________________
સંતભંગી પ્રદીપ.
એના મતમાં કોઈપણ પ્રકારને વિરોધ અથવા તે સંશય રહેજ કયાંથી. એવા વિરોધાદિ દોષો તે મિયા એકાન્તવાદિઓના ઘરમાંજ રહે.
અહિં કોઈ પ્રશ્ન કરે કે – તરવાર ” આવા પ્રકારના દ્વન્દ સમાસની અંદર તે બન્નેનું-સત્ત્વ અને અસત્ત્વ ઉભયનું પ્રધાન પણું રહેવાનું. કેમકે ઠ% સમાસની અંદર ઉભયની પ્રધાનતા હોય છે. તે સત્ત્વાસત્ત્વ વસ્તુની અંદર પણ ઉભયની પ્રધાનતા સિવાય અવાચ્યપણું કેમ હોઈ શકે ?
ઉત્તર–જ્યાં દસમાસ ક્રમથી બે અર્થને બંધ કરે છે ત્યાં પણ ગણું પ્રધાન ભાવથી જ અર્થ બોધ સમજ. આ વાતની પુષ્ટિ કરવાને માટેજ “ચત પૂર્વ ” આ સૂત્રની રચના કરાઈ છે.
અથવા ઇન્દ્રની અંદર પણ ઉભયની પ્રાધાન્યતા રહે, પરંતુ પ્રધાન પણે સત્તાસત્વ રૂપ ઉભય ધર્મવાળા ધર્મને પ્રતિપાદન કરવા વાળા શબ્દ કાઈ બીજો ન હોવાને લીધે અવકતવ્ય શબ્દનો પ્રયોગ કરવો પડે છે.
હવે અવક્તવ્ય શબ્દ ઉપર વિચાર કરીશું. '
અવકતવ્ય શબ્દના વાચ્યાર્થની જિજ્ઞાસામાં જે એમ કહેવામાં આવે કે સત્તાસત્વરૂપ ઉભય ધર્મ વાળી વસ્તુનો વાચક અવકતવ્ય શબ્દ છે એ પણ યુતિયુક્ત ન કહેવાય. કેમકે અવક્તવ્ય શબ્દ કોઈને વાચક નથી એમ કહી પાછળથી ઉભયનું વાચપણું બતાવવું એ તે વિરૂદ્ધ વાતજ છે. વળી એથી અનેક ધર્મવાળી વસ્તુનું બાધકપણું પ્રધાનપણે એક પદમાં નથી હતું. એ નિયમને પણ ભંગ થવાને.
