Samyakdarshan ane Aatmshakti

Author(s): Mumukshu
Publisher: Rasikbhai Shah

Page 51

તો મર્યાદા બાંધી. (૪) હવે તેમાં ચૌભંગીનો વિચાર. અહીં જ્ઞાનગુણ નિમિત્તને ચારિત્ર ગુણ ‘ઉપાદાન અને વિવક્ષા લેવી. તેના ચાર પ્રકાર આ પ્રમાણે છે. (૧) અશુધ્ધ નિમિત્ત-અશુધ્ધ ઉપાદાન. (૨) અશુધ્ધ નિમિત્ત-શુધ્ધ ઉપાદાન. (૩) શુધ્ધ નિમિત્ત-અશુધ્ધ ઉપાદાન. (૪) શુધ્ધ નિમિત્ત-શુધ્ધ ઉપાદાન
અહીં સૂક્ષ્મદષ્ટિપૂર્વક કરવાની એક સમયની અવસ્થા લેવી; સમુચ્ચયરૂપ મિથ્યાત્વ-સમ્યકત્વની વાત ન લેવી.
હવે તે ચાર પ્રકારનું વિવેચન કરે છે. કોઈ સમયે જીવની અવસ્થા આ પ્રકારની હોય છે કે :
(૧) અજાણરૂપ જ્ઞાન અને સંકલેશરૂપ ચારિત્ર. (૨) કોઈપણ સમયે અજાણરૂપજ્ઞાન અને વિશુધ્ધ ચારિત્ર. (૩) કોઈપણ સમયે જાણરૂપજ્ઞાન અને સંકલેશરૂપ ચારિત્ર. (૪) કોઈ સમયે જાણરૂપજ્ઞાન અને વિશુધ્ધ ચારિત્ર.
> (એટલે કે) ૧. જે સમયે જ્ઞાનની અજ્ઞાનરૂપ ગતિ અને ચારિત્રની સંકલેશરૂપ ગતિ તે સમયે નિમિત્ત અને ઉપાદાન બન્ને અશુધ્ધ. (૨) કોઈ સમયે અજ્ઞાનરૂપ જ્ઞાન અને વિશુધ્ધ ચારિત્ર, તે સમયે અશુધ્ધ નિમિત્ત અને શુધ્ધ ઉપાદાન. (૩) કોઈ સમયે જાણરૂપ જ્ઞાન અને સંકલેશરૂપ ચારિત્ર, તે સમયે શુધ્ધ નિમિત્ત અને અશુધ્ધ ઉપાદાન (૪) કોઈ સમયે જાણરૂપજ્ઞાન અને વિશુધ્ધ ચારિત્ર, તે સમયે નિમિત્ત અને ઉપાદાન બન્ને શુધ્ધ.
એ પ્રકારે જીવની અન્ય અન્યદશા સદાકાળ અનાદિથી છે.
અહીંયા જે ચાર પ્રકાર કહ્યા છે તે ચારે અજ્ઞાનીને પણ હોઈ શકે. અહીં જાણપણું તે સમ્યકજ્ઞાનના અર્થમાં નથી પણ જ્ઞાનમાં તત્ત્વવિચારને યોગ્ય ઉઘાડ થયો છે અને ચારિત્રમાં વિશુધ્ધિ કહી તે મંદકષાયની વાત છે. તત્ત્વ વિચારને યોગ્ય જ્ઞાનના ઉઘાડને કષાયની મંદતારૂપ વિશુધ્ધિ. ત્યાં સુધી તો જીવ ઘણીવાર આવી ગયો છે, પણ ત્યાંથી આગળ વધીને જો ગ્રંથિભેદ કરે તો જ તેને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે. (૧) જે જીવો ભાવકલંકની પ્રચુરતાને લીધે નિગોદવાસને છોડતા નથી તેવા જીવોને ઉપાદાન પણ અશુધ્ધ છે અને નિમિત્ત પણ અશુધ્ધ છે એટલે