSTApada parvata para pahu~ce aura vahA~ jagaciMtAmaNi stotra kI racanA kii| darzana karane ke uparAnta ve eka vRkSa ke nIce baiThe the| unake darzanoM ke lie devagaNa vahA~ Ate haiM, una devoM meM kuberabhaMDArI deva bhI thaa| gautama svAmI dezanA dete haiM / devaguru kA svarUpa samajhAte haiM / guru kA svarUpa samajhAte hue Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlana se prApti guruvANI - 1 90 kahate haiM- guru niSparigrahI hotA hai, tapasvI hotA hai, rUkhA-sUkhA bhojana karatA hai aadi| yaha varNana sunakara aura gautamasvAmI kI hRSTa-puSTa kAyA dekhakara kubera deva ko haMsI AtI hai / gautamasvAmI sarvadA chaTTa ke pAraNe chakI tapasyA karate the kintu bhagavAn ke AzIrvAda se, jJAna se, samatA se aura prasannatA se unakA zarIra hRSTa-puSTa thA / kevala khurAka grahaNa karane se unakA zarIra sthUla nahIM thA / prasannatA hI AtmA aura deha kI saccI khurAka hai| gautama svAmI yaha samajha jAte haiM ki mere zarIra ko dekhakara hI mere vacanoM para deva haMsa rahA hai| usake saMzaya ko dUra karane ke lie kaMDarIka-puMDarIka kA kathAnaka sunAte haiN| kaMDarIka-puMDarIka .. kaMDarIka aura puMDarIka rAjaputra the| donoM sage bhAI the| kisI sthavIra mahAtmA kA upadeza sunakara una donoM ko vairAgya utpanna huaa| donoM bhAIyoM ke bIca meM cAritra - grahaNa ko lekara ghara para vAda-vivAda huaa| vaha kaisA samaya hogA? jahA~ saMsAra chor3ane ke lie do bhAI Apasa meM mIThA jhagar3A karate the / Aja to paise ke lie bhAI-bhAI ke viruddha adAlata meM jAte haiM aura rivAlavara se bhAI ko khatma bhI kara dete haiM / ina donoM bhAIyoM meM se choTe bhAI ne dIkSA grahaNa kI aura vaha kaMDarIka muni bnaa| anukrama se guru ke sAtha vihAra karate hue kaMDarIka muni ne bahuta hI ucca koTi kA saMyama pAlana kiyaa| unakI tapa sAdhanA bhI bar3I kaThora thI / 1 hajAra varSa paryanta tapa karate hue unakA zarIra sUkha kara kAMTA ho gayA thA / anta-prAnta bhojana se unake zarIra meM aneka vyAdhiyA~ bhI utpanna ho gaI thIM, kintu AtmA kA Ananda apUrva hotA hai| eka samaya vihAra karate hue kaMDarIka muni apane saMsArI bhAI puMDarIka rAjA kI nagarI puMDarIkiNI pdhaare| puMDarIka rAjA guruvaMdana ke lie upavana meM gaye / svayaM bhAI mahArAja ko atyanta kRzakAya dekhakara unhone gurudeva se vinaMtI kI - gurudeva, mere bandhu muni ko thor3e dina ke lie yahIM para rahane kI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 parizIlana se prApti ijAjata dIjie / mujhe unakI sevA kA lAbha milegaa| guru mahArAja ne rAjA kA Agraha dekhakara svIkRti pradAna kara dii| rAjamahaloM meM rahate hue rAjaparivAra kI sevA aura pratidina gariSTha AhAra-pAnI milane se kaMDarIka muni kA zarIra bhI puSTa banatA jAtA hai| idhara muni kA zarIra puSTa banatA hai aura udhara unake cAritrika jIvana meM zithilAcAra bhI bar3hatA jAtA hai| AtmA ke pariNAma kamajora hote jAte haiN| rAjA puMDarIka ko jaba yaha sUcanA milI to usake hRdaya ko AghAta lgaa| svastha hone para bhI muni vihAra karane kA nAma nahIM lete the| rAjA puMDarIka ne vihAra karane ke lie yukti pUrvaka preraNA dii| aura, koI rAstA na dekhakara anicchA pUrvaka kaMDarIka muni ne vahA~ se vihAra kiyaa| sukhazIla jIvana ke abhyasta ho jAne ke kAraNa cAritrika kaThina jIvana se kaMDarIka kA dila Uba gyaa| phalataH kucha samaya bAda guru se alaga hokara usa nagarI meM Ate haiN| nagara ke bAhara udyAna meM sAdhu veza ke upakaraNoM kI gAMTha bA~dhakara jhAr3a para laTakA dI aura svayaM nirAza hokara usake nIce baiTha gye| rAjA kI dAsI ne isa ghaTanA ko dekhA aura vaha pahacAna gaI ki yaha kaMDarIka muni hI haiN| usa dAsI ne rAjA ko samAcAra diye| isIlie svayaM rAjA puMDarIka vahA~ Ate haiN| dUra se dekhakara rAjA samajha gayA ki kucha gar3abar3a hai| rAjA ne aneka prakAra se kaMDarIka ko samajhAyA kintu vaha sukhazIliyA nahIM maanaa| anta meM kaMDarIka ko rAjagaddI para biThAkara svayaM puMDarIka ne cAritra grahaNa kara liyaa| kaMDarIka cAritra ko chor3akara rAjamahaloM meM rahane ke lie Ae the isa kAraNa parivAra ke loga unheM tiraskAra kI dRSTi se dekhate the| phalataH koI bhI usakI AjJA ko svIkAra nahIM karatA thaa| kaMDarIka ne pahale hI dina khUba rasa pUrvaka svAda le lekara DhUMsa-ThUsa kara khAnA khAyA, kintu kamajora zarIra hone ke kAraNa vaha use pacA nahIM skaa| rAta meM hI usake peTa meM bhayaMkara udarazUla huaa| eka ora peTa kI bhayaMkara vedanA aura dUsarI tarapha rAjakIya AdamiyoM kA anAdara, ina donoM Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlana se prApti guruvANI - 1 92 yAtanAoM ko bhogatA huA kaMDarIka atyanta tIvra azubha vicAra karatA hai / maiM isa vedanA se mukta ho jAUM to prAtaH kAla hI ina rAjakIya AdamiyoM ko mAra-mArakara ThIka kara duuNgaa| aise kleza yukta pariNAmoM se grasta hokara kaMDarIka mRtyu prApta karatA hai aura sAtavIM naraka meM pahu~ca jAtA hai / idhara puMDarIka rAjarSi cAritra kI ArAdhanA karake sarvArthasiddhi devaloka meM utpanna hote haiM aura bhaviSya meM mokSa jaaeNge| isa prakAra dezanA dete hue gautamasvAmI kubera deva ko kahate haiMbhAI ! puNya-pApa ke kAraNa zubha aura azubha dhyAna hai / zarIra ke AkAra se koI nirNaya nahIM kiyA jA sakatA, usake adhyavasAya para hI saba kucha AdhAra hai / sAdhu kA zarIra yaha usakA bAhya svarUpa hai jabaki dhyAna usakA abhyantara svarUpa hai / dezanA pUrI hotI hai| gautamasvAmI parvata se nIce A jAte hai| kubera deva bhI vahA~ se devaloka cale jAte haiM / isa vArtA ke samaya sAtha meM rahe hue devoM meM se eka deva ne pA~ca sau bAra isakA parizIlana kiyaa| vaha deva vahA~ se cyuta hokara vajrasvAmI banatA hai / uttama parizIlana se bhI manuSya meM kaise saMskAra siMcita hote haiM / ataH vyAkhyAnazravaNa ke pazcAt usakA gahana cintana karanA atyanta Avazyaka hai, kintu hama to zravaNa mAtra meM hI aTaka gaye haiM / manuSya mRtyu prApta hone para tIna vastue~ sAtha lekara jAtA hai - puNya, pApa aura saMskAra / saMskAra meM vinaya, viveka, sadAcAra, kSamA aura paropakAra sabase adhika mahattva ke haiN| yahAM se hama jahA~ bhI jAe~geM vahA~ pUrvajanita saMskAroM para hI hamAre jIvana kI racanA hogii| puNya se sukha milegA, pApa se duHkha aura zreSTha saMskAroM se jIvana ujjvala banatA hai / yaha saba hamAre hI hAtha meM hai / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRti se saumya