________________
બીજા સમયે ન રહે એવો આત્માનો આ ભાવ-અભાવ સ્વભાવ છે. આવો અદ્ભુત દ્રવ્યનો સ્વભાવ છે.
વર્તમાનમાં જીવને સંસાર દશાનો સદ્ભાવ છે; પણ તે “ભાવ” નો અભાવ કરી નાખે એવું સામર્થ્ય અંદર એના દ્રવ્યમાં પડયું છે. સાધક તેને પ્રતીતિમાં લઈ દ્રવ્યના આશ્રયે અપૂર્વ અપૂર્વ નિર્મળ દશાઓને પ્રાપ્ત થઈ સંસારનો અભાવ કરી ક્રમે મોક્ષદશાને પ્રાપ્ત થાય છે. આવો માર્ગ છે. સાધકની દૃષ્ટિમાં દ્રવ્યનું જ અવલંબન છે. નિજ દ્રવ્યની સન્મુખ થઈને તેની સેવના-ઉપાસના-લીનતા રમણતા કરીને તે પૂર્ણ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રને પ્રાપ્ત થઈ સિધ્ધદશાને પામે છે. આ પ્રમાણે ભાવ-અભાવ શકિતને સમજીને આચરવાની છે.
૩૬. અભાવભાવ શકિત વર્તમાન વિદ્યમાન અવસ્થાનો બીજે સમયે અભાવ થાય છે. તે ભાવ-અભાવ શકિત કહી. બીજે સમયે તે પર્યાય રહી નહિ. બીજે સમયે જે વર્તમાન પર્યાયમાં અભાવરૂપ છે, તે પર્યાયનો ઉદય થાય તે રૂપ આત્મામાં અભાવભાવ શકિત છે.
વર્તમાનમાં જે ઉદયરૂપ નથી. અભાવરૂપ છે તે પર્યાયનો બીજે સમયે ભાવ ઉત્પાદ થઈ જાય તે રૂપ અભાવભાવશકિત જીવમાં ત્રિકાળ રહેલી છે. દા.ત. જેમ વર્તમાનમાં ક્ષયોપશમ સમકિત છે, તેમાં ક્ષાયિક સમકિતનો અભાવ છે. ભલે વર્તમાન ક્ષાયિકનો અભાવ હોય પણ ક્ષયોપશમ સમકિતનો અભાવ થઈને પછી જે અભાવરૂપ છે તે સાયિક સમકિતનો ભાવ ઉત્પાદ થઈ જશે. તે અભાવભાવ શકિત છે. આમ વર્તમાન પર્યાયનો અભાવ તે ભાવનો અભાવ અને બીજે સમયે જે અભાવનો ભાવ થાય તે અભાવભાવ છે. આ રીતે ભાવ-અભાવ અને અભાવ-ભાવ એ આત્માની બન્ને શકિતઓ એક સાથે વર્તે છે. આત્માનો આ એવો ગુણ છે કે વર્તમાન પર્યાયમાં જેનો અભાવ છે તેનો બીજે સમયે ઉદય થાય છે.
- અત્યારે પર્યાયમાં જે અલ્પજ્ઞાન પ્રગટ છે, તેનો અભાવ થઈને વર્તમાન જે અભાવ છે તે વિશેષજ્ઞાનનો ભાવ થાય છે એવું આત્માની અભાવ-ભાવ શકિતનું સામર્થ્ય છે.
૧૦૫
૧૦૫
