________________
સસલગી પ્રદીપ.
એક અનેકાત્મક હોય ત્યારેજ અનેકાન્ત કહેવાય, એ વાત તે અહિં બીલકુલ છે જ નહીં, ત્યારે અનેકાન્તની તો વાત જ શી કરવી? આ પ્રકારની સાંખ્ય લેકેની શંકાનું સમાધાન નીચે પ્રમાણે સમજવું.
ઉપર્યુકત રીતે માનવા છતાં પણ તેઓના મતમાં અનેકાન્તવાળે અસ્વીકાર થઈ શકે તેમ નથી. કેમ કે જ્યારે ત્રણ ગુણ હજુદા છે અને સમુદાય વસ્તુ પણ જુદી છે ત્યારે ભાવાર્થ આ નીકળે કે સમુદાય યાને પ્રકૃતિ અને સમુદાયી યાને ગુણે-આ બેને અભેદ હેવાથી સમુદાયિ ગુણેને અને એક સમુદાયને યાને પ્રકૃતિને અભેદાભ્યપગમ હેવાથી એક અનેકાત્મસ્વરૂપ અનેકા
ન્તર્ને સ્વીકારે તે જરૂર આવી જવાને. એ રીતે સાંખ્યોથી અનેકાન્તવાદનું ખંડન કઈ પણ રીતે થઈ શકે જ નહિ.
, હવે તૈયાયિક મતને અનુસાર અનેકાન્તવાદની પ્રરૂપણું તરફ નજર કરીએ. - નિયાયિકે દ્રવ્યત્વ, ગુણત્વ અને કમ-આ ત્રણને સામાન્ય તથા વિશેષ સ્વરૂપ માને છે. અનુત્તિપ્રત્યય તથા વ્યાવૃત્તિપ્રત્યયનું વિષયપણું હોવાથી દ્રવ્યવાદિક સામાન્ય વિશેષરૂપ છે. સામાન્ય તેને કહેવામાં આવે છે કે જ્યાં “ દ્રવ્ય દ્રવ્ય આવા પ્રકારની અનુગત બુદ્ધિને વિષય હેય અને વિશેષ તે કહેવામાં આવે છે કે આ દ્રવ્ય છે, તે ગુણ નથી, તેમ કર્મ પણ નથી, આ પ્રકારની વ્યાવૃત્તિ બુદ્ધિને વિષય હેય. એકજ દ્રવ્યને સામાન્ય વિશેષરૂપ અનેક સ્વરૂપ માનવાવાળા નિયાયિકાથી શું અનેકાન્તવાદનું ખંડન થઈ શકવાનું હતું ? નહિં જ. * કિચ, ઘટની અંદર પણ ઘટને અભાવ પટપણુથી યાને વ્યધિકરણ ધર્માવચ્છિનાભાવ તરિકે માનવાવાળા અર્થાત પરરૂપથી
