________________
પૂર્ણ સ્વભાવ આત્મા મને પ્રગટ થાઓ. બંધ-મોક્ષમાર્ગમાં પડતા અન્યભાવોનું મારે શું કામ છે ?
દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ અને નોકર્મથી ભિન્ન જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવી પ્રભુ હું આત્મા છું એમ નિશ્ચય કરી નિજ સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થાય તેને આત્મજ્ઞાનનું તેજ પ્રાપ્ત થાય છે. આત્મજ્ઞાન થયા પછી તેને સ્વરૂપમાં રમણતાની જ ભાવના હોય છે. તે સ્વરૂપમાં રમણતાના પુરૂષાર્થ વડે તેનાં ફળરૂપ પૂર્ણ આત્માની પ્રાપ્તિ કરી લે છે; આ રીતે તેને પૂર્ણજ્ઞાનીને આનંદની પ્રગટતા થાય છે. આમ પૂર્ણ સ્વભાવની પ્રગટતા તે આત્મજ્ઞાનનું ફળ છે. આત્મજ્ઞાનનું ફળ મોક્ષ છે. (૨૬૯)
ચિત્રાત્મશકિત સમુદાયમયોડયમાત્મા;
સઘઃ પ્રણશ્યતિ નયે ક્ષણે ખંચમાનઃ ।
તસ્માદખંડમનિરાકૃતખંડમેક -
મેકાન્તશાંતમચલ ચિદહં મહોડસ્મિ ૫૨૭૦ા
શ્લોકાર્થ : અનેક પ્રકારની નિજશક્તિઓના સમુદાયમય આ આત્મા નયોની દૃષ્ટિથી ખંડખંડરૂપ કરવામાં આવતાં તત્કાળ નાશ પામે છે માટે હું એમ અનુભવ છું કે-જેનાથી ખંડોને નિરાકૃત કરવામાં આવ્યા નથી છતાં જે અંખડ છે, એક છે, એકાંત શાંત છે અને અચળ છે એવું ચૈતન્ય મહાતેજ હું છું. ભાવાર્થ : આત્મામાં અનેક શકિતઓ છે અને એક એક શકિતનો ગ્રાહક એક એક નય છે; માટે જો નયોની એકાંત દૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો આત્મા ખંડ ખંડ થઈને આત્માનો જ નાશ થઈ જાય. આમ હોવાથી સ્યાદ્વાદી નયોનો વિરોધ મટાડીને ચૈતન્યમાત્ર વસ્તુને અનેક શકિત સમુહરૂપ, સામાન્ વિશેષસ્વરૂપ, સર્વશકિતમય એક જ્ઞાનમાત્ર અનુભવે છે. એવું જ વસ્તુનું સ્વરૂપ છે, એમાં વિરોધ નથી. (૨૭૦)
શુધ્ધનયથી જોવામાં આવે તો શુધ્ધ ચૈતન્યમાત્ર ભાવમાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્રકાળ-ભાવથી કાંઈપણ ભેદ દેખાતો નથી માટે જ્ઞાની અભેદજ્ઞાનરૂપ અનુભવમાં ભેદ કરતો નથી.
એક વસ્તુને દ્રવ્ય કહો તોય એ, ક્ષેત્ર કહો તોય એ, કાળ કહો તોય એ, ને ભાવ કહો તોય એ. જ્ઞાની પોતાની જ્ઞાનમાત્ર વસ્તુને એકઅભેદપણે ગ્રહણ કરે છે. ખંડખંડ કરી જોતો-અનુભવતો નથી. વસ્તુ દ્રવ્ય
૧૨૦
