________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
૧૨૩
વ્યતિકર દોષ પણ અનેકાન્તમાં છે એમ બીલકુલ સમજવું નહિ. તથા સંશયાદિ દોષનું પણ નિરાકરણ પૂર્વે સારી રીતે કરવામાં આવેલ છે માટે તે દેષો પણ અહિં બીલકુલ સમજવા નહિ..
આથી આ સિદ્ધ થયું કે અનેકાન્તવાદ માનવામાં કોઈ પણ પ્રકારના દોષનું આગમન છે જ નહિ. અનેકાન્તને સર્વત્ર જયજ છે. અનેકાન્તવાદનું વિસ્તારથી વર્ણન જેવું હોય તે ભગવાન હરિભદ્રસૂતિ અનેકાન્તજયપતાકા તથા સ્યાદવાદરના કરાવતારિકા સંમતિતર્ક અને સ્વાદ્વાદમંજરી વિગેરે ગ્રંથોમાંથી જોઈ લેવું.
વસ્તુગત વિચાર કરતાં અનેકાન્તવાદમાં કોઈની પણ વિપ્રતિપત્તિ છેજ નહિ. કિન્તુ દરેક દર્શનકારાએ પ્રકારાન્તરથી સ્વીકારેલ છે. એ પણ નામવાર બતાવવામાં આવે છે. પ્રથમ સાંખ્ય લેકે સ્યાદવાદને કેવા રૂપથી માને છે તે જૂઓ-સત્વ, રજે અને તમે ગુણની સામાવસ્થાને તે લેકે પ્રકૃતિ રૂપે માને છે. તેમાં પ્રસાદ, લાઘવ, પ્રકાશ વિગેરે સ્વભાવવાળો સત્વ ગુણ છે અને શોષતાપાદિ સ્વભાવવાળે રજોગુણ છે તથા આવરણ દીનતાદિ સ્વભાવવાળ તમોગુણ છે. આ પ્રકારની તેઓની માન્યતા છે. આ ઠેકાણે વિચારી જોતાં જણાય છે કે–ભિન્નભિન્ન સ્વભાવવાળા અનેક ગુણેને એક જ પ્રકૃતિમાં માનવાવાળાઓથી અનેકધર્માત્મક વસ્તુરૂપ અનેકાન્તવાદને અસ્વીકાર કઈ પણ રીતે થઈ શકે નહિ,
જે કદાપિ એમ કહેવામાં આવે કે પ્રકૃતિરૂપ એક પદાર્થ તે છેજ નહિ કિન્તુ સામ્યવસ્થાને પ્રાપ્ત થએલ સત્ત્વ, રજો અને તમોગુણ છે તે પોતેજ પ્રકૃતિરૂપથી ઓળખાય છે. જેમકે ગુણના સમુદાયમાં જ પ્રકૃત તત્ત્વની શકિત માનવામાં આવે છે. માટે જ્યારે
