________________
૨૮
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
પદના ઉચ્ચારણમાત્રથી ઘટ-પટરૂપ ઉભયને બેધ માનવામાં આવે, તે જે મનુષ્યને તે બંને વસ્તુ (ઘટ-પટ ) ની જરૂરત હેય, તેને તે માત્ર “ઘટ’નું ઉચ્ચારણ કરવાથી જ કામ સરવું જોઈએ. અને પટ પદનું ઉચ્ચારણ નિષ્ફળ નિવડવું જોઈએ. તેમ પટ શબ્દના ઉચ્ચારણ માત્રથી જેને ઘટ-પટ બન્નેની જરૂરત હોય, તેને બન્નેને બંધ થવા જોઈએ. પણ તેમ થતું નથી અને બન્નેનું ઉચ્ચારણ કરવું પડે છે. એવી જ રીતે પ્રકૃતિમાં પણ પ્રત્યેક સત્વ
અને અસત્ની અપેક્ષાથી ક્રમાર્પિત સત્ત્વાસસ્વરૂપ ઉભયને અવશ્ય ભિન્ન માનવા જોઈએ. અન્યથા, કેવલ સહિત પદના ઉચ્ચારણ માત્રથી જ સત્તાસત્વરૂપ ઉભયને બંધ થવાની આપત્તિ આવી પડે છે. અને તેમ થવાથી નાતિ પદનું ઉચ્ચારણ પણ નકામું થઈ પડશે. તેમ કેવલ નાસિત પદના ઉચ્ચારણ માત્રથી સત્તાસત્વ
૫ ઉભયને બંધ થવાની આપત્તિ આવી પડશે. અએવ આવા દોષોથી બચવાને માટે એક જ ઉપાય છે. અને તે એ કે–પ્રત્યેક સત્તાસત્ત્વની અપેક્ષાથી ક્રમાર્ષિત સત્તાસત્વરૂપ ત્રીજા ભાંગાને યુથફ રીતે માનવો જોઈએ. ' હવે આ વાત આપણે લેકિક દષ્ટાન્તદ્વારા તપાસીએ.
જેમ પ્રત્યેક મતીની અપેક્ષાથી મોતીની માળા અલગ વસ્તુ રૂપે મનાય છે અને પ્રત્યેક પુષ્પની અપેક્ષાથી પુષ્પની માળા જુદી રીતે અનુભવવામાં આવે છે, તેવી જ રીતે અહિં પણ પ્રત્યેકની અપેક્ષાથી કમપિતસજ્વાસસ્વરૂપ ઉભયને અવશ્ય અલગ માનવું જોઈએ.
હવે ચોથા ભાગા સંબંધી વિચાર કરીએ.
અહિં પ્રારંભમાં એ શંકા ઉભી થાય છે કે –“ક્રમર્પિત સત્તાસત્વરૂપ ઉભયને પ્રતિપાદન કરવાવાળા ત્રીજા ભાંગાની અપેક્ષાથી