zrAvaNa sudi 10 nahIM dekhane para kalyANakArI.... dharma ke yogya zrAvaka kA tIsarA guNa hai prakRti se saumya / dharma karane vAlA vyakti prakRti se saumya honA hI cAhie, vaha zAnta ho, niSkapaTI ho| jo vyakti dharmI kahalAtA hai vaha cAhe jitanA bhI dharma kare parantu usake svabhAva meM tanika bhI saralatA na ho, tanika bhI saumyatA na ho to use dharmI kaise kaheM? krodha meM manuSya sImA se bAhara kaTuvacana bolatA hai| aise manuSyoM ko zAstra meM kAMTedAra vRkSa kI upamA dI gaI hai| babUla dekhane meM hariyAlA hotA hai kintu pAsa jAne para vaha apane kAMTe cubhAye binA nahIM rhtaa| dUsarI eka sUkti prApta hotI hai- adIThe klyaannkraaH| arthAt isako nahIM dekhane me hI kalyANa hai| aise manuSya cAhe jitanA dharma kareM kintu vaha azAnti kA hI kAraNa banatA hai| kriyAkAMDa yaha to dharma kA bAhya svarUpa hai| jJAna aura kriyA se mokSa milatA hai yaha saccI bAta hai, kintu jJAna kyA hai aura kriyA kyA hai? krodha ko burA samajhanA yaha jJAna hai aura usakA tyAga karanA kriyA hai| nau prakAra ke kAyotsarga.... zAstroM meM 9 prakAra ke kAyotsarga kaheM hai1. khar3e-khar3e:- khar3A hokara kAyotsarga karatA ho aura usakI vicAradhArA bhI U~cI ho| 2. khar3e-baiThe :- kAyotsarga to khar3A-khar3A karatA ho, kintu usakI vicAradhArA nimna koTi kI ho| 3. khar3e-soye :- kAyotsarga khar3A-khar3A karatA ho, kintu pramAda meM vyasta ho| Arta dhyAna meM DUbA huA ho| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 prakRti se saumya guruvANI-1 4. baiThe-khar3e :- zarIra kI zithilatA ke kAraNa kAyotsarga baiThe-baiThe karate hue bhI vicAradhArA atyanta unnata ho| 5. baiThe-baiThe :- kAyotsarga baiThe-baiThe karate hue bhI jisakI vicAradhArA nimnakoTi kI ho| 6. baiThe-soye :- baiThe-baiThe kAyotsarga karatA ho kintu pramAda athavA ___ArtadhyAna meM DUbA huA ho| 7. soyA-khar3A :- kisI bImArI ke kAraNa kAyotsarga sote hue karatA ___ ho kintu vicAradhArA bahuta hI U~cI calatI ho| 8. soye-baiThe :- sote-sote kAyotsarga karate hoM aura mana bhaTaka rahA ho| 9. soye-soye :- soye hue kAyotsarga kara rahA ho kintu vaha pUrNa rUpa se avyavasthita ho| isa prakAra manuSya ko samajhakara dharma karanA cAhie ki dhArmika kriyA mana ke zubha-azubha bhAvoM (vicAroM) ke AdhAra para hI phala detI hai| saralatA.... dharma karane vAlA manuSya sarala prakRti kA honA caahie| eka mahilA kisI santa ke pAsa jAtI hai aura kahatI hai- he mahAtman! mere jIvana meM zAnti ho aisA koI mantra diijie| santa ne use eka mantra likhakara diyaa| mantra thA- OM namo bhagavate vAsudevAya / santa se mantra ko usane avazya liyA kintu vaha bahuta hI bholI thii| usake pati kA nAma vAsudeva thaa| usane vicAra kiyA- maiM apane pati kA nAma kaise leU? pahale ke samaya meM pati kA nAma koI bhI strI nahIM letI thii| isIlie usane eka khoja karake rAstA nikAla liyaa| mantra meM kucha phera-badala kara diyA - OM namo bhagavate bAlaka ke pitaay| kaisI saralatA hai? pratichAyA ko nahIM, vastu ko pakar3o.... chaTTha karake sAta yAtrA karane vAlA manuSya kitanA kaSTa sahana karatA hai| vahI manuSya par3ausI ke sAtha bolacAla ho jAe to usake makAna kI tIna sIr3hiyAM car3hakara use kSamAyAcanA karane ke lie nahIM jA sakatA, Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 prakRti se saumya kyoMki usake hAtha meM dharma kA AbhAsa rahA huA hai| bhagavAn ke sAtha jaba saccA sambandha hotA hai taba hRdaya kI granthi vibhAjita/naSTa kara dI jAtI hai| jisa kAla meM pratikramaNa nahIM thA, cAturmAsa nahIM thA, koI parva nahIM thA, kSamAyAcanA kI koI viziSTa parva kriyA nahIM thii| taba bhI usa kAla meM adhika pramANa meM bahuta se loga mokSa jAte the| jabaki isa kAla meM subaha zAma pratikramaNa hai phira bhI koI mokSa meM nahIM jaataa| bahuta dharma karane para bhI aise saMyoga banate hai ki manuSya dharma athavA paramAtmA ko prApta nahIM kara pAtA, kyoMki manuSya ne kevala dharma kI chAyA hI pakar3a rakhI hai| usane mUla vastu ko chor3a diyA hai| jisa prakAra dharma utkRSTa meM utkRSTa maMgala hai usI prakAra svabhAva kI saumyatA bhI utkRSTa meM utkRSTa maMgala hai| sAdhanA aura zAnti dene vAlA sAdhu kahalAtA hai| santa kise kaheM? zAnti dene vAlA santa kahalAtA hai| sAdhanA karAne vAlA sAdhu kahalAtA hai| hama sAdhu-santa eka sAtha uccAraNa karate haiM, isakA artha yaha huA ki sAdhanA aura zAnti donoM ko dene vAlA sAdhu-santa kahalAtA hai| aise rAta-dina vizva ke kalyANa kI kAmanA karane vAloM ke bhI kaI nindaka hote haiN| eka mahAtmA gA~va meM hokara jA rahe the| usa samaya cabUtare para baiThA huA eka manuSya bola uThA - dekho, uThAvagira jA rahA hai| dekho, ThagI karane ke lie jA rahA hai| dekho na, apane parivAra kI bar3hotarI karane ke lie jA rahA hai| santa mahAtmA bahuta saMtoSI the, bahuta zAnta prakRti ke the| unhone vicAra kiyA- bhale hI usane kahA ho, usane mujhe mArA to nahIM? santa kI kaisI saumytaa| indriyoM meM rasanendriya ko jItanA adhika duSkara hai| guptiyoM meM mano gupti ko jItanA adhika duSkara hai| vatoM meM brahmacarya vrata ko jItanA adhika duSkara hai| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatA kI sAdhanA zrAvaNa sudi 11 svabhAva parivartana Avazyaka hai .. manuSya ko jaba samyaktva kA jJAna ho jAtA hai aura usa samyaktva meM nirantara dRr3hatA A jAtI hai to usakA adhika se adhika sAtaveM - AThaveM bhava meM mokSa ho jAtA hai| zAstra meM kahA gayA hai ki isa jIva ne pUrvajanmoM meru parvata ke samAna oghA/rajoharaNa grahaNa kiyA hogA / vrata- pratyAkhyAna kie hoMge, pariSahoM ko sahana kiyA hogA? taba bhI isa jIva ko mokSa kyoM prApta nahIM huA? isakA kAraNa yaha hai ki pratyeka janma/jIvana meM tAttvika dharma kI prApti nahIM huI / isIlie isa jIva ko isa saMsAra meM bhaTakanA par3A hai| manuSya ko kabhI yaha vicAra AtA hai ki vAstava meM merA svabhAva badalane yogya hai? pratyeka ko yaha lagatA hai ki merA svabhAva to acchA hai use dUsare ke svabhAva meM hI doSa najara Ate haiN| hameM pazcima kI ora jAnA ho to pazcima dizA meM hI calanA pdd'egaa| hamAre lie koI pazcima kA rAstA pUrva meM nahIM A jaaegaa| gAr3I ho to use pUrva meM se pazcima kI ora ghumA sakate haiM kintu pazcima meM gAMva ho to use pUrva meM nahI lA skte| Apa dUsare manuSya ko badalane kA athavA usake svabhAva ko badalane kA vicAra mata karo, kintu tuma apane