Book Title: Vyutpattivada Gudharthatattvaloka
Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Nirnaysagar Yantralaya Mumbai
View full book text
________________
गूढार्थतत्वालोकव्याख्यासहितः । बद्धोध्यः । वस्तुतस्तु तद्धर्मान्यवृत्तिविषयतासम्बन्धेन ज्ञान प्रति तधर्मभेदत्वेन हेतुता लाघवात् । एवं च घटत्वाचवच्छिन्नप्रकारतानिरूपितविशेष्यतावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबोधं प्रति घटत्वाद्यन्यवृत्तिविषयतासंबन्धेन सानत्वाद्यवच्छिन्नस्य व्यापकतया घटत्वादौ ताशविषयतासंबन्धेन ज्ञानत्वावच्छिन्नोत्पादकसामग्रीविरहेण न तत्र ताशविशेष्यतावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबोधापत्तिः। एवं च घटवान् घटवानित्यादिशाब्दबोधवारणानुरोधेन धर्मितावच्छेदकतावच्छेदकादिनिष्ठप्रत्यासत्त्या कारणत्वान्तरमपि न कल्प्यते । एवमुद्देश्यतावच्छेदकविधेययोरक्येनैकोद्वावित्यादिवाक्यादेकत्व द्वित्वाद्यवच्छिन्ने पकत्वद्वित्वादीनां भेदान्वययोधानुदयात्, एकत्वत्वद्वित्वत्वाद्यवच्छिन्नसमवायादि संसर्गावच्छिन्नप्रकारतानिरूपितविशेष्यतानिरूपितसमवायादिसंसर्गावच्छिन्नावच्छेदकतावच्छेदक त्वादिसंबन्धेन शाब्दबुद्धौ एकत्वत्वद्वित्वत्वादिभेदस्य । एवं कर्म गच्छतीत्यादौ च कर्मत्वत्वाचपच्छिन्ने आधेयतासंबन्धेन तद्वतोऽन्वयबोधवारणाय कर्मत्वत्वाधवच्छिन्नावच्छेदकताकाधेयतासंबन्धावच्छिन्नप्रकारतानिरूपितधर्मितावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबोधे कर्मत्वत्वादिभेदस्य घटोन घट इत्याद्यनुमितेः शाब्दबोधस्य च वारणाय घटस्वाद्यवच्छिन्नभेदप्रकारतानिरूपितधर्मितावच्छेदकतासंबन्धेनानुमितौ शाब्दबोधे च घटत्वादिभेदस्य हेतुत्वान्तरकल्पनमनादेयमेव । तद्धर्मभेदस्यकैककारणतयैव सकलातिप्रसङ्गवारणसंभवादिति कृतं पलवितेन ॥
समवायघटत्वादिगतरूपे संभवान्न दोष इतिवाच्यं कालिकेन घटत्वविशिष्टत्वे सति समवायेन द्रव्यत्सविशिष्टपरेण समवायेन घटल विशित्वे सति कालिकेन द्रव्यखविशिष्टपरेण च तच्छन्देन घटितात्सः स इतिवाक्याच्छाब्दबोधानुपपत्तेस्तथाप्यवारणादिति चेन्न विशेष्यतात्वसंबन्धेन शाब्दबुद्धौ प्रकारतावदन्यलं हि कारणम् । प्रकारतावत्ता च खनिरूपितत्वखनिरूपितावच्छेदकताखव्यापकत्वोभयसंबन्धेन । व्यापकता च स्वनिरूपितावच्छेदकतावत्त्वसंबन्धेन । अवच्छेदकतावत्ता च खसामानाधिकरण्यखावच्छेदकसंबन्धावच्छिन्नत्वस्वानवच्छेदकानवच्छिन्नत्वतत्संबन्धावच्छिन्नववृत्तित्वैतचतुष्टयसंबन्धेन । तथा च न क्वचिदप्युद्देश्यविधेययोः सर्वथैक्ये उद्देश्यस्याधिक्ये च शाब्दबोधप्रसङ्गः । नवा विधेयांशस्याधिकवस्तुघटितत्वे शाब्दबोधस्यानुपपत्तिः । अथावच्छेदकतावत्त्वनियामकसंबन्धघटकावच्छेदकलं साक्षात्परम्परया वोपादेयं नास्ति चोभयथापि तन्निर्दोषतासंभवरूपववत्तिद्रव्यत्वविशिष्टत्वे