Book Title: Vyutpattivada Gudharthatattvaloka
Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Nirnaysagar Yantralaya Mumbai

View full book text
Previous | Next

Page 22
________________ व्युत्पत्तिवादः । पितावच्छेदकतावृत्तिलान्यतरसंबन्धेन । वृत्तिवं च पूर्ववदेवप्रायम् । विशेष्यतावच्छेदकावच्छिन्नखं स्वाभाववदवच्छेदकलानिरूपितवरूपं ग्राह्यम् । अभावप्रतियोगिताच स्वनिरूपितावच्छेदकतावखखावच्छेद्यनिरूपितविषयतावत्वान्यतरसंबन्धेन ग्राह्या। अत्र स्वविशिष्टनिरूपकताकाधिकारणतावदृत्तित्व विवक्षणे प्रायश एकत्वमानस्य खविशिष्टप्रकृत्यर्थतावच्छेदकनिष्ठनिरूपकताकाधिकरणतावद्वृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकलमेव स्यादिति तादृशाधिकरणताखावच्छिन्नपर्याप्तिकसंख्यावच्छिन्नवदृत्तिलपर्यन्तानुधावनम् । स्वाभिन्नमुख्य विशेष्यतावखसंबन्धश्च मुख्यविशेष्यगतैकत्वस्यैकवचनार्थतासम्पत्यर्थमुपात्तः । त. थाहि यत्रैको विद्वान् परथाविद्वान् ब्राह्मणो मुझे क्षत्रियश्च विद्वान् भुते ब्राह्मणश्च विद्वानन्यश्शेते तत्रात्र विद्वान् ब्राह्मणो भुङ्ग इति ताशब्राह्मणगतैकत्वविवक्षायां प्रयोगो जायते । तत्र मुख्य विशेष्यताविशिष्टानिरूपकताब्राह्मणत्वनिष्टाविद्यावत्वनिष्ठा च तत्तदसाधारणधर्मावच्छिन्ना एतद्देशाधिकरणकभोजनकर्तृत्वत्वावच्छिन्ना च आद्ययोः खसाक्षानिरूपकावच्छेदकतावत्त्वस्य अन्त्यायां स्वनिरूपितमुख्यप्रकारतावत्त्वस्य च सत्त्वादिति तन्निरूपिताधिकरणताकूटवरचमेकत्याश्रयीभूतब्राहाण एव शयनकर्तुर्विद्यावत्वब्राह्मणत्वयोःसत्वेपितादृशभोजनकर्तृत्वविरहात् क्षत्रिये ब्राह्मणत्वस्याविदुषि विद्यावत्वस्य च विरहादिति तनिष्ठभेदप्रतियोगितानवच्छेदकत्वं तदेकत्वेऽस्तीति तस्यैकवचनार्थतासम्पत्तिः । अत्र घटोस्तीत्यादौ घटत्वनिनिरवच्छिन्नावच्छेदकतावत्वस्य पटत्वनिष्टनिरवच्छिन्ननिरूपकतायामपि सत्वे निरुक्ताधिकरणताकूटवत्वस्याप्रसिया एकवचनार्थतानुपपत्तिः स्यादिति तद्वारणायावच्छेदकतावत्वघटकसम्बन्धेषु खसामानाधिकरण्यस्य तद्भूटानुयोगिकसमवायावच्छिन्ना. या एतद्घटानुयोगिकसमवायावच्छिन्नायाश्च घटत्वनिष्ठनिरूपकताया घटत्वनिष्ठावच्छेदकताविशिष्टत्वे तथैवानुपपत्तिः स्यादिति __ स्वावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नत्वस्य तद्रूपघटत्वोभयत्वावच्छिन्नाया एतद्रूपघटत्वोभयत्वावच्छिन्नायाश्च निरूपकताया घटखनिष्ठावच्छेदकताविशिष्टत्वे तथैवानुपपत्तिस्स्यादिति खानवच्छेदकानवच्छिन्नत्वस्य चोपादानम् । ऋद्धस्यौजखिनो राज्ञः पुरुषो नास्ति वेश्मनीत्यादौ ऋद्धौजस्विराजस्खत्ववदेतद्वृत्तिपुरुषनिष्ठभेदप्रतियोगितानवच्छेदकत्वेनैकत्वस्य शाब्दमतौ भासमानत्वेन ताशानवच्छेदकत्वघटकखत्वनिष्टनिरूपकतायां राज्ञऋद्धत्वौजखित्वाभ्यामेवावच्छेदकतया तादृशावच्छेदकताकनिरूपकतामावघटितनिरुक्तानवच्छेदकल्लवदेकवे लाघवाच्छक्ये एकवचनस्य शक्तिप्रतिपत्त्यर्थं निरुक्तपरिचायककोटौखानवच्छेदकानवच्छिन्नलसम्बन्धेन खवृत्तित्वस्योपादानं नहि तदनुपादाने काप्यापत्तिरनुपपत्तिर्वा । नच कथं न तन्न शक्तिप्रतिपत्तिरितिवाच्यं तत्रैकैकधर्मावच्छिन्नावच्छेदकताकनिरूपखस्याप्युक्तावच्छेदकताविशिष्टतया