svabhAva kI ora tathA khuda ke hI doSoM kI tarapha najara ddaalo| tU jalA to nahIM na ?.... eka manuSya ne bar3e-bar3e seThoM ko bhojana karane kA AmaMtraNa diyaa| svayaM bhI acchA dhanika thaa| bhojana sthala para pATe bichA die gye| saba loga bhojana ke lie baiTha gaye / dUdhapAka / khIra taiyAra thii| seTha ne rasoiye ko Adeza diyA ki pahale dUdhapAka kA bartana lAo / rasoiyA lene Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 guruvANI-1 samatA kI sAdhanA ke lie jAtA hai kintu lAte hue bartana gira par3atA hai aura sArA dUdhapAka bhaTThI meM gira jAtA hai / seTha ekadama chalAMga mArakara rasoiye kA hAtha pakar3a letA hai aura kahatA hai - he bhAI, tU kahIM jalA to nahIM na? bhale hI dUdhapAka Dhula gayA ho| saba loga yaha sunakara stabdha ho gye| bahuta se to yaha samajha rahe the ki rasoiyA ko abhI do cAra thappar3a lagA deNge| parantu, usake svabhAva meM saumyatA thii| usane saba logoM ke sAmane jAkara kahAbhAIyoM! mujhe mApha kara do, Aja yaha ghaTanA ghaTa gaI isakA mujhe hRdaya se kheda hai| dUdhapAka ke atirikta jo bhojana banA huA hai, maiM Apako parosatA huuN| saba loga vAha vAha bolate hue kahane lge| seThajI dUdhapAka to hamane bahuta bAra khAyA hai kintu aisI sajjanatA aura svabhAva meM saumyatA hamane kahIM nahIM dekhii| mahAtmA aMgarSi .... prakRti kI saumyatA se manuSya kevalajJAna taka pahuMca jAtA hai| eka guru ke pAsa do vidyArthI par3hate the| usameM eka vidyArthI saumya prakRti kA thA aura dUsarA uddhata svabhAva kaa| gurukula meM rahate hue donoM ziSya guru kI samasta prakAra se sevA karate the| jaGgala meM lakar3I lene ke lie jAte the, khAnA banAte the aadi| eka dina donoM ziSya jaGgala meM lakar3I lene ke lie gae the| prakRti saumya aGgarSi mahAtmA bhI dUra jaGgala meM lakar3I lene ke lie gaye the| uddhata vidyArthI lakar3I ke bhAra ko le jAne vAlI bur3hiyA se lakar3I chInakara guru ke pAsa zIghra hI pahu~ca jAtA hai aura apane guru se kahatA hai - aGgarSi to kisI bur3hiyA ko pITakara usakI lakar3iyA~ chInakara A rahA hai| guru mahArAja usakI bAta ko saca mAnate haiM, isI kAraNa aGgarSi ke Ate hI guru mahArAja krodhita hokara use upAlambha dete haiN| bhUla hone para upAlambha mile to bhI use hama sahana nahIM kara sakate, to yahA~ to binA bhUla ke upAlambha milane kI ghaTanA thii| tuma hote to kyA karate? Aga-babUle ho jAte na? kintu yaha aGgarSi to saumya prakRti kA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatA kI sAdhanA guruvANI-1 thA isIlie usane vicAra kiyA - sambhava hai mere dvArA guru mahArAja kA avinaya ho gayA ho| are re! mere kAraNa guru mahArAja ko ArtadhyAna huA, krodha AyA aura inhIM zubha vicAroM meM vaha Age bar3hatA jAtA hai, antima sIr3hI para car3hakara samasta karmoM ko cUrNa kara kSaNa mAtra meM hI kevalajJAna prApta karatA hai| dekho, yaha saumya prakRti manuSya ko kahA~ se kahA~ le jAtI hai.... mokSa taka le jAtI hai| samadRSTi se saccI zAnti ... jo manuSya yaha socatA hai, maiM saccA hU~, maiM acchA hU~, vAstava meM vaha kabhI bhI unnati ke zikhara para nahIM pahu~ca sktaa| jIvana meM apUrva zAnti prApta karanI ho to mAna-apamAna ko samAna gineN| mAna se phUleM nahIM aura apamAna se kumalAeM nhiiN| svarNa aura patthara ko samAna dekhane para hI zAnti milatI hai| jaise krodha tyAga yogya hai vaise hI mAna bhI tyAga yogya hai| krodha ko kar3avA jahara kI upamA dI gaI hai| bhAmaNDala - AbhAmaNDala.... ___ bhagavAn ke pIche kI tarapha jo bhAmaNDala hotA hai vaha kahA~ se AtA hai? yaha jAnate ho? vastutaH yaha maNDala guNoM kA maNDala hotA hai| samatA kI sAdhanA....! saralatA kI sAdhanA....! kSamA kI sAdhanA....! jJAna kI sAdhanA....! ina samasta sAdhanAoM me se eka-eka guNa kI AbhA utpanna hotI hai aura sabhI svabhAva kA eka AbhAmaNDala taiyAra hotA hai| IrSyAlu sadA duHkhI.... __ manuSya svayaM ke duHkhoM se duHkhita ho yaha svAbhAvika hai, kintu Aja manuSya dUsaroM ke sukhoM se duHkhI hai| sampUrNa vizva meM yahI durguNa vyApta hai| kisI kI bar3hatI huI samRddhi ko dekhakara IrSyAlu ke peTa meM tela uMDelane ke samAna gar3abar3a maca jAtI hai| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 samatA kI sAdhanA G.O.K.... eka manuSya iMglaiMDa kI aspatAla kA nirIkSaNa karane ke lie niklaa| isa aspatAla kI aisI vyavasthA thI ki pratyeka palaMga para vahA~ jisa prakAra kA bImAra ho usI prakAra kI sUcanA aMkita rahatI thI, jaise - kSaya, TI.bI. aadi| usane ghUmate hue eka borDa para G.O.K. likhA huA dekhaa| usane socA yaha bhI kisI prakAra kI bImArI kA nAma hogaa| usane DaoNkTara se pUchA - yaha kisa prakAra kI bImArI hai? DaoNkTara kahatA hai - GOD ONLY KNOWS arthAt kevala bhagavAn hI jAnatA hai| hamAre meM bhI IrSyA Adi svabhAvagata doSoM kI aisI bImArI phailI huI hai ki usakA upacAra Izvara guru bhagavAn/jJAnI mahAtmA hI jAnate haiN| dharma karane vAlA nItimAna honA caahiye| dharma kA pahalA lakSaNa hai-maitrI arthAt parahita ciNtaa| dUsarA lakSaNa hai-dUsaroM ko sukhI dekhakara pramudita honaa| tIsarA lakSaNa haikArUNya arthAt dUsaroM ke duHkha ko dekhakara mana dravita ho utthe| cauthA lakSaNa hai-mAdhyastha arthAt upekSA bhaav|| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvatra satya hI zrAvaNa sudi 12-13 priya vANI.... jisa manuSya ke svabhAva meM saumyatA hogI usakI vANI bhI mIThI evaM madhura hogii| ananta puNyodaya se hamako jo vANI milI hai usa vANI kA upayoga priya bolane meM aura bhagavAn kI stuti karane meM hI honA caahie| jabaki hama usakA upayoga jaise-taise bolane meM karate haiM arthAt patthara pheMkane meM hI karate haiM / hemacandrasUrijI mahArAja ne cAritra kI do prakAra se vyAkhyA kI hai / 1. pA~ca mahAvrata aura 2. aSTa pravacana mAtA / isameM bhI bhASA samiti para adhika jora diyA gayA hai, kyoMki manuSya kI mati, kula Adi kI pahacAna usakI vANI se hI hotI hai| jabaki sAmane vAle para hama to kaTuka vANI rUpa bANa hI barasAte rahate haiM / tanika bhI sabhyatA nhiiN| bhagavAn ne kevalajJAna prApta kiyA, kisake bala para ? mauna ke bala para hI na? mauna se sAdhanA atyanta balavatI hotI hai / ata: vANI satya aura hitakArI hI bolanI caahie| saccI hone para bhI dUsaroM kI hiMsA karane vAlI aura ahita karane vAlI vANI nahIM bolanI caahie| satya bhI asatya . 