________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ
બીજી પણ વિશેષતા એ છે કે-વૃક્ષથી પડેલા પુષ્પને આકાશ અવકાશ આપે છે પરંતુ આકાશને છોડીને તે કોઈ પણ બીજે સ્થળે રહેવાનું સ્થાન તેને મળી શકે જ નહિ. આથી એમ સમજાય છે કે વૃક્ષની અપેક્ષાથી આકાશની સાથે તે પુષ્પને સંબંધ નિરંતર છે. જે કદાપિ એમ કહેવામાં આવે કે “માલતીની લતાથી ઉત્પન્ન થએલું હોવાથી માલતીનું આ પુષ્પ છે. એ વ્યવહાર તે થઈ શકે; પરંતુ આકાશનું આ પુષ્પ છે એ વ્યવહાર કેવી રીતે થઈ શકે, એમ પણ કહેવું યુકિત યુક્ત નથી. કેમકે દરેક કાર્યમાં અવકાશદાપણું હોવાથી જ્યારે આકાશમાં કારણતા આવી ગઈ ત્યારે આકાશમાં ઉત્પન્ન થએલ છે એવો વ્યવહાર કેમ ન થઈ શકે? કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે-આકાશની અપેક્ષાએ કુસુમમાં ભિન્નતા છે માટે “ આકાશપુષ્પ” એ પ્રકારને વ્યવહાર ન થઈ શકે. એ પણ કહેવું નકામું છે. આકાશથી પુષ્પને જે ભિન્ન માનવામાં આવે છે તે શું સર્વથા ભિન્ન છે ? અથવા તે કથંચિત ભિન્ન છે ? પ્રથમ પક્ષ માનતાં અસંભવ છેષ આવે છે, કેમકે દ્રવ્યને લઈને તેની અંદર પણ અભિન્નતા રહેલ છે. જયારે કોઈ પણ ધર્મથી અભિન્નતા સિદ્ધ થતી હોય ત્યારે સર્વ પ્રકારે ભિન્નતા રહેલી છે એમ કેમ માની શકાય. માટે પ્રથમ પક્ષ તે નકામો હેવાથી અનાદરણીયજ છે.
બીજા પક્ષમાં આ માલતીનું પુષ્પ છે. આ મોગરાનું પુષ્પ છે. આ ગુલાબનું છે એવો કોઈ પણ વ્યવહાર થઈ શકશે નહિ. કેમકે કથંચિત ભેદ તે માલતી આદિ દરેક સાથે પુષ્પમાં પણ રહેલ છે. જે કથંચિત ભિન્નતા ન માનવામાં આવે તે બન્નેમાં એકતા આવી જાય અને માલતી વિગેરેનું આ પુષ્પ છે એવા વ્યવહારને જ લેપ થઈ જાય.
