________________
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
આ પ્રથમ પ્રકાર અને જેને આકાર કંબુગ્રીવદિવાળો હોય, તે ઘટ કહેવાય. આ બીજો પ્રકાર છે.
આ ઉપરથી દરેકે સમજવાનું એ છે કે જ્યાં સુધી સંશયને દૂર કરવાની જિજ્ઞાસા ન થાય ત્યાં સુધી પ્રશ્ન કરજ નકામો છે, અને જ્યાં સુધી પ્રશ્ન ન થાય ત્યાં સુધી ઉત્તર આપવા પ્રયત્ન કરવો, એ પણ અજાગલસ્તનની માફક વ્યર્થ જ છે. કારણ કે જેને જિજ્ઞાસા નથી, તેની આગળ ઉત્તરરૂપે શબ્દોને પ્રવાહ છોડ એ એક પ્રકારની ઉન્મત્તતા નહિં તે બીજું શું ?
હવે સંશયનું શું લક્ષણ છે ? તે જોઈએ. કેટલાક લોકે કહે છે કે – એક વસ્તુની અંદર નાના ધમ માનવા, એનું નામ સંશય છે. પરંતુ તે ઠીક નથી. કારણ કે–આવી રીતે માનવાથી તે-દરેક પુરૂષની અંદર રહેલ પિતૃત્વ, પુત્રત્વ, ભ્રાતૃત્વ અને પિતૃવ્યત્યાદિ જુદા જુદા ધર્મોની માન્યતા પણ સંશયરૂપ થઈ જશે અને તે સંશયરૂપ થઈ જાય, તે પછી કોઈ પ્રકારને વ્યવહારજ બની શકે નહિં. માટે એવા પ્રકારનું સંશયનું લક્ષણ ન માનતા* જ્યાં સામાન્ય ધર્મોની ઉપલબ્ધિ થતી હોય, અને વિશેષ ધર્મો જો કે ઉપલબ્ધ ન હોય, પરંતુ સ્મૃતિમાં તે અવશ્ય હેય, તેવા સ્થળમાં એક વસ્તુમાં વિરૂદ્ધ નાના ધર્મોના જ્ઞાનને સંશય કહેવામાં આવે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે એક વસ્તુની અંદર અઘટિતવિરૂદ્ધ ધર્મોનું જ્ઞાન થવું એજ સંશય છે. આનું સપષ્ટીકરણ અનેકાન્તના નિરૂપણ વખતે કરવાનું મુલત્વી રાખી પ્રસ્તુતમાં ઘટ ચાચેય આ વાક્યમાં સંશય કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે, તે તપાસીશું,
જ્યાં કઈપણ પ્રકારથી અસ્તિત્વ વિદ્યમાન હોય, ત્યાં સર્વથા. નાસ્તિત્વ હેય, એ મનાય જ કેમ ? કારણ કે કોઇપણ પ્રકારથી
