________________
સસલંગી પ્રદીપ.
૧૧૫
રૂપથી સત્ત્વ પણ કેમ મનાય. કેમકે દરેકનું એક કાલમાં રહેવું તેનું નામ જ શંકર કહેવાય છે. માટે આવી રીતે શંકર દોષ ગ્રસ્ત હોવાથી અનેકાન્તવાદ કોને પ્રિય લાગે ?
જે રૂપથી સત્ત્વ હોય તે રૂપથી અસત્ત્વજ હોય, સત્વ તે ત્યાં હોયજ નહિ. તથા જે રૂપથી અસત્વ હેય તે રૂપથી સત્ત્વજ હોય. અસવ તે ત્યાં હોઈ શકે જ નહિ. કેમકે પરસ્પર વિષયના ગમનનું નામજ વ્યતિકર કહેવાય છે. માટે વ્યતિકર દેવ આવવાથી અનેકાન્ત વાદ કેવી રીતે મનાય.
સંશય નામનો છો દોષ પણ ઉપસ્થિત છે જ, કેમકે વસ્તુનું સત્ત્વાસવ ઉભય સ્વરૂપ આવા પ્રકારનું જ છે, આથી બીજા પ્રકારનું નથી. આ વાતને નિશ્ચય નહિ થઈ શકવાથી સંશય દોષ લાગુ પડે છે. એથી કરી સંશય રૂપ બનેલે અનેકાન્તવાદ પર ડિતોથી કેવી રીતે માન્ય થઈ શકે.
સાતમે અપ્રતિપત્તિ દોષ–આવી રીતે દેષને પ્રહાર થવાથી પદાર્થમાં અનિશ્ચયપણુના ભયને લીધે વસ્તુને સ્વીકાર કઈ પણ રીતે થઈ શકે જ નહિ. આનું નામ અપ્રતિપત્તિ દેષ સમજ. આવા દોષો આવવાથી અનેકાન્તવાદને સ્વીકાર કોઈપણ રીતે થઈ શકશે નહિં.
આઠમે અભાવ દેષ ઉપરોક્ત દેના સમૂહનું આક્રમણ થવાથી સત્ત્વાસત્વ રૂપ વસ્તુને જ અભાવ થવાને અને જ્યારે સત્તાસત્ત્વ રૂપ વસ્તુ નથી ત્યારે અનેકાન્તવાદ પણ કયાંથી રહેવાને.
આ આઠ દોષોનું નિરાકરણ સ્યાદવાદ મહાનરેન્દ્રના અનુચરે
