________________
~~~ ~~ એક વસ્તુની અંદર રહેલા જે અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વ, નિત્યત્વ, અનિત્યત્વ, સામાન્યત્વ, વિશેષવવાદિ નાના ધર્મોના નિરૂપણમાં પ્રવીણ હેય અને પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણેથી વિરૂદ્ધ ન હોય તેને સમ્યગુ અનેકાન્ત કહેવામાં આવે છે. અને તેજ વસ્તુમાં રહેલા નાના ધર્મોનું નિરૂપણ કરવામાં કુશળ હોય પરંતુ પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણોથી જે વિરૂદ્ધ હોય તે તેને મિથ્યા અનેકાન્ત કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ એ અનેકાન્તાભાસ કહેવાય છે.
એકાન્તના બે ભેદની સમજ–સભ્યમ્ એકાન્ત તો તેને જ કહેવાય કે જે પ્રમાણથી પ્રતિપાદન કરેલી અનેક ધર્મવાળી વસ્તુની અંદરથી કોઈ એક ધર્મની મુખ્યતાને લઈને વસ્તુના પ્રતિપાદન કરવામાં કુશલ હોય અને સાથે સાથે બીજા ધર્મોને નિષેધ ન કરતે હોય. અર્થાત્ તે વખતે બીજા ધર્મઠારા વસ્તુના પ્રતિપાદનમાં ઉદાસીનતા રાખતા હોય તેને સમ્યગું એકાત કહેવામાં આવે છે. અને અનેક ધર્મવાળી વસ્તુના એક ધર્મને પ્રતિપાદન તે કરતો હેય પરંતુ સાથે બીજા ધર્મોને નિષેધ પણ કરતા હોય તેને મિથ્યા એકાન્ત કહેવામાં આવે છે. સમ્યમ્ એકાન્ત નયરૂપ છે અને મિથા એકાન્ત નયાભાસરૂપ છે. પ્રસંગોપાત આટલી વાત કહી. હવે સૂલ ઉદ્દેશ ઉપર આવીએ.
પ્રમાણુ રૂ૫ સમ્યગુ અનેકાના તથા નયરૂપ સમ્યગૂ એકાન્ત અર્થાત પ્રમાણુ નયને લઈને અનેકાન્તની અંદર પણ સપ્તમની માનવામાં આવે છે. અને બીજો પક્ષ તે સર્વથા અનાદરણીય છે. પ્રથમ પક્ષમાં સ્યાદ્વાદની ઉપર સપ્તભંગી માનવામાં જે દોષનું આપણુ કરાયું હતું તે પણ પ્રલા૫પ્રાય સમજવું. કેમકે ઉપર્યુક્ત રીતે માનવામાં વ્યાઘાતાદિ કોઈ પણ દેશને અવકાશ છે જ નહિ.' તેમજ અનવસ્થાને પણ પ્રસંગ નથી. અનવસ્થા દોષ તે ત્યાં.
