Shubh Sangraha Part 03

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 363

ભરત કી ભ્રાતૃ-ભક્તિ
૧૬૧–ભરત કી ભ્રાતૃ—ભક્તિ
રામચરિત–માનસ કે ચિરતનાયાં મે' વીર શત્રુશ્ર્વ કા સ્થાન તેા એકદમ ગૌણુ હૈ હી; પર મહાતેજસ્વી અલશાલી ભરત કા ભી એક પ્રકાર સે ગૌણુ સ્થાન હી પ્રાપ્ત હૈ. જીવન કે પ્રથમ ચરણ સે હી અનન્યતમ નિકટવર્તી હા કર રહને કે કારણ કુમાર લક્ષ્મણ ને જો કાતિ પ્રાપ્ત કી હૈ, ઉસે જનસાધારણુ ભરત કા દેને કે લિયે પ્રસ્તુત નહીં હૈ; પર ગવેષણાપૂર્ણ અનુસધાન સે સ્પષ્ટ પ્રકટ હો જાયેગા, કિ ભરત કી આદ ભ્રાતૃ-ભક્તિ અતુલનીય ઔર્ અનુપમેય હૈ. જો કુછ થેાડા ભી અવસર ઉન્હેં મિલા હૈ, ઉન્હાંતે મર્યાદાપુરુષાત્તમ ભગવાન રામચંદ્ર કે પ્રતિ અપની અટલ શ્રદ્ધા, ભક્તિ ઔર આજ્ઞાકારિતા કા પરિચય દિયા હૈ.
રામચંદ્ર યુવરાજ હોતેકા હૈ. અભિષેક કી સારી તૈયારીયેાં હા ગઇ હું, દેવસમૂહ ચાલ ચલતા હૈ, મંથરા આધારભૂતા બનકર કૈકેયી કી ખુદ્ધિ ફેરતી હૈ ઔર ભાવી યુવરાજ રામચંદ્ર “ તાપસ વેષ વિશેષ ઉદાસી, ચૌદહ વ રામ વનવાસી.” હેતે હૈ. રામચંદ્ર માતા સે આજ્ઞા લેતે જાતે હૈં. ઔર ખડી-સરલતા કે સાથ કહતે હૈ – પિતા દીન્હ મેાહિ કાનન રાજૂ .
',
ઈસ. સંવાદ સે સુતવત્સલા માતા કૌશલ્યા કે હદય મેં કિતની ભયાનક ચેાટ લગી હેાગી, ઉસકા અનુમાન કરના કઠિન નહી` હૈ; પર ઉસ સમય ભી ઉન્હે' ભરત કે અનન્ય પ્રેમ કા યાન સર્વોપરિથા. વે ભલી ભાંતી જાનતી થી, કિ રામ મે' ભરત કી અગાધ પ્રીતિ હૈ. ઈસ અશુભ સંવાદ સે ભરત કા કિતની ભયાનક પીડા હેાગી, ઉસીકા ધ્યાન સબસે પહલે ઉનકે હૃદય મે' સમાયા ઔર. ઉન્હાંને કહાઃ— “ તુમ બિન ભરતહિ, ભૂપતહિ', પ્રજહિ' પ્રચંડ કલેશુ . ''
*
૩૪૭
જિસ ભરત કી માતા કે હી કારણુ ભગવાન રામચંદ્ર કે વનવાસ હુઆ થા, ઉસકે દુઃખ સામને કિસી દૂસરે કે દુ:ખાં કી કાઇ ગણના નહીં જ઼ી ગયી, ઔર સે। ભી એક સુતવત્સલા જનનીદ્વારા ! ક્યા યહ અસાધારણ ભક્તિ કા પરિચાયક નહી હૈ ?
આગે ચલીયે! ભગવાન રામચંદ્ર વન જાતા હૈ. પુત્ર-વિયેાગ મેં મહારાજ દશરથ રામ રામ કહી રામ કહી, રામ રામ કહી રામ;
k
તનુ પિરહિર રઘુબર-બિરહ, રા ગયેઉ સુરધામ.
ભરત કા જીલાને કે લિયે દૂત ફેંકયનગર જાતા હૈ. ગુરુ કી ખુલાહટપર ભરતજી તુરંત અયાખ્યા કે લિયે પ્રસ્થાન કરતે હૈં. અંતઃપુર મેં પ્રવેશ કરતે હી કૈકેયી સે પ્રથમ ભેટ હાતી હૈ.. ભરત માતા સે પહલા પ્રશ્ન કરતે હૈ. કહૈં સિયારામ લખન પ્રિય ભ્રાતા . ’
""
માને સંસાર મેં ઇસસે પ્રિય દૂસરી ખાત ઇનકે લિયે થી હી નહીં. માતા કે મુંહ સે પિતા કી મૃત્યુ કા સમાચાર “સુનત ભરત ભયે વિવશ વિષાદા.” પિતા કે મરણુ કા દુઃખ અવશ્ય થાતાત કે ચરણાં કે અંતિમ દર્શન ન પાને કી વેદના અવશ્ય થી; પર સબસે અધિક દુઃખ સિ! ખાત કા થા, કિ “તાત । રામહિં સૌપેહુ મેાહી.'’ અર્થાત્ બિના રામ કે ભરત અનાથ” થે. સ વિષમ વિયેાગ કા કિસી પ્રકાર સ’ભાલકર ભરત ને માતાજી સે મહારાજ દશરથ કી અચાનક મૃત્યુ કા કારણ પૂછો ઔર સરલ-હૃદયા કૈકેયી ને~~
“આદિહુંતે સખ આપન કરની, કુટિલ કહેર મુદિત મન ખરી.” જબ ભરતજી ને સારી કથા સુન લી તમ—
‘ભરતહિ બિસરેઊ પિતુ-મરણ, સુનત રામ અન−ગૌન.”
અર્થાત્ પિતા કે મરણ કા ઉતના અધિક વિષાદ ઉન્હેં નહીં થા, જિતના રામચંદ્ર કે મનગમન કા વિષાદ ઉન્હેં હુઆ. યહાં તક કિ પિતા કા અભાવ ગૌણ હા ગયા. યહ વિષાદ ઈતના ભયાનક થા, કિ કૈકેયી– ભિકલ બિલેાકિ સુતહી' સમુઝાતિ.”