Shubh Sangraha Part 03

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 287

શ્રીએકનાથ મહારાજા ટુંક પરિચય
ર૭ સન ૧૫૩૮ ઈ. મેં હુઆ. ઈનકે દાદા કા નામ ચક્રપાણિ, પિતા કા નામ સૂછ પંત ઓર માતા કા નામ રુકિમણીબાઈ થા. ઇનકા વંશ સદાચાર ઔર ભગવભક્તિ કે વિષય મેં પહલે હી સે પ્રસિદ્ધ થા. શ્રીએકનાથ કે માતા-પિતા કા દેહાંત ઉનકે બાલપને મેં હી હો ગયા. અતએ ઉનકે વૃદ્ધ દાદા ઔર દાદી પર હી ઉનકે પાલન-પોષણ કા ભાર આ પડા. એકનાથજી બાલપન મેં બહુત શાંત ઔર ગંભીર છે; અન્ય બાલકે કી તરહ ચંચલતા ઔર હઠ ઇનમેં નહી થીં. સહનશીલતા ઇનમેં ઇતની થી કિ સમવયસ્ક બાલકોં કે દ્વારા જબ કભી યે સતાયે જાતે તબ કભી ઇનકે કોધ નહીં આતા થા ઔર ન બદલા લેને કા હી કભી યે પ્રયત્ન કરતે થે. ઇન્ડી અલૌકિક ગુણો કે કારણ આબાલવૃદ્ધ નર-નારી સબ ઇનકે પ્યાર કરતે થે. સજજનતા ઓર ભાલાપન ઈનમેં ઇતના અધિક થા કિ ઇનકે દાદા ઔર દાદી સદા ઇનકે વિષય મેં ચિંતિત રહતે થે કિ કહી કાઈ કિસી તરહ ઉનકા હાનિ ન પહું ચાવે.
સાધારણ લિખના-પઢના ઔર હિસાબ-કિતાબ કી શિક્ષા ઉનકે દાદા ચપાણિ ને ઘર મેં -દી. છ વર્ષ મેં ઇનકા યજ્ઞોપવીત-સંસ્કાર કિયા. ઇસકે બાદ વેદાધ્યયન કે લિયે ગુરુ કે પાસ રખ દિયા. એકનાથજી કી બુદ્ધિ ઔર સ્મરણશક્તિ બહુત તીવ્ર થી. કહતે હૈં કિ ઉનકે ગુરુ કે દસરી બાર પાઠ દેને કી નૌબત બહુત કમ આતી થી. કથા-કીર્તન સુનને ઔર ભજન-પૂજન કરીને મેં બચપન સે હી ઈનકા મન બહુત લગતા થા. જ્ઞાનેશ્વર, નામદેવ, ગારાકુહાર, સાવંતા માલી ઇત્યાદિ જે ભગવદ્ભક્ત સાધુ ઇનસે પૂર્વે હો ચૂકે થે, ઉનકી કથાયે સુનકર ચે તલ્લીન હો જાતે થે ઔર ઈનકી ઈચ્છા હતી થી કિ વૈસે હી હમ ભી બનેં.
* મુમુક્ષા ઔર ગુરુ કી ખોજ હમ ઉપર કહ ચુકે હૈં કિ શ્રી એકનાથજી કે પુરાણકથા-શ્રવણ મેં બચપન હી સે બડા પ્રેમ થા. ઉનકા યહ નિત્યનિયમ થા કિ પુરાણ-શ્રવણ કરને કે બાદ ગાંવ કે બાહર એક શિવાલય મેં એકાંત મેં જ કર મનન ઔર પરમેશ્વર કા ચિંતન કિયા કરતે થે. જબ ઉનકી અવસ્થા કેવળ - આઠ વર્ષ કી હી થી, ઉનકે મન મેં યે વિચાર આયા કરતે થે કિ મનુષ્ય-જીવન કી સફલતા કિસ પ્રકાર હો. પાઠક કે આશ્ચર્ય હોગા કિ તને છેટે બાલક મેં ઐસા ધર્મ-પ્રેમ કહાં સે -આયા ? પર વહ સમય હી ઐસા થા. આજ-કલ કા–સા પશ્ચિમી સભ્યતા કા વિષેલા પ્રભાવ ઉસ સમય હમારે દેશ પર નહીં પડા થા; ઔર શ્રી એકનાથજી કે પૂર્વસંસ્કાર તથા ઉનકે પૂર્વ કી ઈશ્વર-ભક્તિ કા બાલપન મેં હી ઉનકે મન પર પ્રભાવ પડ ચુકા થા. ઇસકે સિવા ઉસ સમય -વર્તમાન કાલ કી ભાંતિ સ્કુલ-કોલેજો કી અનિષ્ટ શિક્ષા હમારે દેશ મેં નહીં થી. કથા-કીર્તન કે દ્વારા અહી આબાલવૃદ્ધ નરનારી, સમાજ કે સબ લોગ, ધાર્મિક ઔર નૈતિક શિક્ષા પ્રાપ્ત કર જેતે થે. ફલતઃ બાલક એકનાથ ““મનુષ્યજીવન કી સફલતા કિસમેં હૈ ?” ઇસ પ્રશ્ન કે સુલઝાને
ચાર મેં ૫ડા. એક દિન, બકિ વે શિવાલય મેં વિચારનિમમ બે થે, અચાનક ઉનકે અંતઃકરણ મેં યહ ધ્વનિ ઉઠી કિ સદગુરુ કે બિના ઇસકા જ્ઞાન પ્રાપ્ત નહીં હો સકતા. સાથ હી ઉનકે યહ શ્વનિ ભી સુનાઈ દી કિ દેવગઢ પર જનાર્દન પંત નામક મહાપુરુષ રહતે હૈં. ઉનકે તુમ ગુરુ બનાઓ, તે તુમ્હારા મનોરથ પૂર્ણ હોગા.”
- ઈસ આકાશવાણુ કા સમાચાર ઉોને કિસી સે નહીં બતલાયા ઔર મન હી મન અપને - ઘર ઔર પિઠન ગાંવ સે ચલ દેને કા વિચાર કરને લગે. બાલક એકનાથ યહ સોચતા થા કિ મેરે ચલે જાને સે મેરે દાદા ઔર દાદી કે ઇસ વૃદ્ધાવસ્થા મેં અત્યંત દુઃખ હોગા ઔર યહ સેચકર ઉસકા કોમલ હૃદય બહુત ખ્યાકુલ હોતા થા; પરંતુ મુમુક્ષા કી જાગૃતિ ઉસમેં ઇતની તીવ્ર હો ગઈ થી કિ વિવેક સે વહ અપને મન કો મેહ સે રોક લેતા થા ઔર અપની આત્મા કે ભાવી અભુદય કે ધ્યાન મેં લા કર હૃદય કે ધીરજ દેતા થા. પૂર્વસંસ્કાર ઉસકો અપને સદગુરુ કી એર ખીંચ રહે થે. અએવ એક દિન સુબહ ઉઠકર હી, અપને વૃદ્ધ દાદા-દાદી કે મેહ કે છેડ કર, વહ ઘર સે નિકલ પડા. હાં, ઘર ઔર ગાંવ છોડને કે પહલે ઉસને અપના ઉદ્દેશ એક પૌરાણિક બ્રાહ્મણ કે બતલા દિયા થા, જિસસે ઉસકે દાદા ઔર દાદી વિશેષ ચિંતાતુર ન હ; પરંતુ દૈવગતિ બડી વિચિત્ર હોતી હૈ, વહ પૌરાણિક પંડિત ભી બોલક એકનાથ કે ચલે જાને કે સાથ