________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
૪૭.
ઉદ્દેશ્યભૂત પદાર્થની અંદર રહેલ ધર્મને વ્યાપક જે અભાવ તેનું અપ્રતિયેગીપણું તેજ અત્યન્તાયેગવ્યવછેદનું લક્ષણ જાણવું. જેમકે “નોરું સૌ= મા ” આ ઠેકાણે ઉદ્દેશ્ય ભૂત પદાર્થ કમળ છે. તેમાં રહેલો સોજત્વ રૂપ જે ધર્મ, તેને વ્યાપક અભાવ જે નીલતાદાઓને અભાવ તે તે બિલકુલ નજ હોઈ શકે, કેમકે કમળની અંદર કેટલાંક કમળ નીલાં પણ હોય છે. પરંતુ તેમાં અભાવ તે આવશે પટતાદાભ્યનો અને તેજ તેને પ્રતિવેગી પણ બનશે. અપ્રતિયોગી નીલતાદામ્યની અંદર આવશે.
તાત્પર્ય કે જયાં સુધી કોઈ પણ એક કમળમાં નીલપણું હેય ત્યાં સુધી કમળ સામાન્યની અંદર નીલતાદામ્ય નહિ આવી શકે, એમ કેવી રીતે કહેવાય. પીતતાદામ્યપણું નહિ આવે એમ કહેવામાં તે અડચણ નથી. કેમકે “ભવતિ' એ ક્રિયાની પાસે રહેલા “એવ” કારે સરોજની અંદરની નીલપણની અત્યન્ત અયોગ્યતાને દૂર કરાવી.
અહિં વિચારવા જેવું એ છે કે- ઇટ: ચ ચેવ’ “નવઃ સ્થાવરચેય ઇત્યાદિ વાક્યોની અંદર ક્રિયાની આગળ “ એવ ' કાર હોવાથી અત્યન્તાયોગવ્યવછેદ અર્થને બંધ થવો જોઈએ. અને એમ બોધ થવામાં અહિં ઘણું દષાનો સંભવ રહે છે. “ નીરું ના મવા ” એ વાકય કેઈ એક રક્તાદિ કમળામાં નીલપણું ન હોવા છતાં જેમ “નીરું મરું મવા ” એવા પ્રયોગો થાય છે. તેમજ કોઈ એક ઘટની અંદર અસ્તિપણું ન હોવા છતાં પણ “ઇટ: સ્થાવરચેવ ” એવો પ્રયોગ થવા જોઈએ. પરંતુ એવી રીતે તે કોઈ પ્રયોગ કરતું નથી, કેમકે આસ્તપણું તે દરેક ઘટમાં વિદ્યમાન છે. જેમાં અસ્તિપણું ન હોય
