Book Title: Vyutpattivada Gudharthatattvaloka
Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Nirnaysagar Yantralaya Mumbai
View full book text
________________
गूढार्थतत्वालोकव्याख्यासहितः ।
स्वावच्छेदकावच्छिन्नत्वस्वनिरूपकनिरूपितत्वोभय संबन्धेन तथाच तयागकरणपशुनिष्ठैकत्वे यागान्तरकरणत्वनिरूपकत्वसभानाधिकरणभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वेऽपि तन्निरूपितसंसर्गताविशिष्टसंसर्गतानिरूपकत्वस्य पश्चन्तरे यागान्तरे च सत्वेन तत्सामानाधिकरण्यविरहेण विशिष्टान्यत्वसंभवाद्भवत्येकवचनार्थता पशुद्रयकरणकयागकरणपशुनिष्ठैकत्वे च पश्चन्तरनिष्ठ करणत्वनिरूपकत्व समानाधिकरणभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वस्य तादृशसंसर्गतानिरूपकयागनिरूपिततत्पशुनिष्ठकरणत्वसंसर्गतानिरूपकत्वसामानाधिकरण्यस्य च सत्वेन न विशिष्टान्यत्वसंभवः अन्यत्र तु प्रागुक्तैव रीतिरिति वदन्ति ॥
परेतु विशेष्यतावच्छेदकतत्कोटिप्रविष्टेषु परम्परयाऽपि प्रकारतावच्छेदकत्वस्य प्रकारतावच्छेदकतत्कोटिप्रविष्टेषु परम्परयाऽपिविशेष्यतावच्छेदकत्वस्य च न व्यवहारइति साक्षात्परम्परावच्छेदकत्वनिष्ठं प्रकारतावच्छेदकत्वव्यावृत्तं विशेष्यत्वस्य विशेष्यतावच्छेदकत्वव्यावृत्तं प्रकारत्वस्य च निरूपकत्वं निरूपितत्वं च विलक्षणमेव । अत एव तत्र तत्र विशेष्यत्वप्रकारत्वामच्छेदकत्वादीनां पर्याप्तिनिवेशनं प्रामाणिकानां संगच्छते ।
मचावैलक्षण्ये प्रकृते को दोष इति वाच्यम् । यत्र हि राजद्वयसम्बन्धिधनं गृहीत्वैकस्य राज्ञो दासो जिगमिषति तत्र राज्ञो धनं गृहीला जिगमिषति दास इति प्रयोगो नोभयत्र राजगतैकत्वविवक्षायां प्रमाणभावमवलम्बते । निरूपितत्वाद्यवैलक्षण्ये तत्प्रामाण्यं दुरुद्धरं स्यात् राजगतैकत्ले वक्ष्यमाणस्य स्वप्रकृतिप्रयोज्यविषयताविशिष्टत्वस्य सत्वात् । खप्रकृतिप्रयोज्यायां राजनिष्टावच्छेदकतायां प्रकारतानिरूपितवस्येव मुख्यविशेष्यतानिरूपितत्वस्यापि सत्वेन स्वाभिन्नमुख्य विशेष्यतावच्छेदकतावत्वसंबन्धेन स्वविशिष्टायां राजत्वनिष्ठनिरूपकत्व राजाविशिष्टखत्वविशिष्टधनविशिष्टकर्मत्वविशिष्टग्रहणविशेष्योत्तरत्नविशिष्टजि
१७
गमिषाविशिष्टदासनिष्टत्वरूपसम्बन्धावच्छिन्नाधेयत्वसम्बन्धावच्छिन्नावच्छेदकतानिरूपितनिरूपितत्वसम्बन्धावच्छिन्नसम्बन्धिलसम्बन्धावच्छिन्नस्वत्वनिष्ठनिरूपकत्वाभ्यां निरूपितयोरधिकरणत्वयोः पर्याप्तं यद्वित्वं तदवच्छिन्नवद्वृत्तिभेद प्रतियोगितानवच्छेदकत्वस्य सत्त्रात् । वैलक्षण्ये च राजनिष्ठावच्छेदकत्वाभिन्नत्वस्य प्रकारतावच्छेदकतायामेव सत्वेन तादृशप्रकारतावच्छेएकतावत्वसंवन्धेन स्वविशिष्टाभ्यां राजत्वनिष्ठनिरूपकत्वदास विशिष्टाश्रयत्वविशिष्टजिगमिषाविशिष्टोत्तरत्वविशिष्टगमनविशिष्टकर्मत्वविशिष्टधनचिशिष्टस्वत्वनिष्टनिरूपकत्वाभ्यां निरूपितयोरधिकरणत्वयोः पर्याप्तं यद्वित्वं तदवच्छिन्नवत्वस्य राजान्तरेऽपि सत्वेनैकत्वे तद्वृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वस्यैव सत्वात् प्रामाण्यं न प्रसज्यत इति । एवं च स्वप्रकृतिप्रयोज्यविषयताविशिष्टनिरूपकताकाधिकरणतावावच्छिन्नानुयोगिताकपर्याप्सिकसंख्यावच्छिन्नवद्वृत्तिभेदप्रतियोगितानवच्छेदक मेकत्वमेकवचनार्थः । निरूपकतायां वैशिष्ट्यं