________________
છે. જેઓ પોતાના સ્વભાવને પ્રગટ કરે છે તેઓ સાધક થયા થકા સિધ્ધ થાય છે. પરંતુ જેઓ શુભાશુભ ક્રિયામાં જ લીન થઈ રોકાયા છે તેઓ આત્મવસ્તુને પામતા નથી, સંસારમાં રખડ્યા કરે છે. (ર૬૬)
સ્યાદ્વાદકૌશલ સુનિશ્ચલ સંયમાભ્યાં; યો ભાવયત્યહરહર સ્વમિહોપયુકતઃ જ્ઞાનક્રિયાનય પરસ્પરતીવ્રમૈત્રી -
પાત્રીકતઃ શ્રયતિ ભૂમિમિમાં સ એકઃ ર૬ શ્લોકાર્થ : જે પુરુષ સ્યાદ્વાદમાં પ્રવીણતા તથા સુનિશ્ચળ સંયમ-એ બન્ને વડે પોતામાં ઉપયુક્ત રહેતો થકો પ્રતિદિન પોતાને ભાવે છે તે જ એક જ્ઞાનનય અને ક્રિયાનની પરસ્પર તીવ્ર મૈત્રીના પાત્રરૂપ થયેલો આ ભૂમિકાનો આશ્રય કરે છે. ભાવાર્થ : જે જ્ઞાનનયને ગ્રહી ક્રિયાનયને છોડે છે, તે પ્રમાદી અને સ્વચ્છંદી પુરૂષને આ ભૂમિકાની પ્રાપ્તિ થઈ નથી. જે ક્રિયાનયને જ ગ્રહીને જ્ઞાનનયને જાણતો નથી તે (વ્રત-સમિતિ-ગુપ્તિરૂપ) શુભકર્મથી સંતુષ્ટ પુરૂષને પણ આ નિષ્કર્મ ભૂમિકાની પ્રાપ્તિ થઈ નથી. જે પુરુષ અનેકાંતમય આત્માને જાણે છે-અનુભવે છે તથા સુનિચળ સંયમમાં વર્તે છે, એ રીતે જેણે જ્ઞાનનય અને ક્રિયાનયની પરસ્પર એકતા સાધી છે તે જ પુરૂષ આ જ્ઞાનમાત્ર નિજભાવમયી ભૂમિકાનો આશ્રય કરનાર છે. .
પંચાસ્તિકાયમાં પણ જ્ઞાન અને ક્રિયાનયના ગ્રહણ ત્યાગના સ્વરૂપ અને ફળ આ પ્રમાણે જ કહ્યા છે.
ભગવાન આત્મ જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; તેમાં અકાગ્ર થઈને સ્થિત રહેવું તે જ્ઞાનચેતના છે, ને રાગમાં સ્થિત રહેવું તે કર્મચેતના છે. બાહ્ય વ્રતાદિમાં સ્થિત રહેવું તે કર્મચેતના છે; ને તેના ફળમાં સ્થિત રહેવું તે કર્મફળચેતના છે. સંપૂર્ણજ્ઞાનીને જ્ઞાનચેતના છે ને અજ્ઞાનીને કર્મચેતના અને કર્મફળચેતના હોય છે. (જ્ઞાન ચેતના સિધ્ધના જીવોને હોય છે. બાકીની બે ચેતના સંસારી જીવને હોય છે.)
જેણે જ્ઞાન અને ક્રિયાનયની અર્થાત સમ્યજ્ઞાન અને સ્વરૂપ સ્થિરતાની ગાઢ મૈત્રી સાધી છે તે જ પુરૂષ જ્ઞાનમાત્ર નિજભાવમયી ભૂમિકાનો આશ્રય કરનારો છે; તે જ સાધક થઈને સિદ્ધ થાય છે. સ્વા
૧૧૮
