________________
સસલંગી પ્રદીપ.
એ ત્રણ તો જડરૂ૫ હેવાથી તેને જડમાં સમાવેશ થાય છે. આત્માજીવ, કે જેનું બીજું નામ આલયવિજ્ઞાન છે, તે તે ચેતનરૂપ છે. એટલે તે મતાનુસારે પણ ચેતન અને જડ એ બે પદાર્થો જ સિદ્ધ થયા.
- હવે જે હો આત્મતત્વને જ માનતા નથી, તે તે ચાવકની માફક નાસ્તિક હેવાથી પ્રામાણિક-આસ્તિક દર્શનેમાં તેની ગણતરી હેઈ શકે નહિં. અત એવ તે મતની તે આપણે ઉપેક્ષા જ કરીશું.
આમ મીમાંસકાના મત પ્રમાણે પણ ચેતન અને જડ એ બે પદાર્થો સિદ્ધ થાય છે.
ઉપરના વૃત્તાન્તથી આપણે જોઈ ગયા કે—જેટલાં આસ્તિક દર્શને છે, તે દરેકના મત પ્રમાણે સંસારમાં મુખ્ય બે પદાર્થો સિદ્ધ થાય છે. ચેતન અને જડ. હવે એ બતાવવું જરૂરનું છે કે આ બે પદાર્થો શાથી જાણી શકાય ? અર્થાત આ પદાર્થોને જાણ વાના ઉપાયો ક્યા છે ?
ચેતન અને જડ, આ બે પદાર્થોને જાણવાના મુખ્ય બે ઉપાય છે– સ્વાર્થાધિગમ અને ર પરાર્થાધિગમ.
સ્વાર્થાધિગમ, કે જે જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તેના પાંચ ભેદ છે–૧ મતિજ્ઞાન, ૨ શ્રુતજ્ઞાન, ૩ અવધિજ્ઞાન, ૪ મન:પર્યવજ્ઞાન અને ૫ કેવળજ્ઞાન. આ પાચેને સ્વાર્થીધિગમના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. આનું સ્વરૂપ પણ ટૂંકામાં જોઈ જઈએ( ૧ મતિજ્ઞાન–ગ્ય પ્રદેશમાં રહેલી વસ્તુને ઇન્દ્રિય અને
