________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
સંબંધ પણ સંબંધિવસ્તુના ભેદને ભિન્ન ભિન્ન રીતે જોવામાં આવે છે. જેમ દંડના સંબંધથી દેવદત્ત (કોઈપણ મનુષ્ય) દંડી કહેવાય છે. છત્રના સંબંધથી વિદ્યાકુમાર (કોઈપણ મનુષ્ય) છત્રી કહેવાય છે, શિખાના સંબંધથી વિદ્યાપતિ (કેઈપણ માણસ) શિખી કહેવાય છે. તેમ ધનના સંબંધથી મનુષ્ય ધની કહેવાય છે. અહિં જોવાનું એ છે કે-જેમ દંડના સંબંધથી છત્ર, શિખા અને ધન વિગેરેના સંબંધે ભિન્ન છે, તેવી જ રીતે પ્રકૃતિમાં દોસ્ત અહીં સત્તાવાળા ઘટના સત્ત્વના સંબંધથી અસત્તાવાળા ઘટના અસવનો સંબંધ પણ ભિનજ છે. અર્થાત-કથંચિત સત્ત્વવાળા ઘટના અસ્તિત્વના સંબંધથી કથંચિત અસત્ત્વવાળા ઘટના નાસ્તિત્વને સંબંધ જુદો જ છે. અને જ્યારે સંબંધ ભિન્ન હોય, ત્યારે તેની અંદર અભેદવૃત્તિ પર્યાયાર્થિકના મતમાં હેઇજ કેવી રીતે શકે ? અતએ આ નયના મત પ્રમાણે સંબંધથી પણ ભેદવૃત્તિ જ છે.
જ સંસર્ગ પણ સંસર્ગિના ભેદને લઈને ભિન્ન ભિન્ન માનવામાં આવે છે. એમ હોવા છતાં પણ જે ભિન્ન ભિન્ન સંસર્ગનો એકજ સંસગી માનવામાં આવે, તે સંસળીના ભેદને જે અનુભવ થાય છે, તે થવો જોઈએ નહિં, અર્થાત તેને લેપ ચશે, માટે સંસર્ગથી પણ ભેદવૃત્તિ ભેદનયના મત પ્રમાણે અવશ્ય માનવી જોઈએ. - ૫ ઉપકારથી પણ પર્યાયાર્થિક નયના મત પ્રમાણે અભેદવૃત્તિ માની શકાય તેમ નથી. કેમકે–અનેક ગુણદ્વારા કરાતા ઉપકારનું પણ અનેકપણું હેવાથી અનેક ઉપકારીઓ વડે કરાતા ઉપકારની અંદર એજ્ય-અભેદવૃત્તિ માનવી, એ પણ યુક્તિવિરૂદ્ધજ કહેવાય. માટે ઉપકારથી પણ અભેદવૃત્તિ ન માનતાં ભેદવૃત્તિ માનવી જોઈએ.