1 eka tApasa thaa| vaha satyavAdI thA aura vaha gAMva ke bAhara rahatA thaa| saMyoga aisA banA ki lUTa-pATa karane vAle usa gAMva meM aae| gAMva meM rahane vAle logoM ko pahale se hI khabara mila jAne ke kAraNa samasta grAmavAsI apanI bahumUlya cIjeM lekara gAMva ke bAhara vRkSoM ke jhuNDa meM ghusakara baiTha gaye / luTere Ae, gAMva ko bilkula khAlI dekhaa| unhoMne vicAra kiyA, gAMva ke bAhara jo tApasa rahatA hai usase pUchanA caahie| vaha tApasa satyavAdI hone ke kAraNa satya hI kahegA / luTeroM ne tApasa se Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 guruvANI-1 sarvatra satya hI pUchA - usa tApasa ne uttara diyA - jo jAnatA hai vaha bolatA nahIM, jo nahIM jAnatA hai vaha bolatA hai| arthAt A~kha jAnatI hai kintu bolatI nahIM aura jIbha nahIM jAnatI hai kintu bolatI hai| vaha tApasa ukta vAkyoM kI punarAvRtti karatA rhaa| yaha sunakara una luTere coroM ne kahA - tuma satya bolo, tumhArI satyavAdI ke rUpa meM prasiddhi hai, yA asatya bolo| hamArA . kucha nahIM bigar3egA, tumhArI prasiddhi jisa rUpa meM hai vaha samApta ho jaaegii| usa tApasa ne vicAra kiyA - mai yadi asatya bolUMgA to merI prasiddhi dhUla meM mila jaaegii| isIlie usane satya kaha diyA - ina jhAr3oM ke jhuramuTa meM loga baiThe hue haiN| isa satya kA yaha pariNAma huA ki coroM ne una sabhI ko lUTa liyA aura mAra ddaalaa| yaha kauzika nAma kA RSi sAtavIM naraka meM gyaa| mahAtmA kahate haiM - aisA satya mata bolo jisase ki kisI kI jAna calI jaae| nIti kA dhana .... jIvana meM vANI kI saccAI jitanI Avazyaka hai utanI hI nyAya aura nIti kI AvazyakatA hai| nIti kI kamAI satkArya kI ora prerita karatI hai| eka seTha the| unake yahA~ bahuta bar3A paracUnI kA vyApAra calatA thaa| usa seTha ne kyA kiyA? mAla kI kharIda-bikrI karane kI dRSTi se tarAjU ke bA~Ta usane alaga-alaga rakhe the| seTha ke do putra the| eka kA nAma vadhiyA aura dUsare kA nAma ghaTiyA rakhA thaa| isa seTha ko jaba mAla kharIdanA hotA to vaha vadhiyA ko AvAja detA - maNa kA bA~Ta laa| vadhiyA adhika vajana vAlA maNa kA bA~Ta le AtA aura jaba dene kA hotA to vaha ghaTiyA ko AvAja detaa| vaha ghaTiyA kama vajana vAlA maNa kA bA~Ta lAkara de detaa| isa anItimaya vyApAra se vaha seTha bahuta khuza thaa| usa seTha ne bar3e lar3ake kA vivAha kiyaa| bahU ghara meM aaii| usane ghara kA sArA raMga DhaMga dekhaa| eka dina usane sasurajI se pUchA - bApU, Apa vadhiyA aura ghaTiyA yaha kahakara kisako bulAte ho? apane ghara meM aise nAma to kisI ke haiM nhiiN| bahU kI yaha bAta sunakara usa seTha ne saccI bAta kA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sarvatra satya hI guruvANI-1 varNana usake sAmane kara diyaa| bahU dharmiSTha thii| usane socA - isa anIti ke paise se hI isa ghara se bImArI piNDa nahIM chor3atI hai aura pUrA khAne ko bhI nahIM milatA hai, isIlie usane apane sasurajI se kahA - Apa nyAyapUrvaka vyApAra kreN| apane ghara meM anIti kA dhana A rahA hai isIlie ghara meM kleza hI kleza hai, zAnti nahIM hai| bahU kI bAta seTha ke gale utara gaI aura usane nIti se vyApAra karanA prArambha kiyaa| cAroM ora usa seTha kI prAmANikatA kI prazaMsA hone lgii| grAhaka bar3he aura kucha hI samaya ke bhItara vaha vAstavika rUpa meM seTha bana gyaa| parivAra bhI bar3hane lagA aura sukha hI sukha chA gyaa| seTha ko yaha vizvAsa ho gayA ki yaha bahU sulakSaNI hai| isake isa ghara meM kadama rakhane se parivAra aura dhana bar3hA hai, mAna-sammAna bhI bar3hA hai| eka samaya bahU ne kahA - pitAjI, Apa eka sone kI pA~caserI bnaao| usa para saccA seTha aMkita karo aura usako bAjAra ke bIca meM chor3a do, phira dekho, isa nItipUrNa dhana kA kamAla! seTha ne usI prakAra kiyaa| usI samaya eka vyakti daur3atA huA usake pAsa AyA aura kahane lagA - he seTha! ye ApakI pA~caserI bAjAra ke bIca meM par3I huI thI, usake Upara ApakA nAma bhI likhA hai ataH ise Apa sNbhaalo| dUsarI bAra punaH parIkSaNa hetu seTha ne usa pA~caserI ko tAlAba meM pheMka dii| maccha nigala gyaa| macchImAra jAla meM usako pakar3a kara ghara le jAtA hai aura mAra detA hai| maccha ke peTa meM se vahI pA~caserI nikalatI hai| usake Upara kA nAma par3hatA hai aura vaha daur3akara seTha ke pAsa Akara kahatA hai - he seTha! yaha ApakI pA~caserI hai, Apa ise vApasa lo| dekho, kaise nItipUrvaka kamAyA huA dhana vApasa kahIM nA kahIM se apane sthAna para A hI jAtA hai / seTha ko nIti pUrvaka vyApAra meM vizvAsa huA aura vaha atyanta sukhI bhI huaa| | manuSya kucha lekara AtA nahIM hai aura kucha | | lekara jAtA nahIM hai, kevala puNya, | pApa ko hI sAtha le jAtA hai| - Nagawesom e Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antardarzana zrAvaNa sudi pUrNimA akSaya antarvaibhava.... Aja manuSya sajAvaTa ke pIche lAkhoM rupaye kharca kara rahA hai kintu santapta dila vAle kisI bhAI ko sAMtvanA dene ke lie eka kaur3I bhI kharca karane ko taiyAra nahIM hai| manuSya kA yaha bAharI vaibhava jyoM-jyoM bar3hatA jAtA hai tyoM-tyoM usakI bhUkha/tRSNA bhI bar3hatI jAtI hai| usako svayaM kA jIvana bhI apUrNa lagatA hai| jabaki jo manuSya svayaM ke antarvaibhava kI bar3hotarI karatA hai usakA jIvana bahuta sukhamaya bana jAtA hai| naSTa hogA isakI kalpanA bhI nahIM hotI hai| antarvaibhava kA sukha aisA hai ki jyoMjyoM hama dUsare ko sukha pradAna kareMge tyoM-tyoM hamArA sukha bar3hatA jaaegaa| jabaki bAharI vaibhava kA sukha aisA kamajora hai ki jyoM-jyoM Apa kharca karoge tyoM-tyoM khatma hotA jaaegaa| kabhI kadAcit bar3hotarI bhI hogI to bhI vaha antarvaibhava ke samAna nhiiN| tuma sAmane vAle vyakti ko jitanA adhika prema doge utanI hI adhika tumhAre meM prema kI vRddhi hotI calI jaaegii| bAhara ke padArthoM kI tuma jyoM-jyoM vRddhi aura saMcaya karate rahoge tyoM-tyoM tuma apUrNa hI banate jaaoge| jabaki antarvaibhava ko jyoM-jyoM bAMToge tuma pUrNa banate jaaoge| anukampA .... ___ samyaktva kI mukhya pahacAna hai anukampA / anukampA arthAt dayA nahIM kintu dUsare ke duHkha darda ko dekhakara mana Akula-vyAkula bana jAe aura usakA hRdaya kampita ho jAe use anukampA kahate haiN| anukampA kA stara dayA se Upara hai| bhagavAn ke hRdaya meM anukampA lUMsa DhUMsa kara bharI huI hotI hai| basa, dhyAna meM baiThate hI unake dimAga meM eka hI vicAra ghUmatA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 antadarzana guruvANI-1 rahatA hai ki maiM isa vizva ke jIvoM ko duHkhoM