________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
સિવાય બીજું સ્વરૂપ પણ સ્વરૂપતાને ધારણ નહિ કરી શકે તે સ્વરૂપમાં સ્વરૂપપણું ક્યાંથી આવશે અને તેમ થયા વિના પદાર્થની વ્યવસ્થા પણ કેવી રીતે બની શકે. માટે સ્વરૂપની અંદર સ્વરૂપતાને પ્રાપ્ત કરાવવાવાળું બીજું સ્વરૂપ માનવું અને તેની અંદર પણ સ્વરૂપતાને બતાવવા ત્રીજું સ્વરૂપ માનવું પડશે. તેમજ ત્રીજામાં પણ પૂર્વોક્ત શંકાને લીધે સ્વરૂપ બતાવવા માટે ચોથું સ્વરૂપ માનવું પડશે. આવી રીતે પ્રથમ પક્ષમાં અનવસ્થા દેષ ઉપસ્થિત થાય છે. અને બીજો પક્ષ યાને જેવી રીતે સ્વરૂપનું સ્વરૂપ નહિ માનીને પણ પદાર્થની વ્યવસ્થા માનવામાં આવી, તેવી જ રીતે વસ્તુ સ્વરૂપ માન્યા સિવાય પણ પદાર્થની વ્યવસ્થા માનવામાં
જ્યારે કઈ પ્રકારની અડચણ નથી, ત્યારે શા માટે પદાર્થનું સ્વરૂપ માનવું જોઈએ ? આ દેષ ઉપસ્થિત થાય છે, તેને ઉત્તર નીચે પ્રમાણે સમજો:
વસ્તુની જે અબાધિત પ્રતીતિ થાય છે તે જ સ્વરૂપ વ્યવસ્થામાં કારણ છે, કેમકે પ્રમેયની સિદ્ધિ પ્રમાણને આધીન હોય છે અને પ્રકૃતમાં તે અબાધિત પ્રતીતિજ પ્રમાણરૂપ છે. તેને અધીન જ પદાર્થની વ્યવસ્થા રહેલી છે. સ્વરૂપનું સ્વરૂપ માન્યા સિવાય પદાર્થની વ્યવસ્થા માનવાને પક્ષ બિલકુલ અનભિજ્ઞતાસૂચક હેવાથી અનાદરણુય છે. જ્યાં સુધી કોઈ પણ પુરૂષને વસ્તુસ્વરૂપની પૂરી ઓળખાણ ન હોય ત્યાં સુધી પ્રવૃત્તિ થવી જ ઘણી કઠણ છે. જેમ કે ઘટાથ પુરૂષને જલાહરણ ક્રિયા કરવાવાળા ઘડાતું જ્ઞાન ન હવાથી ઘડે લાવવાની ક્રિયા તેનાથી થઈ શકે નહિ, અતએ દરેક પદાર્થનું સ્વરૂપ દરેક પ્રવૃત્તિમાં કારણભૂત છે, તે વિના પ્રવૃત્તિ થઈ શકતી જ નથી.
ઉપર્યુક્ત દેથી બચવા માટે વસ્તુનું સ્વરૂપ તે અ--
