________________
૮૮
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
અA
-
-
-
-
-
-
-
-
ચાવ Wવાજ ” આ પ્રકારના સાતમા ભાંગાની ઉપપત્ત દ્રવ્યપર્યાયને લઈને સમજવા.
હવે દ્રવ્યપર્યાયની ભિન્નતા વિષે કહેવામાં આવે છે.
દ્રવ્ય એજ પારમાર્થિક વસ્તુ છે, તેનાથી ભિન્ન પર્યાય નામનો કોઈ પદાર્થ છે જ નહિ. માટે “ચકચેવ’ એ પ્રથમ ભાગેજ માનવો, બીજા ભાંગા બીલકુલ માનાજ નહિ. આ પ્રમાણે પ્રતિપાદન કરવાવાળા સાંખ્ય લેકાએ પણ સમજવું જોઈએ કે દ્રવ્યને માફક પર્યાય પણ પૃથપણે અનુભવગોચર થાય છે.
પર્યાય નહિ માનવાથી કોઈ પણ જાતને વ્યવહાર પણ થઈ શકશે નહિ. આ મનુષ્ય છે, આ દેવ છે, આ પશુ છે, આ નરક છે, આ બાલ્યાવસ્થાવાળો છે, આ યુવાવસ્થાવાળે છે અને આ વૃદ્ધાવસ્થાવાળે છે એ પ્રકારના જીવના પર્યાયે તથા આ માટીને, આ સેનાને, આ ચાંદીને, આ લેઢાને, આ ત્રાંબાને, આ કાષ્ઠ વિગેરેને ઘડે છે, તેમજ આ સોનાનું કડું, આ કદરે, આ સૂત્રનું કપડું વિગેરે પુદ્ગલ દ્રવ્યના પર્યાય; આ ઘટાકાશ, આ પટાકાશ, તથા અતીતકાલ, વર્તમાનકાલ, અનાગતકાલ, દિવસ, રાત્રિ, પક્ષ, માસ, નવું, આ પુરાણું, આ થવાવાળું વિગેરે આકાશ કાલ દ્રવ્યના પર્યાને વ્યવહાર જે આબાલ ગોપાલ પ્રસિદ્ધ છે તેને પણ તેના મત પ્રમાણે તે લેપજ થઈ જવાને. માટે દ્રવ્યથી કથંચિત ભિન્નરૂપે પર્યાય નામના પદાર્થને અવશ્ય માનવો જોઇએ.
પર્યાય તે જ તત્ત્વ છે. એથી ભિન્ન દ્રવ્યરૂપ કોઈ પણ નિત્ય પદાર્થ છેજ નહિ. તથા પ્રત્યેક ક્ષણની અંદર ભિન્ન ભિન્ન પરિણામો દેખવામાં આવતાં હોવાથી પર્યાય પણ ક્ષણિક છે. આવા પ્રકારની યુક્તિને લઈને “નાચેય દ્રવ્યું ' મુખ્ય વૃત્તિથી કાપણુ દ્રવ્ય