se kaise mukta karUM? unakA hita kaise karUM? basa, yahI eka lagana lagI rahatI hai| isIlie to vizva ke samasta prANiyoM ke ve pUjya bana gae haiN| dharma kA prANa karuNA hai| jaba saGgama deva ne bhagavAn mahAvIra ko cha:-chaH mahIne taka aneka prakAra ke ghora upasarga kie kintu kisI bhI dina bhagavAn kI A~khoM meM eka bUMda A~sU bhI nahIM AyA, kintu jaba vaha saGgama hatAza hokara vApasa jAtA hai to bhagavAna kI A~kheM karuNA se chalaka uThatI hai| basa, bhagavAn ko yahI eka vicAra AtA hai ki yaha becArA cha:-cha: mahIne taka mere saMsarga meM rahA phira bhI yaha durgati meM jAegA? bhagavAn kI kaisI karuNA hai! vibhinna prakAra ke upasarga karane para bhI usake Upara kaisA vilakSaNa prema....! deha kI nahIM, deva kI pUjA .... hiMsA karane se manuSya durgati meM jAtA hai| mAMsAhAra karane se, mahArambha karane se, mahAparigraha karane se naraka meM jAtA hai| zAstra meM pandraha karmAdAna kA varNana AtA hai jo naraka meM le jAne vAle haiN| karmAdAna kise kahate haiM? karma kA AdAna/grahaNa, karma bAMdhane kA vyaapaar| parigraha kI icchA se hI manuSya aise karmAdAnoM kA AcaraNa/vyApAra karatA hai, kyoMki icchA to AkAza ke samAna vyApaka hai| parigraha meM kamI na kara sako to koI bAta nahIM, kintu icchA kA parimANa to kro| hamArA zarIra pUrNataH azucI se bharA huA hai| manuSya ko zaucAlaya meM baiThane kI icchA hotI hai kyau? cAhe jaisA uttama se uttama bhojana bhI isa zarIra rUpI gaTara meM jAne ke bAda kaisA durgandha vAlA bana jAtA hai? are! hamAre bhojana karane ke tatkAla bAda yadi vamana ho jAe to kyA hama eka kSaNa ke lie bhI usako dekhate haiM? nahIM, balki vahA~ se bhAga khar3e hote haiN| duniyAM meM samasta mazIneM/ yantra kacce mAla meM se pakkA mAla taiyAra karatI hai| jabaki zarIra rUpI eka mAtra yantra aisA hai jo pakke mAla ko kaccA banAkara bAhara pheMkatA hai aura usa mAla ko dekhane ke lie A~kha DAlane kI bhI himmata nahIM hotii| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 guruvANI-1 antadarzana uttama se uttama miSThAna bhI udara meM jAne ke sAtha hI ghRNita padArtha ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai| bAhara se dikhAI dene vAle isa sundara zarIra meM kitane ghRNita padArtha bhare hue haiN| mahApuruSa kahate haiM - yaha zarIra prema se hAtha pherane yogya nahIM, poSaNa karane yogya bhI nahIM kintu zoSaNa karane ke lie hai| hama rAta dina isakI pUjA meM hI par3e hue haiN| jabaki zAstrakAra kahate haiM - deha kI nahIM, deva kI/AtmA kI pUjA kro| manuSya ko samasta prakAra kA vaibhava milane para vaha yaha mAna baiThatA hai ki merA janma saphala huaa| kintu, mahApuruSa kahate haiM - vaha janma saphala nahIM kyoMki dharmArAdhana ke binA vaha niSphala hai| paramAtmA ke rUpa-saundarya ke atirikta jagat meM kisI kA adbhuta rUpa nahIM hai| isa zarIra meM se samyak jJAna, samyak darzana aura samyak cAritrarUpI tIna ratna nikAlane haiN| jaise samudra meM agAdha pAnI hai vaise hI isa AtmA meM akhUTa khajAnA bharA huA hai| do roga.... bhava roga aura bhAva roga ye donoM moTe roga hameM ghere hue haiN| hamAre citta ke pariNAma itane kaluSita haiM ki rAga, dveSa aura moha ke kAraNa citta atyanta vyAkula banA huA hai| jaba taka ye bhAva roga haiM taba taka bhava roga bhI rhegaa| dharma rUpI javAharAta kharIdane ke lie guNoM ke vaibhava kI apekSA hai| yadi guNa rUpI vaibhava hamAre pAsa nahIM hai to dharma rUpI javAharAta bhI hama nahIM kharIda skte| manuSya sarvadA apane nAma ko amara banAne kI icchA rakhatA hai| nAma ko nahIM apane kAma ko amara banAnA siikho|aisaa satkArya karo ki tumhArA kAma amara bana jaae| jIvana kI siddhidharmopArjana meM hai, arthopArjana meM nhiiN|khaane-piine kA kAma to yaha jIva pratyeka yoni meM karatA AyA hai| isa jIvana meM bhI unhI kAryoM kI punarAvRtti hogI to saMsAra ke phere kahA~ se ttleNge|jb dharma kA mahattva samajha meM AtA hai tabhI yaha jIvana ucca koTi kA bana jAtA hai| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokapriyatA bhAdavA vadi 2 dharma yogya banane ke lie cauthA guNa hai.... lokapriyatA dharma karane vAle manuSya ko lokapriya honA caahie| eka ora to vaha aneka prakAra kI tapasyA karatA ho aura dUsarI tarapha vaha kaMjUsa kA kAkA ho, to usakI prazaMsA hogI yA haMsI? jo manuSya dharma karatA ho vaha kisI bhI dina kisI ke prati hAnikArI zabdoM kA uccAraNa nahIM kre| kadAcit uccAraNa/bola bhI de to vaha krodhita nahIM ho| lokapriya bananA ho to nimnAMkita binduoM para dhyAna rakhanA caahie| ihaloka viruddha nindA .... ihaloka viruddha aura paraloka viruddha koI bhI kArya mata kro| ihaloka viruddha - jIvana meM kisI kI bhI nindA mata kro| duniyA meM burI se burI vastu kahalAtI hai garaja / svArtha meM gadhe ko bhI bApa kahanA par3atA hai| usase bhI adhika ghRNita gAlI hai nindaa| nindA kA rasa aisA ajIba hotA hai ki manuSya ghaMTo taka sunatA rahatA hai kintu UbatA nhiiN| nindA karanA mahApApa hai.... eka gAMva meM eka munirAja rahate the| ve mAsakSamaNa ke Upara mAsakSamaNa karate the| janatA meM bahuta prasiddhi thI - kaise tapasvI haiM, kaise tyAgI haiN| aise samaya meM koI anya sAdhu bhI ghUmate-ghUmate vahA~ A gye| caumAse kA samaya nikaTa thA isIlie usI gAMva meM caumAsA karane ke lie rhe| ye mahArAja upAzraya ke Upara ke hisse meM rahate haiN| ye mahArAja pratidina vahorane ke lie sIr3hiyoM se nIce utarate haiM aura unake mana meM eka hI vicAra ghUmatA rahatA hai - are, kahA~ ye tapasvI aura kahA~ maiM ! maiM kaisA AcAra meM zithila hU~? uttama kula meM janma lene ke bAda bhI maiM tapa-tyAga Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokapriyatA 107 guruvANI - 1 nahIM kara sktaa| isa prakAra ve pratidina svayaM kI AtmanindA karate haiN| jabaki pratidina tIna-tIna bAra vahorane ke lie isa mahArAja ko dekhakara pahale tapasvI mahArAja vicAra karate haiM - are, yaha to jIbha ke parAdhIna hai / dhikkAra hai isa peTU ko ! isa prakAra usakI nindA karate rahate haiN| gAMva ke zrAvaka loga jaba bhI unake pAsa Ate haiM ? to vaha tapasvI mahArAja usI kI nindA carcA karate haiN| caumAsA pUrA huA / yaha pATalIputra / paTanA kI bAta hai| vahA~ koI kevalI bhagavan padhArate haiM / grAmavAsI unakI dezanA sunane ke lie jAte haiN| dezanA ke bAda ve gurumahArAja se pUchate haiM- bhagavan ! isa samaya meM caumAse meM