________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
અનુમાન પ્રકાર–અસ્તિત્વ વસ્તુસ્વભાવથી જુદું નથી. જેમ સાધમ્મ કહેતાં સમાન ધર્મપણું વૈધર્યની સાથે અવિનાભાવિ-સંબંધવાળું છે. વિશેષપણું હોવાથી એ વસ્તુસ્વભાવથી અલગ થઈ શકે નહિ. તેમ અસ્તિત્વ પણ સમજવું.
અહિં કોઈ કહે કે ઘટ વાચ્ય છે; પ્રમેયપણું હેવાથી. આવે સ્થળે હેતુમાં સાધમ્યપણું તો છે પરંતુ વૈધમ્યપણું બિલકુલ નથી, માટે જે પ્રથમ નિયમ બાંધેલ છે કે સાધુણ્યું તે વૈધર્મની સાથે જ રહે તે નિયમ અનાદરણીય છે.
ઉત્તર–સાધ્યના અધિકરણમાં નિશ્ચયથી રહેવાપણું તે સાધર્મો અને સાધના અભાવના અધિકરણમાં નિશ્ચયથી નહિ રહેવાપણું તે વૈધર્મે. •
પ્રકૃતમાં સાધ્ય જે વાવ તેના અધિકરણ વાગ્યે ઘટપટાદિમાં પ્રમેયપણાનો નિશ્ચય છે. તથા સાધ્ય વાચ્યત્વના અભાવનું આધકરણ જે ખપુષ્પાદિ તેમાં પ્રમેયત્વ નહિ રહેવાને પણ નિશ્ચય છે. એથી કરીને અમોએ જે નિયમ બાંધેલ છે તેમાં લગારમાત્ર દૂષણ જેવું છેજ નહિ. એવી જ રીતે નાસ્તિપણું પણ સ્વભાવથી અસ્તિત્વની સાથે અવિનાભૂત છે; વૈધર્મ્સની માફક વિશેષપણું હેવાથી. આ પ્રકારે દરેકની અંદર અવિનાભાવનું અનુમાન સમજવું.
કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે શશવિષાણદિની અંદર અસ્તિત્વ વિના પણ જ્યારે નાસ્તિત્વ દેખવામાં આવે છે ત્યારે ઉપરોકત નિયમનું બંધારણ કયાં રહ્યું.
અવિનાભાવિ એટલે નિયમથી એકની અંદર બન્નેને રહેવાપણું.
