________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
પ૭
રૂપે માને છે. તથા લિંગ, વચનકારક આદિના ભેદથી વસ્તુ ભિન્ન શબદનય માને છે. તેમ પવયની ભિન્નતાથી પણ વસ્તુને ભિન્ન માનવી જોઈએ. એ પ્રકારને સમભિરૂઢ નયને મત છે. તેને મતથી ચેષ્ટાદિ ક્રિયા કરવાપણું ઘટનું સ્વરૂપ છે. અને કુદન આદિ ક્રિયા કરવાપણું તે ઘટનું પરરૂપ છે. જે ચેષ્ટાદિ ક્રિયા કરવાવાળાની
માફક કુદનાદિ ક્રિયા કરવાપણું ઘટનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે, તે સંસારમાં તમામ વસ્તુની અર્થીક્રિયા એકલા ઘટથી જ થવી જોઈએ. એમ તે કોઈપણ માનતું નથી. અનુભવમાં પણ આવતું નથી. -શાસ્ત્રથી પણ વિરુદ્ધ છે. જે કુદન ક્રિયાની માફક ઘટનક્રિયાથી પણ અસત્વ માનવામાં આવે તે ઘટથી જલાહરણ ક્રિયા ન થવી જોઈએ. માટે ચેષ્ટન ક્રિયાથી ઘટમાં સત્વ અને કુદનાદિ ક્રિયાથી ઘટમાં અસત્ત્વ માનવું.
આવી રીતે દરેક પદાર્થની અંદર સ્વરૂ૫-પરરૂપને લઈને સત્વ-અસત્ત્વની વ્યવસ્થા જાણી લેવી.
હવે સ્વદ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટયને લઈને તથા પરવ્યાદિ ચતુષ્ટયને લઈને પણ ઘટની અંદર સત્તાસત્ત્વને વિચાર કરવામાં આવે છે. જે ઘડો માટીથી બનાવવામાં આવેલે હેય તે ઘડાનું માટી દ્રવ્ય સ્વરૂપ કહેવાય અને સુવર્ણ, રજત, જસત, લોહ, ત્રાંબુ વિગેરે ધાતુઓ તથા કાષ્ટાદિ વિગેરે તમામ બીજાં દ્રવ્યો તે પરરૂપ કહેવાય. સુવર્ણાદિ દ્રવ્યને ઘડે બનાવવામાં આવ્યો હોય તે સુવર્ણાદિ દ્રવ્ય ઘડાનું સ્વરૂપ કહેવાય, અને મૃત્તિકાદિ દ્રવ્ય પરરૂપ કહેવાય. અર્થાત જે દ્રવ્યથી ઘડે બનાવવામાં આવેલ હોય તે દ્રવ્ય ઘડાનું સ્વરૂપ કહેવાય. બીજાં સંપૂર્ણ દ્રવ્યો પરરૂપ કહેવાય. અએવ તેજ દ્રવ્યથી ઘડામાં સત્ત્વ અને પારદ્રવ્યથી ઘડામાં અસત્ત્વ રહે છે. આમ હોવા છતાં પણ જે કદાચ પરદ્રવ્યની માફક
