Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 13

પ્રવર્તે.
જેમ કોઈ રોગી પુરૂષને એવી પ્રતીતિ છે કે હું મનુષ્ય છું, તિયય નથી, મને આ કારણથી રોગ થયો છે અને હવે એ કારણ મટાડી રોગને ઘટાડી નીરોગી થવું જોઈએ, હવે તે મનુષ્ય જ્યારે અન્ય વિચારાદિરૂપ પ્રવર્તે ત્યારે પોતે મનુષ્ય છે એવો વિચાર હોતો નથી પણ એનું શ્રધ્ધાન એને રહ્યા કરે છે એમ અહીં એકવાર અનુભવ થયા પછી આત્મા છું એ શ્રધ્ધાન થયું છે પણ ચારિત્રમોહનીય કર્મની પ્રકૃત્તિના ઉદયને કારણે તેના પરિણામ વિષય-કષાયાદિરૂપ થઈ કર્મબંધ. થવાના કારણોમાં પ્રવર્તે છે તો પણ તેના અંતરંગ શ્રધ્ધાનનો નાશ નથી. દર્શનમોહ ગયો હોવાથી મિથ્યાત્વથી આવતાં કર્મ અટકે છે પણ ચારિત્રમોહના ઉદયમાં ભળવાથી તેને કર્મનો બંધ તો થાય છે પણ સમ્યદર્શન થયું હોવાથી આવા જીવના પરિણામને પણ સવિકલ્પ પરિણામ કહ્યા છે.
હવે જ્યારે તે પૂજા-દાન-શાસ્ત્રાભ્યાસાદિકરૂપ પ્રવર્તે છે તે પણ પરિણામ સવિકલ્પ કહ્યા. અહિયા તો હજી અંગે અનુભવ થયો છો અને પ્રતીતિ સતતપણે રહેતી નથી તે ક્વચિત તીવ્ર, ક્વચિત મંદ, ક્વચિત વિસ્મરણ-સ્મરણરૂપ હોવાથી તે પ્રતીતિને દૃઢ કરવા તે તેનો ઉપયોગ પૂજા,દાન-શાસ્ત્રાભ્યાસમાં જોડે છે, જેથી તેની પ્રતીતિ સહજપણે રહે માટે આ પરિણામને પણ સવિકલ્પ કહ્યા. અહિયા પણ તેને કર્મને બંધ તો થાય છે પણ તે મોટા ભાગે શુભ હોય છે. નિર્વિકલ્પ પરિણામ :-રાગ-દ્વેષ વશથી કોઈ શેયને જાણવામાં ઉપયોગ લગાવવો, વા કોઈ શેયને જાણતાં ઉપયોગને છોડાવવો એ પ્રમાણે વારંવાર ઉપયોગને ભમાવવો તેનું નામ વિકલ્પ પણ જ્યાં વીતરાગરૂપ થઈ જેને જાણે છે તેને યથાર્થ જાણે છે, અન્ય અન્ય શેયને જાણવા માટે ઉપયોગને ભમાવતો નથી ત્યાં નિર્વિકલ્પપરિણામ-દશા કહી છે. પ્રશ્ન :- જ્યાં શુભ-અશુભરૂપ પરિણમતો હોય ત્યાં સમ્યકત્વનું અસ્તિત્વ કેવી રીતે હોય? સમાધાન :- જેમ કોઈ ગુમાસ્તો શેઠના કાર્યમાં પ્રવર્તે છે, તે કાર્યને પોતાનું કાર્ય પણ કહે છે, હર્ષ-વિષાદને પણ પામે છે, એ કાર્યમાં પ્રવર્તતાં તે પોતાની અને શેઠની આપસમાં જુદાઈ પણ વિચારતો નથી, પરંતુ તેને એવું અંતરંગ