तावनिरूपकवघटितोक्तानवच्छेदकलोपरागेण गु. रुखादशक्यएवैकत्वे शक्तिप्रहप्रसङ्गा त्तदुपादाने च धर्मत्रयावच्छिन्नावच्छेदकताकनिरूपकतामात्रस्यावच्छेदकता विशिष्टत्वेन तन्मात्रघटितानवच्छेदकत्ववदेकल एव शक्तिप्रहसम्भवात् । खानवच्छेदकानवच्छिन्नलं च तत्र खनिरूपकतावच्छेदकताविशिसन्यावच्छेदकलानिरूपितवं विशिष्टान्यलं च सामानाधिकरण्यादिभिः तेन प्रमेयस्येदमस्तील्यादौ खानवच्छेदकाप्रसिद्धावपि न क्षतिःनच मुख्यविशेष्यतानिरूपितायास्तादृशखलनिष्ठावच्छेदकसायास्तादृशस्खलनिष्ठनिरूपकतानवच्छेदकपुरुषलनिष्ठावच्छे. भवनानिमपितवं विशेष्यताद्वारकमस्तीत्यनुपपत्तिरितिवाच्यम् । नहि राजवनिष्ठावच्छेदकलं राजावच्छिन्नत्वेन पुरुषखावच्छिन्नत्वेन च व्यवहियत इतिपरम्परयाप्यवच्छिन्नखव्यवहारोऽवच्छेदककोटिसन्निविष्टधमैरेव वाच्यो नत्ववच्छेद्यकोटिप्रविष्टैरुदासी. नैर्वा । विशेषणं हि विशेष्यस्य परिचायक निरूपकं विशेष्यंच परिचेयं निरूप्यमित्युच्यत इति विशेषणनिष्ठावच्छेदकतानिरूपिकैवनिरूपकनिष्ठत्वाद्विशेष्यनिष्ठा च निरूपितनिरूप्यनिष्ठलादवच्छिन्नत्वं चावच्छदेकतानिरूपितखमिति राजलनिष्ठावच्छेदकताया न राजावच्छिन्नत्वं नापि पुरुषलावच्छिन्नत्वं साक्षात्परम्परासाधारणावच्छेदकतानिरूपितलस्याप्युक्तयुक्तर्विलक्षणलादिति वस्तुगतिः तथाच नोक्तानुपपत्तिः। अथवा खानवच्छेदकानवच्छिन्नख परस्परनिरूप्यनिरूपकभावेऽपिस्वनिरूपितावच्छेदकताविशिष्टान्यावच्छेदकतावदन्यखं वाच्यम् अवच्छेदकतावत्ताचखावच्छेद्यप्रकारतानिरूपितविशेष्यत्वावच्छेद्यत्वसंबन्धेन । इदं चावच्छेद्यत्वं साक्षात्परम्परासाधारणम्।परम्परयाच तदनच्छेद्यप्रकारतानिरूपितविशेष्यत्वावच्छेयप्रकारतानिरूपितविशेष्यत्वावच्छेद्यत्वेनैव खीक्रियतइति पुरुषलनिष्टावच्छेदक खावच्छेयप्रकारतानिरूपितविशेष्यलावच्छेद्यलं खलनिष्टावच्छेदकतायां परम्परयापि नास्तीतिन कापि क्षतिः। स्वनिरूपितमुख्यप्र. कारतावलोपादानञ्च भोजनकर्तृत्वनिष्ठनिरूपकतासंग्रहाय, तदसंग्रहे शयनकर्तृब्राह्मणेऽपि तादृशनिरूपकताकाधिकरणताकूटस्य सत्वेन तादृशभेदप्रतियोगितानवच्छेदकत्वस्यैकत्वेऽसम्भवः स्यातास्वावच्छेदकर्सबन्धावच्छिन्नलं च एकलाश्रयाननुयोगिकसंबन्धावच्छिन्नताशकर्तृखनिष्ठनिरूपकतावारणायोपादेयम् । अधिकवारकपर्याप्तिनिवेशनं च द्विखाद्यवच्छिन्नताशकर्तृत्वनिष्ठनिरूपकतावारणाय । न्यूनवारकं च तदुक्तयुक्त्या शक्तिमहप्रतिपत्त्यर्थम् । फलं भुक्त चैत्र इत्यादौ खसमानाधिकरणान्नवृत्तिलसम्बधेनफलविशिष्टकर्मलविशिष्टभोजनविशिष्टकृति निष्ठनिरूपकलवारणायव निरूपितावच्छेदकताविशिष्टान्यावच्छेदकलानिरूपितत्वरूपमेव तदवच्छेदकावच्छिन्नखमुपादेयम् । स्वाभिममुख्यप्रकारतानिरूपकावच्छेदकतावत्वं च प्रकारतावच्छेदकगतैकखस्यैकवचनार्थतासम्पत्यर्थे । तादृशप्रकारताकलं च साक्षात्परंपरासाधारणं, तेनेदं राज्ञ इत्यादिसाक्षात्प्रकारविशेषणगतैकत्वस्येव चैत्रः फलमत्रभु ब्राक्षणो ब्राह्मणाय गां ददातीत्यादौ परम्परामुख्यप्रकारविशेषणफलब्राह्मणादिगतैकत्वस्याप्येकवचनार्थोपपत्तिः । तथाहि खप्र.

Loading...

Page Navigation
1 ... 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218