________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
૧૦૫
રૂપે અવક્તવ્ય શબ્દથી વ્યવહાર કરવામાં આવે છે એ સાતમા ભાંગાનો અર્થ છે.
આ ઠેકાણે નયના આલંબનથી એકાત સમજવો કેમકે અનેક ધર્મવાળી વસ્તુમાંથી બીજા ધર્મોની ઉદાસિનતાપૂર્વક એક ધર્મદ્વારા વસ્તુનું વિષયપણું છે. તથા પ્રમાણનું આલંબન કરવાથી અનેકાન્ત સમજ. અનેક ધર્મનું નિશ્ચાયકપણું પ્રમાણમાં હેવાથી બન્ને સમજાશે.
જે કદાપિ એકાન્ત જ માત્ર હોવાનું અને સમ્યમ્ નયરૂપ એકાન્ત બીલકુલ નહિ હેવાનું માનવામાં આવે તે સમ્યમ્ નયના અભાવે તેના સમુહરૂપ અનેકાન્તને પણ અભાવ થઈ જવાને. જેમ શાખાઓના સમુહરૂપ એક અવયવીને વૃક્ષ તરીકે માનવામાં આવે છે પરંતુ જો એમાંની શાખાઓને ન માનીએ તો શાખા સમૂહના અભાવમાં એક અવયવી વૃક્ષને પણ અભાવજ થઈ જાય અને તેથી કરી વૃક્ષના વ્યવહારને પણ ઉચ્છેદજ થઈ જાય. આ વાત અનુભવસિહજ છે. નયના સમૂહરૂપ એક પ્રમાણરૂપ અવયવીને અનેકાન્ત તરીકે માનવામાં ન આવે તો સાક્ષાત્ કેઈપણ પ્રકારને વ્યવહાર બની શકે નહિ. માટે જરૂર નયના સમૂહરૂ૫ અવયવીને અનેકાન્તરૂપે પદાર્થોત્તર સ્વરૂપ માનવો જોઈએ, અને એ સાથે પ્રમાણુરૂપ અનેકાન્ત તથા સભ્ય જયરૂપ એકાન્તને આશ્રય કરીને અનેકાન્ત યાને સ્યાદ્વાદની અંદર પણ સપ્તભંગીનું પ્રતિપાદન કરવું જોઈએ. આવી રીતે માનવાથી કોઈપણ દોષને અવકાશ રહેશે નહિ. પ્રત્યુત અનેકાનની અંદર સપ્તભંગીની ઉપપત્તિ પણ સારી રીતે થઈ શકે છે.
એવી જ રીતે નિત્ય તથા અનિત્યત્વ, એકત્વ તથા અનેક વિગેરે ધર્મોની અંદર પણ સંક્ષેપથી સસમંગી બતાવવામાં આવે છે.
