________________
f૧૪
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
જ્યાં શીત હોય ત્યાં ઉષ્ણપણું ન હોયજ, અને જ્યાં ઉષ્ણ પણું હોય ત્યાં શીતપણું ન હોય, તથા જ્યાં છાયા હોય ત્યાં આતપ ન હોય. કેમકે તેઓને પરરપર વિરૂદ્ધ સ્વભાવ છે. તેમજ પ્રકૃતમાં પણ એકની અંદર પરસ્પર વિરૂદ્ધ તથા વિધિ પ્રતિષેધ રૂપ જે અસ્તિત્વ નાસ્તિત્વ તેને પણ સંભવ કેવી રીતે થઈ શકે. કેમકે વિધિરૂપે ભાન થવાથી અસ્તિત્વ તે ભાવરૂપ છે અને પ્રતિષેધ રૂપે ભાન થવાથી નાસ્તિત્વ અભાવરૂપ છે, માટે જ્યાં અસ્તિત્વ હોય ત્યાં નાસ્તિત્વ ન રહેવું જોઈએ, અને જ્યાં નાસ્તિત્વ હોય ત્યાં અસ્તિત્વને ન રહેવું જોઈએ. આથી એ સિદ્ધ થયું કે વિરોધ દોષ આવવાથી અનેકાન્ત વાદ પણ ન માનવો જોઈએ.
હવે અન્ય લેકેએ મુકેલો બીજે દોષ બતાવવામાં આવે છે.
અતિપણાનું અધિકરણ ભિન્ન છે અને નાસ્તિપણાનું પણ અધિકરણ ભિન્ન છે. માટે અધિકરણ ભિન્ન હોવાથી એક ઠેકાણે અસ્તિ નાસ્તિની સંભાવના પણ થઈ શકે નહિ.
તૃતીય દેષ એ કે–અનેકાન્ત માનવામાં અનવસ્થા દોષ પણ આવે છે. જે રૂપે અસ્તિપણું હોય તે રૂપ પણ અસ્તિનાસ્તિ સ્વરૂપ કહેવું પડશે. તે અસ્તિનાસ્તિપણું પણ સ્વરૂપ તથા પરરૂપથી કહેવું પડશે. અને તે સ્વપર રૂપમાં પણ પ્રત્યેકનું અસ્તિનાસ્તિપણું બીજા સ્વપર રૂપથી કહેવાનું. આવી રીતે માનવામાં અનવસ્થા દોષનું આક્રમણ થાય છે; કેમકે અપ્રામાણિક પદાર્થ પરંપરાની કલ્પનાની અવિશ્રાતિનું નામ જ અનવસ્થા કહેવામાં આવે છે. માટે તે દેષગ્રસ્ત હેવાવાળો અનેકાન્તવાદ કેવી રીતે મનાય.
ચોથે શંકર દેાષ એવી રીતે કે-જે રૂપથી સર્વે હૈયે તેજ ૨૫થી અસત્ત્વ કેવી રીતે મનાય તથા જે રૂપથી અસત્વ હોય તેજ
