________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
:
૬
બે ભેદ છે. એક મતિજ્ઞાન અને બીજું શ્રુતજ્ઞાન, તેમાં પણ ઈદ્રિય તથા અનિંદ્રિયને લઈને યોગ્ય દેશમાં રહેલી વસ્તુને વિશેષ રૂપથી જે ભાન કરાવવું, તે મતિજ્ઞાનનું સ્વરૂપ કહેવાય અને એથી ઉલટું મતિજ્ઞાનનું પરરૂપ કહેવાય.
અનિન્દ્રિય નિમિત્તથી જે સ્વપરપ્રકાશક હોય તે શ્રુતજ્ઞાનનું રવરૂપ કહેવાય.
પ્રત્યક્ષસ્વરૂપના બે ભેદ છે-૧ વિકલાદેશપણું અને ૨ સકલાદેશપણું. વિકલાદેશના બે ભેદ છે ૧ અવધિજ્ઞાન. ૨ મનઃપર્યવજ્ઞાન.
ઈદ્રિય-અનિન્દ્રિયના નિમિત્ત વિના કેવળ અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષોપશમને લઈને જે સાક્ષાત રૂપી પદાર્થનું ભાન કરાવવાપણું તે અવધિજ્ઞાનનું સ્વરૂપ કહેવાય.
ચિંતનીય વસ્તુના ચિન્તન માટે લીધેલ અને વર્ગ-કવ્યને મને રૂપે પરિણુમાવે, તે મને કહેવાય અને મન:પર્યાયજ્ઞાનાવરણય કર્મના ક્ષપશમને લઈને સાક્ષાત્કાર કરવું તે મન:પર્યાયજ્ઞાનનું સ્વરૂપ કહેવાય.
સર્વ પ્રકારે કાલેકને સાક્ષાતકાર તે સકલાદેશ દે કેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ કહેવાય. | દર્શન-ઉપગના ચાર પ્રકાર છે. ૧ ચક્ષુદશન ૨ અચક્ષુદર્શન ૩ અવધિદર્શન, ૪ કેવલદર્શન.
ચક્ષુધારા વસ્તુનું સામાન્ય રીતે ભાન કરવું તે ચક્ષુદર્શન. - ચક્ષુ વિના બીજી ઈદ્રિ તથા મનથી પદાર્થનું સામાન્યરૂપે ભાન કરવું તે અચક્ષુદર્શન કહેવાય.
