________________
નાલંદા કા વિશ્વવિદ્યાલય
૨૦૧ તિબ્બતી ઐતિહાસિક તારનાથ કે અનુસાર સમ્રાટ અશોક ને યહાં પર એક વિશાલ મંદિર ઔર વિહાર કા નિર્માણ કરાયા ઔર અશોક કે પ્રયત્ન સે હી નાલંદા એક શિક્ષાકેન્દ્ર કે રૂપ મેં પરિવર્તિત હોના પ્રારંભ હુઆ. ઈસકે બાદ ધીરે ધીરે નાલંદા કી ઉન્નતિ હતી ગઈ. સુવિષ્ણુ નામક એક બ્રાહ્મણ ને વહાં ૧૦૮ મંદિર કા નિર્માણ કરાયા ઔર “અભિધર્મ કી શિક્ષા કે, લિયે ૧૦૮ શિક્ષણાલય કી સ્થાપના કરી. ઇસકે બાદ અનેક સદિયે તક નાલંદા એક શિક્ષાકેન્દ્ર કે રૂપ મેં ધીરે ધીરે વિકસિત હોતા રહો. પીછે સે રાજશક્તિ કા ધ્યાન ભી ઇસ એર આકૃષ્ટ હુઆ ઔર સબસે પૂર્વ શક્રાદિત્ય નામ કે રાજા ને નાલંદા મેં અનેક ઇમારત કા નિર્માણ કરાયા. ઈસી તરહ ઉસકે પીછે બુદ્ધગુપ્તરાજ તથા ગતગુતરાજ ઔર બાલાદિત્યરાજને નાલંદા કી ઉન્નતિ મેં બહુત સહાયતા પહુંચાઈ. બાલાદિત્યરાજ પ્રસિદ્ધ દૂણ–આક્રાન્તા મિહિરકુલ કા સમકાલીન થા ઔર છઠ્ઠી સદી મેં મગધ કા રાજા થા. ગુપ્ત સમ્રાટૅદ્વારા સહાયતા કે પ્રાપ્ત કર નાલંદા ને બડી ઉન્નતિ કી ઔર શીધ્ર હી વિશ્વવિદિત વિશ્વવિદ્યાલય બન ગયા. અનેક ચીની તથા અન્ય વિદેશી વિદ્યાર્થિઓ કા યાન ઈસકી ઓર આકૃષ્ટ હુઆ ઔર બડી સંખ્યા મેં વિદેશી વિદ્યાર્થી યહાં પર વિદ્યાધ્યયન કે લિયે આને લગે. નાલંદા મેં શિક્ષા પ્રાપ્ત વિદેશી વિદ્યાર્થિ મેં કુછ કે નામ નિમ્રલિખિત હૈ–
૧-શર્મણ ન ચિન,-પ્રકાશમતિ, ૭ થી સદીમેં આયા ઔર તીન વર્ષ તક યહાં રહા. ૨-થી-હો–શ્રીદેવ, સને યહાં રહ કર મહાયાન ધર્મ ક અધ્યયન કિયા, ૩-આર્યધર્મન-યહ એક કોરિયન થા ઔર નાલંદા મેં હી મરે. ૪-૬૮૮ મેં એક કોરિયન ભિક્ષુ આયા. પ-સ્વી હોગ-૭ વીં સદી મેં આયા ઔર યહાં ૮ વર્ષ તક રહા. ૬-એ કેગ-ધર્મદત્ત યહાં તીન વર્ષ તક રહા. હ-ઈસિંગ–બુદ્ધર્મો, ૧૦ સાલ તક નાલિંદા મેં રહ કર શિક્ષા પાઈ. ૮-તેફાંગ-ચંદ્રદેવ, યહ નાલંદા કે દર્શનેં કે આયા થા. ૯-તાંગતાંગ-મહાયાન સંપ્રદાય કા થા. નાલંદા કે દર્શને કો આયા થા.
માંગ-૨ સાલ કે લગભગ યહાં રહ કર ઈસને અધ્યયન ક્યિા. ૧૧-૨ન સન-યહ એક કેરિયન ભિક્ષુ થા. યહ પ્રયાણવર્મા નામ સે જ્યાદા મશહૂર હૈ. યહ ભી નાલંદા કે દર્શન કો આયા થા.
૧૨-કિંગ-ચૂ-શીલપ્રભ-યહાં રહ કર દોષ કા અધ્યયન કિયા. ૧૩-ઘન તાતા-૧૦ સાલ તક યહાં રહ કર અધ્યયન કિયા. ૧૪-વાન હોંગ-પ્રાણ દેવ, યહાં રહ કર કેક કા અદયયન કિયા.
ઈન આગત વિદ્યાર્થી કે દ્વારા હી નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલય કે બારે મેં બહુત સી જ્ઞાતવ્ય બાતે હમેં માલૂમ હોતી હૈ. વિશેષતઃ ઘનસાંગ ઔર ઇત્સિંગ કે યાત્રાવૃત્ત વિશેષ તૌર સે ઈસ પ્રસંગ મેં સહાયક હૈ. હમ ઉનહીં કે યાત્રાવૃત્ત કે આધાર પર સંક્ષેપ સે નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલય "કા વર્ણન યહાં દેતે હૈ.
સંચાલન-ઇસ મહાન વિશ્વવિદ્યાલય કા સંચાલન અનેક રાજાઓ કે દ્વારા દિયે ગયે નિરંતર દાન સે હોતા થા. રાજાઓ ને ઇસકે સંચાલન કે લિયે સૈકડે ગાંવ કી આમદની વિશ્વવિદ્યાલય કે આધીન કર દી થી. ઘનસાંગ કે સમય વિશ્વવિદ્યાલય કે પાસ ૨૦૦ ગાંવ થે. ગાં સે હી આવશ્યક સામગ્રી પ્રાપ્ત હોતી થી. પ્રત્યેક વિદ્યાર્થી કે નિયમિત પરિમાણ મેં ભેજને મિલતા થા જે કિ ઇસ પ્રકાર થા-૧૨૦ જસ્વીર, ૨૦ પૂગા, મહાશાલી ચાવલોં કા એક પૈક. તૈલ, મખને ઇત્યાદિ ભી નિયમિત પરિમાણ મેં દિયા જાતા થા. ( શિક્ષાકમ-નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલય મેં કેવળ ઉંચી હી શિક્ષા દી જાતી થી. ઈસમેં પ્રવિષ્ટ હોને કે લિયે એક અધિકારી પરીક્ષા લી જાતી થી, જિસમેં ઉત્તીર્ણ હેને કે બાદ હી વિદ્યાથી વિશ્વવિદ્યાલય મેં પ્રવિષ્ટ હો સકતે થે. ઇસ પરીક્ષા કે લિયે નિમ્ર વિષયાં મેં ઉત્તીર્ણ હના આવશ્યક થાઃ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