hamAre yahA~ do sAdhu mahArAja rhe| unameM eka tapasvI thA aura dUsarA khAUpIra, ina donoM kI kyA gati hogI ? yaha sunakara kevalI bhagavan kahate haiM - suno, jo tapasvI muni the ve marakara durgati meM jAeMge aura saMsAra meM bhramaNa kreNge| jisako Apa loga khAUpIra kahate ho vaha sAdhu kucha hI kAla ke pazcAt mokSa jaaeNge| yaha sunakara grAmavAsI Azcarya cakita raha gaye / kevalajJAnI kahate haiM - jo tapasvI muni the ve pratikSaNa nindA hI kiyA karate the jabaki vaha khAUpIra sAdhu svayaM kI AtmanindA kiyA karatA thA / nindA karane se aura ahaMkAra Ane se hajAroM varSa kI tapasyA samApta ho jAtI hai| bAhubalI ko kevalajJAna prApti meM kevala ahaMkAra hI bAdhaka thA, thA na? nahIM to bAhubalI kI kaisI ugra tapasyA thI, kintu jaba ahaMkAra naSTa huA to tatkAla hI unhe kevalajJAna mila gayA / kevala namratA ke vicAra hI manuSya ko kahA~ se kahA~ le jAte haiM? guNavAna kI nindA karanA yaha to mahA bhayaMkara pApa hai / sarala hRdaya kI prArthanA .... bhagavAn ke pAsa meM sarala hRdaya kI prArthanA zIghra hI pahu~catI hai| eka mandira meM dharmaguru prArthanA karA rahe the| zrotAgaNa acchI taraha se usa prArthanA ko dhyAnapUrvaka suna rahe the aura svIkAra kara rahe the / unameM eka choTA sA bAlaka bhI thA / vaha bhI apane hAthoM ko nacA-nacA kara prArthanA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 lokapriyatA guruvANI-1 kara rahA thaa| dharmaguru ne usase pUchA - are, tU kyA kara rahA hai? kyA tujhe prArthanA karanI AtI hai? vaha lar3akA kahatA hai - dekhiye, yaha pUrI prArthanA svara aura vyaMjana athavA bAraha khar3I se hI banI huI hai| maiM pUrI bArahakhar3I kaha detA hU~ aura kahatA hU~ - bhagavAn ! isa bArahakhar3I meM se Apa apanI prArthanA banA lenaa| yaha sunakara dharmaguru haMsa pdd'e| kaisA sarala hRdaya hai! kramazaH hamAre pAsa kisI prakAra kI gAranTI nahIM hai ki hama mRtyu ke bAda sukhI hoMge hii| hamArI caubIsa ghaNToM kI pravRtti kyA hai? khAnA-pInA, pahananA, ghUmanA-phiranA basa yahI vicAra dimAga meM ghUmate rahate haiN| kyA anya vicAra bhI karate haiM? yahA~ mastI se khAte haiM kintu kutte kI yoni meM jAne para eka roTI ke Tukar3e ke lie bhI patthara khAne pdd'eNge| kavi kAlidAsa kahate haiM - tuma thor3e se Tukar3oM ke lie apanA bahuta kucha kho rahe ho| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama kI yAtrA bhAdavA vadi5 bahirAtmA .... AtmA tIna prakAra kI hai - bahirAtmA, antarAtmA, prmaatmaa| jisakI AtmA bAhara hai arthAt jisane apanI AtmA ko pahacAnA nahIM hai, kevala jo 'maiM' se hI prasanna ho, dhana hI mAno jisakI AtmA ho, kaMcana, kAminI, kuTumba, zarIra aura kIrti hI jisakI AtmA ho use bahirAtmA kahate haiN| usakA sambandha kevala bAhya padArthoM se hotA hai / zarIra kI sajAvaTa meM hI jisakI sArI jindagI vyatIta ho jAtI ho, tanika bhI vajana ghaTane para vaha tatkAla hI kahegA maiM sUkhakara kAMTA ho gayA hU~ arthAt maiM hU~ taba taka yaha zarIra aura AtmA hai, vaha sampatti, patnI Adi ko hI maiM ke rUpa meM svIkAra karatA hai| adhikAMzataH jagat ke jIva bahirAtma dazA meM hI jIte haiN| bAhara ke padArthoM meM bar3hotarI arthAt atyanta prasannatA aura una padArthoM meM ghaTotarI hone para cillAkara vaha rone laga jAtA hai| kyoMki 'maiM' ko hI vaha AtmA mAnatA hai| eka seTha the| unakA bahuta bar3A vyApAra thaa| dasa lAkha kA munAphA hone vAlA thaa| rAta meM hI khabara lagI ki bhAva ghaTa gaye haiN| taba bhI pA~ca lAkha kA to phAyadA hone vAlA thA, phira bhI usa seTha ko AghAta lagA aura vaha ekadama jora se pukAratA huA cillAne lagA ki, maiM to barabAda ho gayA-barabAda ho gyaa| AsapAsa ke loga ikaTThe ho gye| daravAjA khttkhttaayaa| logoM ne seThAnI se pUchA - seTha jora-jora se kyoM cillA rahe haiN| seThAnI kahatI hai - inako dasa lAkha kA munAphA hone vAlA thA, isake sthAna para pA~ca lAkha kA huA isIlie ve pAgala hokara cillA rahe haiN| vicAra karie - seTha kI AtmA kahA~ thI? dhana meM hI n| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI - 1 jo manuSya antarAtmA vAlA hotA hai use turanta hI vicAra AegA ki mere meM sadguNa kitane haiM, durguNa kitane haiM? aura ina durguNoM ko chor3ane ke lie tathA sadguNoM ko prApta karane ke lie vaha nirantara bhAgadaur3a karatA hai / 110 antarAtmA parama kI yAtrA merA kahA~ detA hU~ ?.... eka manuSya dAna detA thaa| vaha sarvadA mukha nIcA karake dAna detA thA / eka AdamI ne usase pUchA bhAI ! Apa nIcA mukha rakhakara dAna kyoM dete ho? dAna lene vAle ko zarma AnI cAhie na ki dene vAle ko, usa para usane praznakartA ko kahA - are bhAI ! jo maiM dAna detA hU~ vaha merA nahIM hai, bhagavAn kA diyA huA hai, phira bhI loga merA guNagAna kiyA karate haiM / bhagavAn ko koI yAda nahIM karatA hai isIlie mujhe lajjA AtI hai| jo maiM dAna detA hU~ vaha to bhagavAn ne mujhe diyA hai tabhI to maiM de pA rahA hU~? basa, prabhu hI hai. eka mahAn sadguru the| sarvadA svayaM meM masta rahate the| kisI bhI dina mAna-sammAna kA vicAra nahIM karate the / unake to mana mandira meM kevala bhagavAn hI the| unake jIvana ko ahaMkAra chU bhI nahIM sakA thaa| kevala paramAtmA kI bhakti yahI unakA kAma thA / anta meM bhakti ke prabhAva se unameM aneka labdhiyA~ prakaTa huiiN| unake bala para ve naye-naye kArya karane lge| devoM meM bhI unakI prasiddhi phailii| unake darzana ke lie deva Ate, darzana kara atyanta prasanna ho jaate| devatA ne unako varadAna mAMgane ke lie kahA - jo cAhie so mAMga lo| kyoMki, devadarzana kabhI bhI niSphala nahIM jaataa| vaha santa kahatA hai - mujhe to mere paramAtmA mila gaye, basa, mujhe anya kucha nahIM caahie| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI - 1 vipattiH na santu zazvat .. pA~coM pANDavoM kI mAtA kuntI ne kyA mAMgA thA khabara hai ? kuntI ne deva ke pAsa se yahI yAcanA kI thI, mujhe sadA vipatti meM rkhnaa| kyoMki vipatti meM rahUMgI tabhI maiM bhagavAn ko yAda kara skuuNgii| deva milane para Apa usase sampatti mAgeMge yA vipatti ? parama kI yAtrA 111 pavitra chAyA . 