________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
તેમ ચંદ્ર શબ્દથી કેવલ ચંદ્રનું જ પ્રતિપાદન થાય છે, નહિ કે સૂર્યનું. કારણકે-ઉભય અર્થને પ્રતિપાદન કરવામાં સૂર્ય-ચંદ્રરૂપ પ્રત્યેક શબ્દમાં સામર્થ્ય છેજ નહિં. ત્યારે તે બન્નેનું એક કાલમાં પ્રધાનતાથી પ્રતિપાદન કરવા માટે તે બે શબ્દોથી વિલક્ષણ પુw
દર શબ્દને પ્રયોગ કરવામાં આવે છે. આવી જ રીતે સવઅસત્ત્વને એકજ કાલમાં સહાર્ષિત ઉભયને પ્રધાનતાથી પ્રતિપાદન કરવા માટે ઉપર કહેવા પ્રમાણે શબ્દ પ્રયોગ કરવામાં આવે છે.
વળી, એ પણ જાણવું જરૂરનું છે કે-પદાર્થનું કેવલ સત્ત્વજ સ્વરૂપ છે, એવો એકાન્ત નિયમ નથી. કારણ કે-સ્વરૂપથી સત્ત્વની માફક, પરરૂપથી અસવ પણ પૃથપણે દૃષ્ટિગોચર થાય છે. જે એમ ન માનવામાં આવે, તે–જેમ ઘટનું સ્વરૂપ જલધારણ કરવાપણું હોવાથી તેવું સ્વરૂપ જ્યાં દેખવામાં આવે, ત્યાં ઘટની સત્તા માનવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે પટની, કે જેનું સ્વરૂપ શરીર ઢાંકવાની ક્રિયા કરવાપણું છે, તેની સત્તા પણ ઘટમાંજ માનવી પડશે. કારણ કે–વસ્તુનું સ્વરૂપ તે કેવળ સવજ માનવામાં આવ્યું. પણ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે–આવી રીતે કોઈ માનતું નથી, અને માની શકાય તેમ પણ નથી, કારણ કે એ માનવાથી તે ઘટથી પટ ભિન્ન છે, એવા વ્યવહારનેજ લોપ થઈ થઈ જાય. આ દોષથી મુકત થવાને માટે પણ સ્વરૂપથી સત્ત્વની માફક પરરૂપથી અસત્ત્વને પણ કથંચિત ભિન્ન માનવું જોઈએ.
વળી એક એ પણ વાત છે કે સત્વ, એ કેવલ વસ્તુનું સ્વરૂપ નથી. કેમકે પરરૂપથી અસરની માફક સ્વરૂપથી સત્તા પણ કર્થચિત ભિન્નપણે જોવામાં આવે છે.
આવી જ રીતે પ્રત્યેક સત્ય અને અસત્ત્વની અપેક્ષાથી