च स्वाभिन्नमुख्यविशेष्यतावत्वखाभिन्नमुख्य प्रकारतावच्छेदकतावत्वस्वाभिन्नमुख्यप्रकारतावत्व स्वाभिप्रतादृश विशेष्यतावच्छेदकता वत्वान्यतम संबन्धेन । मुख्यविशेष्यतावत्ता च खसाक्षान्निरूपकावच्छेदकतावत्वस्वनिरूपितमुख्यप्रकारतावत्वान्यतरसंबन्धेन । अवच्छेदकतावत्ता व स्वसामानाधिकरण्यस्वावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नत्व स्वानवच्छेदकानवच्छि त्रत्वखवृत्तिवैतचतुष्टयसंवन्धेन । मुख्यप्रकारतावत्ता च स्वावच्छेदकतात्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकपर्यात्यनुयोगितावच्छेदकरूपवृतत्वस्वावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नत्वोभयसंबन्धेन । खाभिन्नमुख्यप्रकारतावच्छेदकतावत्ता च स्वसाक्षानिरूप कत्वस्वाचच्छेयप्रका [तानिरूपितविशेष्यखानवच्छिन्न लोभयसंबन्धेन खविशिष्टावच्छेदकतावत्वखाश्रयत्वान्यतरसंबन्धेन । अवच्छेदकतावत्ताच पूर्वोकचतुष्टयसम्बधेन खाश्रयत्वं च खावच्छेदकसंबन्धावच्छिन्न संबन्धित्वसम्बन्धावच्छिन्नवखावच्छेद्यप्रकारता निरूपित विशेष्यत्वावव्छेदकावच्छिन्नत्व स्वविशिष्टविषयतावव्यापकत्वैतत्रितयसंबन्धेन । स्ववैशिष्ट्यं च स्वावच्छेद्यविषयतानिरूपितविषयत्वानवच्छिमत्वस्वनिरूपितखैतदुभयसंबन्धेन । व्यापकता च खनिरूपितावच्छेदकतावृत्तित्व संबन्धेन । वृत्तित्वं च खावच्छेदकावच्छिनत्वस्वविशिष्टविशेष्यतानिरूपितप्रकारतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नसंबन्धित्वसंबन्धावच्छिन्नत्वोभयसंवन्धेन । स्ववैशिष्ट्यं च खतादाम्यखावच्छेद्यत्वान्यतरसंबन्धेनस्वाश्रयत्वखानवच्छेद कानवच्छिन्नख वृत्तित्वैतत्रितयसंबन्धेन । स्वावच्छेदकावच्छिन्नलं लाभाववदवच्छेदकत्वानिरूपितवरूपं ग्राह्यम् । अभावप्रतियोगितावच्छेदकसंबन्धश्च स्वनिरूपितावच्छेदकतावत्वम्वावच्छेधप्रकारतानिरूपित विशेष्यतावत्वान्यतरात्मकः । अवच्छेदकतावत्त्रविशेष्यतावत्वे स्वसामानाधिकरण्यादिचतुष्टयेषु यस्य यस्योपादेयत्वं तैर्माये स्वाध्यवनियामकत्रितयसम्बन्धघटकविशेष्यतावच्छेदकावच्छिन्नत्वमप्युक्तरूपमेव स्वाभिन्नमुख्य प्रकारतावयं च स्वनिरूपितावच्छेदकतावत्वखाश्रयत्वान्यतरसंम्बधेन । खाश्रयत्वं च खावच्छेदकसंबन्धावच्छिन्न संबन्धित्वसंबन्धावच्छिनत्वस्वनिरूपितविशेष्यतावलोभयसंबन्धेन अवच्छेदकतावलविशेष्यतावत्वे च सामानाधिकरण्यादिभिः संवन्धैर्ब्राह्ये । स्वाभिन्नविशेष्यतावच्छेदकतावत्यं च स्वविशिष्टावच्छेदकतावत्वस्वाश्रयत्वान्यतरसंम्बन्धेन । वैशिष्टयावच्छेदकतावत्वे पूर्वोक्तसंबधैर्माये । खाश्रयत्वच्च स्वावच्छेदकसंवन्धावच्छिन्नसंबन्धिवसंबन्धावच्छिन्नत्वस्वनिरूपितस्वावच्छेद्य प्रकारतानिरूपितविशेष्यत्वावच्छेद्यविषयतावच्छेदकावच्छिन्नत्वस्खनिरूपितमुख्य प्रकारतावदवच्छेकताकखख विशिष्टविषयतावव्यापकत्वैतच्चतुष्टयसंबन्धेन । मुख्यप्रकारतावत्वं च पूर्वोक्तसंबन्धैर्बोध्यम् ।
च
स्ववैशिष्टयं च स्वनिरूपितत्वखावच्छेद्य विशेष्यतानिरूपितविषयताभिन्नत्वस्वनिरूपितमुख्यप्रकार तावदन्यत्वैतत्रितयसंबन्धेन । प्रकारतावता च खतादात्म्यस्वनिरूपिताचच्छेदकसातादात्म्यान्यतरसंबन्धेन । व्यापकता च खवृत्तिलखनिरू३ व्युत्प०

Page Navigation
1 ... 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 ... 218