________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
સ્વરૂપાદિ વડે જેમ અસ્તિપણુ છે, નાસ્તિ પણ પશુ તેવીજ રીતે છે. આવા અનિષ્ટ અથી બચવાની ખાતર વ કારનેપ્રયાગ કરવામાં આવે છે. આથી એ અર્થ સૂચન કરવામાં આવે છે કે–સ્વરૂપથી ઘટની અંદર અસ્તિપણું છે, અને પરરૂપથી નાસ્તિપણું છે, કિન્તુ સ્વરૂપથી નાસ્તિપણું નથી. આવા પ્રકારનું અવધારણ વકાર બતાવી આપે છે. એવા એક નિયમ છે કે—
" वाक्येऽवधारणं तावदनिष्टार्थ निवृत्तये । कर्त्तव्यमन्यथानुक्तसमत्वात् तस्य कुत्रचित् ॥
અર્થાત્—અનિષ્ટ અર્થની નિવૃત્તિને માટે વાક્યની અંદર અવધારણ કવું જોઇએ. અન્યથા તે ઇષ્ટ અર્થની પણ પ્રતીતિ કાઇ ઠેકાણે થઇ શકશે નહિ.
આ સ્થળે વળી એક બીજી શકાને અવકાશ મળે છે- જે શબ્દના ઘણા અર્થોં થતા હાય, તે ઠેકાણે વડાર મૂકવાથી પણ અનિષ્ટ અની નિવૃત્તિ થતી નથી. જેમકે-નૈવાઽસ્તિ, વિષયમેવાનય આવા સ્થળમાં ગા શબ્દ અને સિન્ધ શબ્દના અનેક અર્થ થતા હાવાથી અવધારણાથૅક ત્ર શબ્દને પ્રયાગ કરવાથી પણ અનિષ્ટ અથની નિવૃત્તિ તો નથોજ થતી. વળી ગામાનય ગાયને લાવે, આવા સ્થળમાં વ શબ્દના પ્રયાગ સિવાય પણ અનિષ્ટ અની નિવૃત્તિ થઈ જાય છે. આથી એવા તે નિયમ નજ રહ્યો કે-અવધારણવાચક પત્રકાર શબ્દથીજ અન્ય અર્થની નિવૃત્તિ થાય છે. ખીજુ એ પણ છે કે જે એવકાર અન્ય અર્થની નિવૃત્તિ કરે છે, તે એવકાર ખીજા એવકારની અપેક્ષા રાખે છે યા નહિં ? જો ખીજા એવકારની અપેક્ષા રાખી પહેલા એવકારને અર્થની નિવૃતિ કરતા માનશે, તે અનવસ્થા દોષ ઉપ
