________________
સસલંગી પ્રદીપ.
કારણ છે, તેને સંવરતત્વ કહેવામાં આવે છે. સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહીએ ત–ઉપર બતાવેલ આશ્રવને રોકવાવાળા આત્માના પરિણામ વિશેષને સંવર કહેવામાં આવે છે. આ સંવરના પણ બે ભેદે છે. ૧ દેશસંવર અને ૨ સર્વથા સંવર. અર્થાત દેશથી એટલે અમુક હદ સુધી આશ્રવને રોકવાવાળા આત્માના પરિણામ વિશેષને દેશસંવર કહેવામાં આવે છે અને સર્વથા આવને રિકવાવાળા ( શિલેશી અવસ્થાના ) આત્માના પરિણામવિશેષને સર્વસંવર કહેવામાં આવે છે. આ બંને પ્રકારના આત્માના પરિણામવિશેષ-સંવરને પણ ચેતન પદાર્થમાં સમાવેશ થઈ જાય છે.
નિજ રા-આત્માના પ્રદેશની સાથે લાગેલી કર્મવર્ગણુઓને દેશથી કિવા સર્વથી જૂદી કરવાવાળા આત્માના પરિણામવિશેષતે નિર્જરાતત્વ કહેવામાં આવે છે. આને પણ સમાવેશ ચેતન ૫દાર્થમાંજ થઈ જાય છે. આવી રીતે સર્વથા કર્મથી મુક્ત થવું એનું નામજ મેક્ષ છે. અને એ દેખીતું જ છે કે આત્માના સ્વકીય-અસલી સ્વભાવના આવિભૉવરૂપ મેક્ષાવસ્થા ચેતનતત્વથી જૂદી હોઈ શકે જ નહિં. સુતરાં, ઉપરના વૃત્તાન્તથી એ નિશ્ચય થાય છે કે-સંસારમાં મુખ્યતયા બેજ તરવે છે. ચેતન અને જડ. જે કે-ઘણું ગ્રંથમાં સાત અને નવ તત્ત પણ બતાવવામાં આવ્યા છે, પરંતુ તે કેવળ અવસ્થાભેદના કારણ તરીકે ઓળખવાની ખાતરજ. અને તેમ કરવું વ્યાજબી પણ છે. કારણ કે
જ્યાં સુધી કારણનું જ્ઞાન કરાવવામાં ન આવે, ત્યાં સુધી કાર્ય કરવામાં પ્રવૃત્તિ થઈ શકતી નથી. એટલા માટે જ અવસ્થાભેને લઈને સાત અથવા નવ તને બતાવવામાં આવ્યા છે. પરંતુ એટલું તે ખરૂં જ કે દરેક દર્શનકારેને જીવ અને અજીવ અથવા