1 deva ne kahA- maiM Apake bhItara aisI camatkAra zakti bhara dUMgA, jisase kI logoM meM ApakI atyadhika prasiddhi hogI / yaha sunakara santa kahatA hai mujhe aisI prasiddhi nahIM cAhie, kyoMki usa prakAra kI prasiddhi se loga mere pIche par3eMge aura maiM bhagavAn ko bhUla jAU~gA / isIlie mujhe isa prakAra kI zakti kI AvazyakatA nahIM hai / mere hAtha se jagat kA atyadhika kalyANa ho aura mujhe khabara bhI nahIM par3e aisI koI camatkArika zakti Apa de sakate hoM to mujhe do| kyoMki, mujhe yadi aisA AbhAsa ho jAe ki maiM camatkAra kara sakatA hU~ to phira usa dazA meM mere bhItara ahaMkAra bhI A jAegA, to .... vaha deva tathAstu kaha kara calA gyaa| vaha santa jaba bhI bAhara nikalatA usa samaya usakI parachAyA meM koI bhI manuSya A jAtA to vaha rogI bhI nirogI ho jAtA, duHkhI bhI zrImanta bana jAtA, andhA bhI dRSTi vAlA bana jaataa| isa prakAra unakI parachAyA ke bhItara jo bhI AtA vaha mAlAmAla ho jaataa| loga unako pavitrachAyA ke nAma se pahacAnane lge| jaba manuSya kI antarAtmA kI ora dRSTi jAtI hai taba use apanI prakhyAti acchI nahIM lagatI, use to bhagavAn kI prasiddhi hI acchI lagatI hai / paramAtmA... jaba manuSya isa prakAra antarmukhI bana jAtA hai taba usakA prabhu ke sAtha sambandha jur3a jAtA hai aura jaba yaha sambandha utkRSTa koTi kA bana jAtA hai to usakI AtmA paramAtmA bana jAtI hai| vastutaH AtmA paramAtmA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama kI yAtrA guruvANI-1 hI hai, kintu usake sacce artha ko hama samajha nahIM sake haiN| bhItara meM rahe hue bhagavAn ko hama pahacAna nahIM sake haiN| kevala mandiroM aura tIrthoM meM unakI khoja karane ke lie nikalate haiN| prabhu kI bhakti meM masta manuSya ko kisI prakAra kA bhaya nahIM hotaa| vo hI Asa kare.... akabara rAjA ke rAjadarabAra meM aneka kavi the unameM eka gaGga nAma kA kavi bhI thaa| vaha gaGga kavi pratidina bhagavAn kI stuti karatA thA aura kisI sAdhu-santa kI stuti bhI karatA thA kintu kabhI bhI kisI bhI rAjA mahArAjA kI stuti nahIM karatA thaa| dUsare saba kavigaNa akabara ko prasanna karane ke lie unakI stuti karate the| eka dina IrSyA se prerita hokara kitane hI kaviyoM ne milakara akabara rAjA se kahA - he rAjan! yaha gaGga kavi kisI bhI dina ApakI stuti (prazaMsA) nahIM karatA hai, Apa cAheM to parIkSA kara sakate haiN| akabara rAjA ne parIkSA ke lie Asa karo akabara kI isa samasyA ko pUrti ke lie rAjasabhA meM rkhaa| vibhinna kaviyoM ne apanI-apanI dRSTi se navIna-navIna paMktiyAM banAkara isa samasyA kI pUrti kii| rAjA ne gaGga kavi ko bhI kahA - Apa pUrti kiijie| gaGga ne kahA - kala kruuNgaa| dUsare dina rAjasabhA pUrNa rUpa se bharI huI thii| gaGga kavi pUrti karatA huA kahatA hai - jisako hari meM vizvAsa nahIM vo hI Asa kare akabbara kii| gaGga meM prabhu ke prati kaisI bhakti hogI ki vaha akabara bAdazAha jaise ko bhI ukta paMkti kaha skaa| jaba jIvana meM sadguNa prakaTa hote haiM tabhI AtmA kI vAstavika pahacAna hotI hai| nindanIya pravRtti kA tyAga.... manuSya ko lokapriya banane ke lie isaloka aura paraloka ke viruddha kisI prakAra kA AcaraNa nahIM karanA cAhie, sarala svabhAvI bananA caahie| zakti hote hue bhI du:khI vyaktiyoM kI jo pAIbhara Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruvANI-1 parama kI yAtrA sahAyatA nahIM karatA hai vaha logoM meM tiraskRta hotA hai| use kisI prakAra kA vyasana nahIM honA caahie| use zarAba kA athavA nimnakoTi kA vyApAra nahIM karanA caahie| jo manuSya eka tarapha dharma karatA ho aura dUsarI tarapha maTake kA dhaMdhA karatA ho aura usake munAphe meM se dharma kArya meM pA~ca-paccIsa hajAra kharca kara detA ho to vaha aura usakA dharma donoM hI tiraskAra ke pAtra banate haiN| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokapriya bhAdavA vadi6 dharmArthI zrAvakoM kA cauthA guNa hai - lokpriy| (bhAdavA vadi 2 ke dina bhI isa viSaya para kucha prakAza DAlA gayA thaa|) sampUrNa vizva ke logoM kI yaha manokAmanA hai ki maiM samasta logoM kA priya kaise banUM? jisako lokapriya bananA ho usako lokaviruddha kisI prakAra kA kArya nahIM karanA caahie| lokapriya banane ke lie vANI para saMyama rakhanA anivArya/atyAvazyaka hai| vANI vyartha nahIM jAnI cAhie, yaha usakI prathama sAdhanA hai| Aja to bahutAyata se vANI kA apavyaya hotA hai| eka kahAvata hai- bahuta bolatA hai vaha jhUThA aura bahuta khAtA hai vaha ruukhaa|jo manuSya sImA se adhika bahuta bolatA rahatA hai usake bolane meM satya kA aMza bahuta kama rahatA hai aura jo bahuta khAtA hai usake khAne meM rasa nahIM rahatA hai| sImita mAtrA meM hI bhojana ko khAne meM majA AtA hai| vANI rUpI dhana kA jaise-taise apavyaya karane se vaha yahIM samApta ho jAtI hai| tIrthaMkara paramAtmA bhI pahale vANIdhana kA saMcaya karate haiM aura bAda meM hI dezanA dete haiN| yadi kevalajJAna ke pUrva hI dezanA deM to vANIdhana kI zakti bhI samApta/kharca ho jaae| muni zabda se hI mauna zabda banA hai| muni kI samasta pravRtti mauna se hI calatI hai| vacanagupti aura bhASA-samiti ina donoM kA svatantra nirmANa kisa lie? vacanagupti arthAt sambhava ho vahA~ taka bolanA hI nahIM hai aura yadi kadAcit bolane kI AvazyakatA par3e to bhASAsamiti arthAt upayoga pUrvaka boleN| saMsAra meM samagra klezoM kA mUla vANI kA durupayoga hI hai na? cAra prakAra ke ghar3e.... cAra prakAra ke ghar3e hote haiN| pahalA ghar3A aisA hotA hai jo amRta se bharA huA hotA hai aura usakA Dhakkana bhI amRta se bharA huA hotA hai| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 guruvANI-1 lokapriya dUsarA ghar3A aisA hotA hai ki vaha amRta se bharA huA to hotA hai kintu usakA Dhakkana viSamaya hotA hai| tIsare prakAra kA ghar3A jahara se bharA huA hotA hai kintu usakA Dhakkana amRta yukta hotA hai| cauthe prakAra kA ghar3A jahara se bharA huA to hotA hI hai tathA usakA Dhakkana bhI jahara vAlA hotA hai| ghar3oM ke bheMdo ke anusAra hI manuSya bhI cAra prakAra ke hote haiM 1. uttamottama - jinake hRdaya meM sadA amRta bharA rahatA hai aura jinakI vANI se bhI sarvadA amRta barasatA rahatA hai| use manuSya santa puruSa kahate haiN| 2. uttama - hRdaya to amRtamaya hotA hai kintu vANI kar3avI hotI hai| jaise - pitA aura putra / pitA ke hRdaya meM amRta bharA huA hotA hai kintu putra ko zikSA dene ke lie kaTu vANI kA bhI prayoga karatA hai| 3. adhama - hRdaya meM jahara bharA huA hotA hai aura vANI meM amRta hotA hai| adhikAMzataH manuSya isI koTi meM Ate haiN| aise manuSyoM se saMbhalakara hI rahanA Avazyaka hai| manuSya krodhI ho, lobhI ho, abhimAnI ho to spaSTa ho jAtA hai, kintu mAyAvI manuSya kI to khabara hI nahIM pdd'tii| 4. adhamAdhama - isa koTi ke manuSya ke hRdaya aura vANI donoM meM hI jahara bharA huA hotA hai| durjana manuSya halAhala jahara se bhare hue hote haiN| saccA dharmI hI lokapriya banatA hai| jagata ko dAna ke dvArA vaza meM kiyA jA sakatA hai kintu zruta aura zIla kI mUla kasauTI to vinaya hI hai| vinaya.... kAzI meM eka dhurandhara vidvAn the| zAstroM kA parAvartana karate hue unake hRdaya meM eka sandeha utpanna huaa| usa zaMkA kA samAdhAna karane ke lie bahuta prayatna kiyA kintu samAdhAna na ho skaa| unako sUcanA milI kI isI nagarI meM eka brAhmaNa hai aura zAstroM ke satata abhyAsI haiM / sambhava hai ve merI zaMkA kA samAdhAna kara skeN| eka mahAvidvAn sAmAnya brAhmaNa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 lokapriya guruvANI-1 ke pAsa pUchane ke lie jAe yaha sambhava nahIM hotA hai, kintu asAdhAraNa manobala rakhakara ve pUchane ke lie nikalate haiN| mana meM cintana cala rahA hai| ve praur3ha vidvAn usa brAhmaNa ke ghara pahuMcate haiN| usa samaya vaha brAhmaNa apane kAma meM vyasta thaa| bAhara se jhA~kane para aura usa brAhmaNa para dRSTi par3ane mAtra se hI isa diggaja vidvAn kI zaMkA kA samAdhAna ho gyaa| isI kAraNa usa brAhmaNa se binA mile hI apane ghara lauTa Ate haiN| kucha dinoM bAda hI guru pUrNimA kA dina AtA hai| ziSya samudAya ke sAtha hAtha meM AratI lekara vaha praur3ha vidvAn usa brAhmaNa ke ghara pahu~cate haiN| ukta mahAvidvAna ko apane dvAra para dekhate hI vaha brAhmaNa to diGmUr3ha sA ho jAtA hai| kAzI kA mahAn paNDita usake ghara para AyeM, vaha pAgala sA ho jAtA hai| mahAvidvAn usa brAhmaNa se kahatA hai - Apa baiThie, mujhe AratI utAranI hai| brAhmaNa Azcaryacakita hokara pUchatA hai - yaha saba kyA hai? mere jaise sAmAnya brAhmaNa kI Apa AratI utAreM? vaha mahApaNDita usako biThAkara sArI bAta batalAte hue kahate haiM - Apake darzana mAtra se merI zaMkA kA samAdhAna ho gayA isI kAraNa Apa mere guru haiN| isa prakAra kA sarvocca vinaya jIvana meM ho to vidvAn aura mahAn banA jA sakatA hai| vinaya, yaha sAmAnya guNa nahIM hai| zAstra kA mUla hI vinaya hai| vinaya/ namratA se hI manuSya lokapriya banatA hai| cakravartI kI samRddhi kisa prakAra kI hai, jAnate ho?84 lAkha ghor3e,84 lAkha hAthI, 96 karor3a sainika dala aura 16 hajAra devatA jisakI sevA meM hAjira rahate haiN| vaha asIma bala kA dhAraka hotA hai| eka avasarpiNI se utsarpiNI ke madhya meM bAraha cakravartI hote haiN| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.gurudevamunirAjazrI-bhuvanavijayAntevAsImu. zrI jaMbUvijayajIma. saMzodhita-saMpAdita grantho grantha prakAzaka dvAdazAranayacakra bhA0 1-2-3 jainaAtmAnandasabhA, bhAvanagara AcArAMgasUtra mUlamAtra zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, muMbai-400036 AcArAMgasUtraM sUtrakRtAMgasUtraM ca (saTIka) motIlAla banArasIdAsa pablizarsa prA.li., dilhI-110007 ThANAMgasuttaM samavAyAMgasuttaM ca (saTIka) motIlAla banArasIdAsa pablizarsa prA.li., dilhI-110007 AcArAMgasUtra (zIlAMkAcAryakRtavRttiyukta) zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa (prathama zrutaskaMdha ke prathama cAra adhyayana paryaMta) amadAvAda sUtrakRtAMgasUtra mUlamAtra zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, muMbai sthAnAMga tathA samavAyAMgasUtra mUlamAtra zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, muMbaI jJAtAdharmakathAsUtra mUlamAtra zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, muMbaI anuyogadvArasUtra cUrNi, hAribhadrI vRtti tathA zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, maladhArihemacandrasUriviracitavRtti sahita muMbai bhA0 1-2 sthAnAGgasUtra abhayadevasUriviracitavRtti sahita zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, bhA0 1-2-3 muMbaI samavAyAGgasUtra abhayadevasUriviracitavRtti sahita zrI mahAvIrajaina vidyAlaya, muMbai dravyAlaGkAra svopajJaTIkAsahita lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda paJcasUtrakam (hAribhadrI TIkopetama) bI.ela. insTITyUTa oNpha inDolojI, dilhI nyAyapravezaka haribhadrasUriviracitavRtti tathA zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa pArzvadevagaNiviracitapaJjikA sahita amadAvAda sarvasiddhAntapravezaka yogazAstra svopajJavRttisahita bhA0 1-2-3 jaina sAhityavikAsamaMDala, muMbaI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATaNanA judA judA bhaMDAronA hastalikhita graMthonuM sUcipatra bhA0 1-2-3-4 jesalameranA bhaMDAranuM sUcipatra dharmabindu (kartA - haribhadrasUri ma0 ) municandrasUriviracitaTIkAsahita siddhahemacandrazabdAnuzAsanam - akArAdikramasaha siddhahemacandrazabdAnuzAsana - laghuvRtti (prathama AvRtti) siddhahemacandrazabdAnuzAsana - laghuvRtti (dvitIya AvRtti) siddhahemacandrazabdAnuzAsana rahasyavRtti vaizeSikasUtra - candrAnandaviracitavRttisahita (dvitIya AvRtti ) upadezamAlA heyopAdeyAvRttisahitA zAradAbena cimanalAla ejyukezanala risarca senTara, sUrimaMtrakalpasamuccaya bhAga - 1,2 strInirvANakevala bhukti prakaraNe zrIsiddhibhuvana prAcIna stavana saMgraha amadAvAda motIlAla banArasIdAsa pablizarsa prA. li., dilhI - 110007 jinazAsana ArAdhanA TrasTa, pATaNa, uttara gujarAta zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa prAcyavidyAmandira, vaDodarA sthAnAMgasUtra saTIka bhA0 1 - 2 - 3 ( dvitIya AvRtti ) yogazAstra svopajJavRttisahita bhA01-2-3 amadAvAda zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira, pATaNa zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa amadAvAda 71 22 zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa amadAvAda zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa amadAvAda jainasAhitya vikAsa maMDala, muMbaI jaina AtmAnaMdasabhA, bhAvanagara harSA prinTarI, muMbaI gurubhakti gahulIsaMgraha guruvANI (pUjyazrI ke pravacanoM kA saMgraha - gujarAtI) zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa amadAvAda bhAga 1, 2, 3, 4 guruvANI (pUjyazrI ke pravacanoM kA saMgraha - hiMdI) zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa bhAga 1, 2, 3, 4 himAlayanI padayAtrA ( gujarAti evaM hiMdI ) amadAvAda zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa amadAvAda Page #141 -------------------------------------------------------------------------- Page #142 -------------------------------------------------------------------------- _