________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ
અવધિદર્શનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમને લઈને રૂપી પદાર્થનું સામાન્ય રીતે ભાન કરવું તે અવધિદર્શનનું સ્વરૂપ કહેવાય. *
સામાન્ય રીતે જે સકલ દ્રવ્યપર્યાયનું સાક્ષાત્કાર કરાવવાપણું તે કેવલદર્શનનું સ્વરૂપ કહેવાય.
ઉપર્યુકત સ્થળે જેનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવેલ છે, તેથી વિપરીતપણું તે તેનું પરરૂપ કહેવાય. - એ પ્રમાણે ઉત્તરોત્તર સ્વરૂપ તથા પરરૂપની વિચારણા બુદ્ધિ માનેએ સ્વયમેવ કરી લેવી. સ્વપરરૂપનું અનન્તપણું હોવાથી અને સંક્ષેપથી બતાવવામાં આવ્યું છે. આવી રીતે પ્રતિપાદન કરવાથી પ્રથમ પક્ષમાં બતાવેલ અનવસ્થા દોષ અનેકાન્ત મતમાં જરાપણુ. ટકી શકતો નથી.
હવે અહિં કોઈ કહે છે કે “અમેરિત વા ભક્તિ ' એ જે વ્યવહાર થાય છે તે વ્યવહારનું મૂલ કારણ તે સ્વરૂપ તયા પરરૂપ જ છે અને પ્રમેયની અંદર જ્યારે સ્વરૂપ તથા પર રૂપની ખબર નથી ત્યારે તે વ્યવહાર કેવી રીતે કરી શકાય.
સમાધાન–પ્રમેયત્વ યાને પ્રમેયપણું તે પ્રમેયનું સ્વરૂપ છે, અને ઘટત્વ યાને ઘટપણું તે પ્રમેયનું પરરૂપ સમજવું.. કેમકે
જ એવો જે વ્યવહાર થાય છે તે કેવલ પ્રમેયપણાને લઈને જ થાય છે. નહિ કે ઘટ૫ણને લઈને. ઘટત્વ એ વ્યાપ્ય ધર્મ છે. જયાં ઘટપણું હોય ત્યાં પ્રમેયપણું તે હોય છે, પરંતુ પ્રમેયપણું હેય ત્યાં ઘટસ્પણું હાયજ એવો નિયમ નથી. કેમકે પ્રમેયપણું તે પેટની અંદર પણ છે, પરંતુ ઘટપણું તે ત્યાં બિલકુલ નથી. આથી સમજાય છે કે પ્રમેયત્વ એ પ્રમેયનું સ્વરૂપ છે.
