Shubh Sangraha Part 03

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 273

એક આધુનિક મહાન સમાલોચક કી સમાલોચના ૧૧૪–એક આધુનિક મહાન સમાલોચક કી સમાલોચના
હિંદી સંસાર મેં જૈસા આતક હમ લોગોં કા જમા હુઆ હૈ, વૈસા ન તો સંપાદક ક, ન પ્રકાશકે કા, ન નિરીક્ષકે કા ઔર ન પ્રવર્તકે કા હી હૈ. સિદ્ધાંત યહ હૈ, કિ જિનકે નામ કે અંત મેં “ક” અક્ષર હૈ, યે સબ કિસી ન કિસી બાત મેં હમ સે કમ હી હૈ. યદિ હમારા વિશ્વાસ ન હે, તો બેચારે લેખકે વા સરલ ચિત્તવાલે સીધે-સાદે કવિયોં સે પૂછ દેખિયે. ઉન્હે હમારી શક્તિ કા પૂરા પતા હૈ.
હમ લોગે કે હી ડર સે કવિ-કુલ-કુમુદકલાધર ગોસ્વામી તુલસીદાસજી ને રામાયણ મેં છિપે શબ્દોં મેં પહલે સે હી ક્ષમા માંગ લી હે --
“જાનિ કૃપા કરિ કિંકર મg, સબ મિલિ કરહુ છાંડિ છલ છે દૂ. નિજ બલ બુદ્ધિ ભરોસ મોહિ નાહીં, તાતે વિનય કરહું સબ પાહીં.
- કવિ ન હોઉ નહીં બચનપ્રવીના, સકલ કલા સબ વિદ્યાહીના. (ઇત્યાદિ) હમારે હી ભય સે ભીત હે કર પુસ્તક પ્રણેતાગણ પુસ્તક કી ભૂમિકા મેં સદા સે લિખતે આયે હૈ–“સંભવ હૈ, ઇસ પુસ્તક મેં ગળતિયાં હો, અસ્તુ. સહદય સજજન સુધાર કર પઢે” ઇત્યાદિ. ઇસ પ્રકાર કે શબ્દ વિશેષ કર હમ લોગે કે હી ડર સે લિખે જાતે હૈ. હમારે હી ડર સે લોગ ખુલે દિલ સે ઔર ખુલે શબ્દ મેં “અનુવાદક” શબ્દ કા પ્રયોગ કરને લગે હે. કચ્છ દિન પહલે ઐસી ગ૫ડ-ચૌથ મચી હુઈ થી, કિ કિતને હી “સાહિત્ય-સમ્રાટ” તથા “સાહિત્યમહારથી ઉપાધિધારિર્યો ને “અનુવાદક” કી જગહ અપને “લેખક હી લિખ મારા. લોગ તો યહી જાનકર બંગલા, ઉદ, અંગ્રેજી પુસ્તક કા અનુવાદ કરતે હૈ, કિ કાઈ ક્યા પતા લગા સગા; કિંતુ યહાં દૂસરે કી હી ચોરી ટુંઢા કરતે હૈ ઔર પને ટોલ-ટટોલ કર પતા લગા હી લેતે હૈ, કિ “અમુક ગ્રંથ” “અમુક ગ્રંથ” કા અનુવાદ હૈ.
બસ, હમારે હી ભય સે બહુત સે સ્વનામધન્ય લિમ્બાડે ને “લેખક લિખના છોડ “અનુ. વાદક” લિખના આરંભ કર દિયા. યહ ભી હમ લોગે કી હી કૃપા કા ફલ હૈ. જબ હમ ઐસે રોબીલે સમાલોચક મૌજૂદ હૈ ઔર હાથ મેં કલમ હૈ તબ ફિર હમમેં કૌનસી શક્તિ બાકી હૈ? કહો તો વેદ ઔર ઉપનિષદ કી આલોચના કર ડાલે, યા કહે તે અષ્ટાદશ પરાણે કા ખંડન-મંડન કર ડાલે, કહો તો ભક્તશિરોમણિ સૂરદાસજી ની કવિતા કે નીરસ ઔર અશ્લીલ સિદ્ધ કર દે, યા ગોસ્વામી તુલસીદાસજી કી કવિતા મેં ભંગ દિખલા દે, યા કાલિદાસ, શ્રીહર્ષ, વાલ્મીકિ, ભવભૂતિ આદિ સંસ્કૃત કે ધુરંધર કવિયો કી ભૂલે આપકે સામને રખ કર અપની વિડના ઔર સનતા કા ઉદાહરણ દે. હિંદી સંસાર કા યહ દિખલા દે, કિ હમ લાગે મેં પક્ષપાત કી જરા ભી બૂ નહીં હૈ; બલ્કિ હમ સચ્ચાઈ કે અવતાર હૈ. આજ હમ વિશ્વરચયિતા બ્રહ્માજી કી આલોચના કર હિંદી-સંસાર કે અપને કલમ-કુહાડે કી કારીગરી દીખલાતે હૈ.
અતએવ-“દિશિ કુંજરહુ કમઠ અહિ કાલા, ધરહુ ધરણિ મન ધીર ના ડેલા.”
ઇસમેં સંદેહ નહીં, કિ વયોવૃદ્ધ બ્રહ્માજીને વિશ્વ કી રચના કરને મેં પદ-પદપર ભૂલે કી હૈ. યે કરડે વર્ષો સે વિશ્વરચના કરને મેં અપના હાથ બઢાતે રહે, કિંતુ ઈનકી ભૂલ દેખ કર યહ કહે બિના રહા નહીં જાતા, કિ યે વિશ્વરચના કરને મેં અબ તક અનભિજ્ઞ હી રહે. મનુષ્યશરીર-રચના મેં આપને અનેક ભૂલે કી હૈ.
(૧) કાને કે દેને તરફ, ઈન્હોંને અસ્થિચમ મિશ્રિત દે ઐસે લોથડે લગા દિયે હૈ, જે મમ્મી ઉડાને કે ભી કામ મેં નહીં આ સકતે.
(૨) તમામ શરીર મેં રોમ હી રામ બના દિયે હૈ, જિનસે મનુષ્ય કા કેઈ ભી ફાયદા નહીં, અગર યે બડે બડે ભી હોતે તો ઉન્હ કાટ બેચ કર એક દિન કી ખૂરાક કા તો કામ ચલતા યા ઠંડી કે દિનોં મેં કંબલ હી ન ખરીદના પડતા.
(૩) નાખને સે ન તે શોભા હી હૈ ન રક્ષા હી કા કામ ચલ સકતા હૈ. યદિ યે હર હપતે કટાયે ન જાયેં, તો ફિર વે ઇતને બઢ જાતે હૈ, કિ કામ મેં બાધા દેને લગ જાતે હૈં.
શુ. ૧૭