सत्यवायुस्पर्शयदृत्तिपृथिवीलविशिष्टपरेणावायुस्पर्शवद्वृतिद्रव्यखविशिष्टत्वे सति रूपवद्वृत्तिपृथिवीलविशिष्टपरेण च तच्छब्देन घटितात्ससइतिवाक्याच्छाब्दवोधानुपपत्तेः विशेष्यत्वप्रकारत्वावच्छेदकलयोः साक्षादवच्छेदकलस्य वृत्तिलमाने सत्त्वादुभयग्वावच्छेदकखे रूपवनिरूपितलस्पर्शवन्निरूपितखयोर्विशेष्यत्वप्रकारलद्वारेण परम्परावच्छेदकलाचेति चेन्न विशेष्यत्वप्रकारत्वाद्वारत्वसहितनिरूपित्वस्यैवोत्पादेयवाद् इत्थं चाननुगतकार्यकारणभावसरण्यनुसूतिरनुचिन्तनीया ग्रन्थकतरनुसरणीया ववमेवंविधैव योग्यज्ञानकार्यकारणभावम्यापि रीतिरित्यलम् ।
वस्तुतस्तुतद्धर्मान्यवृत्तिविषयतासंबन्धेनेत्यादि । अत्र यद्यपि घटत्वान्यवृत्तिविषयतासंबन्धेन ज्ञानवावच्छिन्नस्य घटलावच्छिन्नप्रकारतानिरूपितधर्मितावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबुद्धित्वावच्छिन्नं प्रति नास्ति व्यापकत्वं नापि चावच्छिन्नघटत्वनिष्ठावच्छेदकताकप्रकारतानिरूपितधर्मितानिरूपितावच्छिन्नावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबुद्धिवावच्छिन्नं प्रति जातिलप्रमेयत्वाभ्यां धर्मियप्रकारत्वावच्छेदकतया घटत्वावगाहिनः शाब्दबोधस्योत्पत्तेः तथापि, निरवच्छिन्नघटखनिष्ठावच्छेदकताकप्रकारतानिरूपितविशेष्यतानिरूपितनिरवच्छिन्नावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबुद्धिं प्रति घटलान्यवृत्तिविषयतासंबन्धेन हानलावच्छिन्नस्य जातिलाद्यवच्छिन्नावच्छेदकताप्रकारतानिरूपितधर्मितावच्छेदकतावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबुद्धिलावच्छिन्नं प्रति जातिलान्यवृत्तिविषयतासंबन्धेन ज्ञानलावच्छिन्नस्य संभवति व्यापकत्वम् । नच समवायसंबन्धावच्छिन्नजातिवाद्यव. च्छिन्नावच्छेदकताकप्रकारतानिरूपितर्सितानिरूपितकालिकसंबन्धावच्छिन्नावच्छेदकतावच्छेदकलस्य जातित्वेऽपि सत्त्वेन जातिलाधन्यवृत्तिविषयतासंबन्धेन ज्ञानलावच्छिन्नस्य म तव्यापकलसंभव इति वाच्यम् । अबच्छेदकलयोरेकरबन्धावच्छिन्नत्वस्य व्याप्यशरीरे प्रवेशनीयलात् । अथ विधेयांशेऽधिकावगाहिशाब्दवोधस्वीकारे निरवच्छिनघटत्वनिष्ठावच्छेदकताकप्रकारतानिरूपितनिरवच्छिन्नावच्छेदकतासंबन्धेन शाब्दबुद्धेः घटोनीलघटइत्यत्र घटत्वेऽपि सत्त्वात्तत्र घटत्वान्यवृत्तिविषयतासंबन्धेन ज्ञानवावच्छिन्नस्यासत्त्वात्कथं व्यापकलम् । नच व्याप्यशरीरे घटत्वमात्रावच्छिन्नलं प्रवेश्यमिति वाच्यं नीलघटो नीलघट इतिशाब्दबोधापसेर्दुरित्वात् । नच घटखादिगतैकत्वान्यवृत्तिविषयतावच्छेदकतालावच्छिन्न पर्याप्त्यनुयोगितावच्छेदकत्वसंबन्धेन ज्ञानलाधवच्छिन्नं प्रति घटत्वादिगतैकलादिभेदस्य कारणलं वाच्य तथासति तादृशज्ञानत्वावच्छिन्नस्य घटवैकलवृत्तिप्रकारताकविशेष्यतावच्छेदकतालावच्छिन्नपर्याप्त्यनुयोगितावच्छेदकत्वसंव.
८ व्युत्प०

Page Navigation
1 ... 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218