________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
આ ઠેકાણે એટલું ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરનું છે કે–ઉપર્યુક્ત કાલાદિ આઠની સાથે જેમ પયયાર્થિક નયની ગણતા અને દ્રવ્યાર્થિક નયની મુખ્યતાને લઈને અભેદવૃત્તિ પ્રતિપાદન કરવામાં આવી છે, તેવી જ રીતે દ્રવ્યાર્થિક નયની ગણતા અને પર્યાયાર્થિક નયની મુખ્યતાને લઈને પણ અભેદવૃત્તિ સમજવાની નથી, કિન્તુ ભેદવૃત્તિ જ સમજવાની છે. આ મેદવૃત્તિ કાલાદિ આઠની સાથે . કેવી રીતે રહેલી છે, તે જોઈએ.
૧ એક કાલમાં એકજ ઠેકાણે પરસ્પર વિરૂદ્ધ એવા નાના ગુણોને રહેવાને સંભવ નથી; કારણ કે-પર્યાયાર્થિકના મતમાં તે પ્રત્યેક સમયની અંદર વસ્તુના પર્યાય બદલાતા જાય છે અને
જ્યારે પર્યાય બદલાય છે, ત્યારે ધર્મની ભિન્નતાને લઈને ધર્મમાં ભિન્નતા હોય, એ તે દેખીતી વાતજ છે. વળી એક કાલમાં વિરૂદ્ધ ગુણોનું એક ઠેકાણે રહેવાપણું માનવાથી જેટલા ગુણોને ' આશ્રય તે દ્રવ્ય હોય, તેટલાજ પ્રકારથી તે દ્રવ્યમાં ભિન્નતા સમજવી જોઈએ. તે સિવાય વળી, ધર્મના ભેદથી ધમને ભિન્નમાનવાવાળા પર્યાયાર્થિકના મતમાં કાલની સાથે અમેદવૃત્તિ હાયજ કયાંથી ? અર્થાત ભેદવૃત્તિ જ હોય છે.
૨ પર્યાયાર્થિકનય પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન ગુણોની અંદર પણ સ્વરૂપ તો ભિન્નભિન્ન રૂપે જ રહેલું છે, એટલે તે ગુણોનું એકજ રૂપ તે માની શકાય નહિ. અને જે માનવા જઈએ, તો ગુણો ભિન્ન છે, એમ ન કહી શકાય; કારણ કે સ્વરૂપની ભિન્નતાને લઈને ગુણોની પણ ભિન્નતા માનવી જ જોઈએ. અને જ્યારે સ્વરૂપ ભિન્ન હોય, ત્યારે તેમાં અમેદવૃત્તિને સંભવ જ નથી. અર્થાત આત્મસ્વરૂપની સાથે પણ ભેદવૃત્તિ છે..
