________________
૨૨
સપ્તભંગી પ્રદીપ.
નથી, ત્યારે જુદા ભંગ તરીકે માનવાનું બીજું શું પ્રયોજન છે? અને આવી રીતે જ્યારે બીજા ભંગની જ આવશ્યકતા નથી, ત્યારે મૂલભૂત બીજા ભંગની અવિદ્યમાનતામાં તે પછીના અંગેની તો પ્રવૃત્તિઓ કેવી રીતે થઈ શકે ? ”
આને ઉત્તર આ છે––ઉપરની શંકામાં પ્રથમભંગની અપેક્ષાએ બીજા ભંગની ભિન્નતા માનવામાં નથી આવી, પરંતુ તે ઠીક નથી. કારણ કે માટીના ઘડામાં સત્તનું જે પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, તે મૃત્તિકારૂપ દ્રવ્યની અપેક્ષાથી, નહિં કે પાષાણુ યા કાષ્ઠાદિ દ્રવ્યની અપેક્ષાથી. એટલે કે માટીના ઘડાની અંદર તે રૂપે સત્તા માનવામાં આવેલી છે. કારણ કે ઘડો માટીને છે. હવે પટાદિદ્રવ્યની અપેક્ષાએ ઘડામાં અસવ રહેલ છે. કારણ કે–પટમાં રહેલી શરીરાચ્છાદનની ક્રિયા ઘડામાં બિલકુલ જોવામાં આવતી નથી. આજ કારણથી સરીરાચ્છાદનક્રિયારૂપ પરસ્વરૂપને લઈને અસત્વ પણ તેજ ઘડામાં માનવામાં આવે છે. અને જે તે ઘડામાં પરસ્વરૂપને લઈને અસવ માનવામાં ન આવે, અને સ્વરૂપની માફક પરરૂપથી સવજ માનવામાં આવે, તે જેવી રીતે ઘડાથી જલધારણક્રિયા થાય છે, તેવી રીતે સમગ્રદાહ–પાચકાદિક્રિયાઓ પણ તેનાથી થવી જ જોઈએ. પરંતુ તેમ થતું જ નથી. લોકવ્યવહારમાં પણ જોઈએ છીએ કે-જે માણસને જલધારણ કરવું હોય છે, તે ઘડાનીજ તપાસ કરે છે. અને શરીર ઢાંકવાને અર્થી પુરૂષ કપડાની ગષણ કરે છે. ઘડાને ઇચ્છતો નથી. આથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે-ઘટનું કામ ઘટજ કરે છે અને પટનું કામ પટ કરે છે. માટે એક બીજાની સત્તા જે એક બીજામાં માની લેવામાં આવે, તે ઉપરના વ્યવહારનેજ ઉછેદ થઈ જાય, અતઃ આ દેષથી મુકત થવાને માટે સ્વરૂપથી સત્તાની માફક પરરૂપથી અસત્તને અવશ્ય જુદું માનવું જોઈએ.
