________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
તે તે વસ્તુજ ન કહેવાય. જેમ “વધાને. પુત્ર, આકાશ પુષ્પ, સસલાનું શિંગડું ” એનું અસ્તિપણું નથી તે તે વસ્તુ પણ નથી. આવી રીતે અત્યન્તયોગવ્યવદના લક્ષણની અંદર શંકાને અવસર ન લાવે જોઈએ. કારણ કે ઘર: ચાલ્યા આ ઠેકાણે ક્રિયાની સાથે એવકારને સંબંધ હોવાથી અત્યન્તાયોગવ્યવચ્છેદ અર્થ માનવો જોઈએ. પરંતુ તેમ ન કરતાં અહિંઆ એ પ્રકારને અંર્થ અોગવ્યવછેદ રૂપ માનવો. • જેમકે “ જ્ઞાનમ પ્રદરિો ' ઇત્યાદિ સ્થળમાં ક્રિયાની સાથે “એવ” શબ્દ પ્રયોગ હોવા છતાં પણ અયોગવ્યવછેદરૂ૫ અર્થ માનવામા આવે છે. તેવી રીતે જ્ઞાનના અધિકરણ જ્ઞાનની અંદર અર્થગ્રાહકપણને અત્યન્ત અભાવ નથી. કિન્તુ જડ પણને અત્યન્ત અભાવ છે. તેને પ્રતિગિ “ જડત્વ ” બનશે. અને અપ્રતિગિપણું અર્થગ્રાહકપણામાં આવશે. આ ઠેકાણે અગવ્યવચ્છેદનું લક્ષણ ઘટવાથી જેમ આ એવ શબ્દને અગ વ્યવચ્છેદક માનવામાં આવ્યા. તેમજ પ્રકૃતિમાં પણ ઘટત્વના અધિકરણ ઘટમાં અસ્તિપણને અત્યન્તાભાવ બિલકુલ નહિ આવી શકે. કિંતુ પટાદિને અત્યન્ત અભાવ આવશે. તેને પ્રતિયોગી પટાદિ થશે. અને અપ્રતિગિ પણું અસ્તિત્વમાં આવવાથી સંપૂર્ણ લક્ષણ ઘટી ગયું સમજવું.
અહિં કઈ કદાચ એમ શંકા કરે કે–ઘટની અંદર અસ્તિ.. પણનો પણ અભાવ વિદ્યમાન છે. કેમકે અસ્તિત્વને અભાવ નાસ્તિત્વ રૂપ છે અને તે નાસ્તિત્વ તે ઘટની અંદર પકવ્યાદિચતુષ્ટ યને લઈને રહેલું છે. અને જયારે અસ્તિત્વના અભાવરૂપ નાસ્તિત્વ ઘટની અંદર વિદ્યમાન છે. ત્યારે તેનું પ્રતિયોગિપણું અસ્તિત્વની અંદર આવવાથી અગવ્યવચ્છેદનું લક્ષણ અવ્યાપ્તિ દોષવાળું થયું